.

akflqKq sfihb aqy akflbuMgf

pMQ dy mhfn ivdvfn BfeI kfhn isMG jI nfBf anusfr sMmq 1665 (sMn 1608) ivc CyvyN pfqsLfh ny akflbuMgf (mojUdf akfl qKq sfihb) nUM kfiem kIqf. drasl ieh buMgf jLfimn sI pMQ dI afjLfd hsqI df qfik smyN smyN dIaF hkUmqF jF ivroDI qfkqF pMQ nUM apxy dbfa jF pRBfv aDIn nf vrq skx. pr ies df ieh mnsLf kdy vI nhIN sI pMQ ivc kdy koeI ivdvfn AuBr hI nf sky aqy ivroDI qfkqF ieQy apxy ipWTU �jQydfr� jF �isMG sfihb� kfiem krky pMQ dIaF siqkfrjog hsqIaF nUM hI inWq apmfinq krn.

iesqoN vWzI gl ik iesdf nfm ieiqhfs ivc kdy vI �akfl qKq� jF �akflqKq sfihb� nhIN afieaf. hF, pfqsLfh ieQy qKq lgf ky, do vWkq idvfn sjfieaf krdy sn. �akfl qKq� qF isKI jIvn df isDFq hY, aqy Auh hn sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI. iblizMg qF iek vWKrI gl hY. sMsfr Aupr jykr ikWDry vI �akfl qKq sfihb� vflf isDFq pRgt huMdf hY qF Ausdf pRgtfvf hn- kyvl aqy kyvl sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI-ijhVf ik smyN smyN nfl mfrUQlF aqy CMbF dy sQfnF qoN vI pRgt krn dI loV peI- koeI ivsLysL sQfn, koeI mnuK jF iblizMg nhIN. iesy qrHF isKF Aupr ijhVf hukmnfmf lfgU huMdf hY-kyvl aqy kyvl gurbfxI rUp �sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI� df. iksy mnuK jF sMsQf df nhIN. qF suafl pYdf huMdf hY hY ik kI �sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI� iksy nUM pMQ ivcoN Cykx dI iejfjLq dyNdy hn? kdficq nhIN.

qF iPr smF mMg krdf hY ik kdoN aqy iks sLrfrq aDIn �gurU gRMQ sfihb jI dI qfibaf agvfhI krn vfsqy kfiem kIqy gey sQfn nUM hI acfnk �akfl qKq� ivc qbdIl kr idqf igaf aqy DrqI Aupr �akfl purK dy hI aslI qKq �sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI� nUM dUjy nMbr qy pf idqf igaf. iesqrHF �sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI� dI qfibaf clx vfsqy kfiem ies gurU dy pMQ dI hONd nUM hI KyrUM KyrUM krn dI iek kuitl cfl clI geI.

kdy gurUzMm aqy zyry kfiem kIqy gey AuhnF dI ipWT TokI geI jdoN dfl nhIN glI qF pihlI vfrI 18 mfrc 1887 nUM, pRo: gurmuK isMG dy pMQ ivcoN Cykx dI Kyz df afrMB ieQoN hI kIqf igaf. AuprMq kdy gurU nfnk jhfjL (kfmfgftf mfrU jhfjL) dy BfeI guridq isMG nUM " aYNtI nYsLnl" aqy "aYNtI isK" dy �iKqfb� nfl ieQoN invfijaf igaf aqy kdy gdrI bfibaF nUM. kdy kfiql-vihsLI jnrl zfier nUMN ieQoN dy jLr KrId jyQdfr arUV isMG qoN �isropf� duafieaf igaf. ieQoN hI iesy jnrl zfier nUM ieh vI kihlvfieaf igaf �qUM kysfDfrI nhIN qF koeI gl nhIN-qUM smoikMg krdf hY qF vI koeI gl nhIN, qUM Auh sB vI krdf rih-qF vI kI hoieaf pr qUM �aMimRq CWk skdf hY�. ieQoN hI gfj izWgI qF pMQ dI mhfn hsqI igafnI Bfg isMG jI aMbflf Aupr aqy hux pMQ dI mfieaf nfjL hsqI kflf aPLgfnf jI Aupr. ieQoN hI ikqny hI rfjnIiqk "hukmnfimaF" df zrfmF jdoN jIa afieaf cflU kr idqy gey aqy jdoN loV smJI qF vfips lYx dIaF KyzF KyzIaF jFdIaF hn. iek jQydfr, dUjy jQydfrF nUM pMQ ivcoN Cyk irhf aqy dUjf AuhnF nUM vfips lY irhf hY �afiKr ikAuNN- ikAuNik ieh jQydfr qF kyvl srkfrF dy pfxI Brn vfly hn� ijhVf hukm AuproN AuhnF dy afkf df huMdf hY, vjf rhy hn. AuhnF dy apny hI pYdf kIqy hukmnfimaF dI afV ivc, kdy isKF nUM myjLF-kursIaF dy stMt CyV ky do-PLfV kIqf jFdf hY. kdy �PCO� qoN �jQydfrF� nUM hI pMQ ivcoN Cykx vfsqy hukmnfmyN iesLU kIqy jFdy hn. iehnF dy jQydfr aKvfAux vfly, isKF nUM kdy �lv-kusL� dI Aulfd grdfn rhy hn, kdy kflf aPLgfnf nfl �vIizAu tfk� dIaF glF krky afp mYdfn ivcoN dOV rhy hn aqy pMQ ivcoN Cykx df zrfmf kr rhy hn. ieh sfry zrfmy kyvl ipCly kuJ smyN qoN hn.

afiKr iehnF �jQydfrF� jF �gRMQIaF� pfs, iksy nUM pMQ ivcoN Cykx vfsqy ieho jhy �hukmnfimaF� vflf hWk afieaf ikQON? ieh hWk nF hI qF iehnF nUM �sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI ny idqf hY , nf hI �isK rihq mirafdf� ny aqy nf hI �gurduafrf aYkt 1925� ny. qF iPLr ieh lok ieh qfnfsLfhI hWk dI vrq ikQoN rhy hn? aqy iehnF dy ajyhy vfDU �hukmnfimaF� dI kImq kI hY? BfeI gurmuK isMG, BfeI guridq isMG ivruD igafnI Bfg isMG ivruD hukmnfimaF df hsLr sMsfr sfhmxy hY. rfjsI hukmnfmy �aj kWZy aqy kl vfips� dI Kyz vI sMsfr sfhmxy hY. kflf aPLgfnf dIaF iliKqF aj vI hrmn ipafrIaF hn aqy DVfDV ivWk rhIaF hn. kfiql zfier nUM idqy gey isropfAu dI iKWlI aj vI sfrf sMsfr Auzf irhf hY. afiKr �gurU kf pMQ� iksy pujfrI gRMQI jF rfjsI afgU dI injI jfgIr nhIN aqy ieh �pMQ� aj vI �gurU kf� hY aqy rvygf vI �gurU kf� hI.

scfeI qF ieh hY ik akfl buMgy (akfl qKq sfihb) df sdf qoN iek jF dUjf koeI nf koeI ingrfn irhf hY ijsnUM srbrfh jF kyartykr vI afiKaf igaf hY. sMNn 1920 qoN pihlF nf hI qF iesdf koeI �jQydfr� sI aqy nf hI "isMG sfihb". ieQoN qIk ik arMB ivc, pihlF CyvyN pfqsLfh afp, AuprMq BfeI gurdfs jI iesdy ingrfn bny. ieh qF kyvl 12 akqUbr sMn 1920 dI gl hY jdoN gurduafrf suDfr lihr smyN, sfry pujfrI �qKq sfihb� nUM KflI Cz ky dOV gey qF 25 sWjxF df iek ingrfn jWQf kfiem kIqf igaf aqy BfeI qyjf isMG BuWcr nUM, Aus jWQy df jQydfr Qfipaf igaf. iPLr Auh sWjx vI kyvl Aus jWQy df hI jWQydfr sI-akflbuMgy jF akflqKq df nhIN.

spsLt hY ik Aus smyN qoN ieh lPLjL rfs af igaf mOjUdf pujfrIaF aqy rfjsI afgUaF nUM aqy aj isrqoV koisLsL ho rhI hY ies jLihrIly sWp nUM-gurU ky lfzly pMQ dy gl ivc pfAux dI ijsqoN pMQ nUM afp sucyq hon dI loV hY.

DnvMq isMG




.