sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr
afid qoN aMq qIk pwQr pUjf nMU iniKWD, inr-arQk aqy aigafnqf dwisaf igaf hY.
pwQr pUjkF nMU ‘psLU’ kihky vI sMboDn kIqf igaf hY. bfxI anusfr pWQr df pujfrI,
psLUaF dI inafeI apxI smJ-sUJ qoN korf hox df sbUq dy irhf huMdf hY. gurbfxI
ivcoN iesbfry anykF pRmfx idwqy jf skdy hn ik pwQr pUjf bykfr smF brbfd krnf hI
hY. mnuwK nMU ies qoN kuJ vI pRfpq nhIN ho skdf. nfmdyv jI vI iesy hI isDFq dy
kfiel sn. iesdf vyrvf AunHF dI hI bfxI rcnf ivcoN spsLt imldf hY. iPLr sfrI
gurbfxI aMdr "iekf bfxI ieku guru ieko sbdu vIcfir"(pMnf 646) df isDFq kMm kr irhf
hY. ieh nhIN ik gurU pfqsLfh hor gl kihx aqy AuQy koeI dUjf ilKfrI koeI dUjI gl.
pWQr pUjf aqy Bgq jI bfry
sfzy kuJ pRcfrk- Bgq jI qF
pwQr-buwq-mUrqI pUjf dI nfsmJI df isLkfr mnuwK nMU, Aus dI aigafnqf ivcoN kwZky,
iek swcf mnuwK bnfAux df jWqn kr rhy hn. pr dUjy pfsy sfzy hI aKvfAux vfly bhuqy
iswK pRcfrk aqy Bgq mflfvF dy ilKfrI, awzI-cotI df jLor lfky Bgq jI nUM hI pwQr
pUjk sfbq kr rhy hn.
ieQoN qIk ik jykr koeI sUJvfn
sWjx ajyhy pRcfrkF nMU kuJ smJfAux df jWqn krdf hY qF Aultf Aus nfl JgVf krn ivc
apxI vizafeI smJdy hn. iewDr AuWDr dIaF byQvIaf mfrn df jWqn krdy hn. ijvyN ik
AunHF ny ksm Kf rKI hovy ik Gwto Gwt apxI ijLMdgI ivc AunHF ny, gurmWq, gurU jF
iswKI dI gwl nUM clx hI nhIN dyyxf. guurbfxI df isDFq BfvyN kuJ vI hovy pr AunHF
nMU qF icMqf ies gwl dI huMdI hY ik ijhVI cIjL kih-kihky iek lMmy smyN qoN AunHF
ny apxI Bwl bnfeI hoeI hY Aus nMU Auh hux apxy mMUhoN hI glq ikvyN
afKx?
ies vfsqy hWQly ivsLy nUM smJx
vfsqy, asIN Bgq jI dy BYrAu rfg ivWcly sLbd "dUDu ktorY gzvY pfnI ] kpl gfie
nfmY duih afnI" dI ivcfr jLrUrI smJdy hF. ikAuNik iesy sLbd dy afp imwQy
arQF nMU afDfr bxf ky, sfzy bhuqy pRcfrkF ny sMgqF nMU bhuq AulJfieaf hY. iPLr
iesdy nfl hI ies sMbMD ivc ilKI geI BfeI gurdfs jI dI vfr qy ivcfr vI krFgy ik
asl ivc Auh vfr hY kI aqy iks sMbMD ivc hY? pr Bgq jI dI hI bfkI bfxI ivcoN
pihlF kuJ glF qy cfnxf pfAuxf bhuq jLrUrI hY qFik asl gl nUM smJ
skIey.
pwQr pUjf bfry Bgq jI dI apxI
bfxI ivcoN- pwQr pUjf bfry Auh
pwQr pUjf dy mudeI nMU kihMdy hn "eykY pfQr kIjY BfAu ] dUjY
pfQr DrIaY pfAu ] jy Ehu dyAu q Ehu BI dyvf ] kih nfmdyAu hm hir kI
syvf" (pMnf 525) Bfv - iek pwQr dI qUM pUjf krdf hY aqy dUjy qy pYr
Drdf hY. jy Auh dyvqf hY qF ijhVf pWQr qyry pYrF hyT hY Auh vI dyvqf hI hoxf
cfhIdf hY . mYnMU nfmdyv nMU qF kyvl iek krqy pRBU dI syvf dI hI loV hY aqy ies
pwQr pUjf dI mYnUM loV nhIN.
spwsLt qOr qy nfmdyv jI pYrF
hyTF pey pwQrF nMU aqy iksy pWQr dy Tfkur jF mUrqI nMU ieko hI drjf dyNdy hn.
iehI nIXm sfrI gurbfxI rcnf ivc vI vrq irhf hY. iewQy qF kyvl ieWqnf hI kihxf
Xog hY ik pRcwlq khfxI anusfr jy vfikaf hI Bgq jI ny iksy pwQr pUjf qoN pRfmqmf
nMU pRfpq kIqf huMdf qF Auh afp qF Gwto Gwt ies rsqy nMU nf inMddy. jLrUrI hy ik
ijs rsqy qoN iksy nMU afp kuJ pRfpq hoieaf hovy Auh Aus df aihsfn mMd hI nhIN
huMdf blik dUijaF nMU vI Aus vfsqy pRyrnf krdf hY.
iesdy Ault Bgq jI qF pwQr pUjf
dy mudeI nMU 'mUrK' "afju nfmy
bITlu dyiKaf mUrK ko smJfAU ry" (pM:874) kihMdy hn. ies sLbd ivc Bgq jI ny spsLt bRfhmx dy rsqy
nUM, mMqr rtn, dyvI dyviqaF aqy avqfrF dI pUjf nUM jIvn df gLlq rsqf disaf hY.
blik Bgq jI ny bRfhmx dy anuafeI nMU qF 'ihMdU aMnHf' kihky pukfiraf hY. Bfv
AusnUM pRmfqmf bfry vI kuJ pqf nhIN aqy pRBU pRfpqI dy ZMg bfry vI kurfhy ipaf
hY. iesqrHF bRfhmx Bgq ihMdI qF jIvn mfrg dy donF pWKF qoN anjfx
hY.
ieQy hI bs nhIN, Bgq jI ny
afpxI sfrI bfxI 'c pRBU pRfpqI df iek mfqr sfDn sWcy igafn gurU dI pRfpqI hI
dwisaf hY nf ik iksy pwQr-mUrqI, dyvIaF-dyvqy, afp imQy BgvfnF dI pUjf, bRfhmxI
krmkFz jF kuJ hor. bRfhmx dy bxfey anykF dyviqaF-BgvfnF aqy TfkurF bfry AunHF df
PYslf hY "hAu qAu eyku rmeIaf lYhAu ] afn dyv bdlfvin dYhAu"
(pM:874) Bfv ieh
pMzq jI! mYnMU qF kyvl iek pRBU pRfpqI dI cfh hY. ies sLbd ivc Auh sIqlf, BYroN,
isLvjI aqy rfmcMdr dI imsfl dyky kihNdy hn ik mYN quhfzy bxfey sfry Bgvfn aqy
dyvIaF dyvqy, Ausdy bdly ivc quhfnUM vfips krdf hF, mYnMU AunHF dI loV nhIN.
nfmdyv jI dI apxI bfxI ivco
akfl purK bfry- Bgq jI dI apxI bfxI ivcly kul 61 sLbd hI ies
gwl df sbUq hn ik Bgq jI iksy pwQr dy nhIN blik srb ivafpk pRBU dy pujfrI sn.
afp Ausy krqy nfl sfrI lokfeI nMU joVn df Auprflf vI krdy sn. ies bfry AunF dI
bfxI ivco kuJ pRmfx. iesdy Ault AuQy mfmUlI ijhf iesLfrf vI nhIN imldf ik nfmdyv
jI ny iksy Tfkur jF pwQr pUjf ivcoN pRBU nMU pRfpq kIqf hovy.
(A)
eyk anyk ibafpk pUrk jq dyKAu qq soeI] (pMnf 485)
(a)
Gt Gt aMqir srb inrMqir kyvl eyk murfrI] (pMnf 485)
(e)
nIkI qyrI ibgfrI afly qyrf nfAu…… cMdˆØI hjfr aflm eykl KfnF] (pMnf
727)
(s)
eIBY bITlu AUBY bITlu bITl ibnu sMsfru nhI ] Qfn Qnµqir nfmf pRxvY
pUir rihE qUM srb
mhI] (pMnf 485)
(h)
sBY Gt rfmu bolY rfmf bolY ] rfm ibnf ko bolY ry] (pMnf 988)
(k)
myrf pRBu rivaf srby TfeI…[[ afid jugfid jugfid jugo jugu qf kf aMqu
n
jfinaf] srb inrMqir
rfmu rihaf riv aYsf rUpu bKfinaf] (pM:1350)
(K)
kAuxu khY ikix bUJIaY[ rmeIaf afkulu(ajUnI) rI
bfeI] (pMnf 525)
(g)
nfmy soeI syivaf jh dyhurf n msIiq] (pMnf
878)
nfmdyv jI ny pRBU nMU ikvyN
pRfpq kIqf?- iksy pWQr pUjf
ivcoN nhIN nfmdyv jI ny pRBU nMU ikvyN pRfpq kIqf? gurbfxI ivcoN kuJ pRmfx
iespRkfr hn.
1[
goibMd goibMd goibMd sMig nfmdyAu mnu lIxf ] afZ dfm ko CIpro hoieE
lfKIxf ] (m:5 pMnf 487)
2[
nfmf CIbf kbIru juolfhf pUry gur qy giq pfeI (m: 3, pMnf 67)
3[
myry mn nfmu jpq AuDry ] DR¨ pRihlfdu ibdru dfsI suqu gurmuiK nfim qry
]1]
rhfAu ] kljuig nfmu
pRDfnu pdfrQu Bgq jnf AuDry ] nfmf jYdyAu kbIru iqRlocnu
siB doK gey cmry
] (m: 4, pMnf 995)
4[
sfDsMig nfnk buiD pfeI hir kIrqnu afDfro ] nfmdyAu iqRlocnu kbIr
dfsro
mukiq BieE
cMimafro (m:5, pM:498)
5[
nfmdya pRIiq lgI hir syqI loku CIpf khY bulfie ] KqRI bRfhmx ipiT dy
Cozy hir nfmdyAu lIaf
muiK lfie] (m: 4, pMnf 733)
6[
gux gfvY rivdfsu Bgqu jYdyv iqRlocn ] nfmf Bgqu kbIru sdf gfvih sm
locn ]
(svYXy
BtF ky, pMnf 1390)
nfmdyv jI bfry pRclq khfxI
bfry- kuJ lokF ny gurbfxI
iswDFq qoN nfsmJI kfrx jF anjfxy ivc ieh khfxI GV mfrI ik nfmdyv jI ny pwQr dy
Tfkur nMU apxy hWT rfhIN duwD ipafieaf. jdik hjLfrF sflF qoN pwQr pUjf df iswDFq
pysL krn vflf bRfhmx vI kdy ies kMm ivc sPl nhIN ho sikaf. nf hI Auh mUrqIaF jF
TfkrF nfl kdy gwlF hI kr sikaF jF nf hI AunHF nUM kuJ Ckf hI sikaf. ikWqnI ajIb
gl hY ik rsqf dyx vflf qF Aus rsqy qoN kdy kuJ nf pRfpq kr sikaf. dUjy pfsy ijs
sLUdr nMU Auh Tfkur rwKx df vI hwk nhIN sI dyNdf, Aus sLUdr ny hI Tfkur ivcoN
rwb vI kwZky idKf idqf. Aus nfl gwlF vI kr leIaF aqy AusnUM duwD vI ipaf
ilaf.
drasl jfx buJ ky ieho jhIaF
khfxIaF GVHx vfly AuhI lok ho skdy hn, gurmwq dy pRkfsL aqy gurbfxI 'c afey BgqF
dIaF afqmk AucfeIaF kfrx ijnHF df JUTf glbf cknfcUr ho irhf sI. dyyKx dI gl ieh
hY ik gurbfxI ivc pRvfn hoey lgBg sfry BgqF nMU hI, sLrfrqI lokF ny, iek jF dUjy
ZMg nfl krmkFzI aqy apxy PLlsPLy df mudeI sfbq krn leI vriqaf hY. Aus anusfr
kbIr sfihb sLPLl hoey ikANik AunHF nMU jnm dyv vflI bRfhmxI sI. rvIdfs jI nMU
ipWCly jnm 'c bRfhmx, gMgF qy dmVIaF Byt krn vflf aqy mUrqI pUjk ds idqf. DMnf
jI nMU pWQr ivcoN rwb kwZ idKfAux vflf. rfmf nMd jI nMU iqlk DfrI CUq-Cfq qy
vrxvMz df sLYdfeI. BIKn jI nMU mOq qoN ziraf-shimaf. nfmdyv nUM vI pWQr dy Tfkur
nUM duD ipafAx vflf aqy iesyqrHf bfkIaF vfsqy kuJ hor.
mqlb ieko sI, imwTIaF-imWTIaF
khfxIaF ipCy AunHF dy iswDFq ‘qy PlsPy nMU Cupfxf aqy apxI dukfndfrI nMU
bcfAuxf. pr hYrfnI qF huMdI hY AunHF aKOqI pRcfrkF qy ijhVy bRfhmxF aqy cflfk
lokF qoN iqafr hoeIaF kurfhy pfx vflIaF aijhIaF khfxIaF nMU, sfKIaF df nfm dyky,
sMgqF nMU suxfeI iPrdy hn.
dUjy Auh vI hn jo anjfxy ivc
sLbd dy asl arQF nMU smJy bgYr aqy gurbfxI iswDFq qoN kory hox kfrx ies sLbd dy
lPjLI arQ krI jf rhy huMdy hn. iek qrIky nfl ieh lok, gurU sfihb nMU JUTf aqy
bRfhmx nMU swcf sfbq kr rhy huMdy hn. gurbfxI df qF spwsLt PYslf hY
"jo pfQr kAu khqy dyv ] qf kI ibrQf hovY syv ] jo pfQr kI pFeI
pfie ] iqs kI Gfl ajFeI jfie" (pMnf 1160). pWQr pUjf nUM Pokt krm dsn vfly hor sYNkVy PYslfkun pRmfx gurbfxI iswDFq nMU spwsLt kr
rhy hn ik pwQrF dI pUjf rfhIN rwb nhIN iml skdf. ies sLbd ivc qF pwQr dy pujfrI
vfsqyU 'psLU, mUrK, jVH, guxhgfr, lUx hrfmI, sfkq qwk dy anykF sKq sLbd vrqy
hn.
dUDu ktorY gzvY
pfnI- hux asIN Aus sLbd dy mUl
arQF nUM smJx df jWqx krFgy ijsdy arQF bfry BulyKf dyky Bgq jI nUM pWQr pUj
disaf igaf hY.
dUDu ktorY gzvY pfnI ] kpl
gfie nfmY duih afnI ] 1 ] dUDu pIAu goibMdy rfie ] dUDu pIAu myro mnu
pqIafie ] nfhI q Gr ko bfpu irsfie ] 1 ] rhfAu ] suoien ktorI aMimRq
BrI ] lY nfmY hir afgY DrI ] 2 ] eyku Bgqu myry ihrdy bsY ] nfmy dyiK
nrfienu hsY] 3 ]3](pMnf 1163)
pd-arQ : dUDu-nfm aMimRq
rUpI duD; dUDu dy ‘D’ hyTF (-) iksy ivsLysL iekO hI duD dI gl nUM spst kr irhf
hY, ieQy iBMn iBMn pRkfr dy sMsfirk duDF dI gl nhIN. ktory-mn rUpI ktorf,
gWzvY-srIr rUpI gzvY (pRBU imlfp df sfDn asiQr mnuwKf-srIr) ijvyN psLU df duD
cox qoN pihlF Ausdy QnF nUM Dox vfsqy gzvy afid ivc pfxI ilaf jFdf hY aqy AuprMq
Aus gzvy dI loV nhIN rihNdI TIk iesyqrHF mn nUM krqy dy rMg ivc rMÕn vfsqy asiQr
mnuKf srIr dI loV huMdI hY, pfxI-AuWdm rUpI pfxI, gzvY pfxI-AudWm Biraf srIr,
(ijvyN duD cox vfsqy gWzvY ‘c pfxI kyvl iek sfDn vjoN ilaf jFdf hY iqvyN hI pRBU
'c aByd hox vfsqy mnuwKf srIr iek jLrUrI sfDn hY, pr iesdy nfl hI pRBU imlfp
vfsqy AuWdm rUpI (pfxI) dI vI loV huMdI h)Y, kpl gfie- anykF mnuKI srIrF ivcoN,
pRBu dI isPq slfh nfl BrpUr mnuKf srIr, duih-co krky, duih afnI-Ausdy QxF nUM
Doky aqy co ky ilaFdf Bfv apxI jIvn rihnI nMU ivkfrF aqy mfiek cpytf qoN bcfky
pRBU dI isPq slfh nfl BrpUr kIqf]1]
go-ipRQvI, ibMd-jfnx vflf,
goibMd rfie-GWt GWt dI jfnx vflf akfl purK, dUDu pIAu-afp jI dI isPLq slfh nfl
BrpUr ieh jIvn afpdy dr qy pRvfn ho jfvy, myrf jIvn sPl kro, pqIafie-DIrj 'c af
jfvy, myrI qsWlI ho jfvy, myry jIvn ivc itkfa af jfvy "iqRsnf buJY hir kY
nfim", Gr ko bfpu-srIr df mflk, afqmf; irsfie (sMsikRq) duKI hovygf. (nfqr
Krf irsY hY rfie)- iesyqrHF pRBu ipafr ivc gVWuc mn dI avsQf nUM kbIr sfihb
gAuVI rfg ivc ibafx krdy hn "krvqu Blf n krvt qyrI ] lfgu gly sunu ibnqI myrI
] 1 ] hAu vfrI muKu Pyir ipafry ] krvtu dy mo kAu kfhy kAu mfry"
(pM:484) souien, not-awKr souien nfl do lgF hn ( o ) aqy ( - ), asl lPjL
hY soien pr rfgF ivc Aucfrx smyN iesnUM 'suien' pVHnf hY) - sony df Bfv sony vFÕ
ibnf Kot, suoien ktorI- pivwqR aqy pRBu ipafr Aupr kyNidRq ho cukf (ktoryy qoN
ktorI bx cukf) ieh ihrdf, mfieaf moh ivc KWcq aqy iBMn iBMn dI pUjf ivc PYlky
‘ktorf’ bx cuky mn df suMGV ky ieko hI krqy Aupr kyNidRq hoky mfno ‘ktorI’ bx
jfnf. iesy gl nUM bfxI ivc Bgq rfmfnMd jI kihNdy hn "myrf icqu n clY mnu BieE
pMgu" (pM: 1195) Bfv ijhVf myrf mh pihlF sfry pfsy PLYoilaf df sI hux lMgVf ho
cukf hY. (TIk iesI pRkfr Bgq nfmdyv jI afsf rfg dy iek hor sLbd ivc PurmFdy hn
'suoien kI sUeI, rupY kf Dfgf' Bfv gurU sLbd rUpI sony dI sUeI ivc inrml hoey,
mn ibrqI vfly cFdI rUpI svWC cmkdy Dfgy nfl) dyKx dI gwl qF ieh hY ik dohF sLbdF
df krqf ieko hI hY. aMimRq -nfm aMimRq, pRBu dI isiPLq slfh vflf
aMimRq]2]
eyku Bgqu- kyvl ieko hI
akflpurK dI BgqI, myry ihrdy bsY-nfmdyv dy ihrdy ivc vsdI hY Bfv iek pRBu
qoN ielfvf nfmdyv dy ihrdy Gr ivc hux hor koeI dUjf nhIN vWs skdf, nfmy
dyiK-nfmdyv dI atwut BgqI nUM dyKky, nfrfiex hsY- pRBU pRsMn
hoey]3]
Gir gieaf- inj Gr ivc puj
gieaf, pRBU nUM pf ilaf; dUDu ipafie Bgqu Gir gieaf- pRBu dI isiPLq slfh rfhIN
nfmdyv df jIvn sPl ho igaf nfmy hir kf drsLn Bieaf- nfmdyv jI pRBU nfl ieWk imWk
ho gey hn aqy krqy df hI rUp bx gey hn. TIk AusyqrHF ijvyN kbIr sfihb PurmFdy
hn:"ab qAu jfie cZy isMGfsin imly hY sfirMgpfnI] rfm kbIrf eyk Bey hY koie n
skY pCfnI"(pMnf 969) iek hor sLbd ivc nfmdyv jI vI krqy
nfl iesyqrHF gwlF krdy hn ijvyN "qU kunu ry ] mY jI ] nfmf ] ho jI ] aflf qy
invfrxf jm kfrxf" (pM: 694) hor lvo-Bgq DMnf jI ny jdoN sMq jnf dI sMgq ivc af ky pRBU nMU pRfpq kr
ilaf qF bVI idRVqf nfl PurmFdy hn "DMnY Dnu pfieaf DrxIDru imil jn sMq
smfinaf" (pMnf 487). ikhVy sMq jnf dI sMgq ivc afky DMnf jI Aus AuWqm avsQf nUM pRfpq
hoey, iesdI AugfhI aqy nfmdyv, rivdfs, kbIr, sYn
afid sMq jnf df vyrvf pMjvyN pfqsLfh afp dyNdy hn ijvyN "ieh ibiD suin kY
jftro AuiT BgqI lfgf ] imly pRqiK gusfeIaf DMnf vzBfgf"(pM: 488) gurbfxI ivcoN pRBu imlfp aqy pRBu nfl gwlF krn dIaF blik Aus df rUp
ho inWbVx dIaF anykF imsflF idWqIaF jf skdIaF hn. pRBu nfl ieWk imWk hoeI AuqWm
avsQf nUM bfxI ivc "jIvn mukq"‘qy hor sLbdF nfl vI sMbODn kIqf
hY.
sLbd ivcly rUpk alMkfr
bfry- rfg pRBfqI, m: 1 pMnf
1329 dy iek sLbd ivc gurU pfqsLfh vI imldy-juldy pRkrn ivc bhuqf krky
iehI sLbdfvlI vrqI hY ijvyN "krqf qU myrf jjmfnu ] iek diKxf hAu qY pih mfgAu
dyih afpxf nfmu ]1] rhfAu ]……]2] jqu squ cfvl dieaf kxk kir pRfpiq pfqI Dfnu ]
dUDu krmu sMqoKu GIAu ……]3] iKmf DIrju kir gAU lvyrI shjy bCrf KIru pIaY ] isPiq
srm kf kpVf mFgAu hir gux nfnk rvqu rhY ]4]7]" pRkrn anusfr dovF sLbdF ivcly
rUpk alMkfrF ‘duDu’ ‘gAU lvyrI’ dI sLbdfvlI vWK vWK krky iDafn dyx Xog
hY.
arQ : (rhfAu dy ies bMd
'c jo ik iksy vI sLbd df kyNdrI Bfv huMdf hY, Bgq jI ny pRBU ipafr ivc rMgy hoey
mnuwKI mn dI avsQf nMU duD rUpI aMimRq nfm aQvf isiPq slfh rfhIN apxf afp pRBU
crnF ivc arpx krn dI gwl smJfeI hY. PLurmFdy hn:) hy GWt GWt dI jfnx vfly
goibMd! mYnMU afpxf rUp bxf lvy, myrf mnuwKf jnm sPl kr dyvo ijs nfl myrf mn
DIrj 'c af jfvy. nhIN qF myrI afqmf (Gr ko bfpu) duwKI hovygI.
]1]rhfAu]
(hy pRBU)! mn rUpI ktorf nfm
aMimRq nfl BrpUr hY aqy srIr rUpI gWzvY 'c Audm vflf pfxI vI ipaf hY. nfmdyv ny
(ieh duD rUpI aMimRq nfm) isiPq slfh rUpI kpl gAU nMU co ky ilaFdf hY Bfv ies
nMU mfieaf moh aqy ivsLY-ivkfrF qoN pUrI qrHF bcfky ilaFdf hY
]1]
nfm dyv df mn (jo pihlF mfnoN
ktorf sI Bfv ivkfrF aqy dUjy pRBfvF jF iBMn iBMn dI pUjf Aupr iKMizaf pieaf sI)
mfno hux sony dI ktorI bx cukf hY Bfv inrol pRBU ipafr dy rMg ivc kyNidRq ho
cukf hY. ieh hun ibnf Kot (suoien ktorI) nfm aMimRq nfl BrpUr hY. nfmdyv
ny hux afpxf afp pRBu agy inCfvr kr idqf hY]2]
(nfmdyv bVy XkIn nfl kihMdf hY
ik) myry ihrdy Gr ivc kyvl ieko hrI dI Xfd hI vsdI hY. (nfmdyv hun apxy ihrdy Gr
ivc pRgt ho cuky pRBU bfry bVI idRVqf nfl kihNdf hY ik) nfmdyv (dI ies afpf vfrx
vflI) avsQf qy pRBU pRsMn ho gey hn ]3]
(ies qrHF) nfmdyv isiPq slfh
rUpI duD ipafAux 'c sPl ho jFdf hY (dUDu pIafie Bgqu Gir
gieaf) aqy jINdy jIa pRBU ivc aByd ho jFdf hY
(nfmy hir
kf drsnu Bieaf)] 4 ]
sLbd df Bfv-
ies sLbd ivc pwQr pUjf dy inhPl krm ivc Psy
iensfn nMU Bgq jI ny rUpk alMkfr bnHky, Ausy dI hI bolI ivc swcy pRBU nfl aByd
hox dI gwl smJfeI hY. iesqrHF ijWQy pRBU crxF ivc apxf afp inCfvr krn vflf swcf
rfh disaf hY aqy AuQy nfl hI pwQr-pUjf ivcoN inklx vfsqy pWQr pUjf vflI, Ausy dI
hI mn-BfAuNdI bolI ivc sWc df rsqf vI dwisaf hY.
pwQr df pujfrI krdf kI
hY? TfkurF dI pUjf ivc Pisaf mnwuK
TfkurF nMU Bog lgvfAux df iek nIXm pUrf kr lYNdf hY. Aus nMU Bog lgvfAux vfsqy
AusdI soc anusfr swucy duwD dI loV huMdI hY. jykr bhuqf krygf qF ijLafdf qoN
ijLafdf Auh afp duD nUM co ilafvygf. duD nMU cox vfsqy Auh pihlF gWzvy afid ivc
pfxI nfl gAU-mWJ dy QxF nMU DoNdf hY aqy iPr Ausdf duD co lYNdf hY.
AuprMq ktory afid ivc ilaFdy,
Aus ‘suWcy’ duD nUM pUjf vflI ktorI ivc pfky Tfkur jI nMU Bog luafAux dI qswlI
kr lYNdf hY. hflFik AusnMU cMgI qrHF pqf huMdf hY ik nf hI qF pwQr ny duD pIqf
hY aqy nf hI pwQr duD pI hI skdf hY. ieh qF kyvl iek nIXm pUrf krky afpxy mn nMU
iek JUTI qswlI dyx vflI gl huMdI hY. blik iksy sUJvfn mnuwK nUMy AusdI ies krnI
ivcoN, krqy bfry Aus dI aigafnqf hI njLr afAuNdI hY. iPr vI iek lMmy smyN qoN
Auh, ies Pokt krm nUM krdf af irhf hY.
sLbd ivcfr drsLn- ies sLbd rfhIN Bgq jI, pwQr pUjf dI nfsmJI ivc Psy hoey mnuwK nMU
kihMdy hn ik ieh BuwlV vIr! ijs Tfkur nMU qUM rwb smJ bYTf hYN, asl ivc qYnMU
rwb dI smJ hI nhIN afeI. Auh akflpurK qF GWt-GWt dI jfnx vflf (goibMd) aqy srb
ivafpk hY aqy ieh pwQr rwb nhIN. ieWqnf hI nhI, qUM qF Bog lgvfAux dI kyvl iek
rIq pUrI krdf hYN. ies rIq nfl hI qUM smJ lYNdf hYN ik Tfkur ny Bog lgf ilaf hY
pr ieh qyrI Bul hY.
swcI gwl qF ieh hY ik krqy dI
isiPq slfh rfhIN qUM apxy mnuKf jnm nUM iek sPLl aqy AuqWm srIr ivc bdlnf hY
ijvyN gAUaF ivcoN kipl gF. ieh krn vfsqy qMU srIr rUpI ies gWzvY aMdr pfxI rUpI
AuWdm Br lY. iPr ies AuWdm nfl ies asiQr srIr aMdr nfm aMimRq nUM sINc. iehI hY
qyrf pWQr pUjf anusfr gAU dy QxF nUM Doxf aqy iPr Aus ivcoN nfm aMimRq rUpI duD
df co lYxf. iesqrHF krn nfl qyrf
mnuKf srIr sfry mnuKF dy srIrF ivcoN AuWqm aqy sPLl srIr bxky AuBr afvygf ijvyN
gAuaF ivcoN lvyrI gF. jIvn dy ies mfrg qy clky qUM apxy afp nUM moh-mfieaf dy
hmilaF qoN bcfAux ivc sPLl ho jfvyNgf aqy vfDU dy krmkFzF ivcoN vI qYnUM
CuWtkfrf iml jfvygf. qyrf jIvn scmuc iesqrHF df ho jfvygf- ijvyN ik isiPLq slfh
nfl BrpUr ibnf Kot mn rUpI sony dI ktorI ivc duD pfky pRBU Tfkur jI nUM Bog df
lgvf lYxf. iehI iek qrIkf hY ijs nfl qUM ies mnuKf jnm nUM sihjy hI akflpurK ivc
ieWk imWk kr skdf hYN. iesqrHF apxy mn nUM rojL rojL JuTI qsWlI dyx vflf aqy
idKfvy vflf Bog vI nhIN lgvfAuxf pvygf.
ieh hY qrIkf ijsnfl asF mnuKf
srIr rUpI gWzvY nUM AuWdm dy pfxI nfl svWC krky, mn nUM nfm aMimRq rUpI duD nfl
Brnf hY. ies ZMg nfl iesdI pihlI iKMzI hoeI mfnisk avsQf ibnf Kot sony dI ktorI
dI inafeIN kyNidRq ho jfvygI. nqIjf ieh hovygf ik sfzy jIvn nMU pRBU dI rjLf ivc
jIAuxf af jfvygf. iehI hY Aus duD nMU ktory ivcoN, sony dI ktorI ivc Brky, pqI
pRmfqmf dy arpx krnf aqy Aus ipafry dy drsLn kr lYx ivc sPl ho jfxf.
cyqy rhy-sonf iek aijhI DfqU hY
jo Audm krky loV anusfr hrsmyN Kot rihq kIqf jf skdf hY, qF iPLr Aus aMdr rWqf
Br vI Kot nhIN rih jFdI. iesy vfsqy ieQy pRBU rMg ivc rMgy hoey mn vfsqy,
ivsLuwD sony dI ktorI vflf alMkfr vriqaf igaf hY. scfeI vI iehI hY ik srIr
ikWqnf vI vWzf aqy blsLflI ikAuN nf hovy pr AusnUM hFkdf qF mnuK df mn hI hY.
ijvyN vWzy ktory sfhmxy CotI ijMnI ktorI, AusyqrHF pRBu ipafr ivc rMigaf jf cukf
mn kyNidRq ho ky ieDr AuDr dOVx qoN ruk jFdf hY. TIk AusyqrHF ijvyN iek mUrqI jF
pWQr df pujfrI duWD ilaFAUdf qF vWzy BFzy ivc Brdf hY, pr Bog lgvfAux vfsqy apxy
Tfkur agy arpx krdf hY CotI jhI ktorI rfhIN.
AuMJ vI mnuK df srIr qF bhuq
vWzf hY pr iesnUM ncf irhf hY iesdy aMdr sMskfrF df smUh iek Cotf ijhf sUKm mn.
jykr iehI mn, pRBU dI joq df srUp bx ky AuGV afvy qF iesdI iqRsLnf BuK vflI sfrI
dOV hI muWk jFdI hY aqy ieh itkfa ivc af jFdf hY. iPLr ies srIr aMdr krm
kFzF-pWQr pUjf vflI vfDU dOV rihMdI hI nhIN. iehI kfrx hY ik gurbfxI ivc nfm
aMimRq nfl pivqR hoey ihrdy vfsqy 'sonf' 'kuMdn' sLbd anykF vfrI vrqy gey
hn.
nfmdyv jI ies sLbd rfhIN pWkf
krdy hN ik aY mnuK! jdoN ies qrIky nfl qUM hrI nMU Bog lgvfeNygf qF Aus ivcoN
qYnMU swcI afqmk sLFqI pRfpq hovygI. ieh qwslI kyvl nIXm pUrf krn vflI nhIN
hovygI blik qMU akwt ivsLvfs nfl kih skyNgf ik hux qyrf vfsf krqy dy ihrdy ivc
ho cukf hY. aijhf krky qyrI afqmf swcmuwc hI swcI KusLI pRfpq kr lvygI aqy pRBU
qyry qy KusL ho jfvygf. iesqrHF qMU Aus dy pRqwK drsLn kr skyNgf. ies sLbd ivc
Bgq jI ny pWQr pUjk vflf sfrf rUpk alMkfr vriqaf hY.
rUpk aMlkfr aqy iesdI
vrqoN?- rUpk aMlkfr kfiv
rcnf df iek Auh ivsLysL ZMg hY jdoN kvI apxI iksy gwl nMU, dUjy dy cldy af rhy
rMg ivc bMn ky spsLt krdf hY. ieQoN qIk ik iksI cldI af rhI ikiraf dy krn vfly
dI hI sLbdfvlI vrqky, kvI apxI gl nUM smJFdf jF pRgt krdf hY. ieh rUpk alMkfr
hWQly sLbd smyq, gurbfxI aMdr anykF QfeIN vriqaf igaf hY. gurbfxI dy hI kuJ hor
aMgF ivc asIN iesdy drsLn ies pRkfr krdy hF-
1[ ‘dIvf myrf eyku
nfmu' - afsf rfg ivWcly pMnf
358 Aupr ‘dIvf myrf eyku nfmu’ vfly sLbd ivc, gurU nfnk pfqsLfh ny - pRfxI dI mOq
ipWCoN dIvf vWtI, ipMz, pWql, ikiraf, Pul cunxy, hrduafr jF prfg afid vflIaF
sfrIaF Pokt rsmF ivcoN mnuwK nMU sucyq kIqf hY. KUbI ieh hY ik ieQy mnuK rfhIN
kIqy jf rhy ienHF sfry krm-kFzI lPLjLF nMU, pRBU dy nfm ismrn dy arQF ivc bdlky,
cl rhy Brm jfl nUM pUrI qrHF qoiVaf hY.
2[ sUqk nfl sMbMiDq slokF
(pMM:472)
ivc sUqkF dy vihmF ivc Psy, pr sUqk sLbd dy sLYdfeI lokF nMU gurdyv ny AunHF dI
hI bolI vrqky smJfieaf hY. ieQy qF pfqsLfh ny ieQoN qIk kih idqf ik sUqk df
kwZxf qF jLrUrI hY pr asl ivc sUqk kuJ mnuwKI kmjorIaF hn ijnHF qoN mnuK df bcxf
jLrUrI hY. jIvn ivcoN ienHF AuagxF nUM kWZy ibnF mnuK-mnuK hI nhIN rih jFdf. pr
ijsnUM mnuK sUqk kih irhf hY ieh qF kyvl iek Brm hY ijsdI koeI hoNd hY hI
nhIN.
3[ jpujI dI pAuVI nM:
28 qoN
32 qIk,
jogIaF nMU AunHF nfl sMbiDq vfDUU dy krmkFzF dI jwkV ivcoN kwZx leI, gurU
pfqsLfh ny AunHF dy hI aiq ipafry sLbd- muMdRF, JolI, pWq, zMzf, afeI pMQI,
Bugiq, BMzfrx, anhd nfd, ibBUq lgfxf, lMmIaF smfDIaF afid nMU vrqky AunHF dI
krmkFzI krnI nUM kitaf hY aqy mnuKf jIvn dy sWcy aqy iekoiek Drm dI gl smJfeI
hY.
4[ bfxI 'rfmklI sdu' pMnf
923 Aupr, qIjy pfqsLfh ny, imrqk sMskfrF smyN pMzqF, acfrjIaF aqy gruV
purfx dy cwkrF ivc Psy mnuwK nMU AunHF cwkrF ivcoN afjLfd kIqf hY. iesy qrHF
bybfx kWZxy, ipMz-pWql-ikiraf-hrduafr afid dy krmF nUM PLokt krm disaf hY. KUbI
ieh ik iesdy nfl hI, jIvn dy swcy rfh nUM apnfAux vfsqy pMizq, purfn, ibbfn,
ipMz, pwql, ikiraf, dIvf afid sfry, AuhI sLbd vrqy hn.
5[ jnyAu vfly bRfhmxIy ivsLvfs
ivcoN kwZx leI, gurU pfqsLfh ny jnyAu nfl sMMbiDq slokf (pM:471) rfhIN
ijWQy jnyAu df KoKlfpx aqy Ausdf PLokt hoxf sfbq kIqf hY, AuQy nfl hI jnyAu dy
ivsLvfs ivc Psy mnuwK nMU, jnyAu df hI nfm dyky, dieaf, sMqoK, jWq, sWq dy
afdrsLk guxF nMU Dfrn krn dI pRyrnf kIqI hY.
6[ ikrsfnI, dukfndfrI,
sLOdfgrI, cfkrI (pM:595) afid ivc lgy aqy Ausy ivc Kwcq lokF dy jIvn nMU pRBU vfly pfsy
moVn ihwq, AunHF dI hI bolI aqy rihnI dy lPjL- ijvyN bIj, hWl, suhfgf, hWtI,
sOdfgrI, GoVy, Krc, cfkrI afid nMU arQF df nvF rUp dyky mnuK nUM squ, sMqoK,
dieaf, isiPLq slfh, lgx afid rWbI gux apnfAux dI pRyrnf kIqI
hY.
7[ mnuwK apxI hwQIN mUrqIaF
GVdf hY, iPr Qfl ivc dIvy afid bfl ky AunHF hI mUrqIaF dI afrqI vI AuqfrnI sLurU
kr dyNdf hY. smJdf hY ik Auh Bgvfn dI afrqI Auqfr irhf hY. gurbfxI aMdr
"ggn mY Qflu riv cMdu dIpk bny" (pM:12) vflf sLbd Aucfrky
gurdyv dwsdy hn ik aY Buwly mnuwK. Aus pRBU dI afrqI qF AuqfrI hI nhIN jf skdI.
Aus dI afrqI qF mfnoN cMd, sUrj, qfry, Pul bnspqI afid rfhIN afpxy afp hrsmyN
Auqr rhI hY. ieQy vI KUbI iehI hY ik ies sLbd ivc vI PLrjLI afrqI vfly sfry
lPLjL aqy ZMg mOjUd hn pr pUrI qrHF AunHF dy hI bdlvyN arQF ivc vrqy gey
hn.
8[ "GVIaf sBy
gopIaf phr kMn gopfl" (pM:465) vfly afsf dI vfr ivcly slok rfhIN gurdyv ny rfsF (ajokIaF
rfm lIlf, rfs lLIlf) afid ivc AulJy mnuwK nUM Ausy dI hI krnI ivc smJfieaf hY.
mnuK qF ieh smJ irhf hY ik Auh sLfied pRBU dI rfs pfky Drm df bVf vWzf kMm kr
irhf hY. ieQy vI pfqsLfh ny Ausy dI hI bolI 'c Aus nMU disaf hY ik aY BfeI!
ijhVI rfs qUM pf irhf hY ieh qF kyvl "ncxu kudxu mn kf cfAu"
(pM:465) hI
hY. asl ivc krqy dI rfs qF hrvkq afp
muhfry pY rhI hY. scy igafn qON korI hox kfrx, pRBu dI ies afp muhfry pY rhI rfs
ivc qF sfrI lokfeI hI, mfieaf jfl 'c Kwcq hoeI peI aqy TwgI jf rhI hY. iesqrHF
dIaF rfsF pfky vI, mnuK jnm mrn dy gyVH ivc PLisaf rih jFdf hY. loV hY pRBu dI
ies afp muhfry pY rhI rfs nUM smJky apxy jIvn nUM Aucf cukx
dI.
9[ Bgq nfmdyv jI dyy hI iek hor
sLbd "Din DMin E rfm bynu bfjY" (pM: 988) ivc dyKo. AuQy vI 'avqfr pUjf' ivc Psy mnuwK nMU Ausy dy hI bolI
ivc smJfieaf igaf hY. mnuK qF dyvkI puqr ikRsLn nMU hI rwb smJI bYTf hY aqy Ausy
dI bMsrI df sYdfeI ho ky rih jFdf hY. AuQy nfmdyv jI smJFdy hn ik ieh Buwly hoey
mnuwK! qMU iek ikRsLn dI bMsrI qoN ieWqnf pRBfvq hYN pr DMn hY Aus krqy rfm dI
rcnf rUpI bMsrI, ijhVI ik hrsmyN apxy afp vj rhI hY. qUM ikRsLn dI kMblI nMU hI
rwb dI kMblI mMn bYTf, pr Aus pRBu dI hr smyN EVI hoeI bwdlF rUpI kMblI dI qYnUM
smJ nhIN afeI. AusdI rcnf dy aMdr DrqI rUpI mfqf dyvkI qF rojLfnf pqf nhIN
ikWqny ikRsLnF nMU jnm dy rhI hY pr qUN qF kyvl iek ikRsLn nUM jnm dyn vflI
dyvkI nUM hI mfqf mMn bYTf. ies vfsqy loV hY ik qMU Aus swcy pRBU nMU smJ aqy
Aus qoN kurbfn jf. ieQy nfmdyv jI ny pRclq ‘ikRsLn dI bMsrI’ vfly lLPLjL nUM
Aucycy ‘rfm dI bMsrI’ kihky vriqaf hY.
10[ TIk iesy qrHF nfmdyv jI
apxy iek sLbd ivcN 'dsrQ puwqr rfm' nMU dunIaF df krqf smJI bYTy mnuwK nUM ies
pRkfr PLurmFdy hn "jsrQ rfie nµdu rfjf myrf rfm cMdu pRxvY nfmf
qqu rsu aMimRqu pIjY" (pM:973) Bfv hy
BfeI! sfry rsF df incoV pRBU dI isiPq slfh 'c juVnf hI asl ivc dsrQ puwqr
rfjf rfm cMdr dy nfm nUM rWtnf hY. pr ijs rfm dy rWtn nUM qUM rwb df ismrn smJI
bYTF hYN ieh rWb df ismrn nhIN.
11[ bRfhmx jjmfn pfsoN cfvl,
kxk, DMn, duwD, iGAu afidk pdfrQ mMgdf hY. TIk Ausy sLbdfvlI nUM vrqky, rfg
pRBfqI m: 1 pMnf 1329
dy iek sLbd "gur prsfdI ividaf
vIcfrY" ivc- pfqsLfh PurmFdy hn- hy krqf!
qMU myrf jjmfn hYN. qUM mYnMU jwq swq rUpI cfvl, dieaf rUpI kxk, pRBU pRfpqI
rUpI DMn, sLuB krmF rUpI duWD, sMqoK rUpI iGAu, iKmf-DIrj rUpI lvyrI gAU bKsL.
qFik ies lvyrI gAU qoN pYdf hoieaf, myrf mn rUpI bCurf Bfv qyry nfl ieWk –imWk
ho cukf myrf mn, Aus iKmF DIrj rUpI gAU qoN pRfpq hox vfly nfm aMimRq vflf duwD
pIvy. hy pRBu! mYnMU afpxI isiPq slfh aqy Aus vfsqy AuWdm (sLrm) vflf srIr
(kpVf) bKsL, qFik myrf jIvn qyrI isiPLq slfh (nfm ismrn) ivc bqIq hovy. (ies
sLbd ivc pfqsLfh rfhIN vrqy gey sLbd lvyrI gAU-duwD hwQly ivcfrDIn nfmdyv jI dy
sLbd nMU smJx vfsqy ivsLysL sFJ pfAuNdy hn)
aijhy rUpk aMlkfr gurbfxI ivc
anykF QfvyN vrqy imldy hn, loV hY gurbfxI nMU gurbfxI sLbdfvlI, iswDFq, ivafkrx
anusfr smJx dI nfik gurbfxI afsLy ivruwD, afpxI mn-mrjI dy arQ GVHx
dI.
kI nfmdyv jI ny swcmuwc hI
pWQr nUM duwD ipafieaf? kI
nfmdyv jI ny swcmuwc hI pWQr dy Tfkur nUM duwD ipafieaf jdoNik pwQr pUjf nUM Auh
afp vI aigafnqf hI ds rhy hn? kmfl qF ieh hY ik ivroDI sWjx ieh atkl vI joVdy hn
ik jdoN nfmdyv jI ny pwQr nMU duwD ipafieaf qF AudoN Auh ajy bwcy aqy Boly suBfa
dy sn. ikaf KUb! iek do sfl df bwcf vI jfxdf hY ik ijs iKzOxy nfl Auh Kyz irhf
hY Auh JUTI mUTI df sLyr, GoVf, kfkf afid hY aqy Auh cldf iPLrdf-KFdf jF gwlF
nhIN krdf. khfxI muqfbk nfmdyv jI dy ipqf ny iek idn ikWDry kMm jfxf sI. ies
vfsqy Tfkur nUM Bog lgfAux vflf kMm nfmdyv jI dy spurd kr gey. qF kI nfmdyv jI
rojL ieh nhIN sI dyKdy ik AunHF df bfpU rojLfnf iksqrHF TfkurF nMU Bog luaFdf
hY? iPr khfxI qF afp hI ieh vI ds rhI hY ik nfmdyv jI dy ipqf nUM cMgI qrHF pqf
sI ik ieh kMm nfmdyv hI kr skdf hY qF hI qF Ausny nfmdyv dy supurd kIqf sI.
iksy mUrqI pUjk dy bwcy nMU
puwCo BfvyN koeI ikWqnf hI hIn buwDI ikAuN nf hovy Auh vI ds dyvygf Aus dy
mF-bfp iksqrHF TfkurF nMU Bog luaFdy hn. iksqrF mUrqIaF awgy cIjLF rwK ky iPr
pRsLfd dy nfm qy afps ivc hI vwwMz lYNdy hn iek pfsy qF Bgq jI nMU Auh rihbr
mMndy hn aqy dUjy pfsy apxI hI nfsmJI kfrx AunHF nMU afm bwicaF dI pwDr qy vI
nhIN rKdy. asF Gwto Gwt Bgq jI dI hI bfkI bfxI pVH leI huMdI qF vI aijhf DoKf
kdy nf KFdy . gurbfxI aMdr qF Bgq jI dy 61 sLbd drj hn.
eyQy hI bs nhIN Bgq jI ikMny ku
amIr sn ik ieko idn bfpU dy GroN jfx krky jdoN ijLmyNvfrI AunHF Aupr af peI qF
AunHF ny sLrDf vs pihlF lvorI gAuU coeI aqy Bog vfsqy ktorI vI ilaFdI qF sony
dI. jdik sonf koeI ssqI DfqU qF hY nhIN ieQy qF koeI ssqI DfqU vI AuhI mqlb
rwKdI sI. iPr nfmdyv jI afp apxy iek hor sLbd "pfV pVosix pUiC
ly nfmf" (pM:657) ivc dsdy hn ik Auh qF
ieqny grIb sn ik AunHF dI JuwgI iksy JwKV nMU Jyln dy Xog vI nhIN sI. iPr hor
lvo! Koj anusfr AunHF df bfpU qF kysLI rfj (isLv) df pujfrI sI jo mUrqI pUjkF
anusfr Tfkur pUjf qoN iblkul vWKrI gl hY.
BfeI gurdfs jI aqy nfmdyv jI
- jd koeI vs nf cly qF kuJ swjx
BfeI gurdfs jI dI vfr dsvIN pAuVI nM:11 df afsrf lYky puwC krdy hn ik BfeI
gurdfs jI ny ies gwl dI ikvyN AugfhI BrI hY ik ‘nfmdyv jI ny Tfkur nUM duD
ipafieaf, kI Auh vI JUT bol rh hYn? ieh vfr iesqrHF hY- :
kMm ikqy ipAu cWilaf, nfmdyv
noN afiK isDfXf] Tfkur dI syvf krI, duD ipafvx kih smJfieaf] nfmdyAu iesLnfn
kir, kpl gfie duih kY lY afieaf] Tfkur noN nHvfl kY, crxwdk lY iqlku cVfieaf] hQ
joiV ibnqI kry, dUD pIahu jI goibMd rfXf]inhcAu kir afrfiDaf, hoie idafl drs
idKlfXf] BrI ktorI nfmdyv, lY Tfkur noN duDu pIafXf][ [ …[[Bgq jnf df kry
krfXf]
scfeI ieh hY ik BfeI gurdfs jI
vrgf mhfn ivdvfn, ijnHF dIaF rcnfvF cMgy cMgy ivdvfnF dy vI idmfg ihlf ky rwK
dyNdIaF hn. ijnHF nMU ieh mfx pRfpq hY ik pMcm ipqf ny sfrI bIV hI afp pfsoN
ilKvfeI hOvy. AunHF nMU BgV nfmdyv jI dy AupRokq sLbd dy arQ spsLwt nf hox. jF
iPLr Auh gurbfxI isWDFq qoN kory hox ijvyN ik sfzy aj dy bhuqy rfgI, ZfzI,
pRcfrk aqy ilKfrI. scfeI ieh hY ik BfeI sfihb ny apxI ies sfrI hI dsvIN vfr aMdr
iek vWKrf mjLmUn idqf hY. gurbfxI aMdr afey anykF pRmfx ijvY Druv, dropdI, gWj,
ajLfml, gixkf, pRihlfd afid dIaF pRcwlq khfxIaF df ijkr hY. bfxI ivcfr nUM smJx
jF kQf afid dy smyN, gurbfxI ivc afey ienHF pRmfxF df sfnUM ipCokV pqf lg sky.
ies sBkuJ sfnUMy ieDroN-AuDroN nf ZUMZxf pvy. ieh nf qWkxf pvy ik sfnUM iks
gixkf dI imsfl gurU sfihb dy rhy hn aqy ajfml dI khfxI kI hY? nf hI gurbfxI 'c
afey pRmfx aqy nf hI BfeI sfihb rfhIN idwqy ieh vyrvy ies gl df sbUq hn ik
vfikaf hI Druv ny koeI jnm ilaf aqy Aus ny 36 jug qpwisaf
kIqI.
kdy koeI gixkf pYdf hoeI vI sI
jF ik nhIN. ajfml nF df koeI iensfn hY vI sI jF nhIN. gurU sfihb ny ieh imsflF
qF kyvl iksy gwl nMU smJfx vfsqy vrqIaF hn aqy kyvl imsflF hn. BfeI sfihb ny
mhfn bKisLsL krky Auh imsflF sfnMU KolH ky smJf idqIaF. eysyqrHF Bgq nfmdyv jI,
DMnf jI, rivdfs jI afid gurU sfihb qoN qkrIbn 100-150 sfl pihlF hoey sn. AunHF bfry ieh sfrIaF khfxIaF pihlF qoN pRcwlq
kIqIaF jf cukI dIaF sn. iehI kfrx sI ik Kud pMjvyN pfqsLfh ny vI ieh gl spsLt
krn dI loV smJI aqy Bgq DMnf jI dy sLbdf ivc hI pMnf 487 Aupr m: pMjvF dy isrlyK
hyT "goibMd goibMd goibMd sMig
nfmdyAu mnu lIxf" vflf sLbd drj kr idqf. iesy qrHF BfeI sfihb
ny qF sfnMU, ies vfr rfhIN kyvl lokF dIaF mUMh cVIaF qoN jfxU krvfieaf. ies
vfsqy ik ijnHF pRcfrkF ny gurbfxI nMU pRcfrnf hY, AunHF nMU lokfeI ivc PYlfeI jf
cukI ivcfrDfrf df vI pqf hovy aqy vfDU pfey BulyKy kwZ skx. ies sfrI vfr df
mjLmUn ieko hI hY aqy Auh hY ‘mMUh cVHIaF’.
cyqf rhy ik ieh vfr ies vfsqy
nhIN vfijaF qy gf-gf ky sMgqF nMU gumrfh kIqf jfvy. ieWqnf hI nhIN, duK qF Aus
vWkq hor vI vWzf huMdf hY jdoN sfzy kuJ pMQ pRvfixq rfgI jWiQaF qIk ies vfr nUM
gurbfxI dI brfbrI dyky aqy ieiqhfisk gurduafiraf ivc vI gfAuxf sLurU kr dyNdy
hn. iek pfsy AunHF dI iqafrI qy aqy iPLr AuQy dy pRbMDkF dI iqafrI dy ies vrqfvy
Aupr isvfey KUn dy aQrU kyrn dy hor koeI hWl nhIN rih jFdf.
duwD Tfkur nMU ?- afAu hux iek vfrI iPr ies pUry sLbd nUM pVH ky dyKIey. gwl duD ipafAux dI
qF kIqI geI hY, pr ijs nMU Bgq jI sMboDn kr rhy hn Aus vfsqy sLbdfvlI "goibMd
rfie, hir, nrfiex" vrq rhy hn.
iksy mUrqI pUjk koloN puwCo qF pqf lg jfvygf ik duwD ipafAux dI rsm iek pwQr dy
Tfkur vfsqy hY, iksy mUrqI leI nhIN. dUjy pfsy sfry sLbd 'c Bgq jI ny 'Tfkur' df
lPjL hI nhIN vriqaf. lokF dI mMUh cVHI nMU ibafn krn vyly BfeI sfihb BfeI gurdfs
jI ny vI lPLjL Kfs qOr qy ‘Tfkur dI syvf krIN’ aqy Tfkur noN nHvfl
kY’ vrqy hn. iesqrHF BfeI sfihb Aucycf iDafn puaf rhy hn ik nfmdyv jI bfry
‘lokIN kI imWQI bYTy hn’.
Gr ko bfpu?- sLbd ivc afieaf ieh lPLjL ivsLysL iDafn mMgdf hY. sLfied iehI sLbd hY ijs
qoN DoKf Kfky jF jfx buJky bfkI khfxI apxy koloN GVH leI geI hY. khfxI anusfr
"ipqf ikqy kMm cilaf qF Tfkur nMU duwD ipafAux dI ijLmyNvfrI nfmdyv qy pf igaf"
scfeI ieh hY ik 'Gr ky ijTyry' 'Gr kI nfieik’'Gr kI iblfeI' 'Gr hI mih aMimRq
BrpUr hY'. Bfv sLbd ‘Gr’ afqmf vfsqy bfxI ivc anykF vfrI afieaf hY. iPr ijhVy
swjx 'Gr ko bfpu' df arQ nfmdyv jI dy ipqf jI vfsqy krdy hn AunHF nMU ieh vI
ivcfrnf cfhIdf hY ik koeI mnuwK apxy bwicaF df ipqf qF ho skdf hY pr nfmdyv dI
mfqf jF iPLr apxy BYxf BrfvF jF AusdI dfdI-dfdy df Bfv sB df ipqf qF nhIN ho
skdf. AuNJ bfxI arQF anusfr vI ieQy 'Gr koo bfpu' df arQ kyvl ‘afqmf’ qoN isvf
hor kuJ vI nhIN.
Bgq jI dI pihlI
avsQf?- ieh iek hor atkl
pcU hY. jd koeI gwl nf bxy qF kuJ swjx iehvI kihx lwg pYNdy hn ik ieh Bgq jI
dI pihlI avsQf dI GWtnf hY. ikaf vDIaf kfZ hY- jy pihlI avsQf hI hY qy ieh rcnf,
gurbfxI rUp 'c ikvyN pRvfn ho geI? bfxI isDFq ivruD pwQr pUjf vflf Pokt krm bfxI
pRcfr df ihWsf ikvyN bx igaf? ieqnf hI nhIN, afiKr dUjy pfqsLfh qF pihlF sn hI
vYsLno dy pujfrI. apxy simaF qy 'mfqf dIaF Bytf vI rcdy rhy hoxgy ikAuNik Auh qF
apxy sfQIaF dy afgU vI sn. pr Auh rcnfvF qF gurbfxI df rUp nhIN lY skIaF. iPr
nfmdyv jI vflf hwQlf sLbd qF spsLt rUp ivc gwl hI pRBU pRfpqI dI kr irhf hY.
iksy Pokt krm df vyrvf qF ieQy hY hI nhIN. ijvyN dUjy pfqsLfh dy dyvI pUjf afid
dy krm. jy Bgq jI dI pihlI avsQf df ijkr huMdf qF Bgq jI kdy nf kihMdy-"dUDu
pIafie Bgqu Gir gieaf]
nfmy hir kf drsnu Bieaf"
blik ieh kihMdy ik mYN iesqrRF
nfsmJI 'c TfkurF nMU duwD ipaFdf irhF pr Auh myrI aigafnqf sI. ijvyN pwQrF bfry
Auh apxy dUjy sLbdF ivc spwsLt kihMdy hn ik "jy Ehu dyAu q Ehu BI
dyvf" (pMnf 525) aqy hor bhuq
kuJ]
nfmy dyiK nrfienu hsY-
kuJ vIr aijhIaF pMkqIaF nMU bhfnf bxfky apxI aVI qy kfiem
rihx dI koisLsL krdy hn. scfeI qF ieh hY, ik ijs mnuK ny vI afpxf jIvn sPl kIqf
hY, 'guMgy kI miTafeI' dI inafeI kyvl Auh hI jfx skdf hY srb ivafpk pRBU nfl
gwlbfq ikvyN huMdI hY. AusnMU qF jLry jLry ivc blik apxI bolI ivc vI krqf hI
gwlF krdf idsdf hY.
gurbfxI ivc gurU sfihbfn aqy
BgqF dIaF aijhIaF anykF pMkqIaF mojUd hn. ieQy ieh koeI vwKrI gwl nhIN kyvl
ibafnx dy ZMg hn. Kud Bgq jI apxy hor sLbdF aMdr ijvyN DnfsrI rfg dy sLbd
"pihl purIey puMzrk vnf ] qf cy hMsf sgly jnF" ivc pRBU df rUp ikqnf ivsLfl ibafn kr rhy hn aqy iesy
sLbd ivc "qU kunu ry] mY jI ] nfmf] ho jI" Aus pRBu nfl glF vI kr rhy hn.
pfTk swjx afp smJx df jWqn krn. ies sLbd ivc qF iksy pRkfr dI mUrqI aQvf Tfkur
pUjf vfsqy BulyKf vI nhIN pY skdf. ieqnf hI nhIN rfg sfrMg dy iek hor sLbd ivc
Bgq jI bVy pwky ierfdy nfl akfl purK vloN hoky apxy vfsqy PurmFdy hn ik 'dfs'
(nfmdyv) myrf hI rUp hY TIk AusyqrHF ijvyN vIcfr aDIn sLbd ivc. sLbd dIaF
pMkqIaF ies pRkfr hn "dfs ainMn myro inj rUp ] drsn inmK qfp
qReI mocn prsq mukiq krq igRh kUp](1252)
ies AutMkx bfry kuJ hor ivcfr
pd-arQF smyN vI idqI jf cukI hY.
inmq nfmdyAu dUDu pIafieaf-
hux ivroDIaF kol kyvl ieko hIN hiQafr bfkI hY ijQoN Auh kih skdy hn ik duwD
ipafAux dI AugfhI Bgq rivdfs jI ny vI bfxI ivc BrI hY. sLbd hY ‘inmq
nfmdyAu dUDu pIafieaf’. pr iesqrHF kyvl
iek pMkqI nfl gwl nhIN bxdI, afsf rfg ivclf ieh sfrf sLbd
ies pRkfr hY- "hir hir hir hir hir hir hry ] hir ismrq jn gey
insqir qry ]1]rhfAu] hir ky nfm kbIr Aujfgr] jnm jnm ky kfty kfgr] 1 ]
inmq nfmdyAu dUDu pIafieaf ] qAu jg jnm sMkt nhI afieaf ] 2] jn rivdfs rfm
rMig rfqf] ieAu gur prsfid nrk nhI jfqf]3]5] (pMnf 487)
iksy vI sLbd df kyNdrI Bfv
rhfAu dy bMd ivc huMdf hY aqy bfkI sLbd AusdI ivafiKaf. rhfE dy bMd 'c Bgq
rivdfs jI kih rhy hn ik pRBU dy ismrn nfl hI mnuwK df insqfrf hY. Bfv pwQr pUjf
jF dyv pUjf afid hor koeI dUjf ZMg hY hI nhIN. iPr pWkf krdy hn ik kbIr sfihb df
jnm mrn df gyVH kwtx vflf aqy nfm Aujfgr krn vflf eyh krqy df hI nfm sI. ies
pRBU dy nfm nMU hI nfmdyv jI ny bVI aDIngI nfl duD ipafieaf aqy Auh vI Ausy pRBu
df rUp bx gey. ieQy qF kyvl ijnHF arQF 'c Bgq nfmdyv jI ny afp duwD ipafAux df
lPjL vriqaf AunHF hI arQF 'c Bgq rivdfs jI ny vI AunHF dy pRQfie AuhI lPjL vrq
idqf hY. iksy Tfkur nMU duDu ipafAux dI gwl qF ieQy vI rqf ijLkr
nhIN.
TIk AusyqrHF - ijvyN
gurU nfnk sfihb ny "dIvf myrf eyku nfmu" (pM:358) vfly sLbd
'c akfl purK vfsqy "ipMzu pqil myrI kysAu" lPjL vriqaf hY.
iPLr qIjy pfqsLfh dI iesy pRQfey vsIaq nMU jdoN Bgq suMdr jI ny bfxI aMdr drj
kIqf qF "kyso gopfl pMizq sidahu" Bfv akfl purK vfsqy lPLjL "kyso" hI vriqaf. hun ieQy duwD ipafAux
vfly lPjL dI vrqoN kIqI qF nfl PYslf idqf "ieAu gur prsfid nrk nhI
jfqf" Bfv Bgq jI swcy gurU rfhIN jnm
mrn dy gyVH qoN bcn dI gl kr rhy hn nf ik iksy Tfkur jF pwQr dI ikRpf nfl. iPr
rhfAu vfly bMd ivc "hir ismrq" sLbd ies gl nUM hor vI
pWkf kr irhf hY.
TIk iesyqrHF iek hor sLbd ivc
Bgq rivdfs jI iesy gl nUM iPLr kihMdy hn "aYsI lfl quJ ibnu
kAunu krY ] grIb invfju guseIaf myrf mfQY CqRü DrY]1]rhfAu] jf kI Coiq jgq kAu
lfgY qf pr quhˆØI ZrY ] nIch AUc krY myrf goibMdu kfhU qy n zrY ]1] nfmdyv kbIru
iqlocnu sDnf sYnu qrY ] kih rivdfsu sunhu ry sMqhu hir jIAu qy sBY
srY"]2]1] (mfrU rivdfs, pMnf
1106).
lLPLjL Tfkur aqy Bgq nfmdyv
jI- AuMJ qF krqy akflpurK vfsqy
bfxI ivc lPLjL Tfkur keIN vfrI afieaf hY. pr hr iek ilKfrI dI kuJ apxI soc huMdI
hY. bfxI ivc Bgq jI dy 61 sLbd drj hoey hn pr AunHF ny kyvl pWQr pUjf df ijLkr
krn smyNy hI lPLjL Tfkur vriqaf hY pRBu pRmfqmf vfsqy ikWDry vI nhIN. ivcfr
aDIn sLbd ivc vI jykr AunHF ny iksy pWQr dy Tfkur nUM duWD ipafAux dI gl kIqI
huMdI qF lPLjL ‘Tfkur’ hI vrqdy pr ieQy qF AunHF ny akfl purK Öfsqy lPLjL vrqy
hn- goibMd rfie, hir aqy nfrfiex. ieh ivsLf vI ieQy ivsLysL iDafn mMgdf
hY.
afnIly kuMB BrfeIly
AUdk- aMq ivc asIN Bgq jI dy
hI afsf rfg ivcly iek sLbd nfl ies gl df inbyVf krnf TIk smJFgy, sLbd hY:
"afsf ] afnIly kuMB BrfeIly
AUdk Tfkur kAu iesnfnu krAu ] bieaflIs lK jI jl mih hoqy bITlu BYlf kfie krAu]1]
jqR jfAu qq bITlu BYlf ] mhf anµd kry sd kylf]1]rhfA] afnIly PUl proeIly mflf
Tfkur kI hAu pUj krAu ] pihly bfsu leI hY Bvrh bITl BYlf kfie krAu]2] afnIly
dUDu rIDfeIly KIrM Tfkur kAu nYvydu krAu ] pihly dUDu ibtfirE bCrY bITlu BYlf
kfie krAu]3] eIBY bITlu AUBY bITlu bITl ibnu sMsfru nhI ] Qfn Qnµqir nfmf pRxvY
pUir rihE qUM srb mhI ]4]2] (pM:485)
ies sLBd rfhIN pwQr pUjf dy
PflqU kMm ivc Psy hoey mnuwK nMU Bgq jI bVy slIky nfl iqMn akWt imsflF dyky
smJfAuNdy hn "ieh BuWlV vIr! qUM pwQr (Tfkur) nUM iesLnfn krvfAux vfsqy suwcf
pfxI loVdF hYN? ies vfsqy vWD qoN vWD qUM nvF GVf ilafky iksy ndI jF KUhI afid
df pfxI afp Brky lY aFAuNdf hYN. ies ivsLvfs nfl ik pfxI suWcf hY. pr qyrI apxI
ivcfrDfrf anusfr hI ies pfxI ivc pihlF hI ibaflI lWK jIv vWsdy hn. ienHF jIvF dI
qF sfrI srIrk ikiraf hI hr smyN ies pfxI ivc cl rhI hY. qFqy ieh pfxI suWcf nhIN
sI rih cukf. pr myry vIr! iesqoN vWD qF qUM kuJ kr nhIN sI skdf. af qYnUM mYN
dsdf hF ijsnUM qUM Tfkur mnIN bYTf hYN ieh Tfkur nhIN blik myrf pRBU qF AunHF
ibaflI lWK jIvF ivc afp hI iesLnfn vI kr irhf hY.
iesyqrHF iesy scfeI nUM smJfAux
leI Bgq jI dUjI imsfl PulF dI dyNdy hn. spsLt krdy hn ik ijnHF PulF nUM qUM afp
qoVky aqy suWcy mMnky ilaFdf hY ikAuNik ieh Pul Tfkur jI dI pUjf vfsqy hn.
qYNnUM ieh vI pqf nhIM ik ienHF PulF nUM qF BMvry ny pihlF hI jUTf kr idqf sI.
iesqrHF ieh vI suWcy nhIN sn rih cuky. pr sLfied iesqoN agy qyrI phuMc nhIN sI.
asl ivc aY myry Buly hOey vIr! qYnUM AuQy vI smJ nhINM afeI ik Aus BMvry ivc vI
myrf Tfkur hI vWs irhf sI.
iesy lVI ivc, Bgq jI qIjI imsfl
dyNdy hn nYvyd dI. aY BfeI! hun Tfkur nUM nYvyd krvfAux vfsqy qYnUM sWucy duWD
dI loV hY. ies vfsqy vWD qoN vWD qUM afp duWD co ky lY afvyNgf. pr sLfied qYnUM
cyqf nhIN irhf ik QWxF nMU pihlF qF bWCVy ny cuMiGaf sI qF hI psLU ny duwD idqf
sI. iesqrHF duwD suwcf nhIN sI rih igaf. pr myry vIr! scfeI ieh hY ik qYnMU swcy
mflk dI smJ hI nhIN afeI. ijsnUM qUM Tfkur mnIN bYTf hYN ieh Tfkur nhIN, myrf
akflpurK qF Aus bWCVy rfhIN pihlF hI Bog lgf cukf sI.
qF qy aY pWQrF dy pujfrI myry
vIr! ies scfeI nUM smJ ik ik AunHF lwKF jIvF ivc myrf krqf hI vs irhf hY. ijs
Tfkur (pwQr) nMU qUM rWb imwQ ilaf ieh qyrI nfsmJI sI. myrf bITul qF jLry jLry
ivc, hr smyN aqy hr QF qy vWs irhf hY aqy apxIaF KYzf kr irhf hY, qUM AusdI
pihcfx kr.
ieWqnI spwsLt aqy AuwcI afqmk
avsQf dy mfilk Bgq nfmdyv jI dy ies sLbd dy arQ smJx qoN bfd vI aqy "dUDu
ktorY gzvY pfnI" (pM:1163) vfly Auprokq sLbd dI pUrn ivcfr qoN
bfd vI jykr ajy vI koeI sWjx iehI smJI bYTf rhy ik Bgq jI ny iksy mUrqI jF pWQr
dy Tfkur nUM duWD ipafieaf qF AusdI smJ df iPLr Auh afp hI mfilk
hY.
inrxf aqy incoV-
Bgq jI ny n hI qF iksy pwQr dI pUjf kIqI, n hI
iksy pwQr ivcoN rwb hI inkilaf aqy n hIN iksy aijhy pwQr ny AunHF pfsoN duwD hI
pIqf. blik ies sLbd rfhIN Bgq jI Pokt pwQr pUjf ivc Psy mnuwK nMU hlUxf dyky
Ausy dI hI bolI aqy sLbdF nMU Auwcy-suwcy afqmk arQF dy rUp ivc vriqaf hY. ies
nMU kfiv bolI aMdr rUpk alMkfr df vrqxf kihMdy hn. Bgq jI ny iesqrHF mnuwK nMU
Pokt krmF qoN injfq duafky krqy rfm nfl joiVaf hY. sfzy BuwlV vIrF nMU vI ieh
gwl BlI BFq smJ lYxI cfhIdI hY ik pwQr-mUrqI-qsvIr pUjf gurbfxI iswDFq nhIN.
jykr apxy pihly jIvn ivc koeI vI pRvfixq Bgq BfvyN kuJ vI rih cukf hovy. ieh iek
isDFq hY ik jdoN Aus dI iksy rcnf nMU gurU nfnk pfqsLfh ny pRvfn krky apxI
brfbrI idqI aqy ienHF godVI dy lflF nMU apxI CfqI nfl lgfieaf qF AuhnF dIaF Auh
rcnfvF sn ijhVIaF ik gurbfxI ksvwtI qy pUrIaF AuqrdIaF sn. kmI ikDry sfzy arQ
smJx ivc rih skdI hY, gurbfxI iswDFq sdIvI aqy ieko hI hn.sfrI gurbfxI aMdr
"iekf bfxI ieku guru ieko sbdu vIcfir"(pMnf
646) df isDFq kMm kr irhf hY. ieh nhIN ik gurU pfqsLfh hor gl kihx aqy
AuQy koeI dUjf ilKfrI koeI dUjI gl.
Including this Gurmat Lesson
"nfmdyv jI aqy pwQr
pUjf" gurmat Lesson No
59
For all the Gurmat Lessons written by
‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are
reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki
Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost
i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred
copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal
Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph.
91-11-26487315
web site-
www.gurbaniguru.com