.

iswK smfj nfl sbMDq sMn 2004 ivwc afAuux vflIaF sLqfbdIaF nUM ikvyN mnfieaf jfvy !

sMn 2004 dorfn iswK smfj nfl sbMDq sLqfbdIaF nUM ikvyN mnfieaf jfvy ? ies sbMDI sMKypk ivcfr hyT idwqy jf rhy hn. ieh sLqfbdIaF hn:

1[ apRYl 2004 gurU aMgd sfihb df 500 sflf pRkfsL idhfVf.
2[ sqMbr 2004 (gurU) gRMQ sfihb df 400 sflf pRkfsL df idhfVf.
3[ dsMbr 2004 vwzy aqy Coty sfihbjLfidaF dy 300 sflf sLhIdI idhfVy.

sLqfbdIaF vflI rvfieq ‘iswK ivcfrDfrf’ anusfr ivsLysL mhqwv nhIN rwKdI. iksy dUjy smfj dI nkl krky jy sLqfbdIaF mnfAuxIaF hI hn qF iswK afgUaF nUM ivcfr krnf bxdf hY ik iehnF dy mnfAux df aijhf ZMg apxfieaf jfvy ijs nfl iswK smfj leI vwD qoN vwD lfB pRfpq kIqf jf sky. jo swjx sMgrFd mnfAux bfry dlIl idMdy hn, ‘iesy bhfny kuJ smf sqsMg krn ivc gujLfr leIdf hY’ jF ‘sYr dy bhfny gurduafry hfjLrI Br leIdI hY, iesy qrHF sLqfbdI dy bhfny iswK Drm dy AupdysLF df kuJ pRcfr hovygf. pihlI gwl, gurU nfnk sfihb df Drm bhfinaF nfl pflxf krn vflf nhIN, ieh iek jIvn jfc hYy, smuwcI mnuK jfqI leI jIvn sPl krn df gfzI rfh hY, aqy jIvn df aslI mnorQ pRfpq krn leI sucwjf ZMg hY. ieh aijhf jIvn pMD hY jo hr pwl pRBU nfl juVy rihx aqy Ausdy hukm ivc pRsMn-icwq rih ky, smuwcI mfnvqf df Blf socdy hoey, inrMqr cldf rihMdf hY. koeI idn hovy, vfr hovy, mhInf jF vrHf hovy, sLqfbdI hovy, afm-KLfs vflI koeI gwl nhIN hY. guriswKF df hr pl iswKI asUlF Aupr pihrf dyxf bxdf hyY. jy koeI mnmq Gr ivc af vVI hY, Ausy pl bfhr kwZxf jLrUrI hY, gurpurb jF sLqfbdI qk AuzIkx dI loV nhIN. ijvyN koeI srIrk rog jwd kdI vI af Gyrdf hY, asIN iek dm Ausdf ielfj krdy hF, qfik vWDfx nf vwD jfvy, pr afqmf nUM lwgI ibmfrI leI 100 sfl AuzIkx ivc isafxp ikvyN ho skdI hY ! (sflfnf gurpurb mnfAux df mOjUdf ZMg qrIkf vI vwzf suDfr mMgdf hY).

sLqfbdIaF mnfAux leI kYsf ZMg apxfieaf jfvy ik ies ivc jutfeI geI qfkq, smf aqy Krc anusfr vwD qNo vwD pMQk lfB pRfpq kIqf jf sky. isafxp iesy ivc hY ik ijqnf ku pYysf, aqy myhnq iehnF sLqfbdIaF mnfAux Aupr lgfieaf jfxf hYy, Auh ipwClIaF sLqfbdIaF dI qrHF brbfd nf ho jfey. muK insLfnf ieh cfhIdf hY ik iehnHF sLqfbdIaF nfl sbMDq pRogrfmF df iswK smfj nUM vwD qoN vwD lfB pujy. 1969 qoN pihlF iksy iek sLqfbdI mnfAux df ieiqhfs nhIN imldf, sLqfbdIaF qF ies sdI qoN pihlF vI afAuNdIaf rhIaF hn. sMn 1969 qoN bfad sLqfbdIaF mnfAux dI hnHyrI hI Julf idqI geI hY. ieh rvfieq isafsI qoNr qy dIvflIaf ho cuky, iswK afgUaF nUM ijLafdf rfs af rhI hY. iehnF ilsLkfry vfly pRogrfmF dI rvfieq injI jF afpxI pfrtI dI cOODr kfiem rwKx ivc ijLafdf shfeI ho rhIaF hn. jdoN qoN ieh rvfieq ny jLor pkiVaf hY, sMgqF gurU nfloN dUr huMdIaf jf rhIaF hn, iehnF rfjnIqk afgUaF df mkswd vI ieho sI ik gurU nfloN tut ky iehnF dIaF gLYr Dfrmk rvfieqF rfhIN rfjnIqk lIzrF dIaf votF leI shfeI hovn. rfjsI lIzr, glF ivc mflf puaFdy, hwQ imlfAuNdy jf rhy huMdy hn, jo PMzjL gurU dIaF isiKafvF jF iswKI dy pRcfr aqy pRsfr Auqy lwgxf sI, AusdI idsLf bdl ky, sLor-gul aqy ilsLkfry vfly pRogrfmF ivwc afqsLbfjLI clf ky, DUNey ivc Auzf idwqy jFdy hn. kyNdrI sMsQfvF gurU df idhfVf mnfAux dI afV ivwc numfiesI aqy PrybI pRogrfm AulIkx df ieko mksd huMdf hY, qfik afpxI pfrtI leI rfjnIqk lfB AuTf skx. iehnF df gurU-AupdysLF dy pRcfr vwl iDafn nhIN huMdf, BulyKf pfAux leI nF ‘gurUu’ df jLrUr vrqdy hn. injI cODr cmkfAuxf muK mMqv huMdf hY. ieh PfrmUlf akflIaF sihq sfrIaF rfjnIqk pfrtIaF dy lIzrF nUM rfs af irhf hY. ies leI vrq rhy hn. isafsI lIzrF ny Drm Auqy kfTI pfky injI ihwqF df muwK AudysL pUrf krnf huMdf hY. ies smyN Drm dy swc nfloN isafsq dy Pryb aqy JUT nUM vwK krnf lfhyvMd rhygf. .

iswKI isDFqF df pRcfr ipCly kfPI virHaF qoN bMd hI krvf idwqf igaf hY. hux iswK sMgqF vI iehnF numiesLI KLflsf mfrcF nUM Drm pRcfr df shI ZMg smJx lwg peIaF hn. ieh sOKf rfh hY. gurU dI dyh nUM rumfilaF hyT kwj ky sVkF Aupr GumFdy jFdy hn Dfrmk asUlF dI nf jfxkfrI aqy nf hI pflxf krn dI loV hY. cyqnf mfrcF nUM vyK ky, QF QF lwgy BMzfiraF ivc Bojx Kf ky, afqsLbfjLI df DUaF suMG ky aMnd mfx rhIaF sMgqF, pNMQ dI byVI ivwc vWty pfAuNdy ieh afgU pRsMn ho rhy hn. hux qF ieqny vwty pY cuky hn ik kOm dI byVI zubx iknfry af pujI hY.. koeI gurU dy AupdysLF dI gwl nhIN dwsdf, nf hI iksy nUM ies df cfa huMdf hY.

ipwCly kuJ virHaF dOrfn mnfeIaF geIaF sLqfbdIaF ivc kI Kwitaf aqy kI gvfieaf ies df lyKf-joKf vI kr lYxf cfhIdf hY. jy kr sLrfPq nfl mMn ilaf jfvy, qF ipCly smNy ivc mnfeIaF geIaF sLqfbdIaF ivwc jo kuJ Kwitaf, Aus dy nqIjy swB dy sfhmxy hn. bhuq ipwCy n jFdy hoey kyvl 1999 ivc Kflsy dI 300 sflf jnm sLqfbdI (Kflsy df jnm qF gurU nfnk sfihb dy smyN hI ho igaf sI, ivsfKI 1699 vfly idn Kflsf pMQ nUM sMpUrnqf idwqI geI sI. (KYr iPlhfl ies crcf nMU nhIN CyVdy). pMQ nUM ikqnf ku lfB hoieaf, Ausdf ivcfr krky rOxf afAuNdf hY. ies iek sLqfbdI mnfAux leI sMgqF qoN iewkTy kIqy kroVF rupey Krc krky, iswK kOm dy do vwzy khy jFdy isafsI (vYsy nf isafsq dI sUJ hY, nf Dfrmk hn) lIzrF dI afpsI lfgqbfjLI, cODr dI BuK aqy hAumY pRcMz hox kfrn iek-dUujy sbMNDI nIvIN pwDr df BMzI pRcfr afrMB hoieaf. nfl iswKI dI igrfvt df islslf afrMB hoieaf. hr iewk iswK ny, aqy dunIaF df hr iek mnuK dyK ky dMg rih igaf ik afKLr iek-dUjy nUM BMzx vflf pRfpygMzf iks leI? coDr dI ieMnI ijLafdf hvs ik ieh afgU sLqfbdI df mkswd hI Buwl gey. pRbMDk log, spIkrF rfhIN lwK-lwK vDfeIaF df Zol ipwtdy rhy, sMgqF afgUaF nUM lwK-lwK lfhnqF pfAuNdIaF anMdpur sfihb qoN vfps muVIaF. nqIjf, ipCly pMj sflF dOrfn piqqpuxy dI aYsI hnyHrI JulI ik rukx ivc nhIN af rhI .

iek pfsy swcI sLrDf aqy gurU nfl isKLr dy ipafr sdkf, sMgqF df aQfh smuMdr TfTF mfrdf ivsLfl iekwT, jy pRbMDk isafxy huMdy qF gurU sfihbfn df koeI srb-sFJIvflqf df sMdysL lfgU krvf ky vwzf kOmI aqy, sMsfr Br dI lokfeI nUM KLflsy dy afcrn sbMDI jfxkfrI dy ky, asIm lfh pRfpq kr skdy sn. iswK prvfrF ivcoN cfr bjr kurihqF iqafgx df vfadf ilaf jf skdf sI, ijsnUM sMgqF ny gurU df pivqwr hukm jfx ky ibnF iJjk, isr-mwQy prvfn kr lYxf sI. gurbfxI df Purmfn hY, jy afgU aMnHf hovy, Auh sfry sfQ nUM lY zubdf hY. kuJ iesy qrHF hI iswK kOm nfl hoieaf hY. pMQk lfB jF iksy iksm dI pRfpqI vflI koeI gwl njLrIN nhIN peI, jo QoVHf-bhuq pwly sI, Auh vI iehnF cODr dy BuKy afgUaF ny gvf ilaf. jy qKqF dy jwQydfr (imwtI ky mfDo) gurU dI gwl kihx vfly huMdy, Auh ies idhfVy dI mwhqqf df iDafn rwKdy! isafsI lIzrF aqy gurduafrf pRbMDkF ny afpxI cODr cmkfAux aqy ivroDIaF dI DuMDlfAux ivc jLrUr lfh Kwitaf hY . iswK sMgqF dI swcI sucI sLrDf, aqy gurU nfl aquwt ipafr pRgt krn dy AuqsLfh df DoKy dy ky JfkIaF vfly pRogrfmF rfhIN rwj ky iesqymfl kIqf igaf hY. myhnq nfl kmfeI sMgqF dI mfieaf nUM bVI bydrdI nfl DUeyN ivwc Auzf ky brbfd kIqf igaf hY. ijQoN qk gurU dy AupdysF dy pRcfr aqy pflxf krn df sbMD hY, AusdI ikDry mDm ijhI Jwlk idKfeI nhIN idwqI, nf hI aijhf tIcf imiQaf igaf sI .

hux vI, jy isafxp aqy idafnqdfrI qoN kMm ilaf jfvy qF iek ngr dIaF sfrIaF Dfrmk sMsQfvF nUM sFJf pRogrfm AulIkxf bxdf hY, jo imwQy gey tIicaF dI pUrqI krdf hovy. nfsmJI kfrn keI sMsQfvF kyvl AugrfhI dy mMqv pUrf krn leI lfBdfiek insLfnf imwQy bgLYr, sLor-gul vfly pRogrfm AulIkdIaF hn. sMgqF dI sLrDf df nfjfiejL Pfiedf AuTfxf inwq df krm bx igaf hY. AugrfhIaF rfhIN iekqR kIqy PMzjL nUM pfxI vFg roVHdy hn. ies sbMDI iswK sMgqF df dosL iksy gloN Gwt nhIN kihaf jf skdf, jo ibnF socy-ivcfry AugrfhIaF dy ky pRbMDkF nUM afpxf zrfmf krn leI Auqsfihq krdIaF hn. dunIaf dy vwzy Drm afpxy iksy rihbr dI sLqfbdI nhIN mnfAuNdy vyKy gey. ieh Drm dunIaF ivwc qrwkI krdy jf rhy hn.

2004 ‘c pihlI sLqfbdI, gurU aMgd sfihb dy pRkfsL nfl sbMDq hY. Aus bfry hI ies lyK ivc ivcfr krnI hY. iehnF sLqfbdIaF nUM mnfAux leI kyNdrI sMsQf Bfv sLRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI qoN ielfvf dysL-ivdysL dIaF vwzIaF-CotIaF kmytIaF ijnHF dy bjt lwKF-kroVF rupey huMdy hn) aqy lokl iswK sMsQfvF (do-do mYbrF vflIaF aqy kyvl svf-lwK mYNbr vflIaF, rijstrz aqy an-rijstrz) vwKrf-vwKrf pRogrfm afpxI sImq soc aqy sfDnF anusfr AulIkdIaF hn. swB df muwK mMqv vwzIaF AugrfhIaF hiQafAuxf, aqy afpxI sMsQf dI hoNd aqy injI cODr cmkfAuxf hI mnorQ huMdf hY. ijs dI pRfpqI leI lwKF rupey dy PMzjL Kurd-burd kIqy jF PUky jFdy hn. iehnF sMsQfvF vloN ‘cyqnf’ jF ‘Kflsf mfrc’ df afkrsLk nfm dy ky, rfjnIqk lIzr, aqy gurduafrf pRbMDk, gyNdy dy hfr pvfAuNdy lwK–lwK vDfeIaF idMdy, (iksy afgfmI isafsI jF vpfrk injI lfB df svfrQ idl ivc rwK ky) pbilk nfl hwQ imlFdy, gurU dy AupdysLF qoN kory, qMg bfjLfrF aqy sVkF Aupr jfm lgFdy hoey, cl rhy huMdy hn. ieMj pRqIq huMdf hY, iswK afgUaF ny kOm nUM agLvfh krky, aijhf kurfhy pf idwqf hY ik isvfey nwcx-twpx, lMgr vMzx qy Ckx aqy ptfKy clfAux vfly sLor-sLrfby qoN Cuwt koeI kMm nhIN irhf.

ivwidaf jF igafn pRfpq krn df irvfj hI Kqm kr idwqf igaf hY. kI pRbMDk, ieqny bysmJ ho cuky hn ik CotI ijhI gwl vI nhIN smJ pf rhy. pwQrF dy GVy ‘insLfny-Kflsf’ gwzx nfl iswK smfj aMdr iswKI gux pyYdf nhIN hoxy. gurmiq isDFqF df insvfrQ ho ky pRcfr aqy pflx krnf-krvfAuxf smwJdfrI df rfh hY. aijhy gux, AuwcIaF hykF qy sMG-pfVU kIrqn mMzlIaF dy kwcIaF rcnfvF aqy inkmIaF kivqfvF gfiex krn, ZolkIaF, CYixaF, icimitaF df, jLor nfl kutx rfhIN Aujfgr nhIN ho skdy, iksy isafxy nUM puwC ky vyK lvo. mihMgy iksm dy vwK-vwK pkvfnF vfly hwdoN–vwD lMgr vMzx nfl, AuwcI-nIvIN jfqF dy Brm ivc koeI kmI nhIN hox lwgI. vpfrIaF vloN dukfnF awgy tyblF lgf ky cfh pkOVy jF msflydfr kfly CoilaF nfl brYz-pIs dy lMgr vMzx vfilaF, aduwqI jF aloikk kIrqn drbfrF dy pRbMDkF dy GrF ivwc iswKI nUM hUMJf iPr igaf sfP idKfeI dy irhf hY.(kQf drbfrF df irvfj kdoN afrMB hovygf?). bYNkF vfly duD bfdfmF dy iglfs iplf ky afpxIaF vpfrk skImF df prcfr kr jFdy hn, guru-AupdysF df pRcfr kox krygf? ‘rfj krygf Kflsf’, ‘dyg qyg Pqih’ dy Poky nfhry bfr-bfr Cwzy jFdy hn, pr rog vwDdf hI jf irhf hY. hr Gr ivc boql KulHdI hY, GrF ‘c pMjfbI ivc koeI gwl-bfq krky rfjLI nhIN, tI[vI[ cYnlF Aupr sfs-bhu vrgy sIrIalF ivwc afpxI pwq afp luhFdy dyKdy hoey, iswK prvfrF ivc muMzy–kuVIaF izsko zFs dIaF mihPlF sjfAuNdy, kysF qoN bgLYr nfm-rsIey, pRymI rumflf cVHfky ky gurmuiK bx jFdy hn. hor hnHyr vyKo, jwt, Bfpy, rfmgVHIey qy mjLHbI iswK jfqF-pfqF dIaF vMzIaF pf ky, brfdrIaF dy nfm qy vKry gurduafry Ausfrdy iswK hr sLihr ivc idKfeI idMdy hn. sLqfbdI mnfAux vfly iek idn ivc, lohVI dI awg ivc sfVn vFg kroVF rupey PUk ky DUueNy ivc Auzf idMdy hn. ies nUM kOx aklmMdI khygf. ieh anpVHF jfhlF aqyy mUrKF vflI socxI ho skdI hY, isafxy jF sulJy bMidaF vflf vqIrf nhIN hY. Dfrmk idhfVy mnfAux leI, svwC aqy sLFq mfhOl, sMjIdgI, pivqr aqy pRym-Bfv vfly vfqfvrn dI loV huMNdI hY. isafxIaF kOmF afpxy Dfrmk idhfVy, iesy qrHF mnfANudIaF hn. sUJ-bUJ, isafxp jF ibbyk buWDI df ivkfs gurbfxI dy arQ swmiJaF aqy pflx kIiqaF ho skdf hY. hor koeI ZMg nhIN hY. ieMj lwgdf hY, ipClwg ByzF vFg, pRbMDkF qy afgUaF dI soc nUM qfly lwg cuky hn.

kI ieh sUrj dI rosLxI vFg pRqwK scfeI nhIN hY, iek sfDfrn prvfr Dfrmk qOr qy sLqfbdI vfly idhfVy qoN pihlF ijwQy KVf sI, sLqfbdI mnfAux qoN bfad vI AuQy hI KVf rihMdf hY. jIvn ivc suDfr jF bdlfE vflI koeI gwl njLrIN nhIN pYNdI, Bfv iswKI asUlF dI pflxf jF jfxkfrI sbMDI koeI ivkfs nhIN hoieaf. ijs gurU sfihbfn sbMDI sLqfbdI mnfeI jf rhI hY, AuhnF dy AupdysLF aqy jIvn kfrnfimaF nfl sbMDq GtnfvF df sMdysL dyxf hI iswK sMgqF aqy smuwcI mnuKqf leI lfBkfrI hY, sLqfbdI mnfAux leI shI sLrDf aqy siqkfr df pRgtfvf hovygf. hux qk ijqnIaF sLqfbdIaF mnfeIaf geIaF hn, jo iswKI gux kOMm dy ply sn, Auh vI gvf ley hn. anjfx aqy nflfiek bMdf vI nuksfn krvf ky smJ jFdf hY, aqy nvyN isroN socx leI mjbUr ho jFdf hY. pr iswK afgU pqf nhIN iks klr-mfry idmfgL dy mflk hn, iswK kOm afKLrI svfs igx rhI hY, ieh log afqmk qOr qy surgvfsI BIVF nfl KLflsf mfrcF dy rfh pey hoey hn.

sfDfrn prvfrF vfly rojLfnf (aqy sfl bfad vwzI pwDr qy) afpxy GrF dI sfP-sPfeI krdy hn, qfik ibmfrIaF PYlfAux vfly kItfxU, kIVy-mkOVy, mwKI mwCr, jo Gr dy jIaF nUM rogI aqy imwtI-Gwtf, drvfijLaF, PrnIcr aqy hor GrylU sfmfn nUM dImk, jMgfl afid, jo sfmfn nUM nuksfn phuMcfAuNdy hn, AuhnF qoN bcfE kIqf jfvy. ies leI iewkTf ho cukf kUV-kbfV hUMJ ky bfhr kwiZaf jFdf hY. iesy qrHF iswK smfj aMdr Dfrmk qOr qy jo mnmq dI gMdgI iewkTI ho geI hY ijs nfl krmkFzF aqy vfDU rsmF rUpI mwKI-mwCr, kIVy-mkOVy pYdf ho gey hn, aqy iswK ivcfrDfrf nUM jMgfl lwg irhf hY, AusdI sPfeI krnI jLrUrI hY, aqy iewkTf ho cukf mnmq df gMd hUMJ-hFJ ky bfhr suwtx df muK tIcf riKaf jfvy, qfik iswK smfj inrog aqy syhqmMd ho ky agFh vwDy. ijLafdf qr cUhy aqy mwKI mwCr nuksfn krn jF ibmfrI df muK kfrn huMdy hn. iesy qrHF iswK Drm aMdr ipCly kuJ smyN qoN, gurU grMQ sfihb dy quwl iek hor grMQ (bicqR nftk jF khy jFdy dsm grMQ) nUM mfnqf dyxf vwzf cUhf pRgt hoieaf hY, jo jLmIn hyToN Kwuz bxf ky gurduafry (iswK smfj) aMdr af viVaf hY. iswK ivcfrDfrf nUM kuqr kuqr ky kmjLor kr irhf hY. iswK prvfrF ivwc anmqI rIqF, rsmF, anmqI iqAuhfrF, plIq qy pRdUsLq siBafcfr pRclq ho cuky hn ieh mwCrF vFg hn, jo iswK ivcfrDfrf nUM zMg mfr mfr ky ies Drm dy pYrokfrF nUM iBafnk rogI bxfAux df kfrn bx rhy hn. ByKI sMq, sfD, bfby, zyiraF, cyilaF bfilaF, kfr syvf vfly ieh lutyry aqy DfVvIaF vFgU, iswK ivcfrDfrf nUM sMnH lgf ky luwtdy jf rhy hn. prMprfvdI, pRcfrk, grMQI, rfgI, ZfzI, pRbMDk, jwQydfr, pUjfrI, DUpIey, prohq, ieh afsqIn dy swp hn (sLkl gurmuKF vflI pr iswK ivcfrDfrf nUM anmqI krm kFzF kfrn, jVoN AuKyVn ’qyy lwgy hn. hr iksm df bRfhmxI krm-kFz, pUjf, arcf, aKMz, sMpt jF hor ivwDIaF vfly pfKMz-pfTF aqy kVfh (JUT bol ky pRsLfd dwsdy hn) dI ivkrI, qIrQF dy iesLnfnF nfl juVIaF mnOqF, aqy Aus dy Pl imwQ ky, gLYr-iswK iqAuhfr-rKVI, idvflI, dusihrf, holI, krvf coQ, ivsLkrmf, afid Gux dI qrHF pMQ nUM Korf lgf rhy hn. sMgqF nUM gurU AupdysF qoN dUr rwK ky (ikAuNik gurbfxI dI ivafiKaf Aupr pfbMdI lwgf rwKI hY), iswK prvfrF ivc, kysF dI byadbI, nisLaF dI Brmfr, AuwcI–nIvIN jF vwzI-CotI jfqF dI vIcfr aqy hr pRkfr dI mnmq pRcilq ho cukI hY.

iswK Drm ‘igafn df Drm’ hY aqy dlIl, qrk aqy sdIvI swc Aupr KVf hY. loV sI, smwucI mnuKqf qk igafn dI hnyHrI Julf ky ies igafn nUM vMzdy jF sLbd df lMgr lgfieaf jFdf. ieh Byz-cfl vflf Drm nhIN hY. ies nUM gurduafrf pRbMDkF ny afpxy injI svfrQ leI, kyvl QF-QF mwQy tykx vflf Drm bxf ky rwK idwqf hY. nqIjf, iswK prvfrF dy mYNbr aigafnqf kfrn, nIm byhosLI dI avsQf ivc jf cuky hn. ies mfnsk ibmfrI qoN bfhr kwZx leI, gurbfxI dI ivcfrDfrf dy pRsfr nUM muV afrMB krnf hovygf. ies qwQ nUM awj smJ ilaf jfvy, cfhy pMQ df byVf pUrI qrHF zob ky smiJaf jfvy, iswK prvfrF dI mrjLI hY. ies leI, dUsrI pfqsLfhI (BfeI lihxf jI) dy gurU nfnk dy Gr afAux qoN pihly df jIvn bfry gurU nfnk sfihb pfsoN iswKI Dfrn krn AuprMq, jIvn ivwc qbdIlI, aqy gurU dI pdvI Auqy ibrfjmfn hox AuprMq AuhnF dy AupdysLF aqy jIvn GtnfvF nfl sMbDq iswiKaFvF Aupr jLrUr ivcfiraf jfvy, aqy iswK smfj dy mYNbr iguru-AupdysLF nUM jIvn ivc Dfrn krn leI idRV ierfdy nfl Auprflf krn. jy aijhf nhIN krdy, qF lfAUz-spIkrF Aupr PokIaF lwK-lwK vDfeIaF dyx-lYx nfl kwK pwly nhIN pYxf. Brm jF BulyKy ivc rihxf isafxp nhIN hovygI, iksy ny bfhroN mwq dyx leI nhIN afAuxf, swB kuC afpxy Gr ivwc mojUd hY, ilsLkdy grm-TMzy rumfilaF hyT Zwk ky, PulF hyT dbI, svfrI sfihb nUM sVkF Aupr ckr lgfAux nfl soJI kdy nhIN afvygI.

1[ BfeI lihxf jI gurU dI sLrn afAux qoN pihlF phfVF vflI dyvI dI Xfqrf nUM hr sfl jwQf lY ky sLrDf-Bfvnf nfl nwcdy jFdy sn. jwd gurU nfnk sfihb dI sLrn afey qF gurU jI dy AupdysLF kfrn, dyvI dI pUjf iqafg ky Ausy pwl akflpurK df lV pkV ilaf . ieh nhIN ikhf ‘gurU jI gwl qF quhfzI TIk lwgdI hY, socFgy, holI holI jIvn ’c bdlfE afvygf, kuJ smF qF lwgygf’, ijvyN awj klH dy iswK sLrDflU krdy hn, ieMj lwgdf hY, awj iswK prvfr aflsI aqy ZIT ho cuky hn. pihlF qF gurU dy pRmfxIk AupdysL dwsx leI pRbMDk aqy prMprfvfdI pRcfrk kqrfAuNdy hn. jy koeI imsLnrI tfeIp pRcfrk (jwQydfrF qoN awK bcf ky, ikAuNik Cyky jfx df KLdsLf rihMdf hY) gurU dI gwl krdf hY, aqy gurbfxI dy pRmfx vI idMdf hY, qF vI sMgqF Aus df pflx krn leI afxf-kfxI krdIaF hn. Bfv suafl-juafb dovyN krdy hn, ikAuNik muZoN kurfhy pyY cuky hn. XQf: "slfm jbfbu dovY kry muMZhu GuQf jfie] nfnk dovY kUVIaf Qfie n kfeI pfie]" (pM[ 474). gurU dI swcI qy sLuD syvf AuhI hY, ijs ivwc svfl–juafb nhIN kIqf jFdf, gurU df hukm siq siq kr ky jfxnf hI iswKI hY. gurU hukmF ivcoN kuJ afpxI mrjLI krnI jF kuJ Aupr sLMkf krnf, gurU df apmfn hY, jo afm qOr qy awj gurU ky iswK hYNkVbfjLI aqy irsLvq jF zuplIkyt pfrts vyc ky kmfeI mfieaf dy nsLy kfrn krdy jf rhy hn.

2[ gurU aMgd sfihb ny iswK kOm dI sMpUrnqf vwl jo kdm AuTfey AuhnF ivcoN iek hY afqmk aqy mfnisk arogqf leI gurU dy igafn df rfh. ies qoN ielfvf guriswKF dy syhqmMd srIrF dI GfVq leI srIrk bl Auqy pUrf iDafn iwdqf hY. imsfl vjoN Aus smyN dy iswK aqy pRcfrk ijvyN bfbf buZf jI jo pihly grMQI sn, gurU nfnk sfihb dy njLdIkI iswK hox dy nfl nfl, gurU aMgd sfihb dy smyN qoN gur-gdI dI rsm inBfAuNdy rhy hn. afpjI ny CyvyN pfqsLfh nMU sLsLqr ividaf vI isKfeI sI. afp cotI dy ivdvfn sn, srIr dy cMgy qkVy aqy AuwcI pDwr dy XoDy sn. awj df gRMQI jF hYz grMQI gurbfxI df sLuD Aucfrn jF arQF dI loV hI nhIN smwJdy, AuwcIaF bfhvF nfl Jwtky mfr mfr ky ajIbo-grIb qrIky nfl cAur JulfAux vflI kwsrq jF sMgqF pfsoN muTI ’c vwZI lYky JUTIaF ardfsF hI krdy rihMdy hn, awj dy ijLafdfqr grMQI ‘pUjfrI aqy pRoihq’ bx gey hn. igafn hfsl krn dI koeI loV mihsUs nhIN kIqI jf rhI, nf hI gurU dI isiKaf df aiDan krdy hn. "nIm hkIm, KLqrf-ey-jfn, nIm mulF (grMQI), KLqrf-ey-eImfn" vflI isQqI bxI peI hY. mfieaf dy lflc kfrn iswK sMgqF nUM imiQhfsk cuwtkuly suxf suxf ky kurfhy pfAuNdy hn.

3[ jy asIN, iswK iPlfsPI vwl vwDxf cfhuMdy hF, qF iswK smfj dy mYNbrF nUM pihlvfnI, kusLqIaF, srIrk kwsrqF, bfzI iblizMg ivc rfsLtrI aqy aMqr-rfsLtrI pwDr qy ivsLys kIrqI hfsl krn leI Audm krnf bxdf hY. afDuink smyN, ijvyN hfkI, Putbfl, vflIbfl, lfx-tYns, hfeI jF lFg jMp, dOVF, vrgIaF KyzF ivc nfmnf kmfAux df Xqn kIqf jf skdf hY. aijhy mOky AuplbD krfAux leI iswKF dI koeI kyNdrI sMsQf nf soc aqy nf hI sUJ rwKdI hY, . aYsy mfhOl ivc iswK nOjvfnF nUM injI XqnF rfhIN hI ies pfsy AuplwbD sfDnF anusfr Audm krnf bxdf hY. lokl sMsQFvF, Bfv gurduafry jF hor keI jwQybMdIaF kyvl kIrqn drbfrF, duD bfdfmF aqy mihMgy iksm dy pkvfnF vfly (mlk Bfgo numf) lMgr clfAux aqy lMgr hfl Ausfrn dy afhry hI lwgy hoey njLr af rhy hn. (Xfd rwKx vflI gwl hY ik ieh gurU ky lMgr nhIN hn, gurU kf lMgr loVvMdF leI huMdf hY, gLrIb dy mUMh dI burkI Koh ky afpxy iwZwzF ivc inJwk ho ky, DVf-DV AuqfrI jfxf gurU nfnk sfihb dI iPlfsPI nhIN ho skdI). pRbMDk aqy pRcfrk swjx, pMjfbI pVfAuux, Dfrmk isiKaf dyx, iksy prvfr dy duK-qklIP ivc jF aOMkV smyN shfieqf krn df Auprflf, gLrIb biwcaF dI shfieqf krdy ikDry nhIN vyKy gey. bws qrHF qrHF dy bhfny lgf ky AugrhIaF lYxf hI ieko mMqv imQ rwiKaf hY.

4[ gurU aMgd sfihb ny gurmuKI ilpI ivc vwzf suDfr kIqf, aqy iswKF ny pMjfbI nUM kOmI BfsLf kr ky siqkfr idwqf hY. pr awj lfprvfhI aqy gLYr-ijLmydfrnf afdq hyT, iswK prvfrF dy log pMjfbI pVHxf, aqy afps ivwc pMjfbI ivc gwl-bfq krnf, hyTI smJdy hn. jdik bMglI, isMDI, gujrfqI, mdrfsI jF hor BfsLfvF vfly prvfr, dunIaF dy iksy kony ivc invfs rKdy hovn, afps ivc vwzI AumMg nfl afpxI mfq-BfsLf ivc gwl-bfq krky PKLr mihsUs krdy hn. pr pMjfbI iswK aijhf nhIN krdy. kI ieMj nhIN lwgdf dI sLyK icwlI vFg, ijs tihxI Aupr bYTy hn, Ausy nMU kwtdy jf rhy hn. jy ies sLqfbdI qoN AuprMq GrF ivc pUrbI-bolI ivc hI gwl bfq krdy rihxf hY, aqy guru–AupdysLF nUM gRihx kIqy bgLYr, mkfnF dIaF dIvfrF nfl jwgdIaF-buwJdIaF blbF dIaF rMgIn JflrF lgf ky, jF ptfKy Cwz ky gurUu dy pRkfsL dI sLqfbdI mnfAuxI hY, ieh gurU nfl Pryb kr rhy hovFgy. iswK afgU buDIjIvIaF smyq, smJdy hn ik ‘gurmuKI mInfr’ gwzx nfl iswK smfj dy mYNbr GrF ivc pMjfbI pVHxf aqy bolxf sLurU kr dyxgy jF Auh bysmJ hn jF sLrfrqI hn. jy afp nUM smJ nf hovy qf iksy isafxy dI rfey leI jFdI hY, pr ieQy gurUduafrf pRbMDk afpxy afp nUM srb-klf sMpUrn smJ ky byqukIaF Cwzdy jf rhy hn. 1999 ‘c insLfny Kflsf gwzx nfl jo lfB iswK smfj nUM hoieaf hY, nqIjf sB dy sfhmxy hY. Kflsf lwiBaF nhIN lwBdf, jo kuJ Kflsf hox df pRBfv dy rhy sn, Auh vI Kflsy nhIN rhy. iksy nUM sLwk hY, qF do Kflsy iewkTy ibTf ky vyK lvo.

5[ gurU aMgd sfihb dI sLKsIaq bfry ilKdy hoey swqf blvMz (gurU Gr dy kIrqnIey), dwsdy hn ik gurU jI akfl purK vloN bKLsLI hoeI nfm dfiq vMz rhy hn. ies dfq nUM afp BI vrqdy hn, aqy hornF nUM vI dbf db dfn kr rhy hn. gurU nfnk dI hwtI ivc gurU dy sLbd rfhIN nfm df lMgr cl irhf hY, gurU aMgd sfihb df dIdfr kIiqaF keI jnmF dI ivkfrF dI mYl kwtI jf rhI hY. gurU sfihb ny inmrqf ivc rih ky siqgurU df hukm mMnx dI Gfl kmfeI kIqI, Auh mMnx-jog ho gey. gurU aMgd sfihb dy mihl, mfqf KIvI jI BI afpxy pqI vFg bVy Bly hn, mfqf jI dI CF sMGxI hY, inwG vflI hYy, ijvyN gurU aMgd sfihb siqsMg rUp ivc nfm dI dOlq df lMgr vMz rhy hn, iqvyN mfqf KIvI jI syvf sdkf ieko pMgq ivc sB nUM iGAu vflI KIr df lMgr Ckf rhy hn. iewQy iek jLrUrI nukqy nUM smJx dI loV hY, mfqf KIvI jI df KIr vflf lMgr pRbMDkF aqy sMgqF nUM Xfd rih igaf, awj sfrf jLor KIrF vfly aquwt lMgrF Auqy idwqf jf irhf hY, aijhI BYVI afdq pf idwqI geI hY ik ijs Dfrmk smfgm ‘c lMgr aqy KIr nhIN, sMgqF Aus iewkT ivwc hfjLrI nhIN BrdIaF. ies BulyKy kfrn, dUjI gwl, Bfv guru-sLbd df lMgr clfAuxf bMd hI kr idwqf igaf hY.

6[ iek hor AupdysL jo awj sMgqF nUM KLfs iDafn dy ky smwJxf cfhIdf hY, isWK Drm ivc ‘gurU dI loV’ Auqy bhuq jLor idwqf igaf hYy. gurU aMgd sfihb dy Purmfn hn, XQf:

guru kuMjI, pfhu invlu, mnu koTf, qnu Ciq]

nfnk gur ibnu mn kf qfku n AuGVY avr n kuMjI hiQ]1] (m[2, 1237)

(Bfv mnuK df mn mfnoN koTf hY qy srIr ies koTy dI Cwq hY mfieaf dI pfh ies koTy rUp mn nUM jMdrf vwjf hoieaf hY. ies jMdry nUM KolHx leI gurU kuMjI hY, Bfv ik mn qoN mfieaf df pRBfv gurU hI dUr kr skdf hY. hy nfnk, siqgurU qoN ibnF mn df bUhf KulH nhIN skdf, qy iksy hor dy hwQ ivc ies dI kuMjI nhIN hY).

jy sAu cMdf Augvih sUrj CVih hjfr ]

eyqy cfnx hoidaf, gur ibnu Goru aMDfru] (slok m[ 2, pM[ 463)

(Bfv jy sO duinafvI igafn dy cMdRmf cVHn aqy hjLfrF sUurj cVHx, jy ieqny BI cfnx ho jfx qF BI gurUu qoN ibnf aigafn df Guwp hnyHrf rihMdf hY). awj dy mfhOl ivc iswK afgUaF, ijhnF ny pMQ dI vfg-zor afpxy hwQ lY rwKI hY, leI ieh AupdysL smwJxf lfhyvMd rhygf. XQf:

nfnk aMDf hoie ky, rqnf prKx jfie]

rqnf sfr nf jfxeI, afvY afpu lKfie] (slok m[ 2, pM[ 954)

(Bfv: hy nfnk ! jo mnuK afpu aMnHf hovy qy qur pey rqn prKx, Auh rqnF dI kdr qf jfxdf nhIN, pr afpxf afp nsLr krf afAuNdf hY Bfv afpxf aMnfHpx jLfhr kr afAuNdf hY).

aMDy kY rfih disaY, aMDF hoie su jfie]

hoie sujfKf nfnkf, so ikAuN AujiV pfie]

aMDy eyih n afKIain, ijn muiK loiex nfih]

aMDy syeI nfnkf, Ksmhu GuQy jfih]16](slok m[2,pM[ 954)

(Bfv: jyy koeI aMnHf mnuK iksy hor nUM rfh dwsy qF Aus rfh Auwqy AuhI qurdf hY jy afp aMnHF hovy, hy nfnk! sujfKf mnuK aMnHy dy afKy kurfhy nhIN pYNdf. pr afqmk jIvn ivc ieho ijhy bMidaF nUM aMnHy nhIN khIdf ijnHf dy mUMh Auqy awKF nhIN hn, hy nfnk! aMnyH AuhI hn jo mflk pRBU qoN KuMJy jf rhy hn).

guru aMgd sfihb dy AupdysLF ivc iek atl scfeI ieh hY ik sMsfr ivc, hr mnuK jo gurU qoN quwtf hY, mfieaf joVn qy mwlF mwlx dI hvs kfrn Bwj dOV ivc ieqnF Kcq ho jFdf hY ik sfry mnuKI gux Bulf ky iewko insLfnf sfhmxy rwK aijhy krm krdf jFdf hY, jo iksy hflq ivc smfjk jF Dfrmk qor qy shI nhIN huMdy. ieh mfieaf iekTI krn dI dOV hI qmfm burfeIaF-TwgIaf, hyrf-PyrIaF, luwtF-KohF, vDIkIaF, irsLvqF, afcrnhIxqf dIaF vfrdfqF df kfrn bxdf hY. gurU sfihb df AupdysL ies qrHF hY ik mnuK iek rfq (jIvn rUpI rfq) gujLfrx leI lwKF kroVF rupey byiemfnI aqy DoKf DVHI nfl jmHf krdf hY, ieh vyK ky BI ik svyr huMdy sfr ieQoN cly jfxf hY, qy ieQoN KflI hwQ jfeIdf hY, mfieaf-gRsy jIv mfieaf dy iKlfr iKlfrI jfx dy kucwjy rfhy pey rihMdy hn.XQf:

ijnI clxu jfixaf, sy ikAu krih ivQfr]

clx sfr n jfxnI, kfj svfrxhfr]1]

rfiq kfrix Dnu sMcIaY Blky clxu hoie]

nfnk nfil n cleI, iPir pCuqfvf hoie]2](slok m[2, pM,787)

mfieaf joVn qy mwlF mwlx dI hvs smfj ivc aZukvf jIvn pYdf kr rhI hY. AuhnF sfPL kih idqf ik mwlF mwlxIaF mnuKf jIvn df shI afdrsL nhIN hY, ies QuVH-icry jIvn dI Kfqr Dn iekTf krI jfxf, isafxp dI gwl nhIN. scfeI ieh hY ik mfieaf joVn nUM hI Auh jIvn df aslI mnorQ smJdf hovy, Aus joVI hoeI mfieaf ivcoN kuJ QoVI bhuq lok-ivKfvy dI Kfqr cwtI vjoN iksy Dfrimk kMm ivc Krc dyvy, qF ies df Aus nUM koeI afqmk lfB nhIN ho skdf, ikAuNik Aus dI surq qF Dn joVn vl hI lwgI rihMdI hY. mOjUdf Xug ivc kfPI smyN qoN guriswK prvfr vI iesy kuZwby rfh pY gey idwsdy hn, jF iPr DoKy nfl aKOqI pRcfrkF vloN kurfhy pf idwqy gey hn. gwl dohF hflqf ivc ieko ijhI hY. sfl bfad ‘aKMz pfT’ krvf ky aqy smfj ivcoN kuJ igxy cuxy imwqrF, sMbMDIaf, afgUaF nUM lMgr Cwkf ky DrmI hox dI mohr lgvf rhy hn.ieh iek rsm bx ky rih geI hY, ies nfl pfT krn aqy pfT krvfAux vfilaF dy jIvn ivwc koeI bdlfE nhIN aFAuNdf.

guru aMgd sfihb ny iek hor smfjk burfeI nUM jVoNH Kqm krn leI smucI mnuK jfqI leI Aupdys idwqf hY.

jog sbdM igafn sbdM byd sbdM bRhmxh]

KqRI sbdM sUur sbdM sUdR sbdM prfikRqh]

srb sbdM eyk sbdM] jy ko jfxY ByAu]

nfnku qfkf dfsu hY soeI inrMjn dyAu]2]( afsf dI vfr)

(Bfv sfrI mnuK jfqI df ieko Drm hY, jnm jfq jF ikrq nfl iksy df Drm nhIN juiVaf hoieaf, aqy vwK vwK sLRyxIaf dy lokF df Drm vwKrf vwKrf nhIN ho skdf. gurU sfihb ibafn krdy hn ik jnm dy afDfr qy imQIaF geIaF jfqF kfrn, mnuKqf nUM keI sLRyxIaF ivc vMz idwqf igaf hY, jo shI nhIN.

dUjI sLqfbdI (gurU) grMQ sfihb dy pihly pRkfsL bfry: (ies sLqfbdI sbMDI sMpUrn lyK iqafr ho irhf, sMKyp nukqy hyT idwqy hn).

jy isdkidlI aqy scwI sLrDf Bfvnf nfl gurU sfihbfn jF gurU sfihbfn dI bfxI nUM ies mOky siqkfr ByNt krnf hY, qF gur-AupdysLF jF isiKafvF dy ivruD jo kfrj gurU-GrF ivc pRcilq kIqy jf cuky hn, AuhnF dI rok Qfm leI jLrUrI kdm qurMq cukxy bxdy hn. jo rvfieqF gurU hukmF dy ivprIq cflU kr idwqIaF geIaF hn, AuhnF Auqy pfbMdI lgfeI jfvy. jy pRbMDk aqy sMgqF ajyhf nhIN krdy jF krn-krvfAux dy cfhvfn nhI hF qF aYvyN pYsy brbfd krn ivc smJdfrI nhIN hovygI. ijs gurU-Gr ivcoN gurU dy AupdysF df pRcfr hoxf hyY Auh asQfn nF dy hI gurduafry rih gey hn. mfieaf idMdy jfE, lMgr Ckdy jfE, mwQy tykdy jfE, gurU-AupdysLF dI jfxkfrI aqy pflxf krn Auqy iksy iDr vloN iDafn nhIN idwqf jf irhf. pihlI gwl guruduafrf sMsQf df mksd aqy gurbfxI dI mhwqqf bfry kuJ nhIN dwisaf jFdf. ies sbMDI kuJ ivcfr hyT idwqy jf rhy hn:

amrIkf dI pRisD lyKkf aqy DrmF dI KojI ivdvfn aqy ijsny nobl purskfr (Noble Prize) pRfpq krn df mfx hfsl kIqf hY, Aus dy ivcfr ies pRkfr hn:- "sRI gurU grMQ sfihb BfvF qy ivcfrF df mUl somf hY, aqy ies dI bfxI ivc iek aMcBy dI nvInqf hY. pr duK ies gWl df hY ik gurU dI bfxI dy arQ-Bfv nUM smJy ibnf hI Auh krm krdy jf rhy hF, ijsdf gurbfxI KMzx krdI hY. sfzy pfs bfxI hY, pr sfnUM ies dI kWdr nhIN. aWj lWg-pWg sO ivcoN 90 PI sdI (hux 100 PI sdI) isWK kyvl rsmI qOr qy gurduafry jFdy hn."

aMqkf: ies sLqfbdI dy sbMD ivc jy idafnqdfrI nfl gurU sfihb leI sLrDf aqy ipafr df pRgtfvf krnf hY, qF iswK smfj dy hr prvfr ivc iek-rYk vflI imnI lfiebryrI sQfpq krnf shI kdm hovygf. ies ivc, pRmfxIk pusqkF, ijvyN pRo[ (zf[) sfihb isMG df gurU grMQ sfihb drpx vflf gurbfxI tIkf, kfnH isMG nfBf df mhfn kos, s[ gurbKLsL isMG kflf aPgfnf dIaF 10 pusqkF df sYt, gurmiq mfrqMz, BfeI gurdfs dIaF vfrF[ afid pusqkF jLrUrI qOr qy rwKIaF jfx, aqy iek mfsk pqr, ijvyN spoksmYn, ‘iswK bulyitn’ jF imsLnrI kfljF vloN pRkfsLq prcf mMgvfAuxf jLrUrI hY. vYsy qF hr iek gurduafry aMdr lfiebryrI sQfpq krnI ipCly lMmy smyN qoN vkq dI loV hY, pr aijhI afs ividaf dy sLqrU mOjUdf pRbMDkF pfsoN Gwt hI rwKI jf skdI hyY. gurU nfnk dI ivcfrDfrf dy pRcfr krn dy JUTy vfiedy krky, iswK prvfrF dIaF votF lY ky kbjLf kIqy hoey pRbMDkF ny gurU nfnk dI ivcfrDfr dI gwl krn vfly imsLnrIaF nUM aMdr nhIN afAux idwqf jFdf, ieMj lwgdf hY, iehnF ny gurU nfnk dy Gr Auqy nfjfiejL kbjLf krky gurU nfnk dI isiKaf pRcfrn Auqy pfbMdI lgf idwqI hY, jF ieMj kih lvo, gurU nfnk jo ies Gr df mflk hY, Aus nUM bfhr glI ivc KVf kr idwqf hY, aqy koeI imsLnrI aMdr jf ky gurU nfnk, Bfv ies Gr dy mflk dI gwl nhIN kr skdf, ijvyN gurU qygL bhfdur sfihb nUM pUjfrIaF ny sRI drbfr sfihb nhIN sI prvysL krn idwqf. iehnF pRbMDkF dIaF kuJ ies qrHF dIaF AuplwBdIaF suxfeI idMdIaF hn- "ipCly sfl kmytI ny pMJI lwK rupey Krc ky lMgr hfl aqy bfhr dIvfrF Auqy burjIaF lgfeIaF sn, ies sfl 10 lwK dy Krcy nfl dws PlwsL vflIaF twtIaF Ausfrn dI syvf leI hY. (sMgqF dy sihXog nfl hI aijhy kfrj isry cVHdy hn)." Xfd rwKo, igafn vwl kMz krky koeI kOm nhIN bwc skdI.

jy sLqfbdIaF mnfAux qoN bfad jIvn ivc koeI qbdIlI nhIN afeI, ieh afpxy nfl aqy gurU nfl vI DoKf krn vflI ikiraf hovygI, Bwj-dOV, aqy iswK kOm dI myhnq nfl kmfeI mfieaf dI brbfdI vwKrI hovygI.. iswK sMgqF nUM aiqaMq jLrUrI iek gwl vwlL iDafn dyxf, hr vkq iDafn rwKx Xog ieh hY- sLqfbdI df mOkf hovy jF n hovy, gurU grMQ sfihb dy qul iksy hor grMQ df pRkfsL hr hflq ivwc roikaf jfvy.

gurcrn isMG, (mohflI)

imsLnrI,




.