.


gurb^S isMG kwlw APgwnW

    rfmfiex kQf pRqI gMBIr sMikaF df vyrvf

    1- gfQf dy arMB ivc DrqI-mfqf afpxy nfl dyviqaF nUM sPLfrsLI lY ky KIr smuMdr ivc suwqy ivsLnUM rwb jI kol jf ky rfvx ivwruD shfieqf dI duhfeI idMdI drsfeI geI hY . ivsLnUM jI dsLrQ dy Gr jnm lY ky pfpF df nfs krn df bcn krdy hn . AuQy hI afey bRhmf jI dyv-rfj ieMdR nUM hdfieq krdy hn ik ikAuik Bgvfn jI ny DrqI qy jfx df PLYslf kr ilaf hY ies leI dyviqaF nUM ikhf jfvy ik Auh vI DrqI qy jnm lY ky pRBU dI shfieqf leI iqafr rihx . (arQfq, pRBU ivcfrf iewklf ikhVy kMm ?--gurU nfnk jI df akflpuK qF Auh hY ijs ny sfrI isRsLtI nUM afpxy afp ivc nwiQaf hoieaf hY--afp nfQu nfQI sB jf kI ..(jpu-29) gurU nfnk jI df rwb qF sB kuJ afp hI afp hY---afpy scf eyko soeI .. iqsu ibn dUjf avru n koeI ..(1�5�-6) (KIr smuMdr vfly ivsLnUM rwb ny bRfhmfx dI gfQf df nfiek bxnf sI . so nfiek nUM ilKfrI dI mrjLI df hox dI loV huMdI hY) .

BFvy ivsLnUM rwb jI ny dsLrQ dy Gr jnm lYx df bcn dy idwqf sI Pyr vI, visLsLt irsLI dsLrQ nUM bRfhmx irKIaF kol nMgy pYrIN jf ky puwqR vfsqy PLiradF krn leI Byjdf drsfieaf hY . aqy suirMg nfmI bRfhmx irsLI dy kihx qy rfjf dsLrQ hjLfrF bRfhmxF nUM bulf ky puqrysLTI Xwg krvNAuNdf hY . Xwg dy hvn kuMz ivcoN agn dyvqf KIr df ipaflf PVI inkldf hY . ipaflf rfjy dsLrQ nUM PVf ky kihMdf hY ik KIr Kf lYx nfl rfxIaF grB vqI ho jfxgIaF . KIr KFidaF sfr hI iqMny rfxIaF iewko smy grB vqI ho geIaF . suimqRf rfxI ny do gRfhIaF KIr Kf leI sI ies kfrn Aus nUM do kfky, lCmx aqy sLqrUGx jnmy aqy dUjIaF nUM rfm aqy Brq iewk iewk . bRfhmxI KIr dI krfmfq nfl iewk ivsLnUM dy iewkly pYdf hox vfly bcn ivc vI drusqI ho geI . nhIN qF bfkI BrFvF dI BUmkf iks ny inBfAuxI sI ? (qulsI rfmfiex ivc iliKaf hY ik dyviqaF dI slfh kfrn ivsLnUM ny hI afpxy cfr ihsy kr ley sn) .

pqI dy sMjog qoN ibnF hI rfxIaF df ieko smyN grB vqI ho ky ieko smyN hI (KIr dIaF burkIaF dy ihsfb nfl) cfr BgvfnF df pYdf hoxf drsf ky pihly hQ bRfhmx ny ieh pRBfv bxf ilaf ik rwb df hr nym aQvf ivDfqy df hr hukm Aus (bRfhmx) dI mrjLI dy aDIn hY . rwbI kfnUMn nUM jdoN aqy ijvyN cfhy, bRfhmx moV qoV skdf hY . Aus dI mrjLI qoN ibnF ivsLnUM Bgvfn vI dsLrQ dI ibMdI snqfn nhIN bx skdf . aqy agnI dyvqy dI KIr dy cmqkfr nfl AunHF iKLaflI dyviqaF dI kiQq sLkqI df Brm cMgI qrHF pwkf kr idwqf, ijnHF nUM nfm aqy sLklF aqy svfrIaF vI bRfhmx ny afp hI bKsLIaF sn . ies imiQhfs qy rwbI dPqr dI mohr lwg jfx nfl ieh sB-kuJ swc bx igaf aqy mUrqIaF dI sLkl Dfr ky mMdrF ivc af ibrfijaf . pwQr Bgvfn bx igaf .

2- dunIaF ivwc pYgLMbr, KLudfeI-bytf, rihbr, mhfn afqmf, gurU, suDfrk aQvf lIzr afid isrPL Aus nUM hI mMinaf igaf hY ijs ny sMsfr nUM koeI inrflf igafn dy ky inrflI soc aqy inrflI jIvn jugq dI sUJ idwqI hovy aqy mnuwKqf dI BlfeI vfly cmqkfrI kfrj kIqy hox . ijhVf inrol lokF vfsqy hI jIivaf hovy . ieiqhfs gvfh hY ik ajyhI Auc afqmf vfly mhFpurKF ny afpxy bcpn ivc hI afpxy jnm dyx vfilaF nUM, aiDafpkF nUM aqy inkt-vrqIaF nUM afpxI qIKx buwDI vflI cmqkfrI sUJ bUJ nfl hYrfn kr idwqf . ijhVI pVHfeI afm bwcf keI sflF ivwc pUrI krdf sI ajyhy anoKy aqy cmqkfrI bicaF ny kuwJ mhIinaF ivwc pUrI kr leI . mhFn afqmF vfly keI mnwuK skUly vI BfvyN nf gey hoxgy pr AunHF df clfieaf isDFq jgq-pRiswD hoieaf . kory an-pVHF ny sLkqI sLflI rfj sQfpq kIqy . jnm qoN hI ajyhy anoKy bflkF dI vfsLnF iKlrnI arMB ho jFdI hY aqy sfry dysL vfsIaF kol puwjdI nUM iZwl nhIN lgdI . rfmfiex gfQf ivcly rfm jI ivc dunIaF dy hor qIKx buDI mhF purKF vflI iewk vI isPq hox df ikqy JfAulf vI nhIN pYNdf . Bfv, rfmfiex gfQf dy ilKfrI bRfhmx nUM ajyhy rwb dI loV nhIN sI ijhVf bRfhmx gurU nfloN iksy hflq ivc vI vwD guxvfx huMdf .

3- mnuismRqI anusfr KwqRI nUM jnyAU jnm vfly idn qoN gXfrvyN sfl dI Aumr ivc pfieaf jFdf hY . iewk pfsy bflk nfnk (inrMkfrI) jI hn, jo rwb nhIN sn, mnuwK dy Gr jnmy prm-mnuwK sn . (mnuwK) gurU nfnk dyv jI qF jnyAU pfAux dI iqafrI krdy bRfhmx kolo ajyhy jnyAU dI mMg kr lYNdy hn ijhVf nf kdy tuty, nf sVy aqy nf mrn AuprMq hI sfQ Cwzy, qy eyDr rfm-rwb jI nUM jnyAU pfAux qoN pihlF AunHF df isr rgV ky muMn ky AunHF dI skl hfso hIxI bxf idwqI jFdI hY . rfm jI bycfrgI dI hflq ivc bRfhmxf df Dnvfd krdy hoey Aus swB kuJ nUM rwbI hukm smJ ky KLusLI nfl Jwldy drsfey gey hn . jnyAU pfAux vflI krmkFzI mrXfdf nUM ibnF ikMqU dy mMnx qy rwbI mohr af itkI .

4- pVHfeI krn jfx dI iqafrI krn smyN bRfhmx-gurU visLsLt rwb-rfm jI dy gl aqy qyV sfDUaF vflI gyrUey rMg dI DoqI pvfAuNdf hY . rgVy hoey isr vfly rfm dy gl ivc mMgiqaF vflI JOlI pf ky lokF koloN KLYr mMgx leI bxfeI hoeI lMmI hyk nfl bolI jfx vflI muhfrnI bulvfAuNdf hY . iPr kuwqy moVn leI hwQ ivc motf qy rfm jI dy kwd nfloN lMmf, zMzf PVf ky mMgn leI Byjdf hY . rfm-rwb jI bVy sfAU bwcy vFg bRfhmx dy iesLfry qy nwcdy hoeyy iksy pRkfr df ikMqU nhIN krdy . smfj leI hfnIkfrk, mMgqf bx ky lokF nfl TwgIaF mfrn aQvf luwtx-nIqI vflI rIq qy vI rwbI mohr luaf leI .

5- rfmcMdR jI df sfrf bcpn sLfhI mhlF qoN dUr, isrPL ividaf lYx KLfqr hI sfDfrn buwDI vfly bwicaF vFg jMglF dy ksLtF ivwc bqIq hoieaf . 25 sfl dy jvfn ho ky hI Gr prqy . dunIaF df Blf krn afieaf anoKI buwDI vflf bwcf kdy vI ajyhI kYd ivwc itwk ky afpxI ijLMdgI df eynF lMmf smF isrPL ividaf lYx vfsqy hI brbfd nhIN krdf . prmfqmf nUM rfm rUp dI ajyhI hflq ivc pysL krky, bRfhmx ny afpxI pRBuqf pRiqsLtf srb-Aucqf nUM bxfeI rwKx vfly ijnHF isDfqF qy rwbI mohr lvf leI AunHF df vyrvf ies pRkfr hY :-

(A) afpxy bxfey afsLrm-vMz vfly bRhmcfrI afsLrm vfly isDFq qy,

(a) bRfhmx koloN ividaf dfn ley ibnF aqy Aus nUM guru dCwxF idwqy ibnF rwb vI DrqI qy suKI jIvn nhIN ibqf skdf .

(e) ividaf lYx leI bRfhmxF dy GrF dI, afsLrm aQvf psUaF dy qbyly dI sPfeI qoN lYky GrylU nOkrF dy krn vfly sfry kMm aqy bRfhmx dI muwTI-cfpI krn dy nfl Aus dy crn Doxy afid, Bgvfn rfm jI koloN krvf ky ies sfry kuJ nUM rwbI rjLf aQvf Drm df aMg bxf ilaf .

6- jfqk sMskfrF aqy bwcy dy nfm krx qo arMB ho ky, XgXopfvIq, muMzx sMskfr, iBiKaf mMgx dI mrXfdf, ivafh sMskfr, imRqk sMskfr, (roxf, ZfhF mfrnIaF, icqf ivwc rKxf aqy agn Byt krnf, PUwl qfrny, qrpx krnf, sLrfD, bRfhmxF nUM dfn dyxf, gAUaF mnsxIaF, gMgf dy iesLnfn, mrn qy muMzn krvfAuNx afid gl kI sfry sMskfr bRfhmx dIaF ilKIaF isimrqIaF aQvf purfxF afid dy anusfr krny . iPr kMm BfvyN isafsI hox, smfjI hox qy BfvyN pirvfrk hox sfry dy sfry bRfhmx koloN puwC ky krny, eyQoN qwk ik rfjf-rfm ny shury jfxf sI Auh vI bRfhmx-gurU ivisLsLt koloN puwC ky quiraf . dysL dI imwtI qoN lY ky, ruKF, hvf, pfxI, dyvIaF, dyviqaF dI pUjf, gwl kI sfry rIq, irvfjF dy Brm ijhVy muZly bRfhmx ny (Twg-nIqI nfl) cflU kIqy hoey sn, sfrf kuJ Bgvfn-rfm koloN krvf ky sfry dy sfry krm-kFz nUM rwbI hukm bxf ilaf . bRfhmx dy iesLfry qy ncdy Bgvfn jI nUM iksy iewk QF vI bRfhmx awgy cUM qwk krdy nhIN drsfieaf .

7- ivsLvfimwqR irsLI ny mhfrfj dsrQ kol af ky rfKLsLF ivwruD sLkfieq kIqI aqy AunHF nUM KLqm krn leI iekwly sRI rfm jI nUM mMg ilaf . afpxy lfzly aqy icrF ipCoN Gr afey puqR nUM Byjx dI bjfey ies KLqry vfly kMm nUM krn leI POj smyq dsLrQ afip iqafr ho ipaf . rfjy dI ies gl qy irsLI gLuwsy ivc af igaf aqy KLflI muV jfx leI iqafr ho ipaf . rfj gurU visLsLt ny dKLl idMidaF ieh ikhf ik ivsLvfimwqR jI sRI rfm dy Bly vfsqy hI afey hn aqy rfKLsLF dy mfrn dI vizafeI rfm nUM dyxf cfhuMdy hn nhIN qF ienHF dy afpxy kol eynI sLkqI hY ik sfry rfKLsLF nUM shjy hI mfr skdy hn . eynF sux ky dsLrQ ny rfm aqy lCmx dohF nUM irsLI nfl Byj idwqf . AunHF koloN ivsLfimqR ny keI dYNq mrvfey . iewk QF jf ky ivsLvf-imqR ny iewk pwQr vl iesLfrf krky rfm jI nUM pYr lfAux leI ikhf . rfm jI ny ibnF kfrn puiCaF pwQr nUM afpxF pYr lf idwqf . pYr lwgidaF hI Aus pwQr qoN iek sMudr iesqRI bx geI . arQfq kI rwb rfm jI nUM pqf hI nhIN ik Aus ny iksy srfpI hoeI ablf df AuDfr vI krnf hY ?

CyqI hI irsLI ivsLvfimqR nUM rfjy jnk df sunyhf af igaf ik Auh Aus dI lVkI sIqf dy suaMbr qy puwjy . dohF rfjkumfrF nUM nfl lY ky ivsLvfimqR jnk purI clf igaf . rfjy jnk dy puCwx qy ik Aus dy nfl do suMdr jvfn kOx hn, ivsLvf imwqR ny dwisaf ik Auh ajuiDaf dy rfjy, dsLrQ dy puwqr, sRI rfm aqy lCmx hn . AunHF dI jfxkfrI hox qy rfjf jnk bVf hYrfn aqy KLusL hoieaf . sfbq eyhI huMdf hY ik Aus nUM ajuiDaf dy rfjy dsLrQ aqy Aus dy puwqrF bfry pihlF koeI jfxkfrI nhIN sI . eysy kfrn hI qF rfjy jnk ny ajuiDaf vfilaF nUM sIqf dy suaMbr qy afAux df swdf nhIN sI Byijaf . hflFik suaMbr dy mMzp ivc rfjf jnk afp dwsdf hY Aus suaMbr ivc dysL dy sfry rfjy mhfrfijaF qoN Cuwt ibdysF dy byaMq rfjy aqy asmfn qoN dyvqy, gMDrb aqy gx afid vI afey hoey sn . ivsLnUM jI ny DrqI qy jnm lYx leI ajyhf rfj-mhl cuixaF ijs nUM guaFZI vI nhIN sI jfxdy . asl gwl qF ieh hY ik jy bRfhmx nf cfhy qF rwb dy jnm lY ky DrqI qy afAux dI KLbr iksy guaFzI (aqy bRhmigafnI jnk ijhy) rfjy nUM vI nhIN sI lwg skdI .

eynI gfQf ivclIaF KLfmIaF

(A) ikzI hYrfnI dI gwl hY ik mhfrfjy dsLrQ nUM sYNkVy sfl pihlF dI Aumr smy aOlfd dI BuwK nf jfgI . pr jdoN ivsLnUM jI ny DrqI-mfq aqy dyvI dyviqaF dI imlvIN PLirafd sux ky DrqI qy jnm lYx df bcn dy ky, puwqR bxn leI afpxf ipqf dsLrQ nUM cux ilaf qF rfjy dsLrQ nUM vI puwqR dI Gft ny sqfAuxf sLurU kr idwqf aqy Auh vI puwqR pRfpqI leI bRfhmx irsLIaF dy afsLrmF qy nMgy pYrIN jf ky PiradF krn lwg ipaf .

(a) sYkVy sflF qoN Xwg krdy af rhy irsLI ivsLvf imwqR dI ieh pihlI qy afKLrI sLkfieq aYn Aus smyN hI dsLrQ kol puwjI jd sRI rfm jI pVHfeI pUrI krky ajy afey hI sn . ivsLvfimqR dy afAux vflf moV khfxI ivc isrPL ieh dwsx leI afieaf ik, jy irsLI afp af ky sRI rfm aqy ilCmx nUM nfl nf lY jFdf qF rfm jI aQvf bfkI iqMn BfeIaF ny sLfied sfrI Aumr kuafry hI rihxf sI . ikAuNik jnk ny dUr durfzy vfly sfry rfijaF nUM bulf ilaf sI, pr mrfrfj dsLrQ nUM aQvf AunHF dy avqfrI puwqRF nUM qF Auh jfxdf hI nhIN sI . khfxI dy ies moV ny ieh vI sfbq kr idwqf ik DrqI qy af cuwkyN Bgvfn nMU vI hr hflq ivc bRfhmx dI ikrRpf idRsLtI dI loV rihMdI hY . pwQr bxI ahilaf df srfp vI ivsLvfimqR dy iesLfry df hI muQfj idsdf hY rfm ivcfry nUM qFpqf vI nhIN sI ik pwQr nUM pYr lfAux vfsqy Aus nUM ikAuN ikhf igaf sI .

afpxI srb-AuNwcqf vfly ies pwK qy vI rwbI mohr luaf leI .

8- vflmIkI rfmfiex ajuiDaf kFz dy 52 vyN aiDafie ivwc iliKaf hY ik jd sIqf, rfmcMdR jI nfl vnvfs nUM jFdI hoeI gMgf ndI lMGI, qd mMnq mMnI ik--hy gMgf ! jy rfm bnvfs qoN muVky aXoiDaf df rfj pfAuxgy, qF mYN qyry iknfry rihx vfly bRfhmxf nUM hjLfrF gAUaF dfn dyvFgI aqy iewk hjLfr GVf surf Bfv sLrfb df qYnUM arpFgI, ar mfs cfvl afid nfl qyrI pUjf krFgI . mfs-sLrfb dI vrqoN dI KLulH vfly krm, aqy gMgf dI pUjf krn vfly Brm aqy bRfhmxf nUM dfn idqy jfx nUM puMn krm smJI rKx leI ajyhf iliKaf . arQfq bRfhmx ny apxI hvs pUrqI vfsqy gRMQF dI shfieqf nfl jo jfl ivCfieaf sI Aus dy keI pwKF qy Bgvfn-rfm koloN rwbI mohr lvf leI .

mnuwKqf dy cMgy guxf vloN iZwl-

rfmfiex gfQf dI iPlm ivc ivwc ajyhIaF Tos mhqqf vflIaF keI gwlF hn ijnHF qoN ies kQf dI aslIaq ivruwD gMBIr sLMky bxdy hn . dsLrQ aQvf rfm, dy mUMhoN jLfhrf JUT bulvfieaf igaf hY . iPr ijs rfm jI nUM qRYlokI nfQ, Bgvfn ikhf jf irhf hY Aus koloN keI QFeIN ajyhf kwuJ aKvfieaf igaf hY aQvf krvfieaf igaf hY, jo afpxy afp ivwc byasUlI aQvf korf JUT bx ky rih jFdf hY . Bgvfn qy ikqy irhf, iewk cMgf mnuwK vI ajyhf kuwJ nf kdy boly aqy nf hI kry . Audfhrx vjoN :-

9- JUT bolxf:--sfDfrn qOr qy ajyhI gwl nUM idl kdy kbUl nhIN krdf ik dunIaF df koeI vI rfjf eyzf sLyKLI KLorf, jF JUTf hovygf ijs qrHF df mhfrfjf dsLrQ aQvf rfm jI nUM drsfieaf hoieaf hY . mMQrf golI dI cwuk ivwc af ky kYkeI kfly bsqR pf ky hnyrI guPLf ivwc jf pYNdI hY . dsLrQ Aus nUM mnfAux dy Xqn ivwc kihMdf hY ik--dyvI jhF qwk sUrj kf cwkR GUmqf hY sfrI ipRQvI myry aiDkfr myN hY--aqy iPr sLyKLI ivc afieaf hoieaf afpxy aiDkfr hyTly dysLF arQfq surfsLtr, sMDU, aMg, bMg, kOsLk, kFsLI afid dy nfm vI lYNdf hY . khfxI jLrf hI awgy qurdI hY qF dsLrQ dy kQn JUTy aqy inrfDfr iswD hoxy arMB ho jFdy hn aQvf dsLrQ df ieh sfrf BfsLn ienHF gwlN krky gwp bx ky rih jFdf hY :-

(A) dsLrQ dy ajyhy kihx qoN aglI svyr rfm bnvfs nUM qurdf hY . iewk rfq rsqy ivwc pVf krky aglI sLfm hox qoN pihlF hI somMq nfmI mhF mMqRI rQ rok ky rfm nUM kihMdf hY ik AunHF dy rfj dI hwd KLqm ho geI hY aqy ies qoN awgy rwQ nhIN jf skdf . rfm jI AuNwqr ky afpxy rfj dI DrqI nUM nmskfr krdy hn aqy QohVI imwtI lY ky siqkfr nfl rumfl ivc bnH lYNdy hn . Aus qoN agly idn gMgf pfr krky jd jmnf ndI qoN afpxy imwqR insLfd rfj, (mlfhF df rfjf) ijs dy aiDkfr ivwc iewk ipMz aqy pwqxf dy nfl lgdI QuhVI ijhI DrqI sI, nUM rfm qfkId krdf hY ik Brq dy rfj dI sImf (Boundaries)dI riKaf krn ivwc shfieqf kry . eyQoN iehI sfbq huMdf hY ik Brq df rfj bVf kmjLor aqy Cotf sI ijhVf mlfhF dy kbIly dI riKaf df muQfj drsfieaf igaf sI .

(a) rfm dy rfjf bx jfx AupRMq jdoN DobI dI iesqRI vflf JgVf KVf huMdf hY qF rfm sIqf nUM kihMdf hY ik Dobx dUjy rfj ivwc clI geI hY ies leI Aus nUM bulf ky JgVy dI puwC pVqfl krky PLYslf nhIN kr skdf . ies qoN vI rfjf rfm dy rfj aiDkfr dI kmjLorI aqy bybsI prqwK ho idsdI hY . guaFZI rfjy nUM kih ky Dobx vI vfps nhIN mMgvf skdf . aqy ijs rfj dIaF hwdF nUM iewk duiKafrI ablf sihj nfl hI pfr kr skdI hYY, Aus rfm-rfj dI hwd iewk Tfxy dI hwd qoN vI Gwt ho idsdI hY .

(e) bRhm igafnI aqy idb-idRsLtI vflf rfjf jnk, jMglF ivc ivcrn vfly AunHF irsLIaF nMU qF afpxI DI dy suaMbr qy afAux df swdf Byj skdf hY ijnHF df pwkf itkfxf ikqy nhIN huMdf, pr ijhVf afpxy rfj dI hwd ivc sfrI dunIaF dwsdf sI aqy ijs dy Gr Bgvfn nUM jnm ley nUM krIb 25 sfl ho cuwky sn Aus rfjy dsLrQ nUM rfjf jnk jfxdf pCfxdf qwk nhIN . kI Auh koeI gumnfm ijhf mfmUlI ijMmIdfr hI sI ? ik jF ipMz df gumnfm cODrI sI ? ik jF sB mnGV gLFzf-sFzf hI hY ? kI ieh smiJaf jfey ik mhfrfj dsLrQ ny kYkeI nfl aYNvyN gwp mfrI sI ik Aus dy rfj ivwc sUrj nhIN zwubdf ?

(s) sfrI ipRQvI df Bfr dUr krn afieaf, sfry sMsfr df pRBU, afpxy rfj dI imwtI nUM 14 sfl jMglF bnF ivwc bVy siqkfr nfl sFBI rwKdf hY . rojL Aus imMwtI dI pUjf krky ieh sfbq krdf hY ik Aus nUM bfkI DrqI dI imwtI nfl koeI vfsqf nhIN . aqy iPr bflI nUM rfm ieh kihMdf hY ik bflI dy aiDkfr vflI QF qFeIN Aus dy BfeI Brq df rfj hY ies bhfny bflI nUM imRqU zMn dyxf afpxy aiDkfr KyqR ivwc dsdf hY . ikwzf korf JUT Ausy rfm jI kolo blvfieaf igaf hY ijhVf mgroN sIqf kol afpxI bybsI ieh afK ky jLfhr krdf hY ik, Dobx dUjy rfj ivc jf vVI hY ies leI Aus dI Pirafd df PYslf ikvyN kry ? kI khfxI dI loV pUrI krn leI ik jF iksy hor kfhlI ivc bRfhmx ny pYr pYr qy ajyhIaF sLKLsIaqF dy mUhoN JUT bulfey hn ? ajyhf krn nfl ilKfrI nUM injI lfB kI puwjxf sI ? isrPL JUT bolx vflI afpxI afdq qy rwbI mohrF luaf ky, bRfhmx ies nUM Drm aQvf siBaqf df aMg bxf irhf sI .

1�- iksy dI iesqRI df hrn ho jfx nUM mfnvqf ivwc bVf duKdfeI aqy sLrmnfk mMinaf igaf hY . ijs ZMg nfl sIqf df hrn hoieaf ivKfieaf igaf hY aqy ijs pRkfr dI siQqI smyN ijs iksm dI km-aklI vflIaF aQvf sKLq angihlI vflIaF BuwlF pRBU-rfm dy mwQy mVHIaF hn, ajyhIaF gMBIr BuwlF sDfrn sUJ-bUJ vflf mnuwK vI kdy nhIN kr skdf . AunHF BuwlF df vyrvf ies pRkfr hY :-

(A) rfm-rUp ivc ivcrdy ivsLnUM jI nUM ieh ikvyN Buwl skdf sI ik ijhVy dyvqy Aus kol KIr smuMdr ivwc rfvx dy ivruwD sLkfieqF lfAux gey sn, rfvx vI AunHF df hI Bgq sI aqy Aus nUM sfry vr AunHF ny hI idwqy hoey sn . ieh ikvyN ho skdf sI ik rfvx nUM pqf nf huMdf ik ivsLnUM ny Aus dy mfrn leI avqfr ilaf sI ? (Ausy hI pRBU dy drbfrIaF ny kMs nUM keI sfl pihlF dws idwqf sI ik Aus dI afpxI BYx dI kuKoN ivsLnUM ny pYdf ho ky Aus nUM Kqm krnf hY . pRBU dy drbfr dy krmcfrIaF dI hI cugLl KorI vflI afdq kfrn bygunfh bwicaF nUM kMs ny kql kIqf sI . ienHF mfsUm bicaF dy kfql asl ivwc BivwsL-bfxI krn vfly pRBU drbfr dy ByqI, Aus dy afpxy aihlkfr hI sn) rfm jI nUM rfvx vloN hr pl sucyq rihxf suBfvk gwl hoxI cfhIdI sI .

(a) ivsLvf imqR irsLI dy nfl jfx smyN qoN lY ky rfm jI rfvx dy kutMBIaF nUM kql krdy af rhy sn . iPr pMc vtI puwj ky vI rfvx dI skI BYx df nwk vwZ dyxF, qy rfvx dy mhF blI BrfvF df PLOj smyq Kfqmf kr dyxf, ienHF kfrnf krky aqy iPr jMgl dy vfs smyN hor vI asfDfrn rUp ivwc AucycI KLbrdfrI dI loV sI . pMcvtI dI irhfiesL smy rfm nUM qF ies qrHF drsfieaf hY ijvyN nfnky ipMz iPr rhy huMdy hn .

(e) sunihrI ihrx nUM vyK ky Aus nUM PVn dI jF mfr ky Kwl hfsl kr lYx dI lflsf pYdf hoxI, iewk sfDfrn iesqRI dy mn vflI koJI iqRsLnF sI . ajyhI bwicaF vflI ijLd lCmI dyvI dI avqfr, sIqf-mfqf jI dy afcrn nUM DuMdlf krdI hY . iPr lCmx ny sucyq kIqf sI ik ihrx pRfikRqk nymF dy ivruwD hY, aqy Aus ny iksy durGtxf dy vfpr skx df zr vI pRgt kIqf sI, pRBU-rfm ny Ausdy khy nUM rwd kr idwqf aqy ihrx ipCy Bwj AuiTaf . ies gMBIr Buwl nUM mgroN rfm afpxy mMMhoN mMndf aqy sKLq pCqfvf krdf vI drsfieaf igaf hY . ajyhf BulV rwb isrPL bRfhmx df hI ho skdf hY . gurmiq dy rwb aqy gurU dovyN aBuwl hn .

(s) rfm df qIr vwjidaF sfr hI svrn ihrn, dYNNq dy rUp ivwc bdl ky rfm dI afvfjL ivWc sIqf aqy lCmx nUM shfieqf vfsqy pukfrn lwg ipaf sI . ajyhy smyN bVI Gwt buDI vfly mnuwK nUM vI KLqry df pUrf igafn ho jFdf hY . rfm df jfn lyvf qIr vwjx dI pIV ivwc afKrI suafsF qy puwjy ijs dYNq dI afvfjL lCmx aqy sIqf nUM DoKf dy rhI sI, kI Esy QF qy KloiqaF hI pRBU-rfm dI afvfjL AunHF nUM hOslf nhIN sI dy skdI ? kI Bgvfn rfm jI dI afvfjL eyzI kmjLor sI ik afpxy TIk Tfk hox bfry dws nhIN sn skdy ? Jwt pwt kutIaf vwl nUM muVn dI bjfey zOr-BOry hoey Aus QF qy jf KVy huMdy hn ijQoN mfrIsL dYNq rfm vrgI afvfj nfl sIqf aqy lwCmx nUM DoKy ivwc pf irhf sI . iknHF icr dYNq kol KVy ho ky Aus dI jfn inkldI df qmfsf ibt-ibt vyKI jFdy hn, kI ieh swB kuwJ drsf ky pRBU-rfm dI hsqI nfl iewk hor vI iGxfvxf mKOl nhIN kIqf igaf ? iPr rfm jI nUM afpxIaF BulF kfrn pCqfAuNidaF drsf ky prmfqmF dI aBuwl sLkqI qy koJf hmlf kIqf igaf hY :-

14- qU krqf afip aBuwlu hY Bulx ivic nfhI .. {{3�1{-vfr-4

15-- hm BUlh qum sdf aBUlf hm piqq qum piqq AuDrIaf .. hm nIc ibrK qum mYlfgr lfj sMig sMig bsrIaf .. 1 .. {1213{-22

pihlI quk dy arQ sfPL hn ik akfl purK kdy vI Buwl nhIN krdf . dUjI quk df arQ:--hy pRBU ! asIN jIv sdf BuwlF krdy hF, qUM sdf aBuwl hYN, asIN jIv ivkfrF ivwc izwgy rihMdy hF, qUM ivkfrIaF ( piqq) nUM bcfAux vflf ( AuDrIaf) hYN . asI nIc ruwK (nIc ibrK--airMz) hF aqy qUM cMdn (mYlfgr) hYN jo nfl vwsx vfilaF ruKF nUM sugMDq kr dyNdf hY Bfv AunHF dI lfj vI rKdf hYN . pr rfmfiex dI kQf ivwc pRBU nUM BuwlF krdf aqy afpxI arD-aMgnI, afpxI sfQn, duKF suKF dI BfeIvfl afpxI pqI-brqf iesqRI nMU, ijs dI iejLwq df rfKf bixaf sI, ijs nUM agnI dyvfqf dI ksm Kf ky apxfieaf sI , Aus dI iBafnk iksm dI dur idsLf krfeI drsf ky kI bRfhmx ny eIsLvr df mOjU nhIN Auzfieaf ?

11- qulsI dfs ny rfm icRqr mfns ivc iliKaf hY ik srUp nKf df nwk vZx mgroN jd rfvx dy Brf Kr dUKx nUM AunHF dIaF POjF smyq mfr idwqf qF iewk idn jd lCmx jMgl ivcoN lwkVF lYx igaf hoieaf sI qF rfm jI ny sIqf jI nUM ikhf :-

sunhu ipRbRq ruicr susflf . mYN kCu krb lilq nr lIlf . qum pfvk mih krhu invfsf . jO lig krON insfcr nfsf . jbih rfm sB kQf bKfnI . pRBu pd Dr ihX anl smfnI . inj pRiqibMb rfiK qh sIqf . qYsih sIl rUp suibnIqf .

Bfv, rfm ny sIqf nUM ikhf ik Auh koeI mnohr mnuwK-lIlHf krnI cfhuMdy hn ies leI jd qFeI dYNqF df nfs nhIN kr lYNdy qUM agnI ivc pRvysL kr jfh . pRBU ny ieh bcn khy qF sIqf jI rfm jI dy crxF df iDafn Dr ky agnI ivc pRvysL kr geI qy afpxf prCFvF rwK geI jo sIqf vrgf hI sI .

rfmfiex gfQf dI iPlm ivc ies idRsL nUM ivKfAuNx qoN pihlF rfm jI lCmx nUM kihMdy hn ik AunHF nUM pqf lwg igaf sI ik rfvx ny sIqf nUM lY jfxf hY so AunHF ny aslI sIqf agnI dyvqy dy hvfly kr idwqI sI . Ausy qrHF agnI dyvqf pRgLt huMdf aqy aslI sIqf nUM lY jFdf hY aqy prCfvF rUpI sIqf nUM Cwz jFdf hY . khfxI nUM ajyhf moV dy lYx nfl, hrn ipwCy AuT Bjx vflI, rfm cMdR jI vloN jfx buwJ ky kIqI geI axgihlI, dy Byq dI smJ qF bysLk af jFdI hY, pr ilKfrI vloN sRI rfm jI aQvf sIqf jI pRqI ajyhI aMnHI sLrDf ivKfAux nfl, hor vI vwD gMBIr pRsLn jnm lY lYNdy hn:--

A) lCmx nUM sIqf jI nfl afpxI skI mfqf nfloN vwD snyh hoxf vI dsfiaf igaf hY . lCmx dy ivjog ivc rfm jI pRfx iqafgx nUM iqafr ho pey vI drsfey gey sn . iPr jfn qoN ipafry aqy vPLf dy puqly lCmx nUM Aus dI mF-sIqf dy AuDfly jfx dI sLrm aqy sIqf jI qy peIaF musIbqF dy anBv dI pIV ivc sfrf sfl luCdy rwKx ivc rfm Bgvfn ny ikho ijhI mrXfdf clfeI sI ?

kI bRfhmx ny afpxy afcrn dI kutlqf aqy kTorqf vfly iewk hor gMBIr pwK qy rwbI mohr nhIN luaf leI ?

a= sIqf jI dI Bfl ivwc ivrlfp krdy, psUaF, pMCIaF, drwKqF koloN puCdy hoey sIqf dy ivCoVy ivc duKI huMdyy drsfAuxf, rfm jI nUM GtIaf iksm df JUTf qy zrfmy-bfj iswD krn vflI krqUq hYY . rwb-rfm jI nUM iewk pfsy mrXfdf pursLoqm ikhf jf irhf hY aqy nfl hI AunHF dI pfvn hsqI nfl eyzf BYVf zrfmf aQvf suDf JUuT joVnf iks iksm dI mrXfdf dy cflU krn df Xqn sI ?

hnUmfn, sugRIv aQvf sfrI sYnF dy sfhmxy sIqf jI dy ivCoVy dI pIV nfl roxf, sIqf jI vloN kIqI syvf aqy pqI pRqI swcy ipafr nUM Xfd kr kr ky htkory Brny, ivCoVy dy swl nfl aDIr idsxf, ajyhf JUTf zrfmf kridaF sDfrn mnuwK vI lfj nfl mr jFdf hY . pr rfm jI nUM iksy pRkfr dI ajyhI sMg qoN aiBj idKfieaf hY . ajyhf kuJ krky rfm jI ny mnuwK nUM iks pRkfr dI isiKaf idwqI ? sfPL iswD hY ik isrPL bRfhmxI kutl-nIqI nUM Drm df aMg bxfieaf jf irhf sI . arQfq bRfhmx vloN KulHf aYlfn sI ik ajyhy zrfmy bfj iesLt dy BgqF qy iksy hflq ivc vI Brosf nf kIqf jfvy .

aqy hux bcn krky iKsk jfx dI mrXfdf ?

12- sIqf jI dy ivjog ivc ivrlfp krn df aQvf Aus duiKafrI dI Bfl krn df zrfmf bVI Xogqf nfl inBfAuNdy hoey Bgvfn jI afpxy ipqf dsLrQ dy imwqR, igwD-rfj jtfXU kol pujdy hn . jtfXU gMBIr rUp ivc jLKLmI hox krky mrn iknfry puwjf hoieaf sI . aglI dunIaF dy pFDI igD-rfj nUM rfm jI pRfrQnf krdy hn ik jd Auh prlok ivwc AunHF dy ipqf dsLrQ nUM imly qF AunHF nUM sIqf hrn df ibrqFq iblkul nf dwsy, aqy AuNgl AuqFh nUM KVI krky, bVy jLordfr sLbdF ivwc ieh pRiqigXf krdy hn ik--ik jyy mY AunHF df puwqR rfm hF qF rfvx afpxy sfry ktuMb smyq CyqI hI AunHF dy crnF ivwc puwj ky ieh khfxI afpxy mUMhoN afp hI suxfeygf--pr jd lMkF puwj ky rfm dIaF POjF XuwD krn leI iqafr sn qF rfm jI kihMdf hY ik Aus df idwl cfhuMdf hY ik dUq Byj ky rfvx nUM ikhf jfvy ik jy Auh sIqf moV dyvy qF Auh Aus nUM mfPLI dy ky vfps muVn nUM iqafr hY . sKLq ieqrfjL vflI pihlI gl qF ieh hY ik rfvx dy ies nIc kfrj dI sKLq ivroDqf krI af rhy Aus dy prvfr df kI dosL sI jo rfm cMdR jI ny kutuMB smyq rfvx nUM prlok Byj dyx dI pRiqwigaf kr leI sI ? kI ieh isrjx hfr Bgvfn df ikrdfr hY ?

swcy sUrbIr dI ieho insLfnI hY ik bygunfhF dI moq kr dyx vflI ajyhI hr jMg nUM rokx df pUrf Xqn kry . pr Bgvfn rfm jI jo DrqI qy afey hI rfvx df nfs krn leI sn, ijnHF ny sIqf df hrn jfx buJ ky krfieaf hI rfvx dy Gr qFeI pujx leI sI, ijs pRBU rfm jI ny kuwJ idn pihlF hI jtfXU kol rfvx nUM kutMb smyq mfr dyx df bcn kIqf sI, Aus rfm dy ies sfry ikrdfr nUM muwK rwK ky socx qy mjbUr hoeIdf hY ik ienHF BgvfnF dI ikhVI gwl swcI aqy atwl smJI jfvy ? kI KIr smMdr vflf sfrf zrfmf inrf DoKf hI sI ? kI jtfXU dy kol jo bcn kIqy swn Auh ibnf socy smJy hI mfrI iewk PVH sI ? kI jtfXU rfhIN afpxy ipqf kol Byjy jfx vfly sunyhy df eyho aMq hoxf sI ? kIh Auh bcn iewk hoCy aqy ahMkfrI mnuwK dy mUMhoN inkly nhIN ho idsdy ? ieh vwKrI gwl hY ik rfvx afpxI ijLd qy aiVaf irhf aqy afpxf nfs krf bYTf . jy Auh zrpok iswD ho ky sIqf moV dyNdf qF ipCly vfpry swB kuwJ df arQ kI rih jFdf ? { iswD huMdf hY ik rfmfiex dI gfQf hY hI bRfhmx dy afpxy afcrn dI khfxI Aus dI afpxI jLbfnI}

13- vYrI df Brf BbIKn smuMdroN pfr hI rfm jI nUM jf imldf hY . insLkpt ihrdy vflf sMq-sUrmF, ijhVf mnuwKqf df afcrn Aucf krn afieaf hovy Aus rfm-rwb jI koloN afs qF ieh sI ik Auh BbIKx nUM pihlF afpxy dysL aqy rfjy-Brf df vPLfdfr rihx df AupdysL idMdy aqy iPr Aus nUM dobfrf ivcfr krn df smf idMdy . jy BbIKx iPLr vI afpxy PLYsly qy atwl rihMdf qF rfm jI afpxy sfQIaF nfl KulHI ivcfr kr lYx AuprMq Aus nUM afpxI sLrn ivc afsrf idMdy . pr Aus smyN dy vqIry qoN anuBv ieh huMdf hY ik rfm jI dy mn ivc suafrQ iswDI dI lflsf aqy rfvx dy aijwq hox df BY, bVf prbl sI . sLkqI-sLflI dusLmx dy Gr dy ByqI, rfvx df sky Brf, gLwdfr-BbIKx afpxy nfl af imilaf vyK ky rfm jI KusLI nfl eynF AuKVy hoey drsfey gey hn ibnF afpxy sfQIaF nfl iksy lMmI ivcfr kIiqaF, Jwt pwt Aus nUM lMkf df rfjf GosLq krky Ausy vyly hI Aus df rfj iqlk kr idMdy hn . aqy iPLr Bry drbfr ivwc ieh GosLnF vI nfl hI kr idMdy hn ik, BbIKx nUM lMkf df rfjf bxfAux ivwc jy pRfx vI vfrny pey qd vI sMkoc nhIN krF gf . aqy ieh bcn bVI idRVqf aqy svYmfx BrpUr afvfjL ivc boly----rGu-kul rIq sdf clI afeI, pRfx jfeyN pr bcn nf jfeI NN Bfv ik sfzI kul dy rGUvMsIaF dI jfn bysLk clI jfvy pr bcn qoN kdy nhIN iPrdy . pr jdoN jMg ivwc brCI lwgx nfl lCmx byhosL ho igaf qF rfm jI eynf aDIr ho ky ivlkdy hoey iPlmey gey hn ik AunHF dI hflq iewk roNdU bwcy jyhI ho idsdI hY . bfr bfr iehI khI jFdy hn ik--hux lVfeI iks leI krnI hY ? lCmx dy nfl hI pRfx iqafgx dIaF gwlf krI jFdy hn . ijhVy lok rfm dI shfieqf ivwc afpxIaF jfnF vfrn leI nfl afey sn aqy sLkqI sLflI jLflm rfjy dy sfry puwqR mfr ky Aus nUM afpxf inwjI dusLmx bxf bYTy sn, AunHF kurbfnI dy puqilaF nUM smMudr qoN pfr, vYrI dysL ivwc lfvfrs Cwz jfx leI iqafr ho bYTy drsfAuxy ikhVI A�wucI mirXfdf dy cflU krn df Xqn sI ? kI ies qrHF krky rwbI guxF vfly avqfrI purK nfl GtIaf iksm df mKLOl nhIN kIqf hoieaf ?

rfj Bfg iml jfx vflI afs, BbIKx nUM vI jFdI idsI . Auh rfm jI nUM kihMdf hY---NN hy pRBU ! jy qUM hI hOslf iqafg idwqf qF sfzf kI bxygf ? AuNwcf afcrn aqy scI sUrbIrqf qF rfm jI dy mUMhoN ieh suxnf cfhuMdI sI ik , hy mhfrfjf BbIKx ! BfvyN kuwJ vI ho jfvy, qYnMU lMkf dy qKLq df mflk bxfAuxf aqy afpxy nfl ilaFdI sUrbIrF dI ies lfzlI POj nUM, shI slfmq aqy iewjLq mfx nfl vfps Gr pucAuxF myrf prm-Drm hY . pr bRfhmx dI klm dy kfbU afey pRBU-rfm dy iPLlmfey gey bcn ieh hn--mhfrfj BbIKx ! muJy Kyd hY mYN ny bVy grv sy afp ko lMkf kf rfjf bnFny kf vcn dIaf Qf pRMqU myrf vuh vcn ab JUTf ho jfvygf . agoN BbIKx Gfbr ky ajy eynf hI kihMdf hy, ajuiDaf nfQ ! pr pRBU-rfm Jwt hI, hF BbIsLx jI !, kihky gwl mukf dyNdy hn . pRBU-rfm dI sLKLsLIaq dy nfl, bcn krky iKsk jfx dI, JUTIaF gwpF mfrn dI, aikrGxqf aqy ivsLvfs-Gfq krn dI gwl iks iKLafl nfl joVI geI ? ilKfrI dy afpxy afcrn df gMd Aubfly mfr mfr bfhr af irhf hY . ibwpR eynf dlyr ho cuwkf sI ik sfry anrQ nUM rwbI hukm bxf ky ihMdU Drm df ihMsf bxfeI jf irhf sI . aqy lokF nUM sucyq kr irhf sI ik rfm jI dy ienHF BgqF nfl pfieaf XrfnF mihMgf pvygf . aQvf, JUTy aqy kih ky muwkr jfx vfly rfm jI dy ienHF BgqF qy Brosf krnf afqm hiqaf kr lYx dy hflfq pYdf kr lYx vflI gMBIr Buwl hovygf .

jMg dy mYdfn ivc Bgvfn rfm jI dy drsLn

14- ieqhfs ivwc byaMq imsflF hn ijQy ies qoN keI guxf vwD BYVI aqy KLqrnfk hflq ivwc vI, cMgy lIzr ny afpxI POj nUM afpxy aMdr dy iksy qoKLly df anBv nhIN hox idwqf aqy sgoN dUxI cOxI cVHdI klf ivwc ivciraf . (sRI anMd pur dy iklHy nUM Cwzx qoN lY ky dsLmysL jI dy mfCI vfVy pwujx df ieiqhfs Xfd krky, lUM KVy ho jFdy hn . Bgvfn-rfm jI df Brf qF ajy byhosL hI hoieaf sI pr Bgvfn jI dI hflq bhuq hI qrs jog bx geI aqy swB kuwJ Cwz Czf ky lCmx dy nfl hI mrn nUM iqafr ho pey sn . eyDr gurdyv jI df qF sfrf hI pRvfr ivwCV igaf sI . do ijgr dy tukiVaF dIaF lfsLF sfhmxy peIaF swn, POj sfrI dI sfrI KLqm ho cuwkI sI, keI mIlF ivwc vYrI dwl df sKLq Gyrf sI, iPr vI cVHdI klf ivwc koeI PLrk nhIN sI afieaf . hflFik Auh Bgvfn nhIN sn sgoN Aus prm sLkqI dy dfs sn .

hor gwMBIr ivsLy Cwz ky isrPL jMg dy mYdfn ivwc JfqI mfrIey qF rwb-rfm nfloN pfpI-rfvx sUrmqfeI dy guxf dy bhuqf nyVy Kloqf idsdf hY . rfvx dy sfry Brf aqy puwqR mfry jFdy hn, afpxI mOq sfhmxy KVI idsdI hY pr Aus dI cVHq ivwc aqy sLfhI TfT ivwc jLrf PLrk nhIN afieaf . eyDr Bgvfn df Brf lCmx miraf, nhIN isrP byhosL hI ho jFdf hY qF Aus dy moh ivwc rfm jI buwlHIaF kwZ ky roNdy, ivlkdy aqy ivrlfp krdy njLrIN af irhy hn . swB kuJ Cwz Czf ky afqm hwiqaf kr lYx nUM iqafr bYTy idsdy hn . rfvx dI mfqf aqy iesqRI dy smyq prvfr dy sfry jIa, Aus df mnobwl igrf rhy hn, Aus nUM apxf sfQI iewk vI njLr nhIN af irhf . skf BfeI dusLmx nfl iml ky Aus dy puqRF dI mOq aqy rfvn dI mOq ho skx dy Byq aQvf srb-nfs kr skx dy KLuPLIaf Byq rfm jI nUM dws irhf hY . rfvn iPr vI aijwq aqy inrBY idwsdf hY . eyDr rfm jI dI sfieqf leI AunHF dy iesLt dyv isLv jI, hnUMmfn dy rUp ivc afp af ky jMg dy mdfn ivc jLUJ hI nhIN irhy sgoN rfm jI df mnobl bxfeI rwKx leI lCmx nUM qMdrusq krn vfsqy hmflIaF phfV df iewk ihwsf hI cuwk ilafAuNdy hn . rfm jI ny rfvx dy Gr df ByqI kfbU kIqf hoieaf hY aqy asmfnI dyvI dyvqy, krfmfqI irKI munI, rfm jI nUM sLkqI sLflI aqy iBafnk-qbfhI kr skx vfly sLsqRF dy nfl dYvI sLkqI vflf rwQ surgF ivcoN ilaf ky dy rhy hn . eyQy hI bs nhIN ieh dyvqy pl-pl qy jLrUrI slfh dyx dy nfl keI guJy Byq dws rhy hn . sPLlqfvF bKLsLn vfly amoG mMqRF df jfp rfm jI nUM krf rhy hn . pr Bgvfn-rfm jI iPr vI izgy ky izwgy, hI ids rhy hn . kdy kdy jd bhfdrF vflI boldy vI hn qF ieh vI Cfieaf--sIqf* dy ivjog ivc hAuikaF vFg iek zrfmf hI anBv huMdf hY .

[Foot Note:--qulsIdfs dy sRI rfm cirRqR mfns anusfr aqy rfmfiex gfQf vflI Video Movie anusfr aslI sIqf rfm jI ny afp hI agn dyvqf nfl surgF ivc ByjI hoeI sI {

rfvx nUM pfpI aqy jLflm dy rUp ivwc hox kfrn mOq dy BY ivc rihx vflf zrU aqy mfieaf dy moh ivc rNodf kurlFdf njLr afAuxf cfhIdf sI qy rfm Bgvfn jI ijhVy dunIaF qy Drm dI sQfpnf krn hI afey sn, nUM iqafgI, moh mfieaf qoN inrlyp aqy sdf cVHdI klf ivwc ivcrdf hoxf idsxf cfhIdf sIy . pr eyQy swB kuJ hI Ault idws irhf hY . kfrn isrPL ieh hY ik bRfhmx afpxy rwb df AuhI rUp lokF nUM ivKfAuNxf cfhuMdf sI ijhVf rUp Auh afp keI sflF qoN DfrI bYTf sI . qF jo Aus dIaF sfrIaF AUxqfeIaF nUM lok rwbI gux smJxf igJ jfx .

15- isrPL sugRIv dI iewk qrPLf sLkfieq sux ky aqy ibnF bflI df pwK suixaf Jwt pt hI bflI nUM jfno mfr dyx df PYslf krnf Dwky sLfhI vflI byiensfPLI sI jo pRBU-rfm dy nfm nfl iksy hflq ivwc vI nhIN sI joVnI cfhIdI . eysy pRBU-rfm dy mUhoN keI vfrI aKvfieaf sI ik, sLsqR Aus vyly hI cuwkxf cfhIdf jd hor koeI cfrf nf rih jfey iPr bflI nUM mfrn dy PYsly ivwc Esy pRBU dy koloN Aus dI hI bxfeI mrXfdf BMg krfAuxI kI vfjb sI ?

koeI kmjor mnuwK qF BfvyN sulfh vfsqy nf kih skdf pr dohF BrfvF nfloN ikqy vwD sLkqI vfly Bgvfn-rfm nUM dohF ivwc sulfH krf dyxI bxdI sI . ijs rfvx dy jLulmF dy ivrwD sLkfieq krn vfsqy DrqI nUM gAU bx ky aqy sfry dyvqy nfl lY ky eysy Bgvfn kol PLirafdI hoxf ipaf sI, ijs nUM mfrn vfsqy avqfr ilaf sI, Aus nfl sulfh kr lYx vfsqy eysy bflI df hI lVkf dUq bxf ky Byijaf sI, iPr ikhVI mrXfdf sI ik mfr dyx qoN pihlF bflI dI gwl vI nf suxI geI ? kI ienHF gMBIr AUxqfeIaF vflf ivakqI mrXfdf prsLoqm mMinaF jf skdf hY ?

16- iek pfsy qF rfm jI dy mUMhoN keI bfr ieh aKvfieaf hY ik vYrI nUM luwk ky jF vMgfry ibnf aQvf sLsqR hIn nUM mfr dyxf mnuwKqf dy ivruwD krm hY, iPr Ausy nUM hI ibnF vMgfry aqy luwk ky qIr mfrdf drsfAuxf ikwDr dI pRBU-BgqI hY ? aqy iPr mfry jfx qoN QuhVf smf pihlF hI bflI afpxI pqnI qfrf nUM ieh kihMdf drsfieaf hY ik--Aus ny suixaf hY ik rfm jI Drm aqy anIqI ivruD kdy koeI kMm nhIN krdy ies leI Aus nfl iksy Cwl dy vrqy jfx df koeI KLqrf nhIN hY . bflI dy ies ivsLvfsL df aYsI byrihmI nfl kql kIqf igaf ik ijs dI imsfl imwlxI musLkl hY . aqy iPr ajyhI nIcqf vflf krm vI Aus pRBU rfm dy mMQy hI miVHaf ijhVf afieaf hI mrXfdf aQvf Drm dI rfKI krn sI . srb sLkqI mfn pRB- rfm jI koloN hI gIdIaF vFg DoKy nfl Gfqk vfr krvf ky, aQvf Aus nUM anIqI aqy aDrm krdf drsf ky, Aus dI AuNNwcqf nUM gMd nfl BrI zUMGI Kwz ivc Dwkf dy idwqf . ajyhf jLulmI anrQ Bgvfn dy nfm nfl joVn dI dlyrI AuhI mnuwK kr skdf hY ijhVf smJdf hY ik Aus dI gfQf df pfqR ieh Bgvfn-rfm ajyhIaF byasUlIaF Auqy rwbI mohr luvfAux leI hI pYdf kIqf hoieaf hY . rwb dy BY vflf koeI mnuwK vI ajyhy anrQ nhIN kr skdf jo kuJ ibwpR jI ny isDf Bgvfn nfl joV idwqf hoieaf hY .

{NN gurU ijnHF dy twpxy cyly jfx CVwp NN. jy iesLt byjLbfnf, JUTf aqy ivsLvfsL GfqI hY qF cylf Aus nflo hor vI vwD BYVIaF KLslqF vflf, inrdeI aqy aikrqGx ikAuN nf hovygf ? eyhI kfrn hY ik siqgurF ny ibwpR dI rIq qoN bc ky rihx dI qfkId kIqI sI }

17- qIr vwjx AuprMq bflI ny rfm dy mrXfdf prsLoqm hox nUM sMG pfV ky bVY jor-dfr sLbdF ivwc vMgfiraf, aqy bfr bfr rfm nUM bolx vfsqy llkfrdf drsfieaf hY . afKr rfm df Auqwr sI ik bflI nUM jLulm kridaF iksy mrXfdf aQvf Drm df kdy iKafl nhIN sI afieaf so iksy dUjy nUM mrXfdf hIx afKx df Aus nUM koeI hwk nhIN hY . iksy jLflm nfl jLflm, iksy byasUly nfl byasLUly, iksy aDrmI nfl aDrmI bx jfxF kIh pRBU leI TIk sI ? kI rfm jI koloN ieh aKvfAuxf vfjb sI ik awgy qUM vI qF gMdy kMm krdf hI irhf hYN, jy awj mYN vI gMd iKlfr ilaf qF qYnUM qklIPL ikAuN hoeI hY ? gurbfxI df Purmfn hY:--

15- kbIr sMqu n CfzY sMqeI, jAu koitk imlih asMq .. milafgru BuXMgm byiZE q sIqlqf n qjMq .. 174 .. {1373{

sMq Aus nUM mMinaf jFdf hY jo apxI sMqqfeI kdy nhIN iqafgdf, Bfv iKmF krn vflf sLFq aqy sdf BilafeI socx vflf aqy dUijaF nfl nykI krn vflf afpxf pwkf suBf kdy nhIN iqafgdf, BfvyN Ausdf vfh kRoVf hI BYVy bMidaF nfl pYNdf hovy . ijvyN cMdn df bUtf ijhrIly swpF nfl iGiraf rihMdf hY pr Auh afpxy aMdr dI TMzk nhIN iqafgdf . hrI df jn qF huMdf hI Auh hY ijhVf eIsLvrI gux kdy nf iqafgy . eyQy eIsLvr afp hI suB guxf nUM iqlFjlI dy irhf drsf ky cMigafeI df gl Guitaf igaf hY .

AucI afqmf vflf koeI grIbVf mnuwK ajyhf kuJ krnf soc vI nhIN skdf jo kuwJ bRfhmx ny Aus rfm koloN krvfieaf hY ijs dIaF mUrqIaF bxf ky pUjdf hY . sfPL iswD ho irhf hY ik gfQf dy ilKfrI bRfhmx dy afpxy afcrn aqy mMdy sMskfrF kfrn bxI Aus dy aMdr dI hflq, Aubfly Kf ky kfgLjL qy af iKlwrI hY . apxy mfieaf jfl dy ies iKlfry Auqy Bgvfn dI mohr lvf ky swB kuwJ Drm df ihwsf bxf dyxf, Aus dI vwzI krfmfq mMnxI pYNdI hY . ihMdU jgq df asl Bgvfn jF dyvqf aQvf gur,U kyvl aqy kyvl bRfhmx hI hY . hor ieh avqfr, aqy dyvqy afid, swB dy sB bRfhmx dy hQkMzy sn .

Bgq nfmdyv jI vI iehI smJf rhy hn ik iksy swcy iesLt nfl ieh kuwJ nhIN miVHaf jf skdf jo bRfhmx ny afpxy Bgvfnf nfl joiVaf hY . iPr AunHF nfl sLrDf ikvyN bxy aqy AunHF dy drsLn ikvyN hox ?

{not---ieh dlIl dyxI bVI hfso hIxI hY ik prmfqmf ny mnuwK vFg hI duK suK qoN pRBfvq ho ky roNidaF ivlfp kridaF hoieaf ivcr ky vzy vzy kMm krky mnuwK nUM AuqsLfh idwqf sI Auh vI ies qrHF dy kMm kr skdf hY . qF kI, mnuwK pwQr nUM ahwilaf df rUp dy skdf hY ? kI mnuwK ny 6�� mIl dy QF 1� mIl smuMdr qy vI puwl bwnH ilaf hY ? (hflF ky awj df mnuK cMd dyvqy dI pQrIlI aqy inrjIv DrqI nUM pYrF hyT rol afieaf hY) kI awj qFeI koeI mnuwK smuMdr nUM afpxy qIr nfl sukf dyx dI DmkI dy sikaf hY ? kI iksy mnuwK nUM lVy swp df jihr Auqfrn leI grV Bgvfn afieaf ? kI kdy iksy dI shfieqf leI asmfn qo dyvqy sLsqR aqy rwQ lY ky BKdy jMg dy mYdfn ivc pujy hn ? ajyhf DnuK jF koeI hor cIjL ijs nUM pMj hjLfr mnuwK msF cukdy hox kI rfm jI vFg kdy iksy iewk mnuwK ny cuikaf hY ? {vflmIk kFz 1, aiDafie 67 ivwc iliKaf hY ik sIqf svYNbr smy ijhVf DnuK rfm jI ny iekwilaF hI afsfnI nfl cuwk ky qoV idwqf sI Aus nUM (Aus smyN dy) pMj hjLfr (5���) mnuwK cuwk ky saMbr vflI QF qy msF hI ilafey sn}. kI rfm jI dy ieh sfry kOqk sDfrn mnuwKF vfly sn ? kI, ajyhy krnfmy jo bRfhmx ilKfrI ny sRI rfm jI koloN krvfey hn, kdy koeI mnuwK kr sikaf hY ? bRfhmx df ieh kihxf kI JUT nhIN hY, ik, Bgvfn DrqI qy af ky afm sfDfrn mnuwKF vFg vI ivcrdf hY

mrXfdf-prsLoqm AupfDI

rfmfiex gfQf vflIaF pusqkF pVHn qoN aqy ies gfQf nUM prcfrn vflI hor smwgRI ghu nfl vfc lYx qoN ijhVI prXfdf dy DfrnI jF ijhVI mrXfdf dI riKaf krdy rfm jI njLr afAuNdy hn Aus df vyrvf ieAuN hY :---

1= pirvfrk aqy smfjI rIqI irvfj aqy mrXfdf sfrI dI sfrI AuhI hY jo bRfhmx ny vydF, purfxF isimRqIaF afid ivwc ilKI hoeI hY . BfeIaF df ipafr aqy mfqf ipqf dy hukm dI pflxf aqy pqI BgqI bfry AupdysL qF hor vI keI kQf khfxIaF ivwc idwqf hoieaf hY . ieh vI koeI AucycI aqy nvIN isiKaf df afdrsL nhIN sI . sgoN rfm jI sIqf nUM afp kihMdy hn ik Auh dyvI ansUeIaf koloN iesqRI Drm dI isiKaf lvyN . arQfq, ies pRkfr dy igafn dy burky ivwc lpytI krmkFzI aQvf vrn- afsLrm dI vMz vflI, kutl nIqI pihlF qoN hI prcfrnI arMB ho cuwkI sI . rfm jI qF qfibafdfrI nfl Ausy hI mrXfdf dI pflxf krdy drsfey hn . AunHF ny nvIN mrXfdf ikhVI sQfpq kIqI sI ? ies df AuNwqr iksy vI bRfhmx kol nhIN hY .

2= Dfrimk ivsLvfsL aqy pUjf arcf, swB kuJ bRfhmx ny pihlF hI clfieaf hoieaf sI . rfm jI ny vfDf ieh kIqf ik rwbI-afvqfr hox dI hsqI ivwc vI (grIb sLUdRF dy nhI) isrPL bRfhmxf dy crn Doqy, aqy bRfhmxf nUM hI keI kuwJ dfn kIqf, AunHF dI muwTI cfpI kIqI aqy AunHF dIy ieiCaf nUM rwbI hukm mMinaF . bRfhmx ny ijnHF dyvI-dyviqaF dIaF mUrqIaF, isLvilMg, sUrj, cMd, ipwqRF, drKqf, pfxI, imwtI aid dI pUjf krn df ivarQ df BRm mnuwK nUM pfieaf hoieaf sI Aus hr iewk sLY dI, nym nfl pUjf-vMdnf krn vflI sLrDf vflf Bgq, rfm-eIsLvr nUM hI drsf ky sfry BRm-jfl nUM rwbI hukm bxf ilaf .

3- bRfhmx irKIaF dI axhoxI vizafeI krn lwigaF (scy rb dI swcI kfr vfly rwbI nymF anusfr bxy) pRfikRqk isDFqf dI KMzxF krn ivwc pRBU-rfm jI ny jLrf sMkoc nf kIqf . ijvy :-

(A) agsq munI dy afsLrm nUM jFdy smy rfm jI afpxy Brf lCmx nUM suxfAuNdy hn ik iewk vfrI agsq ny sfry smuMdrF df pfxI culI nfl (sxy vyl mCIaF, sMsfrF aqy hor byaMq blfvF dy) pI ilaf .

( a) aKy iewk phfV nUM qfkq df hMkfr ho igaf ik mYN sUrj nUM cVHn hI nhIN dyxf aqy Auh sUrj dy sfhmxy KVf ho igaf . aKy, sUrj phfV dI sLkqI qoN Gfbr igaf . sUrj dI jfn CuzfAux leI agsq ny Aus hMkfrI phfV dy isr ivwc awzI mfrI qy Auh DrqI ivwc Ds igaf (kRoVF mIl Aucf sUrj DrqI qy bxy iewk phfV ny jf Gyiraf ? kI bRfhmxI JUT qy lwgI ieh rwbI mohr hI nhIN ?)

( e) bRfhmx dy ilKy JUT nUM swc bxfAux vflI mrXfdf cflU krn leI afpxI eIsLvrI mohr lfAux dI brKurdfrI ivwc rfm jI PurmfAuNdy hn ik iewk vfrI Bfr ksUqf ho jfx kfrn DrqI df sMquln Balance nf irhf . DrqI dy zol jfx nfl jIv Gfbr ky hfhf-kfr krn lwg pey . qF agsq munI ny DrqI dy Aulry hoey pfsy afp Klo ky Bfr sfvF krky DrqI nUM itkfxy isr kIqf . arQfq ieh kMm rwb dy vsoN bfhr ho igaf sI jo bRfhmx irKI ny smyN isr AupV ky Aus dI shfieqf kIqI . Bgvfn rfm jI agsq-munI dy DnvfdI hoey ids rhy sn . (Aus smy dy ilKfrI bRfhmx nUM eynf igafn hI nhIN sI ik isrsLtI df isrjxhfr (rfm jI) ny DrqI nUM gol bxfieaf hoieaf hY . aqyy ies DrqI mfqf nUM afpxy Dury duafly rojL iewk cwkr lfAux leI aqy sUrj dy igrdy sfl ivc iewk cwkr pUrf kr lYx leI GuMmdy rihx vfly sdIvI cwkrF qy vI prmysLr-rfm jI ny afp hI cfiVHaf houeaf hY . ajyhI DrqI df sMquln ikvyN ivgVnf sI ? agsq munI ny gol DrqI dy iks isry qy Klo ky Aus dy sMquln nUM TIk krnf sI ? sLied bRfhmx ny smiJaf hovy ik bOld dy isMg qy itkI DrqI iek pfsy nUM Aulr geI jo dUjy isry qy agsq munI jf Kloqf ? ajyhf hfso hIxf JUT rwb koloN hI bulvf ky Aus JUT dI pUjf krvf lYxI bRfhmx dI krfmfq smJI jfvy, ik kmfl dI dlyrI smJI jfvy ik jF duKdfeI iksm df mfieaf jfl smiJaf jfvy ? )

4- rfm jI ny rfjf bx ky cMgy rfjy dI mirXfdf anusfr pihlf pRisD iesnsfPL ieh kIqf ik ijs iesqRI ny mhlF dy suK iqafg ky afpxy pqI (rfm jI) nfl jMglF dy duK sihx ivc afpxf surg jfqf, ijhVI iesqRI ny supny ivwc vI kdy iksy dUjy mrd df iKLafl qwk nhIN sI afAux idwqf, Aus inrdosL iesqRI bfry cMgI qrHF jfxidaF buJidaF ik mhfrfxI sIqf inskpt aqy insL-pfp hY, nUM Aus smyN GroN kwZ idwqf jdoN Auh Aus dy bwicaF dI mF bxn vflI sI . rwb-huMdf hoieaf vI iensfPL nf kr sikaf aqy scfeI df ieqbfr lokF nUM nf krf sikaf . cMgy afcrn vflf qF mnuwK vI afpxf isDFq nhIN iqafgdf BfvyN Aus nUM bMd bMd ktfAuxf pY jfey . bRfhmx dI klpxf dI Aupj, rfm-rwb jI ny qF sfrI Aumr bRfhmx dI kdy iewk GurkI vI nhIN shfrI qy swcy rwb dy atwl scfeI vfly isDFq nUM imwtI ivc rolidaF jLrf iZwl nhIN kIqI .

5- ies qoN vI keI guxf vwD iBafnk qy duKdfeI (iensfP krn dI) mrXfdf df iek hor isDFq kfiem kIqf . suixaf qF ieh sI ik rfm jI ny iksy sLUdr ivruwD iksy Dfrimk krm kr lYx dy aprfD dI sLkfieq hox qy Aus nUM kcihrI ivc bulf ky pUrI suxvfeI krky rfijaF vFg mOq dI sjLf suxfeI sI, pr rfm jI dy ainn Bgq gosuafmI qulsI dfs jI ny sLUdr ivwruD mukdmy dy PLYsly dI mrXfdf df hor vI duKdfeI rUp ies pRkfr iliKaf hY :-

rfjpfq rfm sBf jh BfeI . qh afXAu iek id�j1 ibKlfeI . . puK bcn muK khq pukfrf . hMs hMs bUizE sMsfrf . 1= bRfhmx

Bfv, iek vyrF sRI rfm jI BrfvF smyq sBf ivc bYTy hoey sn ik iek roNdf hoieaf bRfhmx afieaf . Auh mUMhoN sKq bol bolky afKdf sI ik sMsf ivc sUrj bMs (Bfv, dsLrQ df bMs) zub igaf hY .

rG u idlIp ar sgr nrysf . aqul pRBfv Bey avsysf . ipq jIvq suq iqafigE pRfnf . aMqrjfmI sunu pRBu kfnf .

Bfv, rGU, dlIp qy sgr ajuiDaf dy rfjy bVy pRqfpI hoey hn (rfm-cMdR jI dy vzwky) pr aYsf kdy nhIN hoieaf ik ipAu dy jIAuNidaF puwqr mr igaf hovy . ieh gl aMqr jfmI rfm jI dy kMnI peI .

nr lIlf kr rfm ikRpflf . lgy ibcfr krn iqh kflf . kfrn kvn imRqk suq BXAu . id�j1 duK dyiK ibkl pRBu BXAu . 1=idvj,bRfhmx .

Bfv, sRI rfm jI mnuwK lIlf kr ky ivcfrn lwgy ik, kI kfrx hY jo ies bRfhmx df puqr mr igaf hY ? bRfhmx dI duKI idsLf vyK ky pRBU rfm jI bVy ivafkul hoey .

pRBu icq dyiK ggn Bey bfnI . sLUdR qpY sunu afrgpfnI . ibMiDafcl gihbr bn jfhf . d�j suq mrn hyqu nr nfhf .

Bfv, Bgvfn dy icq dI jfx ky afkfsL bfxI hoeI . hy sfrMg DnuKDfrI sRI rfm jI ! iewk sUdr (luk ky) BgqI kr irhf hY, ibMiDafcl prbq ivc ijQy bVf Gnf bn hY, EQy Aus df Gr hY . hy rfjn ! bRfhmx dy puqr dy mrx df Eh kfrn hY . ( kIh, pRBU- rfm jI qoN vwzI koeI hor sLkqI vI sI ijhVI aBuwl prmfqmF nUM aklF idMdI sI ? )

CMd--- ieh BFiq id�j suq imrqk suin, rQ sfij pRBu afsLqur cly . duie prm sYl imloik pfvn, muidq icq snmuK Bly . puin kRoD sMjuq ibisK CfzXo , sUdR ko isr kit igriE . kir Bgiq pfvn jfin iqh dY afpu qIrQ bRq kirE .

Bfv, ies qrHF bRfhmx dy puq df mrnf sux ky sRI rfm jI rQ iqafr krky POrn qur pey . agy do bVy pivqR prbq dyK ky ihrdy ivc bhuq pRsMn hoey . Pyr (AuQy bYT ky BgqI krdy sLUdr nUM vyK ky bVy) kRoD ivc af ky qIr mfiraf ijs krky Aus sUdr df isr kwitaf igaf . AuprMq Bgvfn ny Bgq nUM BgqI rUpI vrdfn idqf aqy afp hwiqaf dy pRfsicq vfsqy vrq ar qIrQ Xfqrf kIqI .

doihrf -id�j bflk imRqk so, AuiT bYiTE hrKfiX . afey puir rGupiq Bgq, duKBMjn suKdfX ..

Bfv, bRfhmx df miraf hoieaf puqr Esy vyly AuT bYTf qy BgqF nUM suK dyx vfly sRI rfm jI ngr ivc af geY . qulsI dfs dI ilKI ies gfQf qoN ijnHF nvIaF gwlF df igafn pRfpq hoieaf hY AunHF df sMKyp vyrvf ies pRkfr hY :-

A) sRI rfm dy vzwikaF, rGu, idlIp aqy sgr rfijaF dy smyN iksy ipqf dy jIAuNidaF Aus df puwqr nhIN sI mrdf huMdf .

a) koeI sLUdr pRmfqmf dI BgqI BfvyN ikqy luk Cuwp ky vI kry bRfhmxf dy puwq mrny sLurU ho jFdy sn .

e) bRfhmx dy puqR dy mrn df duwK rfm jI kolo Jwilaf nhIN igaf aqy bVy icMqfqur ho gey . arQfq iksy vYsL jF sLUdr dy bwcy mr jfx qF mrXfdf prsLoqm rfm jI nUM iksy pRkfr df kdy koeI duwK hieaf huMdf qF gosvfmI qulsI dfs jLrUr ilKdy . ieAuN smJIey ik ajyhI gwl ilKxI bRfhmx ilKfrI nUM psMd nhIN sI . Bgvfn rfm nUM pwK-pfq krn vflf by-asUlf aqy inrdeI rfjf iswD kr dyx ivc bRfhmx nUM koeI Kot nhIN sI idsdf .

s) ieh pqf lwg jfx qy ik sLUdr phfV dy sM�xy bn ivc luk ky rwb df nfm jp irhf hY, pRBU-rfm jI kRoD dy vs ho jFdy hn, aqy inrdosL pRBU-Bgq sLUdr nUM lwB ky qIr mfr ky Aus df isr Auqfr idMdy hn . (gurdyv jI df PLurmfn hY ik kRoD ivc afey mnuwK qoN bcnf cfhIdf hY . Aus dI mwq itkfxy qoN ihl geI huMdI hY--Enf pfis duafis n iBtIaY, ijn aMqir kRoD cMzflu .. {4�{ (mrXfdf-prsLoqm rfjy dy huMidaF kichrI lf ky dohF pfisaF qoN dlIlF sux ky dosLI nUM sPLfeI df smf dyx dI koeI loV nhIN sI . aqy iPr iksy aprfDI nUM PFsI dyx leI jlfd rwKx dI vI jLrUrq nhIN sI . mrXdf-prsLOqm rfjy nfloN vwzf aqy vDIaf jlfd hor kOx ho skdf hY ? bRfhmx jI dI rfm-BgqI qoN kurfbn jfeIey !

h) kRoD vws ho ky bygunfh df kql krn vfly rfjy nUM jLflm kih ky inMidaf jFdf hY . bRfhmx ny ajyhf nIc krm afpxy iesLt nfl miVHaf hY . iPr aBuwl prmfqmf nUM afpxI ies iGxfvxI Bwul df pCqvf krn leI vrq rKdy aqy qIrQ XfqRf krdy drsf ky clfk bRfhmx ny vrqF dy rwKx nfl aqy qIrQF dy iesLnfn nfl pfp nfs ho skx vfly Brm qy vI rwbI mohr lUaf leI .

kfm-vsxf gRsy kfmI mnuwK vFg sLfdI qoN pihlF hI pusLp vfitkf ivc sIqf (jo ajy prfeI sI) nUM dyK ky nINd guaf bYTy, iesqRI aqy Brf dy moh ivc roNdy kurlfAuNdy, loB vws hoey sony dy hrn mgr dOVy iPrdy afpxI iesqRI vI cukvf bYTy, (Gr kI joie gvfeI .... {874{ hMkfrI ho ky smuMdr nUM iewk qIr mfr ky sukf dyx leI iqafr ho gey, kRoD vws hoieaF ny iewk pRBU Bgq nUM sLUdr hox dy gunfh kfrn ikql kr dwqf . ies qrHF kfm, kRoD, loB, moh qy hMkfr vrgy pMjy aYb Bgvfn-rfm ivc drsf ky, afpxy ivcly ienHF avguxF qy rwbI mohr luaf lYx vflI krfmfqI isafxp kyvl pRoihq-vfdI cplqf dy ihwsy dI hI gwl hY .

mnmuKu aigafnu durmiq ahMkfrI .. aMqir kRoDu jUaY miq hfrI .. kUVu kusqu Ehu pfp kmfvY .. ikaf Ehu suxyY ikaf afiK suxfvY .. aMnf bolf Kuie AuJiV pfie .. mnmuKu aMDf afvY jfie .. ibnu siqgur Byty Qfie n pfie .. nfnk pUrib iliKaf kmfie .. 2 .. {314}

sRI rfm jI dI inafrI mrXfdf df sMKyp vyrvf

sRI rfm jI dI Auh ikhVI ivsLysL inafrI mrXfdf sI, ijs qoNN AunHF nUM NN mrXfdf prsLoqm NN AupfDI imlI ? ies sLMky bfry ghu nfl ivcfr krIey qF spwsLt ho jFdf hY ik rfmfiex gfQf dy krqf ny, sRI rfm jI nUM isrPL Ausy mrXfdf dI rfKI krdy aqy bVy sfAU puwqRF vFg isrPL Ausy mrXfdf dy DfrnI hoey drsfieaf hY, ijhVI ik:---

(1) bRfhmx ny afpxI hI jLfq bRfdrI dI srb-AuNNwcqf bxfeI rwKx vfsqy pihlF qoN bxfeI hoeI sI .

(2) ijhVI mrXfdf bRfhmx dI afmdn nUM idn dUxI aqy rfq cOgxI qrwkI dyx vflI sI .

(3) ijhVI mrXfdf bRfhmx ny mnuwKF ivc Puwt pfeI rwKx leI bxfeI sI .

(4) ijs duafrf afp hI bxfey afpxy insLkfm tihlUey sLUdr nUM bRfhmx ny pYrF hyT lqfVI rwKxf sI .

(5) ijs mrXfdf duafrf iesqRI jfqI nuM mrd dI hvs df iKzfAuxf aqy insLkfm syvfdfr aQvf pqI-BgqxI, pYr dI juqI aqy iek vsqU vFg jUey ivc hfrI hfx dI hyTI JwlI rwKx vflI bxfAuxf arMiBaf hoieaf sI .

(6) ijs mrXfdf nfl mnuwK nUM prmfqmf dI BgqI dy QF prmfqmF dI ikrq dI insPl pUjf krn ivc aQvf krm kFzI rog ivc AulJfeI rwKxF sI .

(7) ijs mrXfdf ny lokF nUM dfn dy vwty byaMq PlF dy Brm ivc PLsf ky dfn-lut hor qo hor vDfAuxI sI .

(8) ijs mrXfdf ny lokF dIaF bytIaF pwQrF nfl ivafhux nUM puMn krm dws ky dysL dI hjLfrF qy lwKF bcIaF mMdrF dy rsqy muslmfnI dysLF ivc pucf ky nIlfm krfAuxIaF sn .

(9) ijs mrXfdf ny BfrqI mnuwK nUM, cor, JUTf, byeImfn, byieqbfrf, bcnF df kwcf, bujLidl, afpxI pqnI dI aQvf afpxI DI BYx dI rfKI nf kr skx vflf bxf ky bdysLI kOmF df gLulfm bxf dyxf sI .

bRfhmx ny afpxI bxfeI luwt nIqI vflI mrXfdf aqy afpxy ivcly axmnuwKI afcrn vfly avguxf dI proVqf krn ivc rfm jI nUM pUrI afigafkfrI krdf vKf ky, lokF nUM AulU bxfeI rwKx leI sRI rfm cMdR jI nUM mrXfdf-prsLoqm dI AupfDI dI bKLsLsL kIqI . AuNj qF loBI mnuwK koloN sB swc hY . loBI ny afpxy iesLt nUM vI Tigaf hY . loBI mnuwK ny hor vI bVy nIc krm kIqy hoxgy pr afpxy iesLt dy nfmxy nfl ajyhy GtIaf krm joVn ky Aus dI dYvI hsqI nUM mKOl krn vflf pfp, BfrqI pRoihq jI qoN Cuwt, sLfied sfry sMsfr ivc iksy hor Drm afgU ny nhIN kIqf ?

 hy loBf lMpt sMg isrmorh, aink lhrI klolqy .. DfvMq jIaf bhu pRkfrM, aink BFiq bhu zolqy .. nc imqRM nc iestM nc bfDv, nc mfq ipqf qv ljXf .. akrxM kroiq aKfidH KfdMH, asfjHM sfij smjXf .. qRfih qRfih srix suafmI ibgHfipq nfnk hir nrhrh .. 48 ..{1358}

arQ:--hy loB !muKI bMdy vI qyrI sMgq ivc (rih ky ivkfrF ivc) zuwb jFdy hn, qyrIaF lhrF ivc Ps ky anykF klol krdy hn . qyry vws ivc afey jIv keI qrHF Btkdy iPrdy hn, anykF qrIikaF nfl zoldy hn . qyry asr hyT rihx krky AunHF nUM nf iksy imqR dI nf gurUpIr dI, nf sMbMDIaF dI, aqy nf hI mF ipAu dI koeI sLrm rihMdI hY . qyry pRBfv nfl jIv KulHy qOr qy smfj ivc Auh kMm krdf hY jo nhIN krny cfhIdy, Auh cIjLF KFdf hY jo nhIN KfxIaF cfhIdIaF, Auh gwlF krdf sLurU kr idMdf hY jo nhIN krnIaF cfhIdIaF . hy nfnk ! (loB qoN bcx leI) ieAuN ardfs kr--hyy pRBU ! hy suafmI ! mYN qyrI srn afieaf hF, mYnUM ies qoN bcf lY, bcf lY . 48 .

 qRY gux ibiKaf aMDu hY mfieafmoh gubfr .. loBI an kAu syvdy syvdy piV vydf krih pukfr .. ibiKaf aMdir pic muey nf Aurvfru n pfru .. 3 .. mfieaf moih ivsfiraf jgq ipqf pRiqpfil .. bfJhu gurU acyqu hY sB bDI jm kfil .. nfnk gurmiq Aubry scf nfmu smfil .. 4 ..{3�{-1�-43}


not:- srdwr gurbKS isMG kwlw APgwnw dy bhuqy lyK Cp rhIAW jW Cp cu`kIAW pusqkW ivcoN lY ky pwey jWdy hn[ m~Kx isMG puryvwl[

.