.


gurb^S isMG kwlw APgwnW

    igafnI hrbMs isMG inrxY Bvn pitaflf nfl hoieaf icwTI pwqr

    ies gRMQ df Part 1 Cpx ivruwD iganI hrbMs isMG inrxY kfr vfsI pitaflf dI ilKI icWTI, " spoks mYn" mfsk pwqr ivc Cpx qy, dfs vloN ilKy bynqI pwqr df Auqfrf ies pRkfr hY:--

    ��siqgur pRsfid ]

    nfnk hukmu vrqY Ksm kf miq BvI iPrih clicq ] mnmuK sAu kir dosqI suK ik puCih imq ] gurmuK sAu kir dosqI siqgur sAu lfie icqu]jMmx mrx kf mUlu ktIaY qF suKu hovI imq ] 66 ]

siqkfr Xyog igafnI hrbMs isMG jIE, (7 julfeI 1999)

vfihgurU jI kf KLflsf ] vfihgurU jI kI PLqh ]

soBf suxdf irhf hF ik, qusF " afid sRI gurU gRMQ sfihb drsLn inrxY stIk, quilafqm aiDaYn " ilK ky gurUbfxI igafn � hor vI vWD sLuWD aqy spWsLt krky smJfieaf hY. dfs ikAuNik jnvrI 1984 qoN kYnyzf af ky muV pMjfb nhIN prq sikaf, so (ies smy ivc vrqy) keI BfixaF qoN dfs axjfx irhf. dysL dI vMz qoN bdly hflfq dy kfrn Gr ivc af vVI gLrIbI aqy BuWK qoN mjbUr ho ky 1947 qoN ispfhI BrqI ho ky 1981 qWk pulIs dy mihkmy ivc rihxf ipaf. mfqf jI dI ikrpf df sdkf bcpn qoN siqgurU jI aqy gurUpMQ pRqI ajyhI zUMGI sLrDf bx cuWkI sI, ik, ivdysL af ky, vI sdf eysy icMqf ny mn qy asr pfeI riKaf ik, sRI gurU nfnk sfihb ny ds srUpF ivc lfimsfl kurbfnIaF vflI krVI Gflxf Gfldy rih ky ijs anUpm KLflsf pMQ df inrmfn krky, ies nUM inafry (aiDafqm aqy sMsfrI) qyj pRqfp df mflk bxfieaf sI, prmfqmf dI mOj nfl pRgitaf Auh dUlf pMQ, iks KunfmI dy kfrn idnoN idn ZihMdIaF klF vl � hI cfly pfeI dOiVaf jf irhf hY.

jb lg Kflsf rhy inafrf . qb lg qyj dIaf mY' sfrf .

jb ieh ghy ibpRn kI rIq . mY' nf krUM ienkI prqIq .

siqguurU nfnk sfihb jI ny ies aigafnI aqy kurfhy pey sWjx-TWg dy isr qy hWQ af itkfieaf. dfs dy mn ny kbUl kr ilaf ik, ibWpR aQvf Aus dI rIq, pMQ leI Gfqk jLihr bx rhI hY. ijWQoN vI bRfhmxI rIq pMQ ivc rl rhI hY Aus CotI qoN CotI mOrI qoN vI, pMQ nUM sucyq krn df bIVf cuWk ilaf.

gorI srkfr dy skUlF ivcoN AurdU pVHy hoey, ruldy iPrdy dfs vrgy, ijs mUVH CWjU JIvr ny sfrI Aumr kdy mfVf motf lyK qF kI ilKxf sI mMjfbI ivc koeI cMgI icWTI vI kdy nhIN sI ilKI, pMjF ivkfrF dy vWs pey cMcl miq vfly Aus asLuWD mqIey ividaf-hIx koloN siqgurF ny afp shfeI ho ky " ibWpRn kI rIq qoN scu df mfrg " pusqk ilKvfAuxI sLurU krvf leI. pihlf Bfg 1995 ivc Cp igaf. iPr --mfsu mfsu kir mUrK JgVY--1996 ivc aqy 1998 qo--" ibWpRn kI rIq qoN scu df mfg " dy pMj Bfg Cpy hI sn ik, CyNvF Bfg vI 1999 ivc Cp igaf. siqgurF df kotfn kot Dnvfd hY ik sMsfr dy ijs vI dysL ivc pusqkF puWjIaF pRsMsf pWqrF df qFqf lWg irhf hY.

dfs dI nfsvMq gux-hIx alp buWDI qoN ies kIt dy mn ivc ieh ivcfr Gr kr igaf ik pMQ ivc sfiraF pfisaF nfloN vWD " bpRn kI rIq " sRI dsm guurU gRMQ sfihb jI ny vfVI hY aqy afKLr[ ies gRMQ dI hoNd, pMQ � lY zuWbygI.

" afpxy vloN bVy sLuWD gurmiq ivcfrF duafrf bicWqr nftk dI bfxI pRqI ivcfr ilK ky pMQ dy AuWc pdvI jQydfr sfihbfn dI syvf ivc, aqy dsm gRMQ sfihb jI dI bfxI dy igafqf aqy smWrQk ivdvfnF dI syvf ivc gurmiq syDF dI bKLsLsL krn leI ilK Byjy. hfVy aqy qrly ilK ilK ky muV muV Byjdf rihx AupRMq zbl rijstRz zfk lPLfiPLaF rfhIN vI jodVIaF ilK ByjIaF. AunHF dy dsqKLqF vflIaF zfk-rsIqF qF iml geIaF pr suKfvF syD pWqr iksy iDroN vI nf bhuiVaf. ajyhIaF kUk- pukfrF df mMqv kyvl eyhI sI, ik pusqk dy rUp ivc Cp ky afm lokF dy hWQF ivc puWjx qoN pihlF, jy dfs ny gurU bfxI df afsLf smJx ivc AukfeI KfDI hovy, jF gurmiq qoN bfhr dI dlIl ilKI hY qF, BWulF dI soD krvf leI jfvy aqy jy dfs df ivcfr muZON hI gurmiq dI KMzxf vflf isWD huMdf hY[ jF gurUpMQ leI hfnIkfrk hY, qF gurU bfxI dy pfvn sLbdF dI TMZI CF mfxdf hukmnfmF ilK Byjo, dfs dsm gRMQ bfry ilKx df ivcfr iqafg dyvygf. "

jd iksy pfisAuN koeI syD pWqr nhIN puWjf qF dfs ny Auyh KrVf BfeI sfihb joigMdr isMG jI " spoksmYn" vl Byj idWqf. AunHF ny Aus ivcoN kuJ ihWsf spoksmYn ivc Cfp idWqf[ dfs vl qF keI QFAuN vzI pRsMsf vfly Pon afey pr joigMdr isMG jI ny dWisaf ik, igafnI hrbMs isMG jI leI Auh ivcfr duKdfeI bx rhy hn.

kyvl aqy kyvl " afid scu " dI soJI krf rhy, sLuWD, inrml, hr pWKoN sMpUrn aqy ieWk atWl isDFq vfly igafn dy aQfh sfgr, siqgurU jI dI isWKI vI ieWk ivcfr nfl ikvyN nf juVI rhy? siqgurU nfnk sfihb jI dy pMQ ivc DVy-bMdI aqy afpsI Puwt, kutl-buWDI sLrfrqI pMQ vYrI aikrqGxF dIaF krqUqF dI dyx hY. DmkIaF dyxIaF jF DmkIaF qoN zrnF, scu qoN tuWty hoey, vzy zrpok, sLuhdy aigafnI mnmuKF df GtIaf hQkMzf huMdf hY. afp jI qF dfqfr jI dI imhr df sdkf, siqgurF dy sWc ivc gVuWc ho. jy hukm kro qF dfs Auh KrVf afip jI dI syvf ivc Byj idMdf hY. qusIN siqgurU gRMQ sfihb jI dI srprWsqI hyT rihMidaF kyvl AunHF dI ivcolgI kbUlidaF dfs dI qsWlI krf idAu, dfs pusqk nhIN Cfpygf.

TIk inrxf krn dI shUlq ihq, srb-AuWc jQydfrI vl aqy hor ivdvfnf vWl ilKIaF kuJ icWTIaF dy (CotI PLFt ivc) Auqfry vI afp jI dI jfxkfrI leI, ies icWTI dy nfl hI Byj irhf hF. jy afp jI dfs vWl syD pWqr Byjx df ivcfr bxfAu qF PLon qy sUcq kr idAu, dfs Ausy vyly joigMdr isNG jI � sUcq kr dyvygf ik igafnI hrbMs isMG jI nfl arMB hoey icWTI-pWqr dy KLfqmyN qWk pusqk dI CpfeI rok leI jfvy?

- BuWlF dI iKmF. gurmiq anusfr jIvn jIAuN rhy gurmuKF dI crn DUV- dfsrf gurbKLsL isMG

7 juleI dI Auprokq icWTI df igafnI hrbMs isMG jI vloN pMj siPLaF ivc iliKaf Auwqr awj imqI 4 akqUbr 1999 � zYltf bI sI ivKy rihMidaF pRfpq hoieaf] Auqfrf ies pRkfr hY. pYrfvfr Auwqr dyx leI nMbr dy ky icWTI dy bcnf dI vMz dfs ny kIqI hoeI hY . ilKq ijAuN dI iqAuN hY:----

��

gurmiq inrxY Bvn 17-ey, zogrF strIt srihMdI gyt,

pitaflf- 13-09-1999

gurU svfry s: gurbKLsL isMQ jI[ vfihgurU jI kf KLqlsf vfihgurU jI kI PLqih .

1- imqI 7 julfeI 1999 dI piqRkf 22-7-99 qoN mgroN hI zfk rfhI pRfpq hoeI. vfpsI zfk quhf� Auqr nhI dy sikaf, iek qF srIr kuJ iZlf sI, dUjf " gurbfxI ivafkrx prboD " pusqk ilKx ivc ruiJaf hoieaf sF. hux ikqy KrVf iqafr hoieaf hY, qy quhfzI piqrkf df Auqr iqar kIqf hY.

2- mYnUM bhuq KLusLI hoeI jdoN ieh piVHaf ik qusI sMn 1947 qoN puils mihkmy ivc hI nOkrI krdy rhy, pr qusF afpxf rYNk nhI iliKaf. dfsrf vI ies mihkmy ivc sMn 1947 qoN aprYl 1983 qwk kMm krdf irhf.

3- qusI mihkmy puils ivwc kMm krdy ieqny vwzy ivdvfn iks dI sMgq nfl bxy ? qusF mfqf dI asIs df ijLkr kIqf hY afpxy ipqf df koeI sMkyq nhIN idwqf. hF, qusF afpxI icwTI cMgI inmrqf aqy ivdvqf idKfeI hY, aisDy rUp ivc " jo jIie hoie su Augvy, muh kf kihaf vfAu" vflf Bfh vI pRgtfieaf hY.

4- qusIN kyvl gurbfxI � hI mMndy ho bhuq cMgI gl hY, pr kI ies qrHF qusI ieqihfs � nkfr nhIN rhy ? ds gurU sfihbfn df ipCokV sRI gurU gRMQ sfihb jI � guirafeI-gdI qy sQfipq krn vflI scfeI � ikvy iswD krogy ?

5- quhfzI icTI nfl kuJ hor icTIaF dy Auqfry vI pVHy. AunHF vloN Auqr nf imlxf qy quhfzf iglf TIk hY. pr iksy ivdvfn vloN quhf� Auqr nf dyxf ies gl df sbUq hY ik hr koeI ivdvfn aijhy vfd-ivfd ivc pYx qoN sMkoc krdf hY. Auh smJdf hY ik dsm gRMQ dI ivroDqf krky isvfey bdnfmI dy kuJ nhINpRfpq hoxf, ies sMbMDF ivwc jo hsLr igafnI Bfg isMG jI df hoieaf, Auh iksy qoN luikaf iCipaf nhIN] igafnI jI ny afpxy jIvn ivwc jo kuJ prcfr kIqf kQf kIqI, Auh sB KUh Kfqy pY geI, ikAuNik sRI akfl qKLq sfihb jI qoN jo hukmnfmf jfrI hoieaf Auh AunHF dy ikrdfr qy Dwbf lfAuNdf hY.

6- qusIN afpxI icwTI � afrMB krn qoN pihlF jo pMkqI ilKI, Aus df dsm gRMQ nfl kI sbMD hY ? jy ies qrHF dIaF pMkqIaF:--

A) mnmuK lok smJfeIaY, kdo smJfiea jfie . " (pMMnf 84)

a) afip n dyih curU Bir pfnI ] iqh inMdih ijh gMgf afnI ]2] (pMnf 332)

e) hMsf syqI icqu Aulfsih, kukV dI EzfrI ] (pMnf- 322}

s) kfhy pUq Jgrq ho sMig bfp. ijn ky jxy bzIry qum hAu, iqn isAu Jgrq pfp ](pMnf 1200) jy

koeI ivroDI ilKy qF qusIN kI mihsUs krogy ?

7- ajoky ividaf jug ivc dsm gRQ � "gurU" koeI nhIN kihdf qy nf hI koeI mMndf hY, ieh qF kyvl dsm gRMQ dy ivroDIaF df hiQafr hY. sfrf sMsfr sRI guurU gRMQ sfihb jI � " gurU " mMndf hY.

8- dsm gRMQ dI bfxI ivc jo rhws qy rmjL hY, Auh iqMn guxI jIv dI smJ qoN pry dI gwl hY.

9- hyT ilKIaF pMkqIaF:--

(A) khUM inj nfr prnfr ky inkyq ho. (3-13)

a) khUM jqI khM kfmI khM dyq khM lyq ho . (4-14)

e) kqhU pXUK hoie kY pIvq ipvfvq ho . kqhU pXUK AUK khUM md mfn ho . (6-16)

s) khUM br dyq khUM Cl isAu Cnfey lyq, srb kfil srb Tor eyk sy lgq ho. (10-20)

10- BfeI sfihb mnI isMG jI, bfbf dIp isMG jI, akflI PUlf isG jI, KLfls pMQ dy QMm mMny jFdy hn. ienHF ny dsm gRMQ bfry tIkf-itwpxI nhI kIqI.

11- "spoksmYn" agsq 1999 pMnf 15 Auqy dIp isMG, dubeI dy ieh sLbd ' ijnHf ivdvfnF dy nfm igafnI hrbMs isG pitaflf vfilaF ny ilKy hn, Auh ihMdU drm dy ivdvfn ho skdy hn pr iswK Drm dy nhI." vyK (1) Bf koier isMG klfl (ikrq guriblfs gRMQ) (2) Bf: rqn isMG BMgU pMQ pRkfsL) (3) Bf: sMqoK isMMG jI (gur prqfp sUrj) (4) akflI kOr isMG jI[ (5) BfeI vIr isMG jI (6) Bf sfihb zf sLyr isMG jI (7) B sfihb rxDIr isMG jI (8) ipM:nrfiex isMG jI (9) Bf mnI isMG jI (10) zf Drm anMq isMG jI (11) zf qfrn isMG jI (12) zf: iqRlocn isMG jI 13) zf: Drmpfl asLtq (14) zf: (BfeI) joD isMG jI (15) zf joD isMG jI afid, kI ieh sfry ivdvfn ik pMQ dy rqn hn jF ihMdU Drm dy mudeI hn ? aijhI GtIaf gwl ilK ky pRsMsk ny apxI akl df idvflf-pn idKfieaf hY. iesy qrHF gurmIq isMG kurflI (ropV) df suJfAu cMgf hY AunHf ny iliKaf hY Koj qy pRcfr leI mIzIey ivwc BMzI prcfr qoN guryjL kIqf jfey ". kI sR gurbKLsL isMG jI qusIN ies qy aml krogy ?

12- sfihb-ey-kmfl sRI gurU goibMd isMG jI df sRI dsm gRMQ ilKx df mnorQ hyT ilKIaF pMkqIaF qoN pRgt huMdf hY.

dsm kQf Bfgvq kI BfKf krI bnfie] avr bfsnf nfih pRB Drm juD ky cfie ]

13- BfeI kysr isMG iCwbr ny " bMsfvlI nfmf dsF pfqsLfhIaF " ivc iliKaf hY :--

gRMQ sfihb dovyN hMn sky bfeI . iek hY vzf iek gLotf khfeI ]

dovF gRMQF dI sFJ purfqn kfl qoN clI af rhI hY.

14- bynqI ieh hY ik dsm gRMQ df drsLn krn vfly isWKF dI ikqnI igxqI hY ? ikqny ku asQfnF qy dsm gRMQ df pRkfsL hY. aYvyN iek gRMQ bfry vfvylf pfeI jfxf koeI isaxp vflI gl nhI.

15- (A) ijhVIaF rcnfvF nhI suKAuNdIaF Auh Cwz idAu. ijhVIaF cMgIaF hn, Auh gRhx kr lE.

(a) sRI drbfr sfihb aMimRqsr ivc dsm gRMQ bfxI, rcnf BfeI gurdfs aqy gLjLlF BfeI nMd lfl jI, kIrqn krn df ivDfn hY. kI qusIN ienHF � rok skogy ?

16- (A) " iqRa cirqR " dI sLbdfvlI qy ikMqU pRMqU kIqf jFdf hY, pr purfqn smyN ivwc muslmfnF, ihMdUaF afid sfry DrmF ivWc durfcfr df dOr-dOrf sI. iksy aOrq dI mwkr-PLrybI � pRgt krnf ikhVf gunfh hY ?

(a) iek zfktr jdoN iksy iesqrI df ielfj krdf hY, qF Aus dy mn ivc koeI mMd-Bfvxf nhIN huMdI, Aus df mnorQ bImfrI � TIk krnf huMdf hY. kfm-vfsnf dy ckr qoN bcn leI cyqMn krnf ikhVI mfVI gl hY ? iesqRIaF � purK cirqRF qoN cyqMn kIqf hY. pVHo dsmgRMQ drpx.

17- " ibpRn kI rIq qoN sc dy mfrg qwk " quhfzI ilKI pusqk sucwjI hY, pr " ibwpRn kI rIq " dI rwt lfeI rwKxI vI vDIaf gwl nhIN hY.

18- (A) gurbfxI qoN smdrsI vIcfr pRfpq krn vflf ijigafsU aflocnf ivc nhI pYNdf ikAuNik Auh " Git Git mih hir jU bsY " df ainafeI huMdf hY. ijhVf pRymI sRI gurU amrdfs jI dy pfvn bcn- spq dIp spq sfgrf, nvKMz cfir vyd ds ast purfxf ] hir sBnf ivic qUM vrqdf, hir sBnf Bfxf ] (pMnf 45) "

Aucfrdf hY qF Aus dI suriq " ibwpRn kI rIq " vflI BMzI pfAux vl jFdI hI nhIN. (e) ieh dwso ik dsm gRMQ ny ikhVI ibpRn kI rIq pMQ ivc vfVI hY ?

19- (A) "��siqgur pRsfid " dI QF " �� vfihguurU jI kI PLqih " iks aiDkfr aDIn ilKI geI, vrgf qrkvfdI pRsLn koeI isWK pVHnf qy suxnf psMd nhI krygf. (a) BfeI dieaf isMG jI jdoN aOrMgjLyb � jLPLrnfmf dyx gey sn, AudoN bfdsLfh dy drbfr ivc jFidaf hI " vfihgurU jI KLflsf, vfihgurU jI kI PLqih gjfeI. (e) iek pfsy qusIN gurU gRMQ jI dI bfxI qoN ibnf hor iksy rcnf � svIkfr nhIN krdy, dUjy pfsy " ibwpRn kI rIq " qy " jblg KLflsf rhY inafrf " afid keI pMkqIaF df pRXog krdy ho, ieh dohrI nIqI apnfAuxI TIk nhI. quhfzI vIcfrDfrf imsLnrI pwKI hY.

20- sRI dsm gRMQ ivwc jfp sfihb, cMzI dI vfr, cMzI cirqR, sLsqRnfm mflf, cAubIs avqfr, pfKXfn cirqR afid rcnfvF df aiDaYn purfqn smyN dIaF pRsiQqIaF � sfmhxy rWK ky kro, vrqmfn smyN dIaF pRsiQqIaF nfl Aus rcnf � mfpx-qolx df muK mMqv dsm gRMQ dI by-loVI ivroDqf krn qoN isvfey hor kuJ nhIN ?

21- qusIN dsm gRMQ dy ivroD ivwc jo mYtr iekwqr kIqf hY, Aus dI iek kfpI dfsry � jLrUr Byjo, inrpwK ho ky vIcfr krn df jqn kIqf jfvygf, qF jo afAux vflI pnIrI dy kMm af sky.

22- iek bynqI hY afp hyT ilKIaF puCF df Auqr dy ky dfsry � DnvfdI bxfAunf jI:--

1- quhfzI lyKxI qoN pRqIq huMdf hY ik afp gurmiq dI cMgI jfxkfrI rKdy ho. afp jI ny ikhVy sfl iks QF qy aMimRq Cikaf sI ?

2- jdoN aMimRq isMcfr hoieaf sI, ikhVI pMj bfxIaF df Aucfrn kIqf igaf sI ? kI, afp ienHF bfxIaF dy inqnymI ho ?

3- ��-gurpRsfid dI QF vfihguurU jI kI PLqih" iks ny ilaFdI ? aijhI qrk mMdBfgI hY, afp vrgy sUJvfn pursLF � sucyq rihxf cfhIdf hY.(a) ijhVf pfqsLfh qKLq Auqy sLusoiBq huMdf hY, Aus � qbdIlI krn df sB aiDkfr huMdf hY.

4- "TIkr Por idlIs isir pRB pur kIAu pXfn. qyg bhfdr is ikiraf krI n iknhMU afn " afid dohry jo idlI dy hryk gurduafry ivc pVHy jFdy hn, kI, ieh bMd krvf skogy ?

5- inhMg isMGf ivc dsm gRMQ dI bfxI df bhuq siqkfr qy pRcfr kIqf jFdf hY, kI iehnF � koeI rok skdf hY ?

6- dsm gRMQ dy ivroDI ig Bfg isMG jI hr QF sfkq kvI df ijLkr krdy rhy, pr Auh Aus df nfm nhI ilK sky ik Auh ikhVf sfkq kvI sI[ ijs ny ieqnf vzf gRMQ ricaf ? aijhI sLbdfvlI vrqx dy PlsrUp hI afp � sRI akfl qKLq sfihb qoN hukmnfmf jfrI hoieaf.

22- dfsry ny aYzItr s jgjIq isMG " spoksmYn" � afpxI icwTI pRkfsLq krn leI koeI bynqI nhIN sI kIqI. myrf mMqv qF quhfzy ivcfrF nfl sFJ krnf sI. ikqny aPLsos dI gwl hY ik myrI icWTI qF spoksmYn ny Cfp idwqI pr dsm gRMQ dy sMbMD ivc ig Bfg isMG jI � akfl qKLq sfihb qoN jfrI hoieaf hukmnfmf nhIN CfipaF, ikAuNik hukmnfmf sRI dsm gRMQ dy hwk ivwc jFdf sI. aijhI iek pfsV soc aijhy vfd-ivvfd qoN ikvyN Cutkfrf idvf skdI hY ?

23- so sfrgRfhI bx ky cMgIaF gwlF � apnfAuxf hryk leI lfBdfiek hovygf. inrI nukqfcInI qbfh kr idMdI hY. " iqRa cirqR df ivroD krn vfly ivdvfnF pfsoN puCo ik Gr tI vI qy jo kuJ rMg-mMc vyKdy hn Auh iqRaf cirqRF nfloN ikqy Gwt huMdf hY ?

24- pqRkf ivc pUrI pusqk dy BydF dI pRdrsLnI krnI lyKk dI sLkqI qoN bfhr hY. icwTI jLrUr pFdy irhf kro. dfsry dIaF ricq pusqkF dI sUcI ies pRkfr hY:-

aid sRI guurU gRMQ sfihb drsLn inrxY stIk (qulnfqmk aiDaYn) . 4- Bfg 1-inqnym inrxY (stIk) 2- jpu inrxY stIk 3- cMzI dI vfr inrxY stIk 4- gurmiq bYrqg drsLn. 5- akfl Ausqiq inrxY *stIk) 6- ardfis prMprf qy sLkqI. 7- isD gost inrxY 8- bfrhmfhf drpx 9- mOq kI hY ? 10- bfxI syK PrId jI stIk. 11- rfmklI kI vfr mhlf 3 stIk. 12-suKmnI drsLn (sMklp qy isDFq) 13- anMd prmfrQ (iek aiDafqimk aiDaYn) 14-jYqsrI kI vfr inrxY (stIk) 15- afsf kI vfr (stIk) 16- vErfg lihrF qy sZl jIvn 17- bfxI sRI guurU qygLbhfdr stIk. 18- inrbfx kIrqnu. 19-slok shsikRqI qy gfQf stIk 19- gurbfxI pfT prMprf inrxY 20- kVHfh pRsfd prxfdf inrxY (ieshfsk Koj) 21-rfmklI kI vfr rie blvMz qQf sqY zUim afKI stIk 22- jIvn gfQf ajIq isMG jI(nwQlpur vfly) 23-slok Bgq kbIr jI stIk 24- smrQ gurU 25- sveIey sRI muKbfk mhlf 5 aqy BwtF dy sveIey (stIk) 26-nfm drsLn. 27-dsm gRMQ drpx 28- gurmiq pRcfr iknHF lIhF qy ?

25- isK jnqf � dsm gRMQ dI ivroD krn ihq AuksfAux vfsqy iqRa cirqrF coN asLlIl sLbdfvlI dy pRmfx aMikq krky AunHF � aslIAq qoN gmrfh krnf hY. ies dy PlsrUp hI ig Bfg isMG � sRI akfl qKLq sfihb qoN hukmnfmf jfrI hoieaf ijs dI kfpI inml ilKq hY:--

��

sRI akfl qKLq sfihb sRI aMimRqsr jI.

nM: 35748

hukmnfmf

iswK Drm dy kuJ ku buinafdI asUl hn ijnHF ivc ardfs cOpeI (hmrI kro hfQ dy rWCf) BI hn, jo iswK Drm dy QMm rUp hn, ijnHF df smuwcy qOr qy sfry isWK jgq nfl sMbMD hY. smUh iswK pMQ dI numfieMdf jmfq sLRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI, isWK jgq dy ieiqhfskfr aqy pMQ dy pRisWD ivdvfnF dy smuwcy PLYsly qoN ibnf igafnI Bfg isMG aMbflf ny iewk dsm gRMQ inrxY pusqk ilK ky ivakqIgq ikMqU krky pMQ dy buinadI asUlF qy BfrI swt mfr ky Gor pfp kIqf hY. ies leI mY sRI akfl qKLq sfihb dy jQydfr dI hYsIaq ivc dysL pRdysL dIaF smUh iswK sMgqF � sUicq krdf hF ik jd qIk igafnI Bfg isMG sRI akfl qKLq sfihb afp hfjLr ho ky ies kIqy Gor pfp dI pRfsicq vjoN muafPLI nhIN mMgdf sMgqF Aus � mUMh nf lfAux aqy dIvfnF, gurpurbF afid ivKy iksy sUrq ivwc bolx dI afigaf nf dyx. iswK sMgqF ies qy sKLqI nfl aml krn. shI

sfDU isMG jQydfr

sRI akfl qKLq sfihb sRI aMimRqsr jI.

qq ieh hY hY ik asIN aijhy vfd-ivvfd qoN afpxf-afp bcfeIey aqy nfm ismrx duafrf afpxf lok-prlok suhlf krIey. jy qusIN Xog smJo qF dsm gRMQ bfry jQydfr sRI akfl qKLq sfihb aMimRqsr nfl icWTI-pwqr kro. afs qF koeI nhIN, pr sLfied quhfzI gl mMn lYx.

not:-dsm gRMQ ivc aijhIaF sYNkVy mMkqIaF hn, jo sRI gurU gRMQ sfihb jI dI bfxI nfl myl KFdIaF hn. Bul cuk dI iKmf df jfck gurisWKF df dfs (hrbMs isMG


ÃÄsiqgur pRsfid ]

siqkfr jyog igafnI hrbMs isMG jIE, October 5- 1999

vfihgurU jI kf KLflsf ] vfihgurU jI kI PLqih]

7 julfeI 1999 � ilKI dfs dI icWTI df quhfzf AuWqr, pqf gLlq iliKaf hox dy kfrn, sLfied hor hI lyt ho ky-snIcrvfr 1 akqUbr sLfmI 5 vjy imilaf. hfridk pRsMnqf hoeI, sLukr hY dfqfr df, afs bxI hY ik, icrF qoN jo sWDr iksy iDroN vI pUrI nhI sI hoeI, ho skdf hY afp jI vloN hI gurmiq syDF pRfpqI dI locnf pUrI ho jfvy ? ieh pVH ky ik, dfs vFg qusF vI puils dy mihkmy ivc kMm kIqf hY, (quhfzy vFg hI) KLusLI ivc vfDf[ eyDr vI hoieaf. doNhIN iDrIN pulsIey hox dy kfrn, nyVqf vDfAux df, kI ieh iek hor sfDn pYdf ho igaf jI ? jIvn ivc keI qrHF idaf ruJyivaF qoN KLlfsI qF-" kUVf sAudf kir gey gorI afie pey ] vflf Bfxf vrqx qy hI hoxI hY. inkMmy ruJyivaF dy kfrn AuWqr ilKxf arMB krn ivc pMj idn lyt ho igaf hF. quhfzI igafn-pqRkf ivclIaF puwCf df AuWqr ilKx df hIaF krn lwgf hF jI, BuWlLF dI iKmf pihlF hI mMg lvF-

1- qusF gurbfxI dI pMkqI, " jo jIie hoie su AugvY muh kf kihaf vfAu ] " vrq ky jo isiKaf idwqI hY Aus anusfr, BuwlF hox dI sMBfvxf dy zroN, ilKx qoN pihlF hI iKmF mMg irhf hF jI !

2- quhfzI pihlI puWC (" mYnUM bhuq KLusLI hoeI jdoN ieh piVHaf ik qusI sMn 1947 qoN puils mihkmy ivc hI nOkrI krdy rhy, pr qusF afpxf rYNk nhI iliKaf.") Auwqr:- (A)-puls dI nOkrI ivc 1947 qoN apRYl 1983 qk kMm krdy rihx dI gWl qoN vWD jd, qusF afpxy bfry kuJ nhIN sI iliKaf qF dfs bfry ajyhI puWC pVqfl df kI kfrn jI ? AuNj, (a)- quhfzy crnf ivc puwjI " pfqI " dy arMBk pYry ivc dfs dy bcn, " dysL dI vMz qoN bdly hflfq dy kfrn Gr ivc af vVI gLrIbI aqy BuWK qoN mjbUr ho ky 1947 qoN ispfhI BrqI ho ky 1981 qWk pulIs dy mihkmy ivc rihxf ipaf." jd dfs ny " rYNk " vI ispfhI sfPL iliKaf hoieaf hY, iPr vI dfs df rYNk jfxn dI Auqsukqf df kI arQ ? BulwkVF vflI gwl dfs qF hr smyN krdf hY pr quhfzy vrgy " inrxYkfr igafnI jI Buwl ikvyN kr skdy sn ? cMdrf mn socIN pY igaf ik, mhFpurKF dI, jLrUr koeI guWJI rmjL hY. ieAuN smJ peI ik, sLfied quhfzy ies PLurmfn df arQ ieh hovy, " hy BVUey ! sfrI nOkrI ipafdf hI irhf ik jF koeI qrwkI vI kIqI ?" sMkyq mfqR quhfzy ies hukm dI vI, qfmIl nf krnI ikqy (DMÕfxy dI) gusqfKLI nf bx jfvy ? so gujLfrsL hY ik:-" imqI 5 nvMbr 1947 � puils ivc 58 rupeIey mhInf vyqn qy ispfhI BrqI hoieaf. pihlF rMgrUtI kIqI aqy iPr iPlOroN " loier " pfs kr ky 1 akqUbr 1950 ivc hvfldfrI imlidaF hI, sRI hrgoibMdpur Qfxy munsLI jf lwgf. agFh vI imhrF hoeIaF. 1963 qwk " aWpr " kr lYx qNo GirMzy Qfxy df pihlf cfrj iml igaf. sMq PLqih isMG ny 1966 ivc sRI akfl qKLq sfihb qy sV mrn leI jd mVH (hvn-kuMz) bxfey, qF Aus morcy smy sLRI bIrbl nfQ Aus smyN dy SSP sfihb ny, dfs � aMimRqsr koqvflI df iencfrj lf ilaf. keI Auqfr cVHf afey, afKLr sqMbr 1981 qNo-PrIdf bfir prfieaY bYsxf sFeI muJY n dyih ] jy qU eyvY rKsI jIAu srIrhu lyih ]42]" pr-aDIngI qoN Cutkfrf pf ilaf. jo qusF puiCaf hY Aus anusfr eynf ipCokV, kI, kfPLI nhIN hY jI ? jy hor jfxn dI Auqsukqf nf imty, qF bfkI hflfq s: brijMdr isMG jI iswDU, s: Bgvfn isMG jI dfnyvflIaf (Rtd I.G.P. sfihbfn) aQvf s: gurBgq isMG jI igwl, Rtd DIG puls cMzIgVH quhfzy nyVy hI hn, AunHF qoN pqf kr lYxf. hor vI vWD jfxfkfrI lYxI pY jfvy, qF Mr A.A. Sadique D.G, Principle PTC Phillour nfl sMprk bxf lYxf jI- hux Blf, jy dfs vI quhfzy puls-jIvn bfry jfxnf cfhy qF kI, qusIN vI sB kuJ ilK Byjx leI smF kwZ skogy jI ? ipafr pqRkf ivc quhfzy ilKx anusfr qusIN qF puils ivcoN 1983 ivc rItfier hoey sI.

3- toitaF ivc vMzI quhfzI ieh puWC-" (A) qusI mihkmf puls ivWc kMm krdy ieqny vwzy ivdvfn iks dI sMgq nfl bxy ?" (a) qusF mfqf dI asIs df ijLkr kIqf hY pr afpxy ipqf df koeI sMkyq nhIN idWqf. (e) hF qusF afpxI icWTI ivc cMgI inmrqf aqy ivdvqf idKfeI hY, aisWDy rUp ivwc '--jo jIa hoie su AugvY, muh kf kihaf vfAu " vflf Bfv vI pRgtfieaf hY " inmrqf vfly bcn vI cuwB gey ?

mMgIaF qF gurmiq igafn-syDF sn, pr qusI dfs df jIvn hI Prolx lwg pey ? ivaMg rUp AukqI df inmrqf sihq krm vfr Auwqr--

(A) dfs qF quhfzy smyq sfry ivdvfnf koloN sdf gurmiq syDF dI bKLsLsL leI jodVIaF hI krdf hoieaf mrn iknfry af puwjf hY. quhf� dfs dy ivdvfn hox df JUT-Brm ikvyN pY igaf jI ? apxy afp � "inrxYkfr" aqy igafnI " ilKx vfly Auwc kotI dy ivdvfn, mhFpurK jIAu ! siqgurF dy ienHF bcnF qoN- " nfnk mUrKu eyku qU avru Blf sYsfru " ] dfs df XkIn bx cuwkf hY[ ik, sfrf sMsfr dfs qoN isafxf hY. quhfzI ieh icMqf ik, dfs iks dI sMgiq qoN (quhfzIaF njLrF ivc) ivdvfn bixaF ? qusIN siqgurF dy ies bcn qy sLfied eyzf inscf nhIN rWKdy " dIiKaf afiK buJfieaf isPqI sic smyAu ] iqn kAu ikaf AupdysIaY ijn guru nfnk dyAu ]1] swjx Twg, kOzf BIl, BUmIaF cor, aqy hor byaMq KLUnI TWgF dy ivhVy jf vVn vfly[ kOiVaF ryiTaF � njLrF nfl hI imWTf kr dyx vfly, byby nfnkI jI dy vIrn jI, dfs qy vI dieafvfn ho gey aqy iekfgrqf nfl gurbfxI pVHn dI ictk lf dyx dy nfl gurmiq-igafn smJx jog bxfAux dI bKLsLsL af kIqI. dfs leI gurmiq igafn df somF siqgurU nfnk sfihb jI hI hn. gurbfxI ivafkrn dI lokF � sUJ bKLsLsL krn vfly, pusqkF duafrf gurmiq-igafn dy hr pwK dI jfxkfrI nrMqr smJf rhy, prlok vfsI, (sLhId imsLnrI kflj dy ipRMsIpl rih cuwky) gurmuiK ipafry sfihb isMG jI dIaF ilKIaF pusqkF, dfs leI gurmiq-jfxkfrI leI shfeI ho jfxIaF, siqgurF dI inwjI bKLsLsL df hI cmqkfr hY jI.

(a)----mfqf jI dI PokI asIs dI hI gwl, dfs ny nhIN sI kIqI. gurU drbfr dI hfjLrI Brn dI ictk lfAux qoN arMB krky, ihrdy ivc gurmiq pRqI ipafr siqkfr df bIj bIjxf, iPr siqgurF df lV Guwt ky PVfAuNx vfly, AupkfrI mfqf jI leI > (anmqIey ivdvfn df kQn-" eyk aWKr dfqf gur jo, jo ismrq nhIN qfs . sO jnm suafn ko, iPr suvcp Gir bfs ".) < klm rfhIN vih inklI sLrDfFjlI qoN afp jI dy mn ivc Bucfl iks kfrn vfpiraf jI ? PLrId sfihb bfry vI pVqfl krf lYxI sI jI, ik, ijhVf kMm kyvl AunHF dy mfqf jI krdy rhy sn, AunHF dy ipqf jI iks kfrn nhIN sn kiraf krdy ? ieh qF ho hI nhIN skdf ik, qusIN " nrisMG Bgvfn vFg (QMmÙü AupfiV hir afpu idKfieaf ]) hI jgq ivc af gey hovo ? iPr, jd qusF afpxy mfqf ipqf jI bfry, jF afpxy prvfr bfry jfxkfrI dy ky afpsI sFJ vDfAux vflI gwl krnI TIk nf smJI, qF kyvl mfqf df ijLkr, quhf� dfs dy ipqf jI vl � ikvyN GsIt quiraf jI ? BFvyN loV qF nhIN sI, iPr vI quhfzy Brm df GoVf quhf� iksy vWzy Aupwdr vl � nf lY dOVy, (dfs � ikqy, vysvf pUq hI nf bxf idAu ?) jy quhfzI ivarQ dI Auqsukqf nf imtfeI, qF ikqy hor vI vWD gLusqfKL nf smiJaf jfvF so-ipqf jI pRqI dfsry df ibafn ieAuN hY jI, " ipqf jI, gurmuKI dy mfmUlI aWKr-boD qoN Cuwt, kory anpVH sn. pr srIr aqy srIrk bl, prmfqmf vloN, axoKI dfq pRfpq hoeI smJI jFdI sI. aMgryjLF dy smy rsfly ivc BrqI ho gey aqy ipafidAuN 17 GoV svfrF qy srdfrI iml geI. pihlI ivsLv jMg ivc aMgRyjL aPLsr dI njLrIN cVH gey, ijLlf imMtgumrI (pfiksqfn) dy Tfxf kwsovfl ivcly ipMz, 39-14/L ivc vDIaF gujLfry jogI do murwby jLmIn aqy vlYqI GoVIaF dy nfl iek murwbf BoieM hor iml geI. dfs iekloqf bytf sI, vzy BYx jI 12 sfl vzy sn (jo pUry ho cuwky hn) dUjI 6 sfl CotI, awj kwl ieMglYz irhfiesL hY] ipqf jI gorI srkfr dy gux gfAuNdy, akflIaF � mKLOlF krdy. mfqf jI sfry pMQk moricaF ivc vD-cVH ky ihwsf lYNdy, jylH Xfqrf qoN vI nf Gfbrdy. mfqf ipqf dovyN prlok isDfr cuwky hn. dfs df jnm imqI 17 akqUbr 1921 � ijLlHf gurdfsu pur rfq dy 2 vjy hoiaf suixaf igaf sI. pr dInfngr Qfxy dy ipMz PLrIdpur dy (isvlsrjx kol peyy) rIkfrz ivcoN jnm iQqI vflI gl swc iswD hoeI hY. jt srdfrF dy Cokry iewlqF ivc mohrI aqy pVHn qo GusfeI mfr jfx vfilaF dy lIzr? pr rsfly dy pYnsLnr srdfr df iekolqf bytf hox dy kfrn eyDr kuJ vfDU[[[[[

(s) keIaF pusqkF dy ilKfrI, inrxYkfr Auwc koTI dy igafnI jI � dfs dI KrvI jtkI bolI vI jy bVI inmrqf BrpUr ho idWsI hY, qF siqgurF dI bVI ikrpf hoeI smJxI cfhIdI hY. dsLmysL jI dI ieiqhfsk icWTI, jLPLrnfmy ivclf PLurmfn- " hmUM mrd bfied sLvd suKLnvr. n isLkmy idgr dr dhfny idgr ] " isWK kI smJxf hY, dsLmysL jI qF, Aus � mrd vI nhIN mMndy ijs dorMgy dy ihrdy ivc hor, aqy mUMh ivc kuJ hor hovy . aMdr df gMd gihixaF rUp mnmohxI sLbdvlI ivc lukfeI bYTy ivdvfn pMizq �N, (srb sFJf aqy sdIvI scu idRV krvf irhf), siqguuruU nfnk sfihb jI df AupdysL- mÚ 1 ] piV pusqk sMiDaf bfdM ] isl pUjis bgul smfDM ] muiK JUT ibBUKx sfrM ] qRYpfl iqhfl ibcfrM ] gil mflf iqlku illftM ] duie DoqI bsqR kpftM ] jy jfxis bRhmM krmM ] siB Pokt inscAu krmM ] khu nfnk inhcAu iDafvY ] ivxu siqgur vft n pfvY ]2]{470}

jo jIie hoie su AugvY muh kf kihaf vfAu ] bIjy ibKu mMgY aMimRqu vyKhu eyhu inafAu ]2 ]

imqrqfeI dI Bfvxf nfl pfvn slok dI aDI BfvyN pMgqI hI ilK Byjdy dfs leI durlWB Aupkfr hI sI. pr, isWDI gl kih ky mn hOlf kr lYx dy QF, gurU bfxI dI kutl-vrqo[[? purfxf dy ilKfrI bRfhmx vflI krqUq ? gurbfxI dI ieAuN vrqoN krnI ikqy siqgurU jI dI inrfdrI qF nhIN hY jI ?

4- icWTI ivcly quhfzy bcn:- (-" qusIN kyvl gurbfxI � hI mMndy ho bhuq cMgI gl hY, pr kI ies qrHF qusI ieqihfs � nkfr nhIN rhy ? [[[[ikvy iswD krogy ? " ) - igafnI jIE ! bysLk dobfrf pVH vyKo, dfs dy hQoN ilKIaF pwqRkF ivc, ajyhI koeI gl ilKI nhIN iml skdI ijs df spWsLt arQ ieh bxdf hovy ik dfs ieiqhfsk gwl muZOoN mMndf hI nhIN. ieh PLqvf qusF iks aDfr qy ilLK Gilaf ik, dfs ieiqhfs � nkfrdf hY ? scfeI ieh hY ik, gurU ieiqhfs aQvf isWK ieiqhfs dfs leI bVI vzI mhwqqf rWKdf hY. pr sLrq ieh hY ik, jy Auh siqgurF dI bfxI dI ksvwtI qy pUrf Auqrdf hovy, aQvf, Aus ivc grUubfxI dy iksy isDFq dI KMzxf vflI koeI gwl nf hovy. Audfhrx vjoN:-z: BfeI vIr isMG jI, ipRM: nirMjn isMG, BfeI kfnH isMG jI nfBf, myry muhsn ipRN: sfihb isMG jI afid smyq, keI gurisWK ivdvfnf dIaF ilKIaF pusqkF ivcoN eyhI piVaf hY ik, siqgurU nfnk jI dy CyvyN srUp, Cwtm pIr, gurU hirgoibMd sfihb jI dy vzy sfihbjLfdf bfbf guridWqf jI, bfbf sRI cMd jI dy cyly sn, aqy AudfsIn mq dI mhMqI dy kfrn hI AunHF � ' bfbf ' pdvI imlI sI. " ho skdf hY afp jI df ivcfr vI ienHF ivdvfnf dy nfl hI myl KFdf hovy ? pr dfs leI ieh gl gurmiq ivroDI bx geI.

sRI gurU nfnk sfihb jI dy Gr ivc, igRhsq jIvn dI pRDfngI mMnI geI hY. guirafeI bfbf lihxf jI dy spurd huMidaF sfr hI bfbf sRI cMd, Jt-pt igRhsq df iqafgI nFgf AudfsI ?--AupjI qrk idgMbru hoaf mnu dh ids cil cil gvnu kreIaf ] pRBvnu krY bUJY nhI iqRsnf imil sMig sfD dieaf Gru lhIaf ]4]{835} gurmiq dI Gor ivroDqf ? mfno siqgurU jI, ivruWD jMg df ibgLl ? siqguuruU nfnk sfihb jI idaF sfihjLfidaF ivc dUjI bVI gMBIr AUxqfeI- " scu ij guir Purmfieaf ikAu eydU bolhu htIaY ] puqRI kAulu n pfilE kir pIrhu kMnÙ murtIaY ] pfvn gurUbfxI sfKLI hY ik AunHF ny ipqf gurdyv jI df hukm mMnx qo sdf ipWT moVI rwKI. ajyhy sRI cMd dy AudfsI miq ivc, Auh bfbf guridwqf jI jf vVy, jo siqgurF dy jyTy spuwqr aqy siqgurU hir rfey sfihb jI dy pUjX ipqf jI sn ? dfs df amoV mn nf mMny. jLrUr ikqy vzf Gplf hY. ardfsF qy jodVIaF krdf rhF, hy aibnfsLI dfqfr jIE ! ijs siqgurU nfnk sfihb jI ny afpxy pihly srUp smy sRI cMd � guirafeI dyxI nf sI JwlI, Ausy (bfbf) sRI cMd dy gurmiq ivroDI AudfsI miq dI mhMqI lYxI, CyvyN srUp guurU nfnk sfihb jI, ikvyN Jwl skdy sn ? koeI ajyhI akwt dlIl ies inmfxy syvk dy pwly pf idAyu ijhVI ies kutl ieiqhfs � bdl ky rWK dyvy. afKLr imhrF hoeIaF. rfq iKLafl afieaf ik bfbf sRI cMd dy idhFq dI aqy bfbf guridWqf jI dy jnm dI- qfrIKL vyKIey. srb pRvfnq gRMQ, ijs � BfsLf ivBfg pMjfb ny Cfipaf hY, mhfn kosL ivc, bfbf sRI cMd dy idhFq dI imqI--15 awsU sMmq 1669 aqy bfbf guridWqf jI df jnm kqk suDI 15 sMmq 1670, krIb 13 mhIny bfbf sRI cMd dy prlok gmn dy mgroN ? ihrdf KLusLI nfl gd gd ho igaf. dfs df ilKaf lyK gurU nfnk dyv XUnIvrstI aMimRqsr dy z: gursLrn jIq isMG jI kol puwijaf. aslIXq nMgI hoeI qoN suihrd nOjvfnf ivc KLusLIaF Clk peIaF, jo vDfeIaF dy rUp ivc dfs qwk puwjIaF.

eyvyN hI, Cyvy srUp qoN-- kI, siqgurU sfihbfn vWD kfmI ho gey ik, ik, jF aOlfd nf hox df mslf sI ? dovyN kfrn mMnx jog nhIN hn . siqgurU hirgoibMd sfihb jI dy iqMn, guurU hirrfie sfihb jI dy aWT aqy dsLmys jI dy vI iqMn ivafh ? ajyhf ieiqhfs ilKx vfly � suihrd aQvf guriswK ikvyN mMn lvF ? siqgurF dI iewko iewk sLfdI hoeI iswD krn vflf lyK vI kdy pVH lYxf. eysy qrHF mwKx sLfh lubfxy vflI gurmiq ivoDI suKxf pUrI hox df bRfhmxI mfieaf jfl ? (mfqf) sulwKxI leI GoVy dI ikrpf nfl iek qoN bxy sfqy dI gwl, bfbf buWZf jI dy vr nfl CWtm pIr avqfrI hoey, aid gfQfvF gurmiq ivroDI hn. dfs dIaF pusqkF ivc ajyhy BulyKy inqfry gey hn. so ieqhfs bfry dfs df ivcfr gurmiq dI kswtI qy itikaf hoieaf hY jI. vYrIaF dI gWl qF dUr rhI, sfrf pMQ rl ky vI sRI gurU gRMQ sfihb jI dy bcnF ivc rlf kdy nhIN sI pf skdf. kyvl eyhI qF hY, ieko ieWk BfgF vflI prm pivwqr dYvI " buwkl-rUp vfV " jo pMQ bgIcy ivc pUrI qrHF AujfVf nhIN pYx idMdI. XkIn bx cuWkf hY ik, gurU bfxI dI ksvWtI qy pUrf nf Auqrdf, ieiqhfs nhIN, sgoN, sfzy mnF aMdr siqgurF dy isDFq qoN lfpRfhI pYdf krn leI, vYrIaF vloN rlfieaf, inrf Kot hI Kot hY.

kdy qusI afpxI ilKq vl vI JfqI mfr lYxI sI, gurU bfxI dI ivafiKaf ilKidaF ikqy qusF vI gurU-ieiqhfs dy iksy pWK dy sfhmxy pRsLn icMnH qF nhIN lfieaf hoieaf ? quhfzIaF pusqkF pVHn dy sLrDfvfn, gurmuiK ipafry BfeI sfihb jsbIr isMG jI, jo akflI isMG gurduafrf vYnkUvr dy invfsI hn, ny, kyvl afpjI dy invfs asQfn df pqf hI nhIN sI ilKvfieaf, sgoN quhfzIaf pusqkF bfry jfxkfrI vI krfeI sI. svY ivrodI ivcfrF vflIaF[ quhfzIaF kuJ ilKqF dy Poto vI dfs kol Byjx df Aupkfr kIqf hoieaf hY.

5- icWTI df ieh Bfg--" (A)"quhfzI icTI nfl kuJ hor icTIaF dy Auqfry vI pVHy. AunHF vloN Auqr nf imlx qy quhfzf iglf TIk hY.(a)" pr iksy ivdvfn vloN quhf� Auwqr nf dyxf ies gl df sbUq hY ik, hr koeI ivdvfn aijhy vfd-ivvfd ivc pYx qoN sMkoc krdf hY. Auh smJdf hY ik dsm gRMQ dI ivroDqf krky isvfey bdnfmI dy kuJ nhIN pRfpq hoxf. " (e) ies ivWc jo hsLr igafnI Bfg isMG jI df hoieaf, Auh iksy qoN luikaf iCipaf nhIN hY. igafnI jI ny afpxy jIvn ivc jo kuJ prcfr kIqf, kQf kIqI, Auh sB KUHh Kfqy pY geI, ikAuNik sRI akfl qKLq sfihb jI qoN jo hukmnfmf jfrI hoieaf Auh AunHF dy ikrdfr qy DWbf lfAuNuNdf hY [[[[ [[ "[

(A) quhfzI syvf ivc icWTIaF dy Auqfry- Byjx qoN dfs df ies qoN awzrf hor mMqv kI ho skdf sI, ik, ijnHF sLMikaF dI inivrqI krno, zyrf dfrIey ivrsf isMG bfbf jI, aqy ikqfbI izgrIaF qoN zfktr bxy ivdvfn, GuusfeI mfr gey sn, qusIN AunHF (sLMikaF) dI krmvfr ivcfr ilK ky dfs � gurmiq syDF jLrUr bKLsLsL krogy ? nhIN qF Blf qusIN myry ivruwD ikhVf koeI adflqI PLYslf suxf rhy sfAu, jo quhfzI kichrI ivwc dfs ny afpxI sPLfeI pysL krnI sI ? kyvl eyhI ilK Byjxf ik " AunHF � Auqr dyxf cfhIdf sI ", quhfzI afpxI jLmyvfrI qoN quhf� mukq ikvyN krdf sI jI ?

(a) jd iksy vI hor ivdvfn ny vfd-ivvfd ivc pYxf TIk nhIN smiJaf qF qusF -" mUrKY nfil n luJIaY ]" aQvf-jF- "mUrKu hovY so suxY mUrK kf khxf ]" gurU icqwvxIAW � nzrAMdwz iks kwrn kr id~qw jI? dws dI ic~TI � qusW vI ' swkq kw bknw " hI smJ ky EQy hI vgwh mwrnI sI ij`Qy quhwfy hm-i^Awl icTIAW r`KI jw rhy sn[qusW ikauN bdnwmI K`tx dw rwh PV ilAw jI? kI quhwfI isiKAW quhwfy qy lwgU nhIN sI huMdI jI ? Avr aupudysY... ? pr quhwfy ijhw, jhWdIdw, dUrbIn, suliJAW hoieAw ivdvwn, ijhVw gurUbwxI ivcwr duAwrw hr smyN siqgurW dI sMgiq ivc rih ky--" gurU isKu isKu gurU hY eyko gur Aupdysu clfey ]" Awp guurU qu`l bx bYTw hY, DM|wxy hI, koeI Bu`l ikvyN kr skdw hY? quhwfy hI imQy ivDwn Anuswr (pr iksy ivdvfn vloN quhf� Auwqr nf dyxf ies gl df sbUq hY ik,[[[[[[[[) Awp jI dw dws nwl vwrqwlwp ArMB kr lYx qoN ieh p`kw sbUq ho igAw ik, vwsqv ivc qusIN sihmq ho ik, inrol s`c drsw rhI pusqk qoN KlblI mcw ky, kyvl duKdweI kutlqw dw sbUq id`qw jw irhw huMdw hY[ qusI ies q`Q vloN vI sucyq ho ik, siqgurU gRMQ swihb dI isiKAW dI, "rUp ryKw " ivgwV ky, is~KW dI bhuigxqI leI, mn-miq � AQvw purwxk miqgurmiq bxweI jwx vwlIAW, keI pusqkW, ibnw iksy rok tok dy bzwrW ivc ivk rhIAW hn, qW iPr dsm gRMQ dI AslIXq lokW qy zwhr krn dI syvw krn leI CwpI geI pusqk ivru`D rOlw pwauxw byiensw&I hY[suihrdqw nwl inAWkwrI inrxw kIqy ibnw, iksy leI zbwn bMdI dI AwigAw dy id~qI jwx vwlI D`kyKorI � vI XkInn qusIN Srw&q nhIN mMndy hovogy ? ies scweI � vI qusIN r`d nhIN kr skdy ik, nMgw ho jwx qy bdnwmI dw BY JUTy � huMdw hY[ vwd-ivvwd sdw JUTw DVw hI ArMB krdw Aw irhw hY[ ' s`c ' ikauN Gwbry iksy vI g`loN ?

(e)--igAwnI Bwg isMG vloN pRgt kIqy ivcwrW � r`d krn vwlIAW ilKqW Cpx qy rok nhIN hY qW, JUT � nMgw kr rhIAW pusqkW qy rok dw kI ArQ ? dovyN p~K Cwp ky, &Yslw guurU sMgqW rUp ivc v`sdy rb-" Kfilku Klk Klk mih Kfilku pUir rihE sRb TFeI ]1] gocrw ikauN nhIN C`f id`qw jWdw ? dohw iDrW dy ivcwrW qoN swry pMQ � jwxU ho lYx id`qw jwvy Aqy imQy smy qy jn-miq duAwrw inrxw lY ky sdw dI GYNs GYNs smwpq ikauN nhIN krvw leI jWdI ? pMQ ivc do ivcwrW dw ByV rhy hI ikauN ? ijhVw p~K lokW � dUjy p`K dI g`l suxn hI nhIN idMdw, ibnw iksy S`k dy auh pMQ vYrIAW dy eyjMtW dw gru`p hY[ies sp~St &qvy � qusIN iks dlIl nwl r`d krogy jI ?

ieh vI iDan rhy ik,1976 ivc CpI pusqk bfry Drm afgUaF ny rl iml ky igafnI Bfg isMG jI dy ivruWD sfDU isMG BOrf jI � vrq ilaf. pr, sLhId isWK imsLnrI kflj dy ipRN: hirBjn isMG jI ny " dsmgRMQ bfry coxvyN lyK " pusqk 1996 ivc CfpI hY, Aus ivruWD akfl qKLq sfihb dI vrqoN iks kfrn nf hoeI jI ? hYrfnI qF ieh sux ky hoeI hY, ik, AunHF ivruwD rOlf qF kI pYxf sI, sgoN, gurmiK ipafry hrBjn isWG dI df sdIvI ivCoVf pYx qo kuJ idn pihlF, hor pqvMqy gurisKF smyq, isMG sfihb pRo: mnjIq isMG jI aqy, isMG sfihb igafnI kyvl isMG jI, ny Gr jf ky, " pMQ dy swcy hmdrd aqy suihrd syvk " vjoN ipRMsIpl sfihb jI � snmfnq kIqf sI.

sMsfr ivc Drm afgUaF ny keI mhfn afqmfvF dy ivruWD, jfn lyvf Pqvy dfgy, pr afKLr hr vfr sMsfr pWDr qy " pop rUp qopF " ny Aus BuWl dI iKmf mMgI. isafsI jLor vfilaF Drm afgUaF ny isMG sBf lihr dy moZI jQydfr gurmuK isMG jI ivruWD vI sRI akfl qKLq � vrq ky, pMQ ivcoN KLfrj krn df hukmnfmf jfrI krvf ilaf sI. bVf duwK hY ik jQydfr sfihb dy jIAUNidaf AunHF dI scfeI nMgI nf ho skI. pr ieh gl sux ky aqI pRsMnqf hoeI ik, QuhVf smf pihlF pRo: mnjIq isMG jI (jdoN sRI akfl qKLq sfihb dy kfrjkfrI jQydfr sn) dI pRDfngI ivc bxI kmytI ny j: gurmuiK isMG jI viruwD jfrI hoey hukmnfmy � rWd kridaF jQydfr sfihb � " sWcy pMQ ihqYsI" vjoN snmfnq kIqf sI.

ajyhIaF BuWlF hox df kfrn eyhI hY ik sRI akfl qKLq qoN hukmnfmf, (qKLq cvr dy mflk) siqgurU jI dy QF, isafsq-gRsI mnmiq jfrI krn lg peI hY. KLflsf iksy mnuWK df gLulfm nhIN hY. gurU bfxI dy ijnHF pfvn sLbdF dI koeI AulMGxf kry, jy AunHF gurU sLbdF dy hvfly nfl, sRI akfl qKLq sfihb dI mohr vflf hukmnfmf jfrI hoieaf hovy qF kdy koeI ivvfd KVf nhIN ho skdf. sgoN siqgurF dy bcnF dy aDfr qy iliKaF ajyhf hukm, inrsMdyh sfzy sfiraF leI rwbI hukm bx jfvy, aqy iksy prkfr dI byiensfPI dI guMjfiesL hI nf rhy. jy pMQ ny ajyhf srb-prvfxq ivDfn nf bxfieaf qF hor qoN hor DiVaF ivc vMzIjdf jfxf, pMQ dI bdiksmqI bxI rihxI hY. JUT ijMnF mrjLI hY sLkqI sLflI bx jfvy pr aMq ijq sdf swc dI hI huMdI afeI hY. afKLr Auh idn avWsL afAuxf hY, jd igafnI Bfg isMG jI � pMQk qOr qy sLrDFjlIaF imlxIaF hn aqy dsLmysL jI dy pfvn nfmxy nfl gurmiq ivroDI asLlIlqf joVI rWKx df jLor lfAux vfilaF dy ichiraF qy-" isafhhu hoaf syq " vflI rMg bdlI dy Bfxy vrqxy hn. ieh kdy nf BuwlIey-" scu purfxf hovY nfhI " aqy " kUV inKuty nfnkf EVik sic rhI " ]

6- quhfzy bcn- (" qusIN afpxI icWTI � arMB krn qoN pihlF jo pMkqI ilKI, Aus df dsm gRMQ nfl kI sbMD ? ")

dfs ny inwjI afsLy dI pusLtI leI bfxI dI, iksy sLbd ivcoN inKyV ky koeI pMkqI nhIN sI vrqI. sgoN slok vfrF qoN vDIk mhlf 3 ivcoN pUrf slok iliKaf sI. inrMdyh Aus df dsm gRMQ bfry cl rhy ivsLy nfl koeI sMbMD nhIN sI. pr quhfzI icWTI nfl nwQI icTIaF, dy arMB ivc vI eyvyN hI gurUbfxI dy slok ilKy hoey hn. AunHF df vI sMbDq icWTI ivcly ivsLy nfl koeI sMbMD nhIN hY. pr AunHF ivcoN ijnHF dohF ivdvfnf ny dfs dI icwTI df Auwqr idwqf, AunHF ny icWTI dy arMB ivc ilKy gurU Purmfn bfry, koeI sLMkf nhIN sI kbUilaf ? gurbfxI ivcoN iliKaf ieh pUrf slok-rUp mhFvfk-

" nfnk hukmu vrqY Ksm kf miq BvI iPrih clicq ] mnmuK sAu kir dosqI suK ik puCih imq ] gurmuK sAu kir dosqI siqgur sAu lfie icqu ] jMmx mrx kf mUlu ktIaY qF suKu hovI imq ] 66 ]

quhf� kMzf bx ky iks kfrn rVikaf ? quhfzy nfl pihlI vfrI icwTI rfhIN sMbD bxfAux lwgf sF. dfqfr awgy PLirafd rUp qmwnF df iejLhfr sI ik, iksy mnmuwK nfl vfsqf nf pvy, sgoN ijs vwl imwqRqfeI df hWQ vDfieaf hY, Auh qyrI idaflqf df pfqr, sfzf kurfhIaF df hlq plq suafrx vflf " gurmuK ipafrf " hI isWD hovy. pr hYrfnI hY; ivdvqf ieqnI ik (ibnf mMigaF) afpxIaF ilKIaF 28 pusqkF dI sUcI ilK ByjI hY, pr, ihrdf krUVqf nfl nkfnk[[[[[ ? hAoumY gRsI mnmuKqfeI dIaF sfrIaF hWdF twp rhy Aus qoN agly bcn-jy ies qrHF dIaF pMkqIaF:--ajyhI duKdfeI bolI gurUbfxI leI ? Bfvy quhfzy ieh bcn-(jy ies qrHF dIaF pMkqIaF:) bVIaF duKdfeI BfvnfvF df sUck hI hn, pr dfs ihrdy dI zUMGfeI qoN afp jI df irxI hY. qusF gurbfxI ivcoN cuxIaF pMkqIaF ilK ky pUry gurU sLbdF dI ivcfr nfl juV ky gurU dI miq pRfpq krn df anMdmeI smF bKLsLsL kIqf hY. afAu qusIN vI BfeIvfl bxo:--

(A) " mnmuK lok smJfeIaY, kdo smJfiea jfie . " (pMMnf 84) (kdoN nhIN kdhu hY) pMnf Aukf hI nf idWqf huMdf qF sbMDq slok lwBx ivc eyzI aOkV nf huMdI, ijMnI pMnf gLlq hox dy kfrn hoeI ?--

mÚ 3 ] mnmuKu loku smJfeIaY kdhu smJfieaf jfie ] mnmuKu rlfieaf nf rlY pieaY ikriq iPrfie] ilv Dfqu duie rfh hY hukmI kfr kmfie ] gurmuiK afpxf mnu mfiraf sbid ksvtI lfie ] mn hI nfil JgVf mn hI nfil sQ mn hI mMiJ smfie ] mnu jo ieCy so lhY scY sbid suBfie ] aMimRq nfmu sd BuMcIaY gurmuiK kfr kmfie ] ivxu mnY ij horI nfil luJxf jfsI jnmu gvfie ] mnmuKI mnhiT hfiraf kUVu kusqu kmfie ] gur prsfdI mnu ijxY hir syqI ilv lfie ] nfnk gurmuiK scu kmfvY mnmuiK afvY jfie ]2]

inhfl inhfl. afpf prKx df smF bwJ irhf hY, aMdr lwgy inaF kfr dy sfhmxy pysL hox vl iDafn idvfieaf hY--aMdir rfjf qKqu hY afpy kry inafAu ] gur sbdI dru jfxIaY aMdir mhlu asrfAu ] Kry priK KjfnY pfeIain Koitaf nfhI QfAu ] sBu sco scu vrqdf sdf scu inafAu ] aMimRq kf rsu afieaf min visaf nfAu ]18] afE jI ! rl iml kyy jodVIaF krIey, hy scy pfqsLfh jIE ! smrQf bKLsLsL kro ik, quhfzI prK ivc pUry Auwqr ky KLjLfny pYx jogy bx skIey --

(a) dUjI pMkqI- afip n dyih curU Bir pfnI ] iqh inMdih ijh gMgf afnI ]2] {pMnf 332}

gurU sLbd ivcoN eynI pMkqI inKyVI jfx dy kfrn[ bhupwKI gurU AupdysL dI jLrf ijMnI vI toh dyx jogI nf rhI, AupRoikq pMkqI- vflf pUrf gurU sLbd:--:-

hir jsu sunih n hir gun gfvih ] bfqn hI asmfnu igrfvih ]1] aYsy logn isAu ikaf khIaY ] jo pRB kIey Bgiq qy bfhj iqn qy sdf zrfny rhIaY ]1] rhfAu ] afip n dyih curU Bir pfnI ] iqh inMdih ijh gMgf afnI ]2] bYTq AuTq kuitlqf cflih ] afpu gey aAurn hU Gflih ]3] Cfiz kucrcf afn n jfnih ] bRhmf hU ko kihE n mfnih ]4] afpu gey aAurn hU Kovih ] afig lgfie mMdr mY sovih ]5] avrn hsq afp hih kFny ] iqn kAu dyiK kbIr ljfny ]6]1]44]

pqf nhIN qusF qF pfvn gurU sLbd ivcoN kyvl dUjI quk, pMgqIaF dy rUp ivc iks mMqv nfl ilKI hovy, pr hy ipafry aqy siqkfrXog igafnI jIE ! qusIN DMn DMn ho ijnHF ajyhI gUVH gurmiq isiKaf dy BMzfr, pfvn gurU sLbd dI ivcfr cyqy krf ky, inhfl inhfl kr idWqf hY--

e) hMsf syqI icqu Aulfsih, kukV dI EzfrI ] (pMnf- 322}

pUrf slok :--

mÚ 5 ] ciV kY GoVVY kuMdy pkVih KUMzI dI KyzfrI ] hMsf syqI icqu Aulfsih kukV dI EzfrI ]2]

prm siqkfr jog igafnI jIE ! rsfly dy GoiVaF vfly ipqf dy Gr pYdf hoieaf sF GoVy dI svfrI qF bfl Aumr qoN isWK leI sI. kuMdf PVnf qF ikqy irhf, kudfeIaF vI lgfm Cwz ky tpf ilaf krdf sF. pr eyDr hMs gurmuKF nfl dfs jhy kIr df kI mukfblf ? gurmuK sqsMgIaF dy crnf ivc bYTxf iml jfvy, Auwqm krmF dI insLfnI smJdf hF .

s) kfhy " kUq " Jgrq ho sMig bfp . ijn ky jxy bzIry qum hAu, iqn isAu Jgrq pfp ] (pMnf 1200)

pUrf guurU sLbd :--

sfrg mhlf 4 Gru 3 dupdf ÃÄsiqgur pRsfid ]

kfhy pUq Jgrq hAu sMig bfp ] ijn ky jxy bzIry qum hAu iqn isAu Jgrq pfp ]1] rhfAu ]
ijsu Dn kf qum grbu krq hAu so Dnu iksih n afp ] iKn mih Coiz jfie ibiKaf rsu qAu
lfgY pCuqfp ]1] jo qumry pRB hoqy suafmI hir iqn ky jfphu jfp ] Aupdysu krq nfnk jn
qum kAu jAu sunhu qAu jfie sMqfp ]2]1]7]

scy pfqsLfh jI df kotfn kot Dnvfd hY ik, mfieaF nfgnI dy pMjy ivc Psxo bcfeI riKaf aqy afpxy vzwikaF nfl JgVf krno ies dfsry � sdf leI bcf ilaf. afpxy AupdysL anusfr jIvn bxf lYx dI ictk lf dyxI, dfs qy ieh afp dI AucycI bKLsLsL hY, nhI qF:--

hmry avgux bhuqu bhuqu hY bhu bfr bfr hir gxq n afvY ] qUM guxvMqf hirhir dieaflu hir afpy bKis lYih hir BfvY ] hm aprfDI rfKy gur sMgqI Aupdysu dIE hir nfmu CzfvY ]2] qumry gux ikaf khf myry siqgurf jb guru bolh qb ibsmu hoie jfie ] hm jYsy aprfDI avru koeI rfKY jYsy hm siqguir rfiK lIey Czfie ] qUM guru ipqf qUMhY guru mfqf qUM guru bMDpu myrf sKf sKfie ]3] jo hmrI ibiD hoqI myry siqgurf sf ibiD qum hir jfxhu afpy ] hm rulqy iPrqy koeI bfq n pUCqf gur siqgur sMig kIry hm Qfpy ] DMnu DMnu gurU nfnk jn jn kyrf ijqu imilaY cUky siB sog sMqfpy ]4]5]11]49]

ibnf pihlF cldy gurU bfxI pRqI ivcfr dy kyvl " pMkqI " pd qoN ihrdf poRysLfn sI pr, gurU bfxI qoN leIaF pfvn pMgqIaF dy arMB vfly bcn aMqly bcnf nfl rlf ky -" jy ies qrHF dIaF pMkqIaF:, koeI ivroDI ilKy qF qusIN kI mihsUs krogy ? " pVHn qoN jo duKdfeI sLMkf ihrdy � Gyr Kloqf pihlF AuhI sFJf nf kr lYxf jLrUrI bx igaf sI . hy inrxy kfr igafnI hrbMs isMG jIE ! kyvl " pMkqI " pd vrqx qoN gurU bfxI bfry kI, afp jI df ieh " inrxf " hY ik, kI, gurU gRMQ sfihb sfzy AuhI gurU nhIN hn, ijnHF leI agy ilKy pMj PLurmfnf ijhy keI gurU sLbd hn--A) gur kI mihmf ika khf gur ibbyk siqsr ] Auh aid jugfdI jughu jugu pUrf prmesr ] 3 ] a) rfm hm siqgur pfrbRhm kir mfny ] hm mUV mugD asuD miq hoqy gur siqgur kY bcin hir hm jfny ]1] rhfAu ] e) mnu rMghu vzBfgIho guru quTf kry psfAu ] guru nfmu idRVfey rMg isAu hAu siqgur kY bil jfAu ] ibnu siqgur hir nfmu n lBeI lK kotI krm kmfAu ]2] ibnu Bfgf siqguru nf imlY Gir bYiTaf inkit inq pfis ] aMqir aigafn duKu Brmu hY ivic pVdf dUir peIafis ] ibnu siqgur Byty kMcnu nf QIaY mnmuKu lohu bUzf byVI pfis ]3] siqguru boihQu hir nfv hY ikqu ibiD ciVaf jfie ] siqgur kY BfxY jo clY ivic boihQ bYTf afie ] DMnu DMnu vzBfgI nfnkf ijnf siqguru ley imlfie ]4]3]67] s) gur ihv sIqlu agin buJfvY ] syvf suriq ibBUq cVfvY ] drsnu afip shj Gir afvY ] inrml bfxI nfdu vjfvY ]4] h) gAuVI guafryrI mhlf 3 ] gur qy igafnu pfey jnu koie ] gur qy bUJY sIJY soie ] gur qy shju sfcu bIcfru ] gur qy pfey mukiq duafru ]1] pUrY Bfig imlY guru afie ] sfcY shij sfic smfie ]1] rhfAu ] guir imilaY iqRsnf agin buJfey ] gur qy sFiq vsY min afey ] gur qy pivq pfvn suic hoie ] gur qy sbid imlfvf hoie ]2] bfJu gurU sB Brim BulfeI ] ibnu nfvY bhuqf duKu pfeI ] gurmuiK hovY su nfmu iDafeI ] drsin scY scI piq hoeI ]3] iks no khIaY dfqf ieku soeI ] ikrpf kry sbid imlfvf hoeI ] imil pRIqm sfcy gux gfvf ] nfnk sfcy sfic smfvf ]4]2]22] gAuVI guafryrI mhlf 3 ] su QfAu scu mnu inrmlu hoie ] sic invfsu kry scu soie ] scI bfxI jug cfry jfpY ] sBu ikCu sfcf afpy afpY ]1] krmu hovY sqsMig imlfey ] hir gux gfvY bYis su Qfey ]1] rhfAu ] jlAu ieh ijhvf dUjY Bfie ] hir rsu n cfKY PIkf aflfie ] ibnu bUJy qnu mnu PIkf hoie ] ibnu nfvY duKIaf cilaf roie ]2] rsnf hir rsu cfiKaf shij suBfie ] gur ikrpf qy sic smfie ] sfcy rfqI gur sbdu vIcfr ] aMimRqu pIvY inrml Dfr ]3] nfim smfvY jo Bfzf hoie ] AUNDY BFzY itkY n koie ] gur sbdI min nfim invfsu ] nfnk scu BFzf ijsu sbd ipafs ] 4]3]23]

aMdr BfvyN kuJ vI hovy pr qusI Auwqr ivc nFh nhIN ilK skdy . Bfvy, ies � Gor aigafnqf hI mMno, pr dfs leI, sRI gurU aMgd sfihb jI � " lihxf " kihxf jf ilKxf, sRI gurU amrdfs jI � " amrdfs jF amrU Bwlf ", sRI gurU rfmdfs jI cOQy gurU nfnk sfihb jI � " BfeI jyTf " kihxf aqy sRI gurU gRMQ sfihb jI leI " afid gRMQ " kihxf jF ilKxf Euzy hI gusqfKLI gRsy aMhkfr dI pRdrsLnI hY ijvyN " pfvn guurU bfxI dI pMkqI " kihx dy QF (pqf nhIN iks gRMQ ivwco ?) kyvl " pMkqI " kihxf jF ilKxf[[[[[[[[?

clo hux ieh dwso ik, afm qOr qy koeI mnuwK afpxy ivroDI �, duK dyx vfly mMdy bcn ilKdf hY ik, jF Auh afpxy vYrI �y gurbfxI ivcfr nfl joVdf hY ? bRfhmxI gRMQF qoN ieh smJ bYTf sF ik, sMsfr ivc bRfhmx hI iek ajyhf Drm-afgU hY jo prmfqmf smyq afpxy 33 kRoV dyviqaF dI vrqoN afpxI ivAuNq anusfr kr lYx dy nfl bVy iGxfvxy dUsLn AunHF dy nfmxy nfl mVH skdf hoieaf vI hjLfrf sflF qoN " jgq gurU " bixaF bYTf hY. pr aWj quhfzy drsLn hoey hn jo prm pUjX " inrxY krqf " vI bxy hoey ho aqy (afpxy icwqoN) gurU bfxI � duKdfeI goilaF dy hI rUp ivc dfigaf hY. dfs leI Aupkfr bx igaf ieh dfqfr dI idaflqf hY aqy afp jI df Aupkfr hY. AuNj jy koeI sfkq kbol bolF duafrf iksy df ihrdf duKI krnf cfhy, qF siqgurU jI df ieh PLurmfn--sfkq kf bknf ieAu jfnAu jYsy pvnu JulfeI ]3] suKdfeI ho bhuVdf hY. gurbfxI df hr iewk Purmfn sMsfr dy hr mnuWK dI iksy n iksy duKdI QF qy kfrI dfrU df kMm kr irhf huMdf hY . gurmuK swjx nfl imlfp dI qFg hr smyN bxI rihxI, ipqf siqgurH jI dI snyh-dyx hY. icwTI duafrf, Aupry nfl myl hox lWgf sI. dfs ny icWTI dy arMB ivc gurU PLurmfn vI eysy aMqrIv Bfvnf dy aDIn hI iliKaF sI, ik, vyKIey gurmuKF vflI ibrqI hY ik jF....... aMdry hI drbfr sjfeI bYTy qKLq invfsI dy dIbfn (ijQoN nwisaf jf hI nhIN skdf " hir dIbfxhu koeI ikQY jfieaf ]") ivc suihrdqf nfl hfjLr ho ky, afpxy afpy aMdr JfqI mfro aqy scu df lV PV ky ivcfro-ik, qusIN ikqy srkfr vloN pflI kflI ibwlI qF nhIN ho jI ?

7- icwTI dy dUjy sPLy dI cOQI pMgqI- afp dy prvcn-" ajoky ividak jug ivc dsm gRMQ � gurU koeI nhIN mMndf hY " Bfv, " soO isafixaF ieko miq "- quhfzy drbfr ivc puWjI icWTI ivc, 7 sPLyy qoN arMB hox vflI zf: joD isMG dI icWTI ivc vI eysy mMqv df hI pRgtfvf kIqf igaf sI. awgy 12 sPLy qwk dfs df Auwqr quhfzI iesy arQhIn JUT AukqI df hI Auwqr hY. dsm gRMQ ivcilaF hvfilaF nfl iliKaf Auh Auwqr piVaf huMdf qF qusIN ieh PLjLUl pRsLn nf krdy ] pr qusF qF Aus sB kuJ � pVHnf sLfied Aus tIsI dI hyTI mMn leI, ijs isKLr qy qusI ibrfjy, nIvIN QfeIN rulidaF qy pWQr vgfhux dI alokfr syvf inBf rhy hoo. AuhI kuJ iDafn nfl pVH lvo aqy jy qsWlI nf hovy qF hukm ilK Byjxf.

" bfxI gurU gurU hY bfxI ivic bfxI aMimRqu sfry ] guru bfxI khY syvku jnu mfnY prqiK gurU insqfry ]5] " kI, quhfzy inrxY anusfr eyhI PLurmfn dsm gRMQ jI dI bfxI qy vI lfgU huMdf hY ? jy quhfzf Auqr "nfh " ivc hY qF inq nym dIaF bfxIaF ivc dsm gRMQ dI bfxI � brfbr df QF, aqy isWKI df sB qoN vwD jLrUrI aMg mMny jf rhy KMzy bfty dy aMimRq dI iqafrI smy, (quhfzy hI Pqvy anusfr) guirafeI pRfpq bfxI ivco do aqy ijs � qusIN ilKqI rUp ivc guirafeI qoN hIxf mMn cuwky ho, Aus dsm gRMQ dIaF iqMn ? ajy ilKdy ho ik, ajoky ividak jug ivc dsm gRQ � gurU koeI nhIN mMndf hY " . JUTu n boil pfzy scu khIaY ]............. JUTy Dfrimk afgU smyq Drm pusqkF dy pfTI huMidaF JUT bolx vfilaF, aKoqI igafnIaF leI:--

A) CfxI Kfku ibBUq cVfeI mfieaf kf mgu johY ] aMqir bfhir eyku n jfxYsfcu khy qy CohY ] pfTu pVY muiK JUTo bolY, ingury kI miq EhY ] nfmu n jpeI ikAu suKu pfvY ibnu nfvY ikAu sohY ]4]{1013}

8- ieh bcn ilKx AupRMq ik dsm gRMQ nUM gurU koeI nhIN mMndf hyTF nfl hI ieh ilKxf--dsm gRMQ dI bfxI ivc jo rhws qy rmjL hY, Auh iqMn guxI jIv dI smJ qoN pry dI gwl hY. " isWDf sRI gurU gRMQ sfihb jI ivruWD jMg df ibgLl ? jy dsm gRMQ sfihb dI bfxI mfieaf gRsy mnuWK dI smJ qo pry hY qF kI, gurUgRMQ sfihb jI dI bfxI � jxf-Kxf hI smJI iPrdf hY jI ? kI, siqgurF df ieh bcn rwd ? " bfxI ibrlAu bIcfrsI jy ko gurmuiK hoie ] ieh bfxI mhf purK kI inj Gir vfsf hoie ] " kI ajyhf bcn dsm gRMQ dI bfxI bfry hI ivKf skdy ho jI ? ik, jF sfrI QFeIN apxy hI inrxY suxfeI jf rhy ho jI ?
9- jy qF sfry isK sRI gurU gRMQ sfihb dI bfxI dIaF sfrIaF " rhWsf rmjLF " smJ cuwky hn, aqy gurU gRMQ sfihb jI qy igafn qoN iqRpqI nf ho ky isWK hor igafn dI BuWK kfrn ivafkl hn, qd qF iksy dUjy gRMQ dI bfxI dI dws pfAu. jd, ieh pRqWK scfeI hY ik, igafn dy aQfh sfgr, sRI gurU gRMQ sfihb jI dy iksy iewk vI sLbd-bfxI-hukm � smJ ky KLflsf pMQ Aus anusfr afpxI jIvn mrXfdf nhIN bxf sikaf qF, snmfnjog igafnI jIE ! KLflsf jI qoN " siqguru Coiz dUjY lgy ikaf krin agY jfie ]" vflI Buwl, iks Xojnf aDIn krvf rhy ho jI ?

qusF dsm gRMQ ivcoN cux ky ieh cfr tUkF ilKIaF hn,

(A) khUM inj nfr prnfr ky inkyq ho. (3-13)

a) khUM jqI khM kfmI khM dyq khM lyq ho . (4-14)

e) kqhU pXUK hoie kY pIvq ipvfvq ho . kqhU pXUK AUK khUM md mfn ho . (6-16)

s) khUM br dyq khUM Cl isAu Cnfey lyq, srb kfil srb Tor eyk sy lgq ho. (10-20)

ienHF dy aqy hyT ilKy guurU-PLurmfnf dy arQ ilK ByijE jI. bRhm-igafn-aMimRq-rUp Jrnf muV muV ikDroN vih qurdf hY ? sroiqaf � ivsmfdI hflq pRfpq ikDroN ho rhI hY ? inrxf iswK jgq dy inrpWK ivdvfn kr lYxgy:--

A- jnu nfnku bolY aMimRq bfxI ] gurisKF kY min ipafrI BfxI] Aupdysu kry guru siqguru pUrf guru siqguru prAupkfrIaf jIAu]{422}

a) DIrju Drmu gurmiq hir pfieaf inq hir nfmY hir isAu icqu lfvY ] aMimRq bcn siqgur kI bfxI jo bolY so muiK aMimRqu pfvY ]2] inrmlu nfmu ijqu mYlu n lfgY gurmiq nfmu jpY ilv lfvY ] nfmu pdfrQu ijn nr nhI pfieaf sy BfghIx muey mir jfvY ]3] afnd mUlu jgjIvn dfqf sB jn kAu andu krhu hir iDafvY ] qUM dfqf jIa siB qyry jn nfnk gurmuiK bKis imlfvY ]4]6]{494}

e) eyku bgIcf pyz Gn kiraf ] aMimRq nfmu qhf mih Pilaf ]1] aYsf krhu bIcfru igafnI ] jf qy pfeIaY pdu  inrbfnI ] afis  pfis ibKUaf ky kuMtf bIic aMimRqu hY BfeI ry ]1] rhfAu ] isMcnhfry eykY mflI ] Kbirkrqu hY  pfq pq zflI ]2] sgl bnspiq afix jVfeI ] sglI PUlI inPl n kfeI ]3] aMimRq Plu nfmu ijin gur qy  pfieaf ] nfnk dfs qrI iqin mfieaf ]4]5]56]{385}
s) afsf mhlf 1 ] kyqf afKxu afKIaY qf ky aMq n jfxf ] mY inDiraf Dr eyk qUM mY qfxu sqfxf ]1] nfnk kI  ardfis hY sc nfim suhylf ] afpu gieaf soJI peI gur sbdI mylf ]1] rhfAu ] hAumY grbu gvfeIaY pfeIaY  vIcfru ] sfihb isAu mnu mfinaf dy sfcu aDfru ]2] aihinis nfim sMqoKIaf syvf scu sfeI ] qf kAu ibGnu n  lfgeI cflY hukim rjfeI ]3] hukim rjfeI jo clY so pvY KjfnY ] Koty Tvr n pfienI rly jUTfnY ]4] inq inq Krf smflIaY scu sAudf pfeIaY ] Koty ndir n afvnI ly agin jlfeIaY ]5] ijnI afqmu cIinaf  prmfqmu soeI ] eyko aMimRq ibrKu hY Plu aMimRqu hoeI ]6] aMimRq Plu ijnI cfiKaf sic rhy aGfeI ] iqMnf  Brmu n Bydu hY hir rsn rsfeI ]7] hukim sMjogI afieaf clu sdf rjfeI ] aAugixafry kAu guxu nfnkY scu  imlY vzfeI ]8]20]{421}
aqy iek rsu ieh:--

h) inMmu ibrKu bhu sMcIaY aMimRq rsu pfieaf ] ibsIaru mMiqR ivsfhIaY bhu dUDu pIafieaf ] mnmuKu aiBMnu n iBjeI pQru nfvfieaf ] ibKu mih aMimRqu isMcIaY ibKu kf Plu pfieaf ] nfnk sMgiq myil hir sB ibKu lih jfieaf ]16] {1244}

10- afp jI dI icwTI dy- " BfeI sfihb mnI isMG jI, bfbf dIp isMG jI, akflI PUlf isG jI,KLfls pMQ dy QMm mMny jFdy hn. ienHF ny dsm gRMQ bfry tIkf-itwpxI nhI kIqI.

kI, BfeI mnI isMG jI, bfbf dIp isMG jI, jF akflI PUlLf isMG jI ivcoN iksy mhFpurK dy hWQF dI koeI ilKq quhf� ikqoN imlI hY jI ? qusIN eyzy XkIn nfl ikvyN kih skdy ho ik, AunHF iqMn AuWqm hsqIaF ny dsm gRMQ nUM quhfzy vFg hI bVf lfhyvMd gRMQ mMn ilaf sI ? mhfn kosL dy 616 sPLy anusfr BfeI mnI isMG pihly gurisWK hn ijnHF ny lokF (koloN ajoky) dsm gMQ dI smWgrI iekqR kIqI sI. pr Ausy smyN ies ivruWD pMQ ivc gMBIr JgVf KVf ho igaf. ies qoN pihlF ik, srbWq KLflsf juV ky ies ivfvfd gRsq gRMQ bfry aMqm inrxf lY skdf, BfeI mnI isMG jI sLhId kr idwqy gey. bfbf dIp isMG jI, dy huMidaF hI ieh lftrI peI ik, jy BfeI suWKf isMG mihqfb isMG jI ny mWsy rMGV df isr lfh ky lY aFdf qF gRMQ ijAuN df iqAuN rihx idwqf jfvy. ies AuprMq mhfrfjf rxjIq isMG dy smy qoN mgroN 1922 qk ieh gRMQ kyvl " bicwqR nftk " nfm nfl jfixaF jFdf irhf. ijhVf vYrI sRI guurU gRMQ sfihb jI dI bfxI ivc rlf nhIN sI pf sikaf Aus ny dsm gRMQ � KLflsf pMQ df Drm-gRMQ mnvfAux leI, hOlI hOlI quhfzy vrgy keI ivdvfn pYdf kr ley ? akflI PUlf isMG jI mhF jrnYl, pUrn iqafgI aqy scy gurisWK sn. dsm gRMQ ivclI asLlIlqf bfry ivcfr krn df vI smf AunHF kol hovy ik nF, ieh qusIN jfxo.

11 - s: joigMdr isMG jI spoksmUn aqy BfeI sfihb dIp isMG jI dubeI nfl hI isWDI gl kr lvo, dfs qy hI sfrf nsLf ikAuN KyVI gey ho jI ? BMzI prcfr igafn dy hMkfrI hI krnf jfxdy hn, dfs ijhy aigafnI � BMzI prcfr nfl kI vfsqf? scfeI ilKxI jy BMzI prcfr hY qF Aus qoN dfs ipwCy ikvyN hty jI ?

12- " sfihb-ey-kmfl sRI gurU goibMd isMG jI df sRI dsm gRMQ ilKx df mnorQ hyT ilKIaF pMkqIaF qoN pRgt huMdf hY.

dsm kQf Bfgvq kI BfKf krI bnfie] avr bfsnf nfih pRB Drm juD ky cfie ]

ipafrf isMG prdm ny vI ies " Drm juD ky cfie " pMgqI dI KLUb vrqoN kIqI hoeI hY. pqf nhIN quuhfnUM vI gurmiq ivroDI ies pMgqI ivcoN ikhVf aMimRq rs pRfpq hoieaf hY? qusF vI ies arQhIx JUT � dsLmysL jI dy nfmxy nfl joVnf iks kfrn afpxf Drm bxf ilaf ? ies-pRqI gurmiq-ivcfr Cp cuwky hn, ijMnHf df sMKyp rUp ies pRkfr hY:--

" Piqh bulAuNx ivc ikhVI jMg ivc ijwq dI mMg hY? ies pRsLn df Auæwqr dfs nUM smJfAuNidaf, iewk bVy suihrd, igafnvfn gurmuiK ilKfrI swjx jI ny PLurmfn kIqf ik N afpxy pMQ nUM ies " vfihgurU jI kI PLqih N dy dfqy, dsLmysL jI ny, sLRI dsm gurU gRMQ sfihb ivc Aus jwuD df ijLkr, bVy spwsLt sLbdF ivc kIqf hoieaf hY. aqy AunHF ny ikRsnfvqfr ivclI iehI pMgqI pVHI--avr bfCnf nfih ikCu, DrmjuD kf cfie NN. awgy ivafiKaf kridaF smJfieaf ik, dsmysL jI DrmjuwD ivc KLflsf jI nUM sdf jUJdf aqy Aus XuwD ivc PLqih pfAuNdf vyKxf cfhuMdy hoey, akflpurK nUM kih rhy hn, ik hy vfihgurU jI Aus Drm XuwD ivc ijwq KLflsy dI nhIN hY Auh ijwq vI qyrI hY, ies leI afpxy KLflsf jI nUM sdf blvfn bxfeI rwKI NNN. pr iks prkfr dy jMg nUM Drm XwuD mMinaF jfvy ? hflfq ajyhy bx gey ik dfs, ies vfrqf nUM CyqI hor agFh nf qor sikaf aqy AunHF nUM akflpurK vloN swdf af igaf. TIk ivafiKaf df pqf dfs ny hor keI QfAuN kIqf pr Drm-XuwD dI ajyhI ivafiKaf nf iml skI ijs qoN mn pUrI qrHF sMqusLt ho jFdf. quusF vI " Drm-XuwD " df arQ nhIN iliKaf .

sRI iparf isMG pdm dI pusqk '' dsm gRMQ drsn '' dy 42 sLPy qy iliKaf hY--'' gurU jI ny muslmfn qfkq df mukfblf krky ihMdUaF nUM bcfieaf, aqy Esy pusqk dy 190 sPLy dy arMB ivc dsm gRMQ jI ivcly ieh bcn- " dsm kQf BgAuq kI BfKf krI bnfie . avr bfsnf nfih pRBu, Drm juD ky cfie ] {2490}

Bfv, purxf dy dsvyN skMd dI kQf dysI bolI ivc ilK idwqI hY, hux isvfey Drm dI riKa hyq yulLVn dy cfie (= cfAu[ AumMg, sWDr ) dy, mn ivc hor koeI vfsLnF (=kfmnf, lflc, ihrs) nhI' rhI.

iparf isMG pdm dI smwucI ilKq qoN eyhI smJ aAuNdI hY ik, ihMdU Drm dI riKaf ivc liVaf juwD aQvf jMg hI Drm-XuwD sI aqy agFh qoN vI ihrdy ivc sdf ajyhf XuwD lVdy rihMx df hI cfAu rihxf cfhIdf hY. (jy, ihMdaF df Drm bcfAux vflf Drm XuwD nf iCVy qF kursIaF df mslf KVf kr ky AuhI Drm-XuwD imQ ilaf aqy afps ivc lV ky " Drm juwD kf cfAu " pUrf kr ilaf ?}

Drm XuWD lPLjLF dI Auproikq ivafiKaF qoN dfs dy mn ivcly sLMky ienHF ieiqhfsk scfeIaF qoN vDdy gey:--

1) siq gurU jI sRI anMd pur ivKy afpxI ivAuNq nfl bxfey srwiKaq itkfxy qoN dUr, lg-pg sYr vjoN hI pfAuNty (sfihb) afey hoey sn. dsLmysL jI dI POjI sLkqI pUrI nhIN sI aqy jMg nIqI qoN AunHF df itkfxf iewk qrHF nfl rVy (Vulnerable) smJ ky, sfrIaF phfVI irafsqF dy ihMdU rfijaF ny (18 vYsfK 1746) afpxI sfrI suimwlq POjI sLkqI nfl, acncyq siqgurF qy hwlf bol idwqf . Aus jMg ivc jUJ ky sLhId hox vfly buDU sLfh jI dy do puqr, do Brf, aqy 700 dy krIb murId, ihMdUaF nfl vYr kmfAuNx leI nhIN sn lVy. ihMdUaF koloN bixaF sKLq KLqrf vyK ky, Auh sgoN siqgurF dy aMg-riKak af bxy sn. sfrf iswK jgq jfxdf hY ik ieh jMg ivarQ dy isafsI sfVy dI awg buJfAux leI, ihMdU rfijaF ny afp CyVI sI. kI ieh dsLmysL jI df pihlf Drm XuwD sI ? ik, jF ibnf kfrn gl af pey ihMdU-vYrIaF df buQfV BMnxf ipaf sI?

2) dsLmysL jI dI jIvn kQf ivcoN ajyhI iewk vI jMg nhIN imldI ijhVI AunHF ny ihMdU Drm dI riKaf leI afp shyVI hovy? sgoN jLPLrnfmy ivc dsLmysL jI ny ieAuN PLurmfn kIqf hoieaf hY:--

mnm kusLnm kohIaF pur-iPqn . ik E buq pRsqMd mn buq isLkn .. 95 ..

Bfv, PLsfd jI jVH (ihMdU) pfhfVIaF nUM qF sgoN mfrnf pY irhf hY. (myry nfl vYr AunHF df ieh hY) ikAuNik Auh bwuqF dI pUjf krdy hn qy asIN ajyhy buwqF nUM BMnxo PLrk nhIN krdy. gurU bfxI df PLurmfn-

ihMdU mUly BUly aKutI jFhI ] nfrid kihaf is pUj krFhI ] aMDy guMgy aMD aMDfru ] pfQru ly pUjih mugD gvfr ] Eih jf afip zuby qum khf qrxhfru ]2] {556}

iksy KLfs Drm nfl gurU nfnk jI dy Gr df vfsqf koeI nhIN hY. (1) ihMdU qurk khf qy afey ikin eyh rfh clfeI ]{477} (2) alhu gYbu sgl Gt BIqir ihrdY lyhu ibcfrI ] ihMdU qurk duhUM mih eykY khY kbIr pukfrI ]3]7]29] {483} (3) buq pUij pUij ihMdU mUey qurk mUey isru nfeI ] Eie ly jfry Eie ly gfzy qyrI giq duhU n pfeI ] 1]{654} (4) ihMdU aMnÙf qurkU kfxf ] duhF qy igafnI isafxf ] ihMdU pUjY dyhurf muslmfxu msIiq ] nfmy soeI syivaf jh dyhurf n msIiq ]4]3]7]{675} (5) nf hm ihMdU n muslmfn ] alh rfm ky ipMzu prfn ]4] {1136} iksy dy krmkFzI Drm nfl KLflsf jI df koeI vfsqf nhIN hY. KLflsf jI sdf qoN mjLlUm dI riKa krdf irhf hY aqy duiKairaF df drdI sdf bxy rihxf hI isMG jI df Drm hY. dIn duKI vfsqy purjf purjf ho jfxf KLflsf jI dI jIvn mrXfdf QfpI geI sI. asF sdf jLulm dy ivrulLf jUJxf huMdf hY, ieh puwCxf hI nhIN ik iksyu df iksf drm nfl sMbMD hY. " sBnf sfihbu eyku hY vyKY DMDY lfie ] asF sBnf ivc Aus iek sfihb dy hI dIdfry krny hn.

Drmf pRqI akfl Ausqiq :--

koAU BXo muMzIaf sMinafsI koAU jogI BXo., koAU bRhmcfrI koAU jqI anumfnbo .. ihMdU qurk koAU rfPLsI iemfmsLfPLI, mfns kI jfiq sbY eyky pihcfnbo .. krqf krIm soeI, rfijLk rhIm AUeI, dUsro nf Byd koeI, BUil BRm mfnbo .. eyku hI kI syv, sB hI ko gurdyv eyk, eyk hI srUp sbY eykY joiq mfnbo .. 85 ..
iksy vI dUjy Drm nfl dsLmysL jI df koeI vfsqf nhIN sI. AunHF ny sdf mjLlUm dI hI riKaf kIqI. aqy jF svY riKaf leI jUJy. gurU Gr nfl aQvf KLflsf pMQ nfl, ijMnf ivsLvfsLGfq bRfhmxf aqy ihMdUaF ny kIqf hY, hor iksy Drm vfly ny nhI' kIqf.

3) sMsfr dy ieiqhfs ivc byaMq jMgf df ijLkr hY pr iksy iewk vI jMg nUM NN Drm bcfAux vflI jMg NN aQvf NN Drm XuwD NN krky iliKaf nhIN imldf. isvey ihMdU gRMQF ivly JUT-jMgF dy jF kuPLr-mhF XuwDf dy.

4) Bgvfn ikRsLn ijs dI lIlHf vrxn krn vfly ikRsLnfvqfr gRMQ ivcoN AupRokq pMgqIaF vrqIaF jf ky " DrmXuwD kf cfie " dI gwl kIqI jf rhI hY, Aus sRI ikRsLn jI ny afp ikhVf Drm XuwD kIqf sI? (1) pihlF GrogI JgVy kfrn kMs nUM mfiraf, (1) iPr Bgvfn jI bIbI rukmxI nUM cuwk ilafey qF jMg ivc keI mry, (3) afpxy mfmy kMs dy shury jrfisMD nfl GrogI ivroD kfrn hoeIaF jMgF, (4) DrqI dI kuKON jnmy ivsLnUM jI dy puwqr N nrkfsur N nfl Gor XuwD krky Aus koloN 16100 rfxIaF Koh ky Bgvfn ikRsLn jI ny afpxy Gr pf leIaF, (5) mhFBfrq gfQf dIaF kiQq jMgf ivcoN Drm juwD ikhVf sI ? afKLrI kiQq mhFXuywD, jo dropdI nUM hoey rfj-md aqy husn dI hYNkV BrI mUrKqfeI qoN BVkyy bdlf-lAU kRoD agnI dy BFbV dy kfrn, aqy iPr eIrKf qoN pYdf hoey rfj dI vMz aqy qKLq qy jwPf mfr lYx dI ihrs dy kfrn iCiVaf sI, Aus ivc kOro kihMdy sn ik Auh Drm XuwD kr rhy hn aqy pFzo afpxy QF Drm XuD lVn dI gwl bfr bfr kih rhy sn. hY ieh XuwD vI mfieaf df hI iewk iBafnk rUp sI. Drm XuD dI ivafiKaf kOro pFzoaF dy gurU pRoihq dRoxcfrXf jI ny ipqfmf bRhmf jI nUM koroKsLyqr dy jMg dy mYdfn ivc Aus vyly smJfeI sI, jdoN Bgvfn bRhmF jI ny pRgt ho ky dRox nUM bRhm asqr clfAux qoN vrjidaF ikhf sI,--NN ajyhf srbnfsk asqr kyvl Drm dI riKaf leI hI clfAuxf cfhIdf hY, ikAuNik pFzo Drm XuwD kr rhy hn aqy kOroaF df pwK aDrm vflf hY, ies leI pFzoaF vlnUM bRhmasqr clfAuxf aDrm hY NN . agoN drOx ny ieAuN ikhf sI --mYN Drm df arQ cMgI qrHF jfxdf hF, myrf Drm hY ik mY afpxy aMn-dfqf kOroaF dy pwK ivc lVF, pFzoaF df Drm afpxy hwk leI lVn df hY. asIN dovy iDrF hI Drm-XwD lV rhy hF N . asl ivc Xrm-XuwD sLbd hY hI pRohqF df. mhfn kosL ivc DrmXuD lPLjL hY hI nhIN. sRI gurU gRMQ sfihb jI dI bfxI ivc vI Drm-XuwD sLbd vriqaf ikqy nhIN imldf. ies bRfhmxI sLbd nUM gurmiq ivc koeI QF nhIN hoxf cfhIdf .

5) idwlI df mugLl-qfjdfr vI iswKI df dusLmn nhIN sI bixaF. mfieaf gRsy muslmfn Dfrimk afgUaF dI aqy ibwpR dy cyly ihMdU aihlkfrF dI cuwk ivc af ky mugLl smrft isMGF dI jfn df vYrI jLrUr bx Kloqf sI. dsLmysL jI aOrMgLjLyb dy puwqr bhfdrsLfh dy pwK ivc jUJy aqy Aus nUM idwlI dy qKLq qy afp ibTfieaf sI. jX mugLl hkUmq iswKI dI dusLmx huMdI qF iswKF dy Drm asQfn, aqy Drm asQfnF ivc bYTy AudfsI, inrmly mhMq afid sfrf kuJ KLqm kr idwqf jfxf sI. ieiqhfs ivcoN sgoN eyQoN qwk iliKaf vI imldf hY ik jd isMG nUM jMglF aqy mrU-QlF ivc rihxf pY igaf hoieaf sI qF imlvrqnIey isK, ipMzF ivc hI rihMdy vyKy jf skdy sn. ajyhy imlvrqnIey iswK hI jMglF ivc rihMdy jiQaF nUM loVIdIaF KLbrF dy nfl hor keI qrHF dI vzmuwlI shfieqf pucfAuNdy rhy sn. Aus rfjsI kihr ivc hoeIaF sfrIaF lVfeIaF aqy kurbfnIaF, Drm nUM bcfAux vfly Drm-XuwD nhIN sn. KLlsf aKvfAux vfly isMG jI afpxIaF jfnF nUM bcfAux dy nfl anfQF XqImF aqy byafsiraF qy jLulm krn vflI jLflm srkfr df qKLqf mUDf krky KLflseI rfj sQfpq krn leI jUJ irhy sn. eyhI kfrn hY ik srkfr vloN afeIaF sulfh dIaF pysLksLF nUM pMQ TukrfAuNdf irhf sI. ieiqhfs dI ieh Gtnf vI Buwlx jog nhIN hY ik 1797 ivc sUbf lfhor ny s: subyg isMG vkIl dI rfhIN nvfbI iKLqfb aqy iewk lwK dI jfgIr aqy vzmuwlf iKLlaq cFdI dI QflI ivc rwK ky aMimRqsr KLflsf jI nUM Bytf kIqf sI, jo iknHF icr drbfr ivc TokrF KFdf irhf sI. afKLr pMQ dy PYsly anusfr nvfbI s: kpUr isMG jI nUM kbUl krnI peI sI.

6- hiQafrF dI jMg, iksy vI dlIl nfl NN Drm XuwD NN nhIN khI jf skdI. purfqn isafixaF ny jLr, jMn, jLmIn, iqMnf nUM hI lVfeI df kfrn mMinaF hY. Drm ny kdy jMg nhIN CyVI. Drm qF srbwq dy Bly dI mMg krdf hY. pdfrQF dI lflsf hI sdf jMgF juDF df kfrn bixaF krdI hY. afpxI inwjI hvs imtfAux leI Drm df nf vrq ky jMgF ivc iBafxk jLulm jLrUr kIqy jFdy hn, muslmfnf ny sdf " jhfd " (Drm-XuwD) df nfrf lf ky mulKeIaf iekwTf kIqf aqy BfrqIaF qy akih jLulmF dI hnyrI sYkVy vfr JuwlI , ieslfmI dysLF dIaF mMzIaF ivc tky tky qy ihMd dIaF DIaF eysy jhfd (-Drm-XuwD) ky cfie dI hI llkfr ny ivkfeIaF, pr awj qwk iksy iewk vI jMg ny sMsfr ivcoN koeI isrkwZ Drm kdy KLqm nhIN kIqf .

7- iswKI df asl dusLmx qF hY hI ihMdU smfj, jo awj qwk KLflsf jI nUM awzrI kOm mMnx qoN ienkfrI hY. iswKI nUM hrIjnf ijhI ihMdUaF dI hI iewk sLfK kihMdy hn. muslmfn hkUmq ny iswKF dy isrF df muwl pfieaf, Kflsf jI nUM crKVIaF dy cfiVHaf, bMd bMd kwty, AubldIaF dygF ivc ibTfieaf, afiraF nfl cIiraf, iswK bIbIaF nUM keI mhIny bMdI ivc rwK ky svf svf mx dfxy ipsvfey, bwicaF dy toitaF dy hfr isMG mfqfvF dy glF ivc pfey, GwlU GfiraF ivwc isMGF nUM vhIrF smyq mfr mukfieaf, keI qrHF dy akih aqy asih jLulm kIq,y pr muslmfnF ny awj qwk ieh nhIN ikhf ik iswK muslmfnF ivco hI hn aqy iswK iewk awzrI kOm nhIN hY. sMn 1947 ivc mfstr qfrf isMG jI df ieh ibafn jd aKLbfrF ivc Cipaf ik muslmfn iswKF df dusLmx hY pr ihMdU iswKI df dusLmx hY, qF ihMdU ipwt AuæwTy sn.

8- Drm leI KLqrf sdf AuhI bixaF huMdf hY jo Aus (Drm) dI muZlI mrXfdf � ivgfV irhf hovy. iswK Drm ivc ibwpRn kI rIq vfVn vfly mfnoN iswK Drm Auææwqy msLIn gnF df Pfier krdy af rhy hn. sfzf Drm XuwD Auh hY. asF afpxy Drm nUM Aus KLqry qoN bcfAuxf sI. pr Aus jMg nUM inrf asIN pUrI qrHF hfiraf hI nhIN, sgoN sfzy ivcoN bhuigxqI AunHF kOm-Gfqk vIrF dI hY ijhVy ies Drm-XuwD ivc vYrIaF dy sfQI bx Kloqy hoey hn. afpxy Drm Auqy asIN afp hI golfbfrI krnI arMB kIqI hoeI hY. Audfhrx vjoN--swc dy drbfr ivc byrI rUp JUT dI pUjf jo mhMqF ny arMB krvfeI sI, mrdF dy (iesqRIaF dIaF sB aOkVF poxy dy aMdr vflI byrI dUr kr rhI hY) duwKF nUM dUr krn df Aupkfr krn vflI Auh byrI 1973 ivc suwk geI, qF afpxy afp nUM iswKI dy asl rfKy kihx vfly, lyKk aqy prcfrk igafnI iDafnI jI ny suwk sV geI byrI dy QF nv jnimaF byrI df bUtf, afpxI hwQI ilaf gwizaf sI. awj kwl Auh byrI mrd sLrDflUaF dy duwKF df nfs kr rhI hY? Drm XuwD df rOlf pfAux vfilaF mhFpurKF ny afpxy Drm qy afpxy hwQI byrI-rUp iBafnk Time Bomb ilaf bIiVaf hoieaf hY. eykqf dI QF lok muV anykqf dy pujfrI bx rhy hn. QF QF, ipMz ipMz, jTyiraF dI, ruWKF dI, kbrF aid dI pUjf keI ZMGF nfl ho rhI hY. dyvIaF dI pUjf sB qoN vWD duKdfeI Bfxf ? drbfr sfihb ivc lwgf ieh byrI-rUp mhury df ruWK, gurU bfbf jI dI apfr Gflxf qy duKdfeI cotF krI jf irhf hY. qusIN sB hwCf, sB hWCf hY, hokf dyeI jf ky pMQ � eysy zUMGI nIdy suafeI rwKo. dfs ny tohVf sfihb nUM icwTI ivc Audfhrxf dy ky iliKaf sI ik BfvyN aihmd sLfh abdflI ny sRI dfrbfr sfihb, hirmMdr sfihb dIaF pfvn iemfrqF nUM brUd nfl Zf ZyrI kIqf sI, bIbI ieMdrf ny vI koeI ksr nhIN sI CwzI, pr Auh jrvfxy, sRI dfrbfr sfihb dI pfvnqf dy mihl df iewk ikMgrf vI nhIN sn Bor sky. pr gurmiq mrXfdf nUM ivgfVI jf ky pRoihqvfdI rIqF cflU krI jf rhy hux dy pRbMDk, shI arQF ivc ies pfvn pivqR Drm asQfn nUM jVHF qoN igrfeI jf rhy hn. dsLmysL jI dI iswKI leI KLqry vflf Drm XuD ienHF afpixaF: ny arMB kIqf hoieaf hY. ilKqF iswD kr rhIaF hn ik N dsm gRMQ drsLn N pusqk ilKx vfly ivdvfn jI nUM vI kwK pqf nhI hY ik NN Drm XuwD NN iks blf df nfm hYY.

pRoihq-vfd aQvf zyrf-vfd iswKI dI inafrI nuhfr inrMqr ivgfVI quiraf jf irhf hY. awj sfzy leI iBafnk KLqrf kyvl aqy kyvl Auh hn (1) ijhVy sRI gurU gRMQ sfihb jI dI mrXfdf nUM byloVI iswD krn leI ajyhI bfxI nUM Drm df aMg bxfeI jf rhy hn ijs bfxI nUM dsLmysL jI ny guirafeI Xog nhIN sI smiJaf. (2) ajyhy lok jo pRoihqvfdI mrXfdf KLflsf pMQ ivc vfV ky ies dy inrml srovr dy aMimRq jl nMU gdlf kr rhy hn, Auh hn iswKI dy asl vYrI. Drm sdf AuhI kmjLor huMdf afieaf hY ijhVf afpxI muZlI mrXfdf nUM Buwl ky dUjy Drm dI mrXfdf df DfrnI bx jFdf hY. Xfd rwKo ik asIN N Drm XuwD kf cfie NN kwcI bfxI nUM siqgurF df sMdysL mMn ky afpxy vloN bVy sucyq bxy hoey hF, pr sIR gurU gRMQ sfihb icqfvxI dy rhy hn-- hy BfeI hosL kr, jfgdf hI luitaf jf irhf hYN--NN dunIaf, bydfr, jfgaq musIaq hAu ry BfeI .. ingm husIafr phrUaf dyKq jmu ly jfeI .. 1 .. rhfAu .. {972} afpxI cqurfeI Cwz ky afAu, hr pwKoN sMpUrn siqgrU gRMQ sfihb dy drbfr hfjLr ho ky pqf krIey ik, gurmiq anusfr iks pRkfr dI jMg ivc ikhVy Xqnf nfl PLqihXfb hoxf hY ? sfzy-

siqgur jyvzu avru n koie ] guru pfrbRhmu prmysru soie ] jnm mrx dUK qy rfKY ] mfieaf ibKu iPir bhuiV n cfKY ]2]{1271]

sdIvI jMg-?

1- myrY min cIiq afey ipRa rMgf ] ibsirE DMDu bMDu mfieaf ko rjin sbfeI jMgf ]1] rhfAu ] {1210}

sLsqr-

6- grIbI gdf hmfrI ] KMnf sgl rynu CfrI ] iesu afgY ko n itkY vykfrI ] gur pUry eyh gl sfrI ]1] {628}

7- sYnf sfD smUh sUr aijqM sMnfhM qin inMmRqfh ] afvDh gux goibMd rmxM Et gur sbd kr crmxh ] afrUVqy asÍ rQ nfgh buJMqy pRB mfrgh ] ibcrqy inrBXM sqRü sYnf DfXMqy guopfl kIrqnh ] ijqqy ibsÍ sMsfrh nfnk vs´M kroiq pMc qskrh ]29]{1356}

blI, sUrmf-

8- cfir brn cAuhf ky mrdn Ktu drsn kr qlI ry ] suMdr suGr srUp isafny pMchu hI moih ClI ry ]1] ijin imil mfry pMc sUrbIr aYso kAunu blI ry ] ijin pMc mfir ibdfir gudfry so pUrf ieh klI ry ]1] rhfAu ] vzI kom vis Bfgih nfhI muhkm PAuj hTlI ry ] khu 88 nfnk iqin jin inrdilaf sfDsMgiq kY JlI ry ]2]3]132] {404}

9- ggn dmfmf bfijE pirE nIsfnY GfAu ] Kyqu ju mFizE sUrmf ab jUJn ko dfAu ]1]

sUrf so pihcfnIaY ju lrY dIn ky hyq ] purjf purjf kit mrY kbhU n CfzY Kyqu ]2]2] {1105}

siqkfr jog igafnI jIE ! durgf, cMzkf, kflkf, igrjf, pfrbqI, BvfnI, BgAuqI, ijs df pfT pMQ ivc ilaf vfiVaF jy[ Aus JUT-dyvI dI lVfeI, kRoD aqy ahMkfr dI pRdrsLnI qoN vwD hor kI hY ? AunHF bfxIaF ivcoN iksy ienklfb leI sUJ-bUJ pRfpq huMdI aqy josL Brn df igafn aqy AuqsLfh imldf ivKf idAu, qF dfs dsm gRMQ df smrQk bxn nUM iqafr hY] afAu eyDroN ho rhI ijwq dy vI drsLn kr lAu:--

ijwq ikho ijhI ?-

1- jo jn lUJih mnY isAu sy sUry prDfnf ] hir syqI sdf imil rhy ijnI afpu pCfnf ] igafnIaf kf iehu mhqu hY mn mfih smfnf ] hir jIAu kf mhlu pfieaf scu lfie iDafnf ] ijn gur prsfdI mnu jIiqaf jgu iqnih ijqfnf ]8] {1089}

2- srisaVy srisaVy myry BfeI sB mIqf rfm ] ibKmo ibKmu aKfVf mY gur imil jIqf rfm ] gur imil jIqf hir hir kIqf qUtI BIqf Brm gVf ] pfieaf Kjfnf bhuqu inDfnf sfxQ myrI afip KVf ] soeI suigafnf so prDfnf jo pRiB apnf kIqf ] khu nfnk jF vil suafmI qf srsy BfeI mIqf ]4]1 ] {453}

mnmuK dI ijq ? pr --

1- inq inhPl krm kmfie bPfvY durmqIaf ] jb afxY vlvMc kir JUTu qb jfxY jgu ijqIaf ]1] aYsf bfjI sYsfru n cyqY hir nfmf ] iKn mih ibnsY sBu JUTu myry mn iDafie rfmf ] rhfAu ] sf vylf iciq n afvY ijqu afie kMtku kflu gRsY ] iqsu nfnk ley Czfie ijsu ikrpf kir ihrdY vsY ]2]2] {723}

igafnI jIwE ! kyvl jwuD dy cf vflf KrV igafn- "avr bfCnf nfih ikCu, DrmjuD kf cfie ''. dsm siqgurU jI dy pfvn nfmxy nfl nf mVHI jfAu. " gurdyv mfqf gurdyv ipqf gurdyv suafmI prmysurf ] " hfjLrf hjLUr-" sRI gurU gRMQ sfihb jI, ijhf hr pwKo pUry aqy sdIvI scu nfl joVn vfly, AupRokq igafn dI quwlxf vflf igafn dsm gRMQ ivcoN dfs � iksy QfAuN nhIN imilaf. qusIN ivKf idAu . aYvyN bydlIlI PokI tYN tYN quhfzy ijhy ivdvfn � nhIN soBdI. qusIN dfs � gurmiq nfl joVI rWK ky kuJ vI krf skdy ho pr gurmiq qoN lFBy jFidaf hI mY koeI qy qusIN koeI.

13- quhfzf bcn- " BfeI kysr isMG iCwbr n " bMsfvlI nfmf dsF pfqsLfhIaF " ivc iliKaf hY:-

gRMQ sfihb dovyN hn sky BfeI. iek hY vzf irk Cotf khfeI . dohF gRMQF dI sFJ purfqn kfl qoN clI af rhI hY. bynqI ieh hY ik dsmgRMQ df drsLn krn vfly isWKF dI ikqnI igxqI hY ? ikqny ku Drm asQfnF qy dsm gRMQ df pRkfsL huMdf hY ? " aid byqflIaF[[[

JUT aqy asLlIlqf dI sVHFd mfrdy sfihq dy rly vfly gRMQ �, ijs ivco nfm aMimRq df aQvf bfxI aMimRq df ikqy sMkyq qk nf imldf hovy, sugMDIaF vMzdy inrol sWc-aMimRq dy amuwk BMzfry, qKLq cvr dy sdIvI mflk, sRI gurU gRMQ sfihb jI df BfeI kihx vflI sfkq-bolI bolx vfly ies kysr isMG iCwbr dI gurmiq ivroDI bkVvfh nfl dfs df vfsqf kI ? bhuqIaF dI loV nhIN huMdI[ ieko gMdI mwCI sfry qlfb � gMdf kr idMdI hY. dsmgRMQ jI dI bfxI dy qF sgoN dUxI cOxI sLrDf nfl aKMz pfT huMdy hn, hjLUr sfihb, srb siqkfrq bx rhI iBMzrF vfilaF dI tksfl, AunHF vloN ilKI " gurmiq rihq mrXfdf " inhMgF dy smUh zyry, sfD afid asQfn, isWKI df byVf jrjrf kr dyx leI kI, ieh QuhVy hn jI ? kI qusIN ies anrQ df Gr Gr pRkfsL krnf cfhuMdy ho ?

14- qusF df iliKaf - (A) "bynqI ieh hY ik dsm gRMQ df drsLn krn vfly isWKF dI ikqnI igxqI hY ? ikqny ku asQfnF qy dsm gRMQ df pRkfsL hY. aYvyN iek gRMQ bfry vfvylf pfeI jfxf koeI isaxp vflI gl nhI. "

dfs vloN Auwqr--kyvl drsLnF dI gwl nhIN, dsm gRMQ dy ikqny QfvF qy sLrDf nfl aKMz-pfT huMdy hn ? jfgdf hI suwqf bMdf qusF kdy nhIN vyiKaf ? jfgdy hI GurfVy mfrn df kI sLOk hI pUrf kr rhy ho ? pUrf vyrvf AunHF icTIaF ivc nhIN piVHaf jI, jo quhfzy vl ilKI icWTI nfl juV ky afp jI dI syvf ivc pujIaF hoeIaF hn ? zf: joD isMG � ilKI icwTI iDafn nfl iek vfrI iPr pVH lAu. qswlI nf hovy qF dfs dobfrf ilK Byjygf jI. gUVH-igafn lukfeI bYTI ies khfvq � ivsfr ky gLlq ibafnI kr rhy ho--" gMdI mwCI BfvyN iek hI hovy hOlI hOlI sfry srovr � gMNdf kr idMdI hY "] gurU pMQ ivc qF byaMq gMdy mwC af vVy hoey hn. qusF afp hI iDafn nfl drbx vyK lYxf, sLfied gMdI mwCI njLrIN pY jfvy ?

qusI boly:-" vfvylf pfeI jfxf koeI isaxp vflI gl nhI-quhfzI ies pMkqI ivcly asiq df BFzf kI, curfhy ivc afpxy afp hI nhIN tukVy tukVy ho irhf ? dfs dI pusqk ajy CpI vI nhIN sI, qy quhfnUM kMbxI pihlF hI iCV geI ? " dIgrF rf nsIhq KLud mIaF PLsIhq ". pdm sfihb, inrxfkfr sfihb ijhy hor keI " BMz-acfrIaf " mhF purKF dy huMidaF dfs dI pusqk df muwl hI kI hY ? qusI afpxf Drm inBfAu dfs leI dfs df afpxf Drm bixaf rihxf hY--eyhI qF hY sfzf DrmXuWD ---vyKIey vihgurU jI dI PLqih ikwDroN gVgwjF pfAuNdI hY ? afE ! hflI ies pfvn slok qo afpxf afpf ProlIey:--

slok mÚ 2 ] aMDy kY rfih disaY aMDf hoie su jfie ] hoie sujfKf nfnkf so ikAu AuJiV pfie ] aMDy eyih nafKIain ijn muiK loiex nfih ] aMDy syeI nfnkf Ksmhu GuQy jfih ]1]

15- ies qoN agly quhfzy bcnF df krm vfr vyrvf :--

(A) ijhVIaF rcnfvF nhI suKAuNdIaF Auh Cwz idAu. ijhVIaF cMgIaF hn, Auh gRhx kr lE.

(a) sRI drbfr sfihb aMimRqsr ivc dsm gRMQ dI bfxI, rcnf BfeI gurdfs aqy gLjLlF BfeI nMd lfl jI, kIrqn krn df ivDfn hY. kI qusIN ienHF � rok skogy ?

Auwqr df vyrvf:--

(A) iksy KLfs QF dy bfhr, rfhF rsiqaF afid q ajyhI icqfvxI--" KLbrdfr ! gMd qoN bc ky lMGxf, ikqy gMd dy KoBy ivc Ps ky jIvn nf guaf bihxf "-ilK dyxI jLrUr lfhyvMd iswD huMdI hY. pr gRMQ jF pusqk qF KLrId ky Gr lY jfxI huMdI hY. KLrIdx vflf Aus ivclI ikhVI rcnf nfl jf juVdf hY ? ieh Aus dI afpxI mrjLI huMdI hY. puils ivc rhy ho, smfj leI hfnI kfrk sfihq � AuNj hI bMd krn df smfjk ivDfn quhfQoN luikaf hoieaf nhIN hY . kI, sMsfr df ajyhf koeI hor gRMQ aQvf Drm-gRMQ vI ikqoN suixaF hY, ijs bfry ajyhIaF nsIhqF ilKxIaF peIaF hox--" ies ivcoN ijhVI rcnf nf suKfAuNdI hovy Auh bysLk nf pVHnf jI "? kI cfrf hovy, jd Bfxf ieh vrq jfey ik-aMDf afgU jy QIaY ikAu pfDru jfxY ] afip musY miq hoCIaY ikAu rfhu pCfxY ] ikAu rfih jfvY mhlu pfvY aMD kI miq aMDlI ] ivxu nfm hir ky kCu n sUJY aMDu bUzO DMDlI ] idnu rfiq cfnxu cfAu AupjY sbdu gur kf min vsY ] kr joiV gur pih kir ibnµqI rfhu pfDru guru dsY ]6] {767}-2-5

(a) sRI drbfr sfihb vl � ivarQ hI moVf Kf lYx df kI arQ ? qusIN qF sfry jxy KulHy qOr qy keI pusqkF ilKI jf rhy ho. igafnI Bfg isMG jI, ipRMsIpl hrBjn isMG jI dy syvkF dIaF ilKIaF pusqkF vI sfry isWK jgq � pVH lYx idE. afpy pMQk qOr qy suDfr ho jfvygf. pMQ df kMm myry vl muV muV ikAuN ryVHI jf rhy ho jI ? quhfzI ies gl-bdlI vflI muhfrq qoN, iek pyNzU lGu-gfQf Xfd af geI- " iksy jwt ny afpxy ipCly hl vfhk dI� kfmy � puC ilaf-" dIinaF afh pfVf ikAu Cwizaf eI ? " srdfrf qUM vI qF kuVI df ivafh kIqf hI sI ". Auey ikwQy kuVI df ivafh qy iwkwQy pfVf? " eydF gwlF co gwlF inkl eI afAuNdIaF hn ik, srdfr jI [[[[

16- quhfzy bcn:--(A) " iqRa cirqR " " [[[[[[[ iksy aOrq dI mwkr-PLrybI � pRgt krnf ikhVf gunfh hY " .

Auwqr:--prm pUjX scu dy avqfr swcy pfiqsLfh siqgur jI pRqI " gunfh " sLbd vrqxf hI afpxy afp ivc isWD kr irhf hY ik igafnI hrbMs isMG jI pUrI qrHF AuKVy hoey hn. pr, ieh ikAuN Buwl gey ho ik ijMnf icr " afid scu jugfid scu " dy pujfrI inrml pMQIey KLflsf jI dI inafrI jIvn mrXfdf qy isafsI ieiqhfskfrI kutlqf df prCfvF nhIN sI ipaf, ijMnf icr KLflsf jI pUrn qOr qy " sRI guurU gRMQ sfihb-rUp aMimRq mhFsfgr " dy inrml jl dy iesLnfnI rhy, Auqnf icr ieh pMQ vYrIaF dI njLrF ivc vI (pMQk qOr qy) durfcfr qoN bicaf hoieaf njLr afieaf. ieh Dfk bYTI hoeI sI ik isWKF dI qIvIN kdy durfcfr dy awzy df isMgfr nhIN bx skdI. iswK bwcI dI gl qF CwzI dfs dI jvfnI qk, kMjrF dy muhwly dI gwl qF dUr rhI, kys dfhVI vflf koeI muMzf rfsDfrIaF ivc vI kdy nhIN sI vyiKaf igaf. gurbfxI dy aDfr qy bxy rihq nfmy vI gvfh hn ik, KLflsf srUp Aus aKfVy ivc hfjLr kdy iksy ny nhIN sI vyiKaf ijwQy iesqRI df nfc gfxf ho irhf huMdf sI. 1955 qo pihlF iPLlm ivc iksy isWK bwcy bWcI df aYktr bxnf qF dUr irhf nIlI pgVI vflf koeI isWK iPLlm vyKdf kdy nhI sI vyiKaf jFdf. 1947 qoN pihlF lg-pg sfry vzy sLihrF ivc kMjrF dy bjLfr huMdy sn. iksy vI durfcfr dy awzy qy isWK lVkI nfl mOj myly dy mMg krn df koeI hOslf hI nhIN sI krdf. DFk bYTI hoeI sI isWK tukVy tukVy ho jfvygf pr durfcfr dy aWzy qy kdy nhIN jfvygf.

ijAu ijAuN dsm-gRMQ-rUp asLlIlqf df prcfr viDaf, gurmiq rihxI ivc rly pYxy arMB ho gey. KLflsf jI dI jvfnI iPLlmF ivc sLfml hox leI AuqfvlI pYx lwg peI. mfstr qfrf isMG jI dI agvfeI ivc pMQ ivroDI ihMdU iPLlm-inrmfqf df dfa nf Pwibaf. pr ijAuN hI zyrydfr sMq bfibaF (bfbf PLqih isMG qy bfbf cMnx isMG) df pMQ qy kbjLf hoieaf, durfcfr gurduafiraF dy drvfjLy vI KVkfAux lwg ipaf. iml jfvy qF Dated-Feb:20,1996 nUM jQydfr gurcrn isMG tOhVf vl ilKI icWTI pVH lYxI jI.

1969 ivc sRI gurU nfnk sfihb jI df 500 sflf afgmn idvs mnfieaf jfx dIaF iqarIaF ho rhIaF sn. KLflsf pMQ df muZlf vYrI, (afpxI kOm dy muMzy kuVIaF vFg, ijhVf KLflsf jI dI jvfnI � vI, rMg mMc qy nwcdI twpdI, iesLkIaf gIq gfAuNdI, sLrfbI, msqfnI, prfey mrdF iesqRIaF dIaF bfhF ivc izwgdI, vyKxf locdf sI, ijhVf Aus idn dI AuzIk ivc sI jdoN, inafry bxy bYTy isMG jI dIaF bhU bytIaF vI-' (quhfzy bcnF ivcly) muslmfnF, ihMdUaF, eIsfeIaF afid sfry DrmF " dIaF durfcfrI iesqRIaF vFg hI, iswK bIbIaF vI kdoN durfcfr dy aizaF qy isgrtF pINdy sLrfbIaF df mn prcfvf krnf igwJxgIaF ? Auh kutl vYrI), sMq bfbf PLqih isMG jI dy drbfr jf hfjLr hoieaf. zyrfvfdIey sMq qF dyx hI pMQ ivroDIaF dI hn. skImf bxn lg peIaF. jy sfrI KLflsf kOm �, ieko Jtky nfl iPLlmI dunIaF dI JolI ivc pYx leI iqafr kr lYxf hY, qF hux vrgf suinhrI mOkf kdy nhIN imlxf. afqmk mOqy mry hoey mnuwK � sMq-sUrmf bxfAux df sMklp lY ky sMsfr ivc afey, pUrn scu dy avqfr, siqgurU nfnk sfihb dy jnm idvs vfly jlUs � (gurmiq ivroDI JUT-khfxI) " nfnk nfm jhfjL " iPLlm df arMBk sIn bxf lYx dI Xojxf bx geI. ijWQy koeI kys dfhVI vflf, BuwK qo afqur gLrIbVf iwsK vI kdy sLfml nhIN sI hoieaf--sMq PLqih isMG, Aus smy dy rfsLtr pqI imstr igrI nfl grFzIl hfQI qy sRI gurU gRMQ sfihb dI qfibaf ssLoBq, sLbd gfien kr rhy iPLlmfey gey. eyQy hI bs nhIN sgoN ies kfrj � KLflsf jI dy Drm df aMg bxfAuNx dI Xojnf aDIn, sRI drbfr sfihb dIaF pRkrmf ivc, duKBMjnI byrI kol bxy QVy qy bYT ky, Aus smy dy sRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI dy snmfnjog skwqr igafnI muihMdr isMG jI ny, afp afpxI sLmUlIXq nfl, hirmMdr sfihb jI dy aYYn aMdro (gurUbfxI dy afsLy dI KMzxf vflf) gurmiq ivroDI sIn (Scene) iPLlmfAux vflf dusLkrm-rUp Bfxf vrqfiea. "nqIjf"?:--

inrxykfr igafnI hrbMs isMG jIE ! " purfqn, muslmfnF, ihMdUaF, eIsfeIaF afid sfry Drmf " dI gl ikhVI sLyKLI nfl ilK rhy ho ? iek vfgI vgdI klm � kFbf ikAuN nhIN iCiVaf ? awj ikhVf rMg mMc hY ijQy dsLmysL jI dy KLflsf jI dI, jvfnI nfc dy nfl gMdy iesLkIaf gfxy nhIN gf rhI. KLflsf jI dI axK awj " bfhF KiVaF krky " hfey sohxIey " hfey hIiraf "[ kI, ivrlfp nhIN kr rhI huMdI ? qusIN ikhVy BuWly hoey ho, ik, iwsK Grfxy dI bWcI awj durfcfr dIaF hwdF vI twpdI qurI jf rhI hY. dfs sux ky avfk rih igaf ik, gorIaF Cal Gils ivc rl ky KVI, isWK bcI vI ikvy " Cal Girl " bxI gfhk dI AuzIk kr rhI huMdI hY. pr quhf� kI qusI qF kihMdy ho ik, jd zfktr bxIaF kuVIaF df kuJ nhIN ivgVdf qF BMg[ aPLIm posq sLrfb dy rlvy nsLy nfl bVf lMmf smf kfm kRIVf krn dI jfc isKf irhf, cptI duafrf afpxI arog jIvnI df nfs putx df Buws pf irhf, sRI dsm gRMQ pVHn nfl sfzI snqfn df kI Gsdf hY ?

(a) quhfzI igafn-pwqRkf ivc ("iqRa cirqRF "[[[[[iksy aOrq dI mwkr-PLrybI[[gunfh hY " qoN ) ies gRMQ ivc kuJ ivrlIaF vFjIaF durfcfrI- aOrqF dI mwkr-PLrybI dy hI ijLkr nfl AunHF qoN sucyq krn dy AupdysL df pRBfv dyxf ", jfx buwJ ky iliKaf korf JUT hY. aslIaq ieh hY ik, Aus gRMQ ivclf pihlf hI cirqR " dyvI mF " df hY. iPr quhfzy sLihr dy hI vfsI ipafrf isMG pdm jI ny afpxI pusqk " dsm gRMQ drsLn " dy 125 sPLy qy ieAuN iliKaf hY " gurU sfihb ny kuJ afp-bIqIaF vI ilKIaF hn- ijvyN 16,21,22, 23 afd 15 nMbr kIrqpur df hY " Bfv cfr cilwqr dsLmmysL jI dy afpxy hn ? keI cirqR pursLF dy qusI afp hI mMny hn, aMqlf 404Qf (405vF ilKxf BuWl hY ik jF JUT ?) rMgf-rMg iBafnk kuPLr nfl gVuwc, ( mnuWK dI jIvnI ivco sicafr rihx vfly mfVy moty pwK � vI mlIaf myt kr irhf), bVf lMmf cirqR " sRI asWDuj jI " df hI hY. cOpeI sfihb Ausy hI kuPLr-sLfhkfr df Bfg hY . 405 cirqrF ivcoN iks iewk khfxI dI hI dws pfAu jo awlHV jvfnI leI isiKaf dfqI bx rhI hovy ?

bVI ivsLfl ivdvqf dy mflk hox dy kfrn qusIN qF dfs leI siqkfr jog ho, pr siqgurU jI ny iek ivdvfn pFzy � hI ieAuN KLbrdfr krnf bVf jLrUrI jfqf sI:- JUTu n boil pfzy scu khIaY ] hAumY jfie sbid Gru lhIaY ]1] rhfAu ] quhfzy " iqRa cirqR " ivclI hyT ilKI (quhfzI mnmiq anusfr siqgurF dI AucfrI) " gurbfxI " qoN quhfzy bcnF ny, hor vI gMBIr JUT df rUp Dfr ilaf hY jI. gwl " iksy ivrlI aOrq dy mkr-PLryb " dI nhIN hY. iDafn nfl pVH ky ivcfro ik, kI hyT ilKI BfsLf, smuwcI iesqRI jLfqI dI PWtI qF nhIN poc rhI jI ?

1) skl jgq mYN jy purKu iqRXf ko krq ibsvfs .. sfiq idvs BIqr qurqu hoq qvn ko nfs .. 11 ..

2) jo nr kfhU iqRXf ko dyq afpno icwq .. qf nr kO ieh jgq mYN hoq KuafrI inwq .. 12 ..{cir:15}

3) iqRXih n aMqr dIijXY qf ko lIjY Byd .. bhu purKn ky krq hY ihRdY cMclf Cyd ..11.. icq iqRX ko hir lIijXY qfih n dIjY icwq .. inqpRiq qfih irJfueXY dY dY aginq ibwq ..12.. gMDRb jwC BujMg gn nr bpury iknmFih .. dyv adyv iqRXn ky Byd pCfnq nfih ..13..{cil-10}

kI ieh swc nhIN ik ienHF cOpeIaF ivc mnuwK nUM DoKy bfjL aqy ivsLvfsLGfq bxn dI isiKaf vI idwqI hoeI hY? eysy qrHF dI isiKaf hI aglI cOpeI ivc hY:--

(4) aiVwl ..inju mn kI kCu bfq n iqRX ko dIijXY .. qfko icwq curfie sdf hI lIijXY .. inju mn kI qfso jo bfq sunfieXY .. ho bfhr pRgt jfie afpu pCuqfieXY ..20..{cir: 11}

sorTf .. jo inju iqX koN dyq purK Byd kCu afpno .. qf ko ibDnf lyq pRfn hrn kir plk mYN .. 30 ..{cir-12}

eyDr- scu dy avqfr[ siqgurU nfnk sfihb jI dI joiq jugiq dy sdIvI mflk, sRI gurU gRMQ sfihb jI qF ieAu qfkIdF kr rhy hn jI:---

Dn ipru eyih n afKIain bhin iekTy hoie .. eyk joiq duie mUrqI Dn ipru khIaY soie .. 3 .. {788}-vf-9

jy ieh gRMQ dsLmysL jI ny hI iliKaf hY qF iPr hyT ilKy bcn iks dy ijLMmy mVHIey jI ?

(5) jo nr apuny icwq kO iqX kr dyq bnfie .. jrf qFih jobn hrY pRfn rhq jm jfie .. 9 .. sorTf .. iqRXih n dIjY Byd qfih Byd lIjY sdf .. khq isMimRiq aru byd kok sfrAU sO khq .. 10 ..{icR:13}

vyd bfxI df pWK pUr rhy, hy mhF igafnI hrbMs isMG jIE ! isMimRqIaF aqy vydF � ajyhy GtIaF AupdysL dyx vfly kI, dsLmysL jI ny hI iliKaf hY jI ?

(6) prY afpdf kYisXY kot ksLt sih lyq .. qAu suGr nr iesiqRXn Byd n apno dyq .. 13 ..{cir:19}

iksy iewk dI gwl nhIN hY hr bfr smuwcI iesqRI jLfq nUM hI byieqbfrI ikhf igaf hY. iesqRI nUM mMdf kihx qoN rokx vfly dsm gurU nfnk sfihb jI nUM ikho jhIaF gurmiq ivroDI gwlF nfl joiVaf jf irhf hY ? byieqbfrI kih lYx qy hI bs nhIN, hux iesqRI nUM KLqrnfk hwd qk gMuJldfr vI bxfieaf jf irhf hY ?

(7) cMclfn k cirqR ko skq n koAU pfie .. cMdR sUr asur sB bRhm ibsLn sur rfie ..49..{cir:24}

(8) dohrf.. aiqBuq giq binqfn kI ijh n skq koAU pfie .. Byd hfQ afvY nhI kotin ikXy Aupfie .. 28 .. {icR: 66}

(9) ikMnr jwC BujMg gn nr muin dyv adyv .. iqRX cirqR koN icq mY rMc n cInq Byv ..15..{icR:-67}

(10) cOpeI .. binqf cirq hfQ n afXo .. dyv dyq iknhUM nih pfXo .. iqRXf cirqR n ikshU kihXY .. icq mYN smiJ moin hÍY rihXY .. 21 ..{cir: 84}

(11) bRhmf ibsLn sr asur sB rYnfiDp idnrfie .. byd bXfs aru byd, iqRX Byd sky nih pfie .. 15 .. {cir: 124}

(12) BUq BivwK Bvfn mY suin Xq sdf bnfie .. cquir cirqR kO sdf Byv n pfXo jfie .. 40 .. {cir:129}

(13) qruinn kr ihXfro nih dIjY .. iqn ko coir sdf icq lIjY .. iqRX ko kCu ibsv:s n kirXY .. iqRX cirqR qy ijX aiq zirXY .. 20..{cir:214}

arQ:--iesqRI nUM kdy vI idl nhIN dyxf cfhIdf, pr Ausdf idl curf lYxf cfhIdf hY. iesqRI Auqy kdy ivsLvfsL nf kro aqy Ausdy cilwqrF qoN hmysLF zrdy rho.21.

(14) ien kI agm agfiD khfnI .. dfnv dyv n iknhUM jfnI .. 22 ..{cir: 167}

arQ:--ienHF iesqRIaF dI khfxI agMm aqy agfD hY ijs nUM dyv-dfnv hI nhIN jfx sky . 22 .

(15) ien abln kI rIiq apfrf .. ijn ko afvq vfr nf pfrf .. 11 .. {cir:273}

arQ:--ienHF iesqRIaF dI lIlHf aprm-pfr hY ijs df koeI afid jF aMq nhIN hY.

(16) dohrf .. cMclfn ky cirq ko skq n koeI ibcfr .. bRhm ibsLn isLv Kt bdn ijn isrjI krqfr .. 12 .. {cir:336}

(17) cOpeI .. iqRXf cirwqR iknhUM nih jfnf .. ibDnf isrij bhuir pCfqf .. isLv Gr qj kfnnih isDfXo .. qAu qruin ko aMqu n pfXo .. 16 ..

arQ:--iesqRI dy cilwqR nUM koeI vI nhIN smJ sikaf hY. prmfqmf vI iesqRI nUM pYdf krky pCqfAuNx lwg igaf sI. isLvjI Gr Cwz ky iPr jMgl ivc cly igaf sI pr iPr vI iesqRI df Byd nhIN pf sikaf sI . 16 .

(18) aMq iqRXn ky iknUM n pfXo .. ibDnf isrij bhuir pCqfXo .. ijn ieh ikXo skl sMsfro .. vhY pCfin Byd iqRX hfro .. 13 ..{cir:312}

arQ:--iesqRI dy rihs nUM koeI vI nhIN smJ sikaf hY. ienHF nUM bxf ky qF ivDfqf vI pCqfAuNdf sI. ijs pRBU ny ieh sfrf sMsfr bxfieaf hY Auh vI ies dy rihs (BydF BrI jIvnI) dy sfhmxy hfr igaf hY. 13 .. {gXfnI nrYx isMG jI dy tIky ivcoN vxgI mfqR}

inrxYkfr BfeI sfihb jIE ! inrxf krky ilKx dI ikrpflqf kr ByjxI, ik, kI Aus iewk agm agfD aqy aprMpfr isrjxhfr dI ikrq hox dy kfrn " smuwcI iesqRI jLfqI " hI quhfzy ilKfrI jI leI (afpxI dI BYx mfqf aqy nfl hI sqI ho jfx vflI iesqI sB dIaF sB) byieqbfrI bx KloqI sI ik, jF koeI Bfxf hor vriqaf hY jI ? ieh vI spWsLt kr dyxf ik, ikqy ieh Bfxf hI qF nhIN vriqaf hoieaF ik, qusI lok, Boly Bfly isv jI dI BolI BflI pqnI, durgf-cMzkf-isLvf aQvf BgAuqI dI ikrq hox dy kfrn dyvI mfqf dy Boly Bfly lfzly pUq ho, jo quhfzy vrgy quhfzy ilKfrI jI leI[ ablf agfD boD bx geI ? sLukr hY, eyDr sRI gurU gRMQ sfihb dy sLbd-igafn qoN ihrdy ivc Aupjy sdIvI ipafr qoN siqguurU nfnk jI dI imhr dy pfqr bx cuwky, qwq igafnI gurmuK-ipafry, srbWq jIvF ivc Ausy iewk df hI jlvf vyK vyK ky sdf " ivgfs ivc " rihMdy hn--

" afpxf siqguru syiv sdf suKu pfieaf qf ipru imilaf hdUry ] dyiK ipru ivgsI aMdrhu srsI scY sbid suBfey ] nfnk ivxu nfvY kfmix Brim BulfxI imil pRIqm suKu pfey ]2] ipru sMig kfmix jfixaf guir myil imlfeI rfm ] aMqir sbid imlI shjy qpiq buJfeI rfm ] sbid qpiq buJfeI aMqir sFiq afeI shjy hir rsu cfiKaf ] imil pRIqm apxy sdf rMgu mfxy scY sbid suBfiKaf ] piV piV pMizq monI Qfky ByKI mukiq n pfeI ] nfnk ibnu BgqI jgu bAurfnf scY sbid imlfeI ]3] sf Dn min andu Bieaf hir jIAu myil ipafry rfm ] sf Dn hir kY ris rsI gur kY sbid apfry rfm ] sbid apfry imly ipafry sdf gux sfry min vsy ] syj suhfvI jf ipir rfvI imil pRIqm avgx nsy ] ijqu Gir nfmu hir sdf iDafeIaY soihlVf jug cfry ] nfnk nfim rqy sdf andu hY hir imilaf kfrj sfry ]4]1]6] {399}

smdrsI hox df AupdysL dUijaF leI hI jLrUrI smJx vfly ivdvfn vIrn jIE ! qusIN grU bfxI dy ienHF bcnF qoN sucyq rih ky- "joiq Ehf jugiq sfie sih kfieaf Pyir pltIaY ] " dWso ik, kI klgLIDr jI dsvyN gurU nfnk jI nhIN sn ? kI[ AunHF qy AupRokq gurUbfxI-bcn lfgU nhIN sn ? kI, pihly srUp ivcly ieh bcn-BMiz jMmIaY BMiz inMmIaY BMiz mMgxu vIafhu ] BMzhu hovY dosqI BMzhu clY rfhu ] BMzu muaf BMzu BflIaY BMiz hovY bMDfnu ] so ikAu mMdf afKIaY ijqu jMmih rfjfn ] BMzhu hI BMzu AUpjY BMzY bfJu n koie ] nfnk BMzY bfhrf eyko scf soie ] ijqu muiK sdf sflfhIaY Bfgf rqI cfir ] nfnk qy muK AUjly iqqu scY drbfir ]2] AunHF dy afpxy nhIN hn ? jy qF isKI ivsLvfsL vfly hox dy kfrn Auprokq pRsLnf df quhfzf AuWqr hF ivc hY qF- Bulx aMdir sBu ko aBulu gurU krqfru ] bcnF dy huMNidaf kI siqgurF � pihly srUp ivc pqf sI ik dsvy srUp ivc ienHF hI iesqRIaF dy cirqR vI ilKxy pYxy hn ? aqy kI-" suB idvs afey gih kMiT lfey imly aMqrjfmIaf ] kI aMqrjfmI siqgurU nfnk dsvyN srUp ivc af ky afpxy ienHF gurU PLurmfnf df vI cyqf ivWsfr bYTy sn jI ?-(1) hm nhI cMgy burf nhI koie ] pRxviq nfnku qfry soie ]4] (2) kbIr sB qy hm bury hm qij Blo sBu koie ] ijin aYsf kir bUiJaf mIqu hmfrf soie ]7] (3) afip Aupfey nfnkf afpy rKY vyk ] mMdf iks no afKIaY jF sBnf sfihbu eyku ] (4) PrIdf Kflku Klk mih Klk vsY rb mfih ] mMdf iks no afKIaY jF iqsu ibnu koeI nfih ]75] (5) jIa jMq siB iqs dy sBnf kf soeI ] mMdf iks no afKIaY jy dUjf hoeI ]4] (6) sBu aMqrjfmI bRhmu hY bRhmu vsY sB Qfie ] mMdf iks no afKIaY sbid vyKhu ilv lfie ]6] (7) PrIdf bury df Blf kir gusf min n hZfie ] dyhI rogu n lgeI plY sBu ikCu pfie ]78] (8) durmiq JUTI burI buirafir ] aAugixafrI aAugixafir ] kcI miq PIkf muiK bolY durmiq nfmu n pfeI hy ]5] (9) ieku iPkf n gflfie sBnf mY scf DxI ] ihafAu n kYhI Tfih mfxk sB amolvy ]129] (10) ieku iPkf n gflfie sBnf mY scf DxI ] ihafAu n kYhI Tfih mfxk sB amolvy ]129] qusIN ikhVy Buwly hoey ho ik, gurU gRQ sfihb jI dy srUp ivc ajyhI isiKaf hor vI byaMq hY. qusIN cMgI qrHF jfxdy ho ik mMdf bol bolxf jF ilKxf BilaF df krm nhIN hY. " ijs mfqf ny mnuwK nUM jnm idwqf ijs ny ies leI lfl pYdf kIqy, ijs � sqigurU jI DMn DMn kihMdy Qwkdy hI nhIN-, (1) nfnk jnnI DMnI mfie ]4]{1257} (2)- Dnu jnnI ijin jfieaf DMnu ipqf prDfnu ]{32} (3)- kulu AuDfry afpxf DMnu jxydI mfieaf ]{138} (4)-DMnu su vMsu DMnu su ipqf DMnu su mfqf ijin jn jxy ]{1136} (5)- sbid mrY mnu mfir DMnu jxydI mfieaf ] {1286} bcnf dy pUry siqgurF jI ny, Aus � GtIaf iksm dI byieqbfrI qy afcrn- hIx kfmI vI, kI, afp hI kihxf sI jI ? ijs iesqRI (-jLfqI) nUM mMdf kihx qoN siqgurU jI ny pihly srUp ivc hI vrj idwqf sI, ies sfry ipgLCokV nUM Buwl Bulf ky, siqgurU jI � bdnfm krn vflI ilKq AunHF dI pfvn nfmxy nfl joVn vfly, kI, asIN Ausy gurU nfnk sfihb jI dy hI iswK hF ? cMgI jhI cwpxI nhIN iml rhI ? siqkfrq igafnI sfihb jIE?

lfcfr byshfrf gLrIbxNI, sLrx-jfick nUM ijs mrd ny koTy qy ibTfieaf, ijs mrd ny ies nUM pwQrF nfl ivafh ky sYNkVy pRoihqF dI kfm agnI sLFq krn df sfDn, rfmjxI bxfieaf, iPr vI ijhVI iesqRI ies nIc pfpI mrd dy nfl hI sqI ho sVmrdI rhI, awj AuhI mnuwK-rUp iswK, jnm dfqI, afpxI skI mfqf df nMgyj (asLlIl cilwqrF ivcdI) bVy bysLrmF vFg vyKx ivKflx dI vkflq kr irhf hY. ieh kuJ AuhI gurUisWK kr irhf hY ijhVf kdy smuwcI BfrqI nfrI dI pwq df rfKf mMinaF jFdf sI ? " CeI rn geI bsry � moVIN- moVIN BfeI zFg vfilaf srdfrf. kI ieh bcn eysy isMG jI pRqI aQfh Brosy dy pRqIk nhIN sn bxy hoey jI ? prm siqkfrq igafnI jIE ! ikwDr qor rhy ho pMQ dI jvfnI � ?

BfeI gurdfs jI df ieh Purmfn--jy mF hovy XfrnI puq nf pqfry- pr, kI ho skdf hY jd ieh DVf Aus kfl-rUp sLMBU nfQ � afpxf ipqf mMndf hY ijhVf keI qrHF dy nsLy krdf iPlmF ivc drsfieaf jFdf hY aqy keI iksmF dI sLrfb GiVaF dI imxqI nfl pIx vflI isLvf � afpxI mfqf ? nsLeI mF ipAu dy byty, Blf suwc afcfr isKf rhI gurmiq dI prvfh ikAuN krn ?

17- quhfzI icWTI dy qIjy sPLy dI 12vI sqr qoN- (A) " ibpRn kI rIq qoN sc dy mfrg qwk " quhfzI ilKI pusqk sucwjI hY, (a) pr " ibpRn kI rIq " dI rt lfeI rwKxI vDIaF gwl nhIN. "

(A) " ibpRn kI riq qoN swcu df mfrg " pUrI pusqk qF ajy CpI hI nhI jI, qusF, sc dy mfrg qwk df inrxf ikvyN kr ilaf ?

(a) siqgurU gRMQ sfihb jI df arMB hI qRYmUrqI-rUp (bRhmf, ibsLn mhysL) rwb df sdf leI Bog pf irhy 1 qoN huMdf hY. iPr jpu sfihb dI pihlI pMkqI " socY soic n hoveI jy socI lK vfr ] bRfhmxI mfieaf jfl qoN KLlfsI pfAux df AupdysL. bfkIaF ivcoN vI koeI ivrlI pAuVI hY jo bRfhmxI rIq qoN KLbrdfr krn dy AupdysL qoN ibnf hovygI. ies qoN agFh ajyhI koeI (awzry isrlyK vflI smuwcI) bfxI ijs ivc bRfhmxI rIq qoN bcn dI icqfvxI df sMkyq qwk nf hovy, qusF ilK ByjxI, vwzf Aupkfr mMnfgf jI. bfl Aumrf ivc hI siqgurF ny mnuwK mfqR � bRfhmxI rIq qoN bcy rihx df AupdysL dyxf arMiBaf aqy 1708 qk gurmiq AupdysL ivc bRfhmxI rIq qoN bcy rihxf dI qfkId inrMqr huMdI rhI. ieh icqfvxI vI dfs dI afpxI kfZ nhIN hY-" jb lg KLflsf rhy inafrf[[[[ [[[ien kI prqIq ". igafnI jI asl ivc " ibwpRn kI rIq " dI axhoNd df nfm hI gurU nfnk sfihb jI dI asl " iswKI " hY. iPr " ibWpRn kI rIq dI rt lfeI rWKxI, dfs leI " eyzI vDIaf gwl " quhf� iks kfrn nhIN lwgI jI ? kI qusIN cfhuMdy ho ik asIN sfry muV AunHF hI rIqF dy DfrnI bx jfeIey ijnHF qoN siqgurF ny sKLqI nfl vrijaF hY? iks gWl ivc quhf� isafxp njLr af rhI hY jI ?

18-qusIN boldy gey:--(A) gurbfxI qoN smdrsI vIcfr pRfpq krn vflf ijigafsU aflocnf ivc nhI pYNdf ikAuNik Auh " Git Git mih hir jU bsy " df ainafeI huMdf hY. ijhVf pRymI sRI gurU amrdfs jI dy pfvn bcn-

spq dIp spq sfgrf, nvKMz cfir vyd ds ast purfxf ] hir sBnf ivic qUM vrqdf, hir sBnf Bfxf ] (pMnf 45) "Aucfrdf hY qF Aus dI suriq " ibpRn kI rIq vflI BMzI pfAux vl jFdI hI nhI. ieh dso ik dsm gRMQ ny ikhVI ibpRn kI rIq pMQ ivc vfVI hY ?

(A) quhfzI icWTI dy ies Bfg df muwK mMqv dfs � smdrsI bxfAux df hY. pr quhfzIaF vrqIaF Auproikq dohF hI pMgqIaF qoN dfs � isrjxhfr dI srbivafpkqf df igafn qF imldf hY pr Aucycy qOr qy smfnqf df igafn nhIN imldf, ijvyN--(1) bRhm igafnI kY imqR sqRü smfin ] (272) (2) imqR sqRü sB eyk smfny jog jugiq nIsfnI ]2] {496} (3) burf Blf khu iks no khIaY ] dIsY bRhmu gurmuiK scu lhIaY ] {353} (4) burf Blf khu iks no khIaY sgly jIa qumÙfry ]1] rhfAu ] {383} aqy (5-vF) pr kf burf n rfKhu cIq ] qum kAu duKu nhI BfeI mIq ]3] {386} ienHF guruU PLurmfnf ivc dfs ijhy aigafnIaF � inKyV ky smfnqf df isDFq smJfieaf hoieaf hY. iksy gurmiq Audfhrx duafrf qusIN vI gurU bfxI dIaF Auproikq pMkqIaF dy guJy smfnqf-AupdysL � srl krky ilK idwqf huMdf qF Aupkfr huMdf. hux qy eyho cfrf hY ik Auprokq pMgqIaF vfly pUry gurU sLbd-rUp dI ivcfr stIkF qoN kr vyKdf hF . eyQy vI pMnf gLlq hox dy kfrn pUrI pAuVI lWBx ivc aokV afeI:--

spq dIp spq sfgrf nv KMz cfir vyd ds ast purfxf ] hir sBnf ivic qUM vrqdf hir sBnf Bfxf ] siB quJY iDafvih jIa jMq hir sfrg pfxf ] jo gurmuiK hir afrfDdy iqn hAu kurbfxf ] qUM afpy afip vrqdf kir coj ivzfxf ] 4] {pMnf 85}

arQ:-sq dIp, sq sfgr, nO KMz (Bfv, sfrI kudrq ivc, Pyr) cfr vyd, aTfrF purfx, (Bfv Drm dy sfry sfihq ivc, Pyr) hy hrI ! qMU (ienHF) sBnF ivc vrq irhf hY qy hy hrI ! qUM sBnF � Bf irhf hYN. hy hrI hor sfry jIv qY� iDaf rhy hn, hy sfrMgpfn jIAu ! jo (qYnUM ) hy hrI ! gurU duafrf arfD rhy hn mYN AunHF qoN sdky jFdf hF. (mYN qyQoN sdky hF qUM jo) acrj kAuqk krdf hoieaf sfry vrq irhf hY ] 4 ] { " sMQXf sRIU gurU gRMQ sfihb " ikrq BfeI vIr isMG jI [dUjI sRMcI sPf 719}

swq dIp, swq smuMdr, nO KMz, cfr vyd, aTfrF purfx, iehnF sBnF ivc qUM hI vws irhf hY, qy sB � ipafrf lgdf hY. hy DnuK-DfrI pRBU ! sfry jIaf jMq qyrf hI ismrn krdy hn. mYN sdky hF AuhnF gurmuKF qoN, jo gurU dy snmuK ho ky qY� jpdy hn (BfvyN) qUM ascrj lIlHf rc ky afip hI sBnF ivc ivafpk hY.4. (" sRI guurU gRMQ sfihb drpx "-pihlI poQI sPLf 540 sfihb isMG jI}

srbgqf df aQvf srb-ivapkqf df igafn qF imldf hY pr Auproikq do ivdvfnf dy ilKy arQF qo smfnqf df AupdysL njLr nhIN afieaf. jy afp jI df ivcfr vyd purfx afid sfry gRMQF � iek njLr nfl ivcfrn df AupdysL hY qF iPr:--

1- qRY gux bfxI byd bIcfru ] ibiKaf mYlu ibiKaf vfpfru ] mir jnmih iPir hoih Kuafru ] gurmuiK qurIaf guxu Auir Dfru ]4] guru mfnY mfnY sBu koie ] gur bcnI mnu sIqlu hoie ] chu juig soBf inrml jnu soie ] nfnk gurmuiK ivrlf koie ]5]4]13]9]13]22] {1262}

2- pMizq mYlu n cukeI jy vyd pVY jug cfir ] qRY gux mfieaf mUlu hY ivic hAumY nfmu ivsfir ] pMizq BUly dUjY lfgy mfieaf kY vfpfir ] aMqir iqRsnf BuK hY mUrK BuiKaf muey gvfr ] siqguir syivaY suKu pfieaf scY sbid vIcfir ] aMdrhu iqRsnf BuK geI scY nfie ipafir ] nfnk nfim rqy shjy rjy ijnf hir riKaf Auir Dfir ]1] {647}-vf-13-

3- kfgd kI EbrI msu ky krm kpft ] pfhn borI iprQmI pMizq pfVI bft ]137]{1371}

4- byd kI puqRI isMimRiq BfeI ] sFkl jyvrI lY hY afeI ]1] .329]--3-30

5- kbIr mfie mUMzAu iqh gurU kI jf qy Brmu n jfie ] afp zuby chu byd mih cyly dIey bhfie ]104] {1369}

ihMdUaF dIaF Drm pusqkF � mnuwKqf leI pUrI qrHF lfhyvMd qF kI mMnxf sI sgoN AunHF ivcly aAuguxf qoN siqgurF ny sf� sucyq kIqf hY] hy mhfn inrxYkfr jIE ! AupRokq sLbd mflf qoN siqgurU bfry afp jI df inrxf kI AuhI hY jo dfs � smJf rhy sI ? kI, hux ikqy siqgurF dy ies pfvn PLurmfn dy sfhmxy zMzOqF krn dI loV qF nhIN pY rhI jI ? mUrKu hoie n afKI sUJY ] ijhvf rsu nhI kihaf bUJY ] ibKu kf mfqf jg isAu lUJY ]6]{41}

qusF pAuVI dIaF kyvl iqMn hI qukF vrqIaF sn. Aus ansfr eyDroN vI iewk hI gurU PLurmfn TIk sI. sbwb nfl qusI ikMqU krnf qF AuNj hI burf mMndy ho ? so quhfzy vloN vfDU JMjt pYx df koeI zr hI nhIN sI. iPr vI ikAuNik gurU bfxI dy hr isDFq � spWsLt krn leI dfs ny ikAuik Gwto GWt pMj gurU PLurmfn ilKx df tIcf imiQaf hoieaf hY. so Aus ansfr pMj guurU PLurmfn ilKy hn. pury dsm gRMQ dy drsLn krfAuNx vfly jF cux cux ky bfxI ilKx vfly quhfzy leI sB smfn hI hoxy cfhIdy sn. pr vfpr ies qoN Ault irhf hY. spWsLt hY ik qusIN sfrI gurU bfxI df inrxf ilKx qy vI smdrsI nhIN ho sky. avr AupdysY afip n bUJY ] aYsf bRfhmxu khI n sIJY ]3]

a) quhfzy bcn df iek Bfg ieh:-" ijigafsU aflocnf ivc nhI pYNdf" ipafry vIrn igafnI hrbMs isMG jIE ! kI, inrxf, aflocnf qoN ibnf hI jnm lY lYNdf hY ? kI, qusIN gurmuiK ivdvfn ipRM: sfihb sfihb jI vrigaF srb siqkfrq ivdvfnf dy tIky qy ikMqU nhIN iliKaf ? afpxI Cwzo, kI siqgurU nfnk sfihb jI ny, (pUrf sfkf ilKx dI loV nhIN pr qusIN hI dwso ik) jnyAU pfAux smy kI, sqgurU jI ny " ikMqU aQvf aflocnf " kIqI sI ik, jF siqbcn afK ky bRhmxI jnyAY-rUp mfieaf jfl gl ivc pf ky bIby rfxy jigafsU bx gey sn ? iPr jogIaF dy mWT, sfDF dy zyry, isD-mqy, pIrF dy ijrgy, ikhVf QF sI, ijQy siqguurU jI nfl " ikMqU pRMqU" ny isMg nhIN sn af PLsfey ? kfby jf ky rWb dy kiQq Gr kfby vl pYr psfr lytx vrgf ikMqU qF kdy koeI kr hI nhIN sI sikaf. BfvyN gurmiq mrXfdf dI rfKI ivc pRpwkqf ilafAux vfsqy siqgurF df kOqk hI sI, pr dfdU jI dy kbr qy qF isWKF df ikMqU dsLmysL jI qk jf pRgt hoieaf sI. nfl hI afpxy ilKy bcn hux iPr pVH lvo-gurbfxI qoN smdrsI vIcfr pRfpq krn vflf ijigafsU aflocnf ivc nhI pYNdf ikAuNik Auh " Git Git mih hir jU bsy " df ainafeI huMdf hY. " hux ieh inrxf kro ik ijs vI ilKfrI ny, iesqRIaF dy JUT-ciqr ilK ky smuwcI iesqRI jLfqI � bdnfmI df itWkf lfAux vflf dusLkrm kIqf hY, kI Aus � ieh qswlI ho cuwkI sI ik AunHF iesqrIaF dy ihridaF qwk Aus " hir jU " dI phuMc nhIN sI ho skI ijnHF dI ilKfrI jI ny[[[[[[ ? jF quhfzf ilKfrI gurbfxI dy ienHF bcnf--Gt Gt mY hir jU bsY sMqn kihE pukfir ] khu nfnk iqh Bju mnf BAu iniD Auqrih pfir ]12] {1427} qoN jfxU hI nhIN sI ? ik, jF iesqRIaF ivc quhfzy vflf " kfl hir jU " huMdf hI nhIN jI ? iKmf krnf, AuNj ilKx ivc qF bysLumfr gLlqIaF huMdIaF hI rihMdIaF hn pr quhfzy ijhf inrxY kfr gurbfxI ilKx ivc bfr bfr gLlqI ikAuN kry jI ? kdhu dy Qf kdo, iPr pUq dy kUq aqy hux my dy QF mih ? kwcI qy bRfhmxI bolI gurisWK ivdvfn leI kI sB TIk hI TIk hY jI ?

19---(A) qIjy sPy qy hI afp jI dy ieh bcn- ÃÄsiqgur pRsfid " dI QF ÃÄ vfihgurU jI kI Pqih " iks ny iks aiDkfr aDIn ilKI geI, vrgf qrkvfdI pRsLn koeI isWK psMd nhIN krdf ".

ies ilKx ZMg ivruWD pRQm jLordfr ros-siqgurF pRqI dfs vloN vrqy iksy vI sLbd � " qrkvfdI " kihxf " soky ivc aMnHy hoey " mMdBfgy mnuwK vflI gwl hY . ieh XkIn kr lYxf asMBv bixaf hoieaf hY, ik- " joiq Ehf jugiq sfie " PLurmfn qoN sucyq, srb klf smrwQ aqy aBuwl dsm siqgurU nfnk sfihb[ sRI gurU goibMd isMG jI ny mUl mMqr dI sUrq-mUrq bdlI hovy aqy Aus � sdIvI guirafeI dI mflk bxn vflI gurUbfxI df ihwsf nf bxfieaf ? so dfs df ieh kihxf ik, " ieh anrQ iks ny kIqf "-suihrd gurisWK dy ihrdy dI pukfr hY. drdF BrI ajyhI pukfr, iksy hMkfrI aqy hr QF � " soky mfiraf " hI smJx vfly � qF bysLk " qrkmeI " ho idwsdy, pr quhfzy vrgy " inrxYkfr igafnI mhF purK vI jd, aMqrIv afqmy qoN inklI luwCxI BrI ies puwC leI " qrkvfdI" sLbd vrqy qF, mnsUr � Puwl vwjx jyhI pIV hoxI hI sI---.

" muslmfn " dy QF " byeImfn " kihx vfly sfihbjLfdf " rfm rfey jI " � durkfiraf jfx vflf sfkf, afpxy hI prvfr ivc vriqaf hox dy, AuprMq dsLmysL jI AuhI Buwl dobfrf vfprdI Jwl lYx ? ajyhI nIvIN ivcfr mn ivc kdy nhIN afAux dyxI cfhIdI. dfs leI nsIhq-nfmf ilKdy hoey vI qusI, gurmiq dlIlF nfl sLMky dUr krn dy QF (aigafnI isWKF dy mn ivc) BVkfht pYdf krn vflf " BMzI prcfr" afp hI krI jf rhy ho jI ? igafnI jIE! ijhVy isWK 1976 qoN ajyhI pusqk dy ivruWD nhIN bol sky, ijs ivc ieh iliKaf hY (1) " ijhVf isWK sRI ikrsLn jI � vfihgurU nhIN mMndf Auh sRI gurU gRMQ sfihb jI df isWK nhIN hY "(2) sRI gurU hir goibMd sfihb � pMcm pfqsLfh jI dI ibMdI aOlfd hox dy QF, mMqr dy jLor nfl ivsL� jI pRgt hoey, (3) bfl Aumrf qoN jnyAUDfrI bx cuWky-- (4) gurU qygL bhfdr jI dI sLhfdq nhIN sgoN kYd dy duKF qo Cutkfrf pfAux leI afqm hiqaf kIqI ilKI hY[ (5) afpxy ipqf dy mhil ivc bYTI (bIbI) kolLF (jI) df husn vyK ky gurU sfihb cuwk ilafey aid. aQvf hor byaMq kuJ isWKI � Zf lfeI jfx vflIaF gWlF ilKIaF hn. ijhVf isWK iek suihrd pMQ drdI dy sLMky � dUr krn dy QF afp hI kRoDI hoieaf BVkfht ivc afAuNdf hY, Aus bfry quhfzf kI inrxf hY jI ? " kTn kroD Gt hI ky BIqir ijh suiD sB ibsrfeI ] rqnu igafnu sB ko hir lInf qf isAu kCu n bsfeI ]1]

(a)----dfs ny ieh kdoN ikhf hY ik[ BfeI dieaf isMG jI ny mugLl smrft dy drbfr ivc gwj qy PLqih gujfAux qoN iJjk mMnI sI? sLfied qusI eyQy Pyr ckrI Kf gey lwgdy ho-gl PLqih bulfAux dI nhIN gl qF mUl mMqR dI KMzxf dI hY.

(e) inMidaf aqy BMzI prcfr ieko gwl hY- cMgy Bly suihrd mnuWK � bdnfm krnf hI inMidaf, jF BMzI prcfr hY. kI, qusIN dfs df ieh iliKaf iksy QfAuN ivKf skdy ho- " mY gurU gRMQ jI dI bfxI qoN ibnf hor iksy rcnf � svIkfr nhIN krdf ? dfs qF bfr bfr ieh duhfeI dy irhf hY ik, ijhVI, ilKq siqgurU jI dI bfxI dy ankUl nhIN hY, aqy siqgurU gRMQ sfihb jI dy iksy vI isDFq dI KMzxf krdI hY, Auh ilKq dfs leI rwdI df Zyr hY. gurbfxI qoN bfhr dy ieh bcn--" jb lg Kflsf rhy inafrf . qb lg qyj dIaf mY' sfrf . jb ieh ghy ibpRn kI rIq . mYN nf krUM ienkI prqIq ." iswKI dI nuhfr kfiem rwKx leI hor sfrIaF ilKqf nfloN, dfs � vWD, guxkfrI idws afey hn. jd (pYrf nMbr 4 qy ivcfrI gl) pihlF hI ilK cuwky sI qF, muV muV AuhI inMdq BfsLf ilKx vic qusIN kI rs mfx rhy ho ? spwsLt ho irhf hY ik, afp jI BMzI prcfr krn smyN gurbfxI dI iksy vI isiKaf df iDafn rWKxf afpxy leI JMjt mMndy ho. quhfzf ieh Dwkf-Aupkfr dfs � qF sgoN pRBU crnf ivc lY apiVaf-

20---quhfzf ilKqI AupdysL:--(A) sRI dsm gRMQ ivwc jfp sfihb, cMzI dI vfr, cMzI cirqR, sLsqRnfm mflf, cAubIs avqfr, pfKXfn cirqR afid (a) rcnfvF df aiDaYn purfqn smyN dIaF pRsiQqIaF � sfmhxy rWK ky kro, vrqmfn smyN dIaF pRsiQqIaF nfl Aus rcnf � mfpx-qolx df muK mMqv dsm gRMQ dI by-loVI ivroDqf krn qoN isvfey hor kuJ nhIN ?

Auwqr:-- " dsm gRMQ dIaF (jfp sfihb qoN pfKXfn cirqR qwk) Cy bfxIaF df aiDaYn purfqn smyN dIaF pRsiQqIaF � sfhmxy rWK ky kIqf jfvy " ipafrf isMG pdm jI vflI ies bolI qoN sfPL jLfhr hY, ik, qusIN vI iehI kih rhy ik, AunHF simaF ivc, (BfvyN gurU gRMQ sfihb dy afsLy dI KMzxf hI kr rhI hY--ies JUT-) bfxI ny hI kOm ivc Aucycf josL Biraf sI. aslLIaq kI hY ? ies df ijLkr-jfgdy � jgfAux vflI ivarQ dI kFvf rOlI hI hY. pr ikAuNik afKLr sfzy ies pwqr ivhfr ny ieiqhfs dy pMinaF df BfeIvfl bxnf hY ies leI, ikqy afAux vflIaF pIVHIaF vI qufhzy ilKy df asr nf kbUl kr bETx[ guuurU bfxI dI Cqr Cfieaf hyT aslIaq ilKxI jLrUrI PLrjL bx igaf hY.

------kwtVvfdI ieslfmI rfj dIaF sKLqIaF aqy iBafnk jLulm df cwkr sYkVy sfl cldf rihx dy kfrn, BfrqI mnuWK eynf zrpok aqy axKhIn ho cuwkf sI, ik muslmfn dy Qwukx leI afpxf mUMh Kuhl dyxf aqy afpxI DI BYx (aQvf KLUbsUrq pqnI qwk vI) jrvfxy dy nfl afp hI qor dyxI, ies df Bfg bx cuwkf sI. aqmk qOr qy ipMglf aqy srIrk bl dI vrqoN krn dy asmrQ ho cuwky mfno ByzF dy vwg ivcoN " siqgurU nfnk sfihb jI ny, pUrn sMq aqy isMG-sUrmf pYdf krn vflf (sfry kiQq dyvI dyviqaF, smfj sudfrkF leI asMBv bx cuikaf) kTn kfrj nypry cfVH ky sMsfr � nvIN ijLMgdI dI sUJ bKLsLsL krnI sI. hjLfrF vrHy anykqf dI pUjf nfl juiVaf rihx dy kfrn afpsI Puwt aQvf pftoDfV ijhy gMBIr rog df isLkfr ho cuwky mnuwK � nvF nroaf krnf sI. asfD rogF df dfrU DuroN hI lY ky afey, siqgurU nfnk sfihb jI ny pihlF anykqf qoN eykqf df pujfrI, Bfv 33 kRoV dyvI dyviqaF dI pUjf dy QF ' iek " df pujfrI bxf ky-eyku ipqf eyks ky hm bfirk " dy isDFq qoN shodrqf vflf ipafr bxfAuxf sI] so-- -- " sfihbu myrf eyko hY ] eyko hY BfeI eyko hY ]1] " df iehsfs Aujfgr krn leI, lokF � " afid scu jugfid scu ] hY BI scu nfnk hosI BI scu ] 1 ] " dI soJI krfAux leI, Brm-rog ivc Psy, sMsfr dy rogIaF kol puwjxf sI. jfn lyvf KLqiraF nfl Bry rsiqaF qy krIb 35 hjLfr mIl sPLr kIqf. KLudfeI hkUmq dy numfieMdy, siqgurU nfnk pfqsLfh jI jfxdy sn ik, ipafry dy gux pRymI ivc af vwsdy hn. ijs akfl nfl mnwuK df ipafr bxfieaf jf irhf sI, Aus dy Auh rwbI gux mnuWK nUM idRVH krvfey ijhVy rwbI gux siqgurU jI mnuwK dy afcrn ivc Brnf chuMdy sn. ies rWbI inXwm � spwsLt kr rhI gurU bfxI-- 1) " ijsu isAu rfqf qYso hovY scy sic smfieaf ]5](2) siqguru syvy so jogI hoie ] BY ric rhY su inrBAu hoie ] jYsf syvY qYso hoie ] 4]" (3) ijn inrBAu nfmu iDafieaf iqn kAu BAu koeI nfih ](4) jo inrmlu syvy su inrmlu hovY ] hAumY mYlu gur sbdy DovY ] inrml vfjY anhd Duin bfxI dir scY soBf pfvixaf ]4] (5) so jIvq ijh jIvq jipaf ] pRgt Bey nfnk nh Cipaf ]21] igafnI jIE ! quhfzf bVf Aupkfr hovy jy, dsm gRMQ dI bfxI ivcoN ajyhy bcn qusIN kZ ivKfAu, ijnHF qoN kfdr dy ies inXm df igafn idRV hox df Brosf bxdf hovy.

ijAuN ijAuN gurU bfxI idRV huMdI geI iqAuN iqAuN--" ijn inrBAu ijn hir inrBAu iDafieaf jI iqn kf BAu sBu gvfsI ] Aqy--qUM inrvYru sMq qyry inrml ] gux kih guxI smfAux vflf cmqkfr pRgt hoxf sLurU ho igaf aqy eyho ijhy Auwqm purK bxny arMB ho gey--

1- ssiqR qIKix kfit zfirE min n kIno rosu ] kfju Auaf ko ly svfirE iqlu n dIno dosu ]1] mn myry rfm rAu inq nIiq ] dieafl dyv ik®pfl goibMd suin sMqnf kI rIiq ]1] rhfAu ] crx qlY Augfih bYisE sRmu n rihE srIir ] mhf sfgru nh ivafpY iKnih AuqirE qIir ]2] cMdn agr kpUr lypn iqsu sMgy nhI pRIiq ] ibstf mUqR Koid iqlu iqlu min n mnI ibprIiq ]3] AUc nIc ibkfr suik®q sMlgn sB suK CqR ] imqR sqRü n kCU jfnY srb jIa smq ]4] kir pRgfsu pRcMz pRgitE aMDkfr ibnfs ] pivqR apivqRh ikrx lfgy min n BieE ibKfdu ]5] sIq mMd sugMD cilE srb Qfn smfn ] jhf sf ikCu qhf lfigE iqlu n sMkf mfn ]6] suBfie aBfie ju inkit afvY sIqu qf kf jfie ] afp pr kf kCu n jfxY sdf shij suBfie ]7] crx srx snfQ iehu mnu rMig rfqy lfl ] gopfl gux inq gfAu nfnk Bey pRB ikrpfl ]8]3]
{1017-18}

{quhf� qF sLfied ieh arQ psMd hI nf afAux pr afm pfTkF dI shUlq leI arQ ilKxy jLrUrI smJy hn}

arQ:--arQ :- rhfAu dI quk ivwc gurdyv jI df Purmfn hY, hy myry mn ! dieafl, pRkfsL-rUp (dyv) ikrpfl goibMd dy (sMq jnF dI sMgq ivwc rih ky) sdf hI prmfqmf df ismrn krdf rhu (Auh sMq jn huMdy ikho ijhy hn ? AunHF) sMq jnF dI jIvn mrXfdf sun . 1 .

ijs mnuwK ny iksy ruwK nUM iksy qIKix Bfv qyjL hiQafr nfl kwt suitaf, ruwK ny afpxy mn ivwc Aus Auqy rosu Bfv gLuwsf nhIN kIqf sgoN ruK dI lwkVI ny Aus df kMm svf idwqf, qy kwtx vfly nUM rqf Br koeI dosL nF idwqf .1.

ijhVf mnuwK byVI nUM afpxy pYrF hyT (Augfih) bYisE Bfv afpxy pYrF hyT ilqV ky, nwp ky Aus ivwc bYh igaf Aus mnuwK dy srIr ivwc pYNzy df sRm Bfv QkyvF nf irhf . iBafnk smuMdr (diraf afid) Aus nUM nhIN ivafp skdf Bfv, pfxI Aus Auqy afpxf kOeI asr nhIN pf skdf, byVI ivwc bYT ky Jwt pfr jf Auqiraf byVI ny afpxI hoeI iksy byadbI vwl koeI iDafn nhIN idwqf sgoN Aus nfl nykI hI kIqI . 2 . ijhVf mnuK DrqI AuNNwqy cMdn agr kpUr nfl lypn krdf hY Aus mnuwK nfl DrqI koeI KLfs ipafr nhIN krdI, qy ijhVf mnuwK DrqI AuNNwqy gUMh mUqr sutdf hY, DrqI nUM puwtdf hY Aus mnuwK ivruD DrqI koeI ros nhIN krdI . 3 . koeI AuNNwcf hovy koeI nIvF hovy, koeI burfeI kry koeI BlfeI kry afkfsL dy vqIry ivwc koeI Prk nhIN pYMdf aqy sBnF vfsqy suKF df Cqr bixaf rihMdf hY . akfsL nf iksy nUM imwqr smJdf hY aqy nf iksy nUM vYrI, sfry jIvF nfl iewk-smfn hY . 4 .

sUrj afpxI pRcMz Bfv qyjL rOsLnI nfl pRgt ho ky hnyry df nfs krdf hY . cMgy mMdy sB jIvF nUM Aus dIaF ikrxF lwgdIaF hn, iksy nfl koeI ibKfdu Bfv duwK, ivqkrf nhIN krdf . 5 . TMzI, imwTI aqy sugMDI-BrI hvf sBnf QFvF qy iewko ijhI cldI hY, cMgIaF mMdIaF swB cIjLF nUM ibnf sMky dy Bfv ibnf iJjk dy lwgdI hY . 6 .

ijhVf vI mnuwK cMgI jF mMdI Bfvnf nfl awg dy nyVy jFdf hY, awg Aus df pflf dUr kr idMdI hY . awg nUM iksy afpxy jF prfey nfl koeI vfsqf nhIN Auh afpxy suBf ivwc azol irMihMdI hY . 7 . (hy myry mn ! iesy qrHF prmfqmf dy sMq jn) prmfqmf dy crnF dI srn ivc rih ky KLsm vfly bx jFdy hn, Auh sohxy pRBU dy pRym-rMg ivc rqy rihMdy hn . hy myry mn qUM vI gopfl pRBU dy gux gfAuNdf irhf kr qF jo qyry qy vI pRBU dI imhr ho jfey . 8 .

mMqRM rfm rfm nfmM D´fnµ srbqR pUrnh ] g´fnµ sm duK suKM jugiq inrml inrvYrxh ] dXflµ srbqR jIaf pMc doK ibvrijqh ] Bojnµ gopfl kIrqnµ alp mfXf jl kml rhqh ] AupdysM sm imqR sqRh BgvMq Bgiq BfvnI ] pr inMdf nh sRoiq sRvxM afpu iq´fig sgl ryxukh ] Kt lK´x pUrnµ purKh nfnk nfm sfD sÍjnh ]40]

ies guurU PLurmfn qoN imldy igafn df vyrvf:--

1= prrmfqmf df nfm jpxf aqy Aus nUM srb ivafpk jfx ky Aus ivwc suriq joVnI .

2= suKF duKF nUM iewko ijhf smJxf , aqy pivqR qy vYr-rihq jIvn jIAUxf .

3= sfry jIvF nfl ipafr-hmdrdI rwKxI aqy kFmfidk pMjy ivkfrF qoN bcy rihxf .

4= prmfqmf dI isPLiq-sflfh nUM ijMdgI df afsrf bxfxf aqy mfieaf qoN ieAuN inrlyp rihnf ijvyN kAul Puwl pfxIN qoN aiBj rhMdf hY .

5= swjx aqy vYrI nfl iewko ijhf pRym-Bfv rwKxf aqy prmfqmF dI BgqI ivwc ipafr bxfxf .

6= prfeI inMidaf afpxy kMnf nfl nf suxnI aqy afpf-Bfv iqafg ky swB dy crxF dI DUV bxnf - - hy nfnk ! pUrn purKF ivwc ieh Cy lwCx huMdy hn , AunHF nUM hI sfD afKIdf hY .40.

mnuWK sMq aqy sUrmf bxdf igaf. qusIN ieh vI cMgI qrHF jfxdy ho ik, afqmk Auwcqf vflI jIvn jugq bxf rhI isiKaf dy aQfh sfgr, siqgurU gRMQ sfihb dy igafn dy ies pwK dy ieh, kyvl vxgI mfqR hI drsLn hn.

ies qwQ qoN vI, igafnI hrbMs isMG jI qusI BlI BFqI jfxU ho ik, ajyhy igafn qoN imldI isiKaf dI kmfeI vfly ny hI, mugLl-sLfhI dy krVy koit ivcoN GoVy lY aFdy sn. sRI gurU hir goibMd sfihb jI dI kmfn hyT mugLlIaF POjF � cfr vfrI buQfV BMnvI hfr df suafd cKfieaf. gurU nfnk-gurU gMRQ sfihb jI dI bfxI-igafn anusfr jIvn Zfl lYx dI kmfeI ny hI, sMsfr � ajyhy aduqI inrBY sMq-sUrimaF dy drsLn dIdfry krfey ijnHF ny, dygF ivc Aubfly KidaF, aQvf afiraF nfl cIry jFidaF vI, prm anMd mfixaf. BMgfxI dy XuwD smyq, 1699 qoN pihlF keI iBafnk XuWD lVidaF vI siqgurF dy ienHF bcnF dI-" sBu ko afsY qyrI bYTf ] Gt Gt aMqir qUMhY vuTf ] sBy sfJIvfl sdfiein qUM iksY n idsih bfhrf jIAu ]3] " kmfeI qoN nf AuWky nf Qwky. ipafsy aqy Gfiel vYrIaF dI syvf kyvl TMzy jl nfl hI nhIN kIqI, sgoN AunHF dy jLKLmF dI pIV Jt hI hr lYx vflI kfrI mlHm vI lfeI. koeI ivKfAu dsm gRMQ dy ivvfd gRsq Bfg ivcoN ajyhy cmqkfrI mhFpurK-sUrmy bxfAux df igafn pRdfn kr rhI koeI bfxI.

dsm gRMQ dI bfxI ivcly-inrijMd sLsqrF df pujfrI afqmk mOqy miraf rih ky, sdf dUijaF dy nfs dI ivcfr hI krdf rhx vflf bxdf hY. afpxy prfey sB df Jtkf krn hfry sLsqrF dI bfxI df pfTI, Aupwdr krn smyN afpxy prfey dI pCfx kdoN krn lWgf hY ? qusIN sB jfxq hI ho ik, srbWq df Blf mMgx igWJf KLflsf jI iek dUjy df ivroDI keI DiVaF ivc iks kfrn vMzIjdf jf irhf hY ? sdf afps ivc lVdy rihx df AupdysL isKf rhI dyvI dyviqaF dIaF JUT gfQfvF vflI bfxI df pfTI, kulL Gfqk, JUTf aqy kroDI ikvyN nf bxdf ? sUrmf bxf rhI gurUbfxI qul koeI bcn eyzy vzy dsm gRMQ ivcoN, qusF vI ilK Byjx df Aupkfr kr dyxf jI. dsm gRMMQ dI iks bfxI dy ikho ijhI isiKaf ny ikvyN mnuwK dI kfieaF klp kIqI ? koeI qusIN vI vxgI ilK Byjo. qusIN qF sgoN ieh ilK rhy ho ik, dsm gRQ dI bfxI ivcoN qYgux guxI jIv dy pwly hI kuJ nhIN pYNdf ?

(a)--" rcnfvF df aiDaYn purfqn smyN dIaF � sfmhxy rWK ky kro, vrqmfn smyN dIaF nfl Aus rcnf � mfpx-qolx df muK mMqv dsm gRMQ dI by-loVI ivroDqf krn qoN isvfey hor kuJ nhIN ?

buwD, ihMdU, eIsfeI, muslmfn DrmF dy hjFr sfl purfxy Drm gRMQ awj vI AuvyN hI sqkfry qy pVHy jFdy hn, awj vI hr Drm AunHF hI Drm-gRMQF dI isiKaf qy clxf PLKLr mMndf hY, dsm gRMQ ikho ijhy igafn vflf hY ijs � ajokI pRsiQqIaF ivc ivcfiraF, Aus dI ivroDqf smJI jf rhI hY ? dUijaF � smdrsI hox df AupdysL dy rhy igafnI jIE ! eyDr vI iDafn kr lvo. jd qusI sRI gurU gRMQ sfihb � dsm gRMQ df skf BfeI kih rhy ho qF iPr dohF BfeIaF dI bfxI dI ivcfr krn dI pfbMdI vI ieko ijhI iks kfrn nhIN ? ijvy sRI gurU gRMQ sfihb jI dI bfxI srb kflI hY, dsm gRMQ dI bfxI � ikhVf swp suMG igaf jo vrqmfn smy leI inkMmI ho geI ? jd qusI dsm gRMQ dI bfxI � ajoky smyN leI byloVI mMn rhy ho, qF, ajyhI JUT bfxI df scu srUp dsm guurU nfnk jI nfl kI vfsqf ? mfro vgfh ky prHF ivarQ dy kUVy � ." jo bfq kI KLudf kI ksm, lf jvfb kI "[[[vfh mhFpurKo vfh.

21---qusIN dsm gRMQ dy ivroD ivwc jo mYtr iekwqr kIqf hY, Aus dI iek kfpI dfsry � jLrUr Byjo, inrpwK ho ky vIcfr krn df jqn kIqf jfvygf, qF jo afAux vflI pnIrI dy kMm af sky

ajyhf Brm mn ivcoN kwZ idAu igafnI jI, dsm gRMQ dy ivroD ivc, isvfey " KLsm dI bfxI " dy dfs ny hor koeI " mYtr " iekwqr nhIN kIqf hoieaf, jo afp jI � Byj skF.

22- afp jI df Purmfn- " iek bynqI hY afp hyT ilKIaF puCF df Auqr dy ky dfsry � DnvfdI bxfAuxf jI:"--

inrxY Bvn dy vfsI, myry hm-pysLf rih cuwky vIrn, awj inrxYkfr bx cuky igafnI hrbMs isMG jIAu ! siqgurF dy QfpVy dI brkq nfl, ies dfsry ny afp jI dIaF puwCF dy Auqr qF jLrUr dyxy hn pr, AunHF Auwqrf ivc pYdf ho rhy dfs dy pRsLnF df Auwqr dyx qoN iKskx df rfh, ikqy qusIN nf pYdf kr lieE jI:-

1-----quhfzI lyKxI qoN pRqIq huMdf hY ik afp gurmiq dI cMgI jfxkfrI rKdy ho. afp jI ny ikhVy sfl iks QF qy aMimRq Cikaf sI ?

KMzy bfty df aMimRq--dfs ny aMimRq Cikaf sI, ik nf ? ies bfry puWCx dI quhf� loV pqf nhIN iks kfrn peI ? kI, awj klH qusF pMjF kkfrF ivc PwibaF hoieaf lokF dIaF njLrF ivc pwkf "aMimRqDfrI isMG "-vfsqv ivc, cor[ Twg, blfqkfrIaf, kfql afd aprfD krdf pulis ivc huMidaf qusF afp PiVaf jF vyiKaf kdy nhIN ? kI, jQydfr, isMG sfihb AupfDI nfl invfijaf aMimRqDfrI, JUTf, bcnf df kwcf, gurU dI golk df cor, pMjF ipafiraF ivc sLfml hoieaf, bfxIaF df pwkf inqnymI aMimRq DfrI kdy nhIN vyiKaf-suixaf ? dfs kol jIAUNdIaF jfgdIaF aQvf puls dI rIkfrz ivc surWiKaq, ajyhIaF scIaF sfKIaF keI hn. sux lvo qF avfk rih jfAu. AuNj, qusIN jfx ky BFvyN Gysl mfrI rwKo, jfxdy sB kuJ ho---snmfn jog igafnI jIE ! KMzy-bfty df aMimRq Ckx dI gWl puWCx nfloN, qusIN ieh ikAuN nhIN puWCdy-" hy BfeI ! kI qUM siqgurF dI miq anusfr jIvn Zfl ky ibKu (mfieaf nfgnI dy moh kfrn bxy ivkfrI BuieaMg) qoN, aMimRq bx sikaF hY ? aqy hy swjxf ! gurmiq igafn dI sugMDI nfl kI ajy qwk akhu cMdn bixaF hYN ik nhIN ? XQf gur vfk- " ibKu sy aMimRq Bey gurmiq buiD pfeI ] akhu prml Bey aMqir vfsnf vsfeI ]5] {565} qQf- kchu kMcnu BieaAu sbdu gur sRvxih suixE ] ibKu qy aMimRqu huXAu nfmu siqgur muiK BixaAu ] lohAu hoXAu lflu ndir siqguru jid DfrY ] pfhx mfxk krY igafnu gur kihaAu bIcfrY] kfThu sRIKMz siqguir kIaAu duK dirdR iqn ky giea ] siqgurU crn ijnÙ prisaf sy psu pryq suir nr Biea ]2]6]{1399} aMdry lwgy drbfr (aMdir rfjf qKqu hY) ivc hfjLr ho ky, scu dwso ik, KMzy bfty df aMimRq Ckxf jLrUrI hY ik jF gurU dI miq anusfr pihlF jIvn jugq suafrnI jLrUrI hY ?

gurbfxI-gurmiq anusfr jIvn Zfl lYx dI kmfeI qy lg-pg 200 sfl lwgy sn qF guriswK mhF blI dsLmysL jI dI prK ivc pUry Auqry sn. isWK � " sg " ilKx vfly kfjLI nUr muhMWmd � vI afKLr smuwcI kOm dy soihly gfAuNidaF vyiKaf jFdf hY. " eIN sgF rf mgo sg ik eIN sLyr aMd-" aWgy jo iliKaF Aus df sfrMsL--gurU dy ieh isWK JUT bolxf nhIN jfxdy, aOrqF � " buVHIaF " kihMdy hn, ienHF dI njLr ivc jvfn iesqRI hY hI koeI nhIN. jMgl ivc iekwlI iesqRI �, nOjvfn isMG iml jfey qF, smJdI hY Aus dI jfn aqy iewjLq-afbrU df rfKf iml ipaf hY[ corI krnI gunfh mndy hn, prfey hwk � murdfr kihMdy hn, lVfeI shyVn ivc pihl kdy nhIN krdy, gl af peI jMg smy ipWT qy vfr nf krdy hn aqy afp ipWT qy vfr Kfx nfloN snmuK JUj ky sLhfdq pf lYxI vzy Bfg mMndy hn. ipafidaF qy vfr krn nfloN POjF dy mohrI dI Bfl krky Aus nfl ihsfb inbyVdy hn, gLrIb inqfxy dy rWiKak bxy rihxf aqy duiKafry df drd vMzfAuxf, afpxy mursLd dI syvf mMndy hn. pr[ dsm gRMQ dI isiKaf df sdkf, awjI AuhI isMG sfihb jo kdy AujfV ivc iesqRI df rfKf vIr Brf bx bYTdf sI, awj, iswK kol lfrI ivc bYTI vI koeI bIbI cYn nfl sPLr nhIN kr skdI. vYrIaF qoN kOmI qOr qy afpxI soBf krfAux vflf KLflsf pMQ, ajyhf inWGr igaf hoieaf hY ik, ikhVy isWK qy ieqbfr krIey ?- ajyhf duKdfqeI pRsLn icMnH sfrI kom dy sfhxy ieAu aV Kloqf ijvy asIN kdy cMgy bxy hI nhIN sF. iek gory ivdvfn df BfsLn (typ ivc rIkfrz hY) suixaF afpxy afpy dy ajyhy drsLn huMdy hn ik sLrm nfl zuwb mrn leI " culU Br pfxI " lWBxf afAuKf bx jFdf hY. bcnF df pWkf, krxI df sUrf aMdroN bfhroN iek, suc afcfrI, prAupkfrI, igRhsq-vYrfgI, ikrqI isMG lBxf kI, vzI kTn bfq nhIN bxI hoeI jI? eyhI kfrn hY jo dfs ny quhf� ilKI icwTI qy gurUbfxI df ijhVf slok iliKaf sI, quzI afpxI ilKq Auh quhfzy ijhy inrxykfr igafnI jI nUM vI sUl bx ky cuWBdf anuBv ho irhf hY. smJ af geI ik, gurmuK nhIN sgoN mnmuwK imilaf hY.

afp jI ny ieh bcn--" ibpRn kI rIq qoN scu df mfrg qwk " quhfzI ilKI pusqk sucwjI hY-sLfied qusF ikqoN suxy suxfey ilKy hn, ikAuNik jy qusF pusqk pVHI huMdI qF Aus dI BUmkf ivc hI dfs ny KMzy bfty dI pfhul Ckx bfry ilK k,y iPr qIsrI pusqk ivc pfhul Ckx df pUrf njLfrf icwqiraf hoieaf hY. pMj kkfr qF ies smy vI srIr df isLMgr bx rhy hn. pr, kyvl mnmuK dy ivKfvf mfqR hI. ajyhy Dfrimk sLMgfr bfry siqgurU jI df PLurmfn--

khY pRBu avru avru ikCu kIjY sBu bfid sIgfru Pokt PokteIaf ]

kIE sIgfru imlx kY qfeI pRBu lIE suhfgin QUk muiK peIaf ]7]

qusF ikAuNik kyvl " aMimRq Cikaf " iliKaf hY, ikhVf aMimRq Ckx dI gwl hY ? hux dfs � ieh kox dwsy ? ikAuNik, kyvl Ckx jF Kfx sLbd KMzy bfty dy " aMimRq " nfl hI nhIN juiVVf hoieaf gurU gRMQ sfihb jI df nm aMimRq qF, cwKx Ckx qy pIqIaF suafd imwTf iliKaf hY, gurU bfxI ivc[ nfm aMimRq qF sgoN hMzfAuNx jog vI iliKaf imldf hY--

(A)--- afid miD aru aMiq prmysir riKaf ] siqguir idqf hir nfmu aMimRqu ciKaf ] sfDf sMgu apfru anidnu hir gux rvY ] pfey mnorQ siB jonI nh BvY ] sBu ikCu krqy hiQ kfrxu jo krY ] nfnku mMgY dfnu sMqf DUir qrY ]1]

(a) sBu ikhu qyrY vis hY qU scf sfhu ] Bgq rqy rMig eyk kY pUrf vysfhu ] aMimRqu Bojnu nfmu hir rij rij jn Kfhu ] siB pdfrQ pfeIain ismrxu scu lfhu ] sMq ipafry pfrbRhm nfnk hir agm agfhu ]20]

(e) aMimRqu pIaf siqguir dIaf ] avru n jfxf dUaf qIaf ] eyko eyku su apr prMpru priK KjfnY pfiedf ]12]

(s) pUrY Bfig siqguru pfeIaY jy hir pRBu bKs kryie ] Epfvf isir EpfAu hY nfAu prfpiq hoie ] aMdru sIqlu sFiq hY ihrdY sdf suKu hoie ] aMimRqu Kfxf pYnÙxf nfnk nfie vizafeI hoie]1]

(h)---igafnI jI ! kI quhfzy leI vI siqgurF dy ieh bcn, arQhIx hI hn jI:--

ijn vizafeI qyry nfm kI qy rqy mn mfih ] nfnk aMimRqu eyku hY dUjf aMimRqu nfih ] nfnk aMimRqu mnY mfih pfeIaY gur prsfid ] iqnÙI pIqf rMg isAu ijnÙ kAu iliKaf afid ]1] kdy ies aMimRq dI vI gl ilK ByijAu, ijhVf aidRsLt srIr dIaF AuNglF iZwlIaF krky asF ivarQ guaf idwqf-" kr mih aMimRqu afix insfirE ] iKsir gieE BUm pir zfirE ]2]

gurU gRMQ sfihb jI dy sYkVy guurU sLbdF ivcoN vxgI mfqR aMimRq cWKx, Kfx, pIx aQvf pihxn afd bfry ieh gurU sLbd ilKy hn. KMzy bfty dy aMimRq dy dfqy, sLRI dsLmysL jI ny jy vfikaF hI[ dsm gRMQ afpxy kr kMvlF nfl hI iliKaf sI, Aus ivc qF aMimRq bfry bVy ivsQfr nfl iliKaf iml jfxf cfhIdf hY . kI, afp jI, aMimRq dI iqarI bfry, sIs Byt bfry[ aMimRq Ckx bfry, kkfrF dI rihq afid bfry ilKy AupdysL dI koeI Audfhrx dy skdy ho. hor qF Cizaf, Aus gRMQ ivcoN " aMimRq " lPLjL mfqr hI ivKf idAu. ijs gRMQ ivc hor dyvI dyviqaf dy, ikRrsLn aqy Aus dI rKyl rfDf dy mfqf ipqf aid prvfr df sfrf aqf pqf aqy hor keI kuJ iliKaf hY, kI eysy qrHF dsLmysL jI ny afpxy igRhsqI jIvn bfry aQvf afpxy sUrbIr byitaF bfry vI kuJ iliKaf hY jI ? kI afpxI jnm dfqy mfqf gujrI jI df nfm qk vI ikqy iliKaf ? eyQy ieh Zuwcr--jI AunHF dIaF Auh jfxn. asIN kOx hoey ikMqU krn vfly ? Bfv, sc nf bolxf[ nf suxnf, aqy nf hI mMnxf ? quhfzI inrxykfrI pVH ky inhfl inhfl ?

2----jdoN aMimRq isMcfr hoieaf sI, ikhVIaF pMj bfxIaF df Aucfrn kIqf igaf sI? kI, afp ienHF bfxIaF dy inqnymI ho?

aMimRq iqafr krn smy Auh bfxI iqMn sn ijnHF � dsLmysL jI ny guirafeI dy kfbl nf smiJaf >

(KMzy bfty df aMimRq iqafr krn dy eyzy jLrUrI kfrj smy jy, kiQq qOr qy jfp-cOpeI, svXy siqgurF ny pVHy sn qF, quhfzf kI ivcfr hY ik, AunHF bfxIaF � " nfnk " nfm dI mohr lf ky sRI gurU gRMQ sfihb jI df aMg bxf ky AunHF � guirafeI dyxI aBuwl siqgurU jI, kI BuWl gey sn ? ik, jF ajyhf krnf AunHF dy aiDkfr Kyqr ivc hY hI nhIN sI ? ik jF ienHF bfxIaF df Aus smy koeI vjUd hI koeI nhIN sI ? ik, jF AunHF jfx buwJ ky rol Gcolf rihx idWqf ik, afps ivc JgVdf, pMQ Puwt df isLkfr ho ky kmjLor huMdf rhygf ?) < qKLq cvr dy sdIvI mflk gurprmysLr siqguurU gRMQ sfihb dIaF kyvl do (jpu sfihb aqy anMd sfihb) bfxIaF pVHIaF ? kI, ies qrHF dsm gRMQ � sRI gurU gRMQ sfihb nfloN qusF awgy nhIN lMGf ilaf hoieaf jI ? ajy kihMdy ho ies gRMQ � gurU kOx mMndf hY. gurU nfnk sfihb jI qoN bxy guirafeI sONpI jfx dy ivDfn qoN ibnf jy koeI bfxI sgoN vzf gurU bx skdI hY qF eyvyN hI koeI inrMkfriaf, nfmDfrIaf, rfDf suafmI aid gurU bx bYTy qF ros iks dlIl nfl ? mfeI sIqf ny jd lCmx ryKf twp hI leI , qF hux ijhVf rfvn mrjLI hY DUeI iPry ?

inqnym:- pihlF inqnym isWK rihq mrXfdf anusfr hI sI pr, 1989 qoN qVky 4 vjy qoN 9 vjy qwk aqy iPr 11 vjy qo 4 vjy sLfm qwk sRI gurU gRMQ sfihb dy sLbd ivcfr nfl juVy rihxf dfs df inqnym hY. igafnI jIE! kI qusIN dfs � koeI syD dy skogy ik, mOlvI aqy nvfb nfl rl ky nmfjL pVHn df bcn krky siqgurU nfnk sfihb jI ny, sulqfn pur loDI ivKy, msIq ivc nmfjL nf pVH ky, sMsfr � kI AupdysL idWqf sI ? kI, Auh AupdysL sfzy qy lfgU nhIN huMdf jI ? " gur sBf eyv n pfeIaY nf nyVY nf dUir ] nfnk siqguru qF imlY jf mnu rhY hdUir ]2]" kI, quhfzy smyqN koeI vI mnuWK muV muV AuhI (mUMh ciVHaF aQvf kMT ho cuwkf bfxIaF pVHidaF) inqnym krn smy afpxy mn � pfT ivc bMnHI rWK skdf hY ? kI, iesLnfn krky kiChrf pfAuNx qoN arMB ho ky pUry bsqr sjfAux qwk keI gurisK inqnym (vflf tMtf) mukf nhIN lYNdy. qRY gux Dfqu bhu krm kmfvih hir rs sfdu n afieaf ] sMiDaf qrpxu krih gfieqRI ibnu bUJy duKu pfieaf ]2] kI, inqnym leI imQIaF hoeIaF bfxIaF pVH lYxIaF hI Drm bx jfx dy kfrn lg-pg sfrf pMQ gurU gRMQ sfihb dy nfsvMq aQvf idRsLmfn srUp qoN agFh lMÕxf ivsfr ky, gurU bfxI dy rqn jvfhr mfxk AupdysL qoN vFijaf nhIN rih igaf ? kI, rihq mrXfdf ivc, " gurU gRMQ sfihb jI dI bfxI � smJ ky Aus anusfr jIvn bxf lYxf isWKI dI jLrUrI sLrq "- vI ilK dyxy bVy jLrUrI nhIN sn jI ? pMQ vloN bxI rihq mrXfdf ivc " suc afcfr " dI gwl nf hoxI kI, pMQk bd-iksmqI isWD nhIN ho rhI hY jI ?

afpxI qrk-qop df muhfxf dfs vl moV ky hux ieh dosL nf lfAux lwg pYxf ik, dfs pMQ dy inrixaF df ivroDI bx cuwkf hY. sMqu imlY ikCu sunIaY khIaY] imlY asMqu msit kir rhIaY ]1] eysy locxf nfl hI, ik hy dfqfr jI! mnmuK dI sMgiq qoN bcf ky iksy gurmuK ipafry nfl imlfp hovy--icWTI dy arMB vfly gurU bcn df ijvy qusF puWTf asr kbUl kr ilaf eyQy vI ikqy AuhI lohVf nf vj jfey ? vfihgurU jI imhr krn dfs df ieh sLMkf inrmUl isWD hovy aqy qusIN dfs dy aMqrIv Bfv � smJ ky suihrdqf nfl gurmiq syDF bKLsLsL krdy rihx vfly imwqr ipafry bxo.

3-ÃÄ-gurpRsfid dI QF vfihguurU jI kI PLqih" iks ny ilaFdI ? aijhI qrk mMdBfgI hY, afp vrgy sUJvfn

pursLF � sucyq rihxf cfhIdf hY.(a) ijhVf pfqsLfh qKLq Auqy sLusoiBq huMdf hY, Aus � qbdIlI krn df sB aiDkfr huMdf hY- ilKx ivDI qoN lwgdf hY ik, Bul nhIN hoeI, sgoN qusF jfx buWJ ky ieAuN iliKaf hY. dfs ny, " ÃÄgurpRsfid dI gl nhIN sgoN " ÃÄ siqgur pRsfid " dI aqy kyvl " vfihgurU jI kI PLqih " nhI sgoN ÃÄvfihgurU jI kI PLqih dI gl kIqI hY. ies pRsLn ivc "qrk" pd pVH ky hor vI vWD hYrfnI hoeI hY . dfs qF mMndf hI nhIN ik," ÃÄ vfihgurU jI kI PLqih " dsLmysL jI dI afpxI ilKq hY. dsLmysL jI dy afpxy ipqf gurdyv qWk-joiq Ehf jugiq sfie sih kfieaf Pyir pltIaY ] gurbfxI vfk dI jd, pflxf huMdI rhI hY, iPr dsLmysL jI ny gurbfxI � iks mjbUrI kfrn AultfAuxf sI ? pr, muV muV eyhI gl puCI jfx df kI arQ ?

"quhfzy ieh bcn-" ijhVf pfqsLfh qKLq Auwqy sLusLoiBq huMdf hY, Aus � qbdIlI krn df sB aiDkfr huMdf hY " arQhIx ies kfrn hn, ikAuNik, sMsfrI pfqsLfhI qoN, siqguurU nfnk sfihb jI dI aibcl atl pfqsLfhI dI mrXfdf alWg hY- "sRI gurU rfju aibclu atlu afid puriK PurmfieE ]7]" ieh qF ho hI nhIN skdf ik, JUT � sWc mMn bYTx df BuWs pY jfx qoN igafnI hrbMs isMG jI vrgf gurmiq df igafqf swc dI pCfx hI BuWl bYTf hovy ? BfeI gurdfs jI dy ies kQn dI mihwqqf quhfQoN ikhVI BuwlI hoeI hY jI :--

dunIafvf pfiqsfhu hoie dyie mry puqY pfiqsfhI . dohI PLyrY afpxI hukmI bMdy sB ispfhI . kuqbf jfie pVfiedf kfjI muWlF krY AugfhI . tksflY iskf pvY hukmY ivic spydI isahI . mflu mulku apxfiedf qKLq bKLiq ciV byprbfhI . bfbfxY Gir cfly gurmuiK gfzI rfhu inbfhI . iek dyhI tksfl iek kuqbf qKLqu scf drgfhI . gurmuiK suK Plu dfid ielfhI ]31] quhfQoN cMgy arQ kOx kr skdf hovygf, pr dfs ny BfeI vIr isMG jI dI sMpfdnf vflI ijs df, tIkf-kfr igafnI hjLfrf isMG jI pMizq hn, BfeI gurdfs jI dIaF vfrF dI pusqk ivcoN arQF smyq Auprokq pAuVI pVHI hY.

dsLmysL jI dy ipqfmf siqgurU arjn dyv jI ny svXy sRI muKbfkÙ mhlf 5- dy pihly cfr svXF ivc, cfr bfr-" jnu nfnku Bgqu dir quil bRhm smsir eyk jIh ikaf bKfnY ] hF ik bil bil bil bil sd bilhfir ]1] muV muV eyhI bcn ilK ky iPr ies qoN agly svyXF dIaF aMqlIaF pMgqIaF ivc siqgurU nfnk sfihb jI dI sMgq krn vfly vzBfgIaF bfry ieAuN ilKxf arMB kr idwqf-(1) " DMin DMin qy DMin jn ijh ik®pflu hir hir BXAu ] hir guru nfnku ijn prisaAu is jnm mrx duh Qy rihE ]5] " (2) " ijh Tfkuru supRsMnu BXuo sqsMgiq iqh ipafru ] hir guru nfnku ijnÙ prisE iqnÙ sB kul kIE AuDfru ]6] " (3) " ijh ik®pflu hoXAu guoibMdu srb suK iqnhU pfey ] hir guru nfnku ijnÙ prisE qy bhuiV iPir join n afey ]7] " (4) " jh kftI islk dXfl pRiB syie jn lgy Bgqy ] hir guru nfnku ijnÙ prisE qy ieq Auq sdf mukqy ]8]" DuroN hI guirafeI dI bKLsLsL lY ky afey siqgurU nfnk sfihb jI leI, pMcm siqgrU jI ny aMqly svXy ivc, ieAuN Purmfn kIqf- (5) " bilE crfgu aMD´fr mih sB kil AuDrI iek nfm Drm ] pRgtu sgl hir Bvn mih jnu nfnku guru pfrbRhm ]9] pMcm pfqsLfh jI ny sRI gurU nfnk sfihb jI nUM (bfkI nOaF hI pqsLfhIaF dy) igafn-dfqf-gurU mMinaF hY. eyQoN qwk ik, ipRM: sfihb jI dy kIqy arQF anusfr spWsLt hY ik, gurU prmysLvr nfnk sfihb jI dI pfqsLfhI dy isDFq dI AulMÕxf AunHF dy Auqr aiDkfrIaF ny jLrfijMnI vI kdy nhIN sI krnI. siqgurU nfnk sfihb jI dI pfqsLfhI ivc kyvl " nfnk mohr " hI prvfn rhI hY. " nfnk " mohr qoN ibnF koeI vI bfxI prvfn nhIN sI ho skdI jI. pqf nhIN quhfzy vrgy igafnI sfihb jI vI dsLmysL jI dy mWQy keI qrHF dIaF BuwlF, iks XojnF aDIn mVH rhy hn ?

4----"TIkr Por idlIs isir pRB pur kIAu pXfn. qyg bhfdr is ikiraf krI n iknhMU afn " afid dohry jo idlI dy hryk gurduafry ivc pVHy jFdy hn, kI, ieh bMd krvf skogy ?

hd ho geI igafnI jI--ikqy hfsy nfl qusF AurdU jLbfn dy ies muhfvry df cyqf qF nhIN krf rhy--" aMDy ko aMDyry myN bVI dUr kI sUJI "] dfs kOx hY jI, afpxy PLYsly iksy qy Tosx vflf ? dfs ny gurU bfxI anusfr ivcfr ilKy hn, pfTkF df smUh, aQvf isWK pMQ PLYslf kI krdf hY ? ieh Auh jfxn ? dfs dy ilKy dI mhwqqf hI kI hY jI ? mfhI dI ies apfr isrjxf ivc keI pMCI rMgf rMg bolIaF bol ky qury jf rhy hn. sMsfr Ausy cfly cldf jf irhf hY, ijs cfly ies � (afpxy vjUd ivc nwQI bYTf) Auh prm-nfQ, afp hI clf irhf hY--

ibrKY hyiT siB jMq iekTy ] ieik qqy ieik bolin imTy ] asqu Audoqu Bieaf AuiT cly ijAu ijAu aAuD ivhfxIaf ]1]

iganI Bfg isMG AupRMq hux ies gLrIb dfsry ipWCy qusF iks kfrn zFgF cuwk leIaF hn jI?

5- inhMg isMGf ivc dsm gRMQ dI bfxI df bhuq siqkfr qy pRcfr kIqf jFdf hY, kI iehnF � koeI rok skdfhY ?

inhMgW dI icMqw- ies by-pIry lfxy bfry dfs koloN kI puWCdy ho jI ? ieh qF qusIN jfxdy hI ho ik, Coty vwzy sfry inhMg isMGF ivc KMzy bfty df aMiMmRq Ckx qoN ibnf koeI ivrlf hI huMdf hY. bwjr kuirhqF dI pfbMdI qoN lfpRvfh, ienHF inhMgF ny, srIr qy ijMny sLsqr sjfey huMdy hn, Aus qoN dUxy aprfD kr lYxy ienHF ny afpxf hk smiJaf hoieaf hY. BfvyN loV qF nhIN hY, pr ies bymuhfrI PLOj df lokF ivc kI siqkfr hY ? ies df Jlkfrf mfqR[[[[ jy pVHn dI vfDU Kycl dI iKmf dy sko qF dfsrf hz-bIqI ilKdf hF- " jy qusIN vfikaf hI sucyq pulIs aPLsr sfAu qF, quhf� pqf hI hoxf hY ik, prfeI kmfeI qy mOjF mfxnIaF-gurmiq ivroDI kfiraF-rog dy pwky rogI ieh " inhMg isMG-rUp hrfm-KLor ivhlV lfxf" kyvl JUT bfxIaF df hI pfT nhIN krdf, sgoN ienHF dy ieh inhMg zyry, smfj � gMdf krn vfly rMgF rMg dy nsLy krn vfilaF leI, aqy lgpg hr iksm dy aprfDIaF vfsqy Jwl aQvf pWky sLrn dfqy hn. afs hY ijs suihrdqf nfl dfs afpxI hwz-bIqI ilKx lwgf hY, pVHn ivc qusIN vI vYsI hI suihrd aWK vrqogy:-" 16 8 1966 � bfby bkfly dy msLhUr inhMg zyry qy hwlf bolx leI (SHO Qfxf ibafs, dfs �) mjbUr hoxf ipaf sI. idn dy 4 vjy sn. sfrf bjLfr bMd sI, lok koiTaF qy cVHy hoey sn. gurU hirgoibMd sfihb dy KUh qy bxy inhMgF dy kbjLy vfly guurU duafry dy aMdr golIaF df vtFdrf hoieaf. iPr brCIaF dy hmly ivc dfs df sfQI hvfldfr iksLorI lfl aqy dfs jLKmI ho gey. AuDroN do kqlF ivc mujrm iesLiqhfrI aMimRqDfrI inhMg mfiraf igaf, corIaF ivc BgoVy inhMg isMG jI dI lwq jLKLmI ho geI. kfql dy bfp, inhMg dy vI golI vWjI. 8 vjy sLfm qwk s: suKijMdr isMG Kihrf (jo pMjfb vjLfrq ivc vjLIr vI rhy sn) rIjLrvF aqy hor shfieqf lY ky aMimRqsroN bfby bkfly af puwjy . s: suKijMdr isMG jI dy nfl, blfk smqI dI mYNbr bIbI bMnqI vI sLnfKLq leI mOky qy puWjI. mry hoey inhMg � vyKidaF hI jo sLbd bIbI jI boly dfs dy kMnf ivc aWj vI EvyN hI gUMj rhy hn--" hfey ! ies lONTy ny qF kwlLH myrI DI PV leI sI " . zI aYs pI sfihb ny puiCaf " Qfxy ieqlfh idwqI sI ? " qF ro ky bIbI ny aiKaf ik, ikMinaF dy nfm sux skdf hYN srdfrf ! ienHF buriCaF qo zrdy afpxI ieWjLq dy nfl keI kuJ (iewjLq aqy mfl asbfb) luitaf jfx qy vI keI sflF qoN duiKafry kdy Tfxy nhIN sn jFdy." pr ikANu ? " qyrI puls qF inhMgf dy ivruWD gl vI nhIN sI suxdI- awj qF klgLIaF vfly ny anoKf hI kOqk vrqfieaf hY jo myrI DI df siq luwtx vflf agly idn hI imwtI ivc ruldf vyK rhI hF " .

agly idn SSP s: gurBgq isMG igwl, aMimRqsr dy D.C[ pUnI sfihb, s: isLv isMG mYijstryt aqy iswK qsIldfr (nfm Buwl igaf) afid aPLsrF ny afAuxf sI[ hfeI skUlL ivc bYTx df pRbMD sI. Gwto GWt 10/15 hjLfr df hjUm skUl dy Kyz-mYdfn ivc juV cuwkf sI. hr pfsy cuwp vrq rhI sI. zr sI ik, pqf nhIN lokF ny kI, bolxf hY ? sLfied kI vrqy ? ijAuN hI aPLsrF dIaF kfrF afeIaF lokF ivc ajIb ihljul hoeI. ajy D.C, sfihb kursIaF vflf QVHf cVy hI sn ik, iek gBrU ny sO sO dy notF df hfr dfs dy gl ivc pf ky moZy qy cuwk ilaf. " pMjfb pulIs ijLMdf bfd " boly so inhfl jYkfry gUMj peyy. joigMdr isMG nfrf nfmI nIlI dsqfr vfly aMimRqDfrI isMG ny kivqf pVHI ik, " sLukr hY inhMgF dy jbr � pils ny vI llkfiraf ". inhMgF dIaF krqUqF df kwcf icWTf sixaF nhIN sI jf irhf. pulIs dy ieiqhfs ivc pihlF sfkf sI jd bfvrdI pulIs ny gurduafry ivc dfKLl ho ky inhMg aprfDIaF � hWQ pfieaf sI.

Aus smy pMjfb ivc kFgrs dI vjLfrq df cIPL minstr cODrI rfm lfl sI. bfbf PLqih isMG pRDfn sLRomxI akflI dl ny (1) jIvn isMG Aumrf nMgl, (2) sL: afqmf isMG kMbo,(3) jQydfr mohn isMQ quV dI kmytI bxf idWqI. ik, puls gurU duafry ikAuN vVI sI ? aqy vDIkI iks iDroN hoeI ?

CyqI hI jsits gurnfm isMG dI lIzrI ivc akflI srkfr bx geI. crcf cl peI ik sLfied hux puls df ibsqrf gol ho jfvy ? iek idn AumrfnMgloN cOkIdfr dfs � bulfAux aieaf. sMq PLqih isMG jI afey hoey sn. dfs ny vrdI lfhI qy srkfr dI mflk bx cuwkI akflIaF dI kmytI dI kcihrI ivc jf hfjLr hoieaf. sMq jI ny AuT ky gl nfl lfieaf- bVI pRsMqf drsfAuNidaF boly- " qusF ielfky dy lokF qy swcy isMGF vflf Aupkfr kIqf hY." ieh sfrI iviQaf dfs dI bhfdrI dI nhIN sgoN lokF dy mnf aMdr, inhMgf df aslI rUp drsfieaf hY.

krqfr pur dy zyry df jQydfr bfbf kfnH isMG mfiraf jf cuikaf hY, kql dy ieljLfm ivc dfs kol Auh vI jLyr qPLqIsL irhf hY, aqy bVIaF iGxfvxIaF krqUqF dy Byq KulHy sn. bVI lMmI gfQf ibafs Tfxy df rIkfrz sFBI bYTf hY. hrIaF vylF vfly bfby inhMg isMG ny hor keI AupWdrF dy nfl hux eyQy vYnkUvr, zYltf bI sI (kYnyzf) ivwc vI afpxI hvs pUrqI leI ajyhIaF TfhrF bxfeIaF hn ik, kmIngI aqy durfcfr dy ikwsy suxy nhIN jf skdy. cuWp hI BlI hY. sL: hrdyv isMG jI sLyrigl dI ilKI, sMq amr isMG dIaF krqUqF dI pusqk hI dfs kol puwjI hoeI hY. ienHF Bwdr pursLF ny KMzy bfty df aMimRq kyvl CikaF hoieaf hI nhIN sgoN aMimRq sMcfr dI syvf qoN vzf nfmxf vI KWt rhy hn. pusqk dy qIjy aqy pMjvyN Bfg ivc ajyhy mhF purKF dy kwcy icWTy ivsQfr nfl ilKy hoey hn. aMimRq Ckx dI eyzI icMqf nhIN aMimRq bxn dI loV hY.

kbIr sfcf siqguru ikaf krY jAu isKf mih cUk ] aMDy eyk n lfgeI ijAu bFsu bjfeIaY PUk ]158] rfm nfm kIrqn rqn vQu hir sfDU pfis rKIjY ] jo bcnu gur siq siq kir mfnY iqsu afgY kfiZ DrIjY ]4] sMqhu sunhu sunhu jn BfeI guir kfZI bfh kukIjY ] jy afqm kAu suKu suKu inq loVhu qF siqgur srin pvIjY ]5]

jy Blf ieh pqf lwg jfvy ik, swc df byVf aWgy quiraf rihx dI QF[ ipWCy � ies leI iKsk quiraf hY, ikAuNik, bVy qkVy rWisaF nfl iBafnk JUT ipCfh � iKWc irhf hY. qF AunHF JUT-riswaF � vZ ky prHF vgfh mfrn ivc sLrm krn df arQ kI, ivckfr zuWb mrn dI mUrKqfeI isWD nhIN hovygI jI ?

kbIr kfil krMqf abih kru ab krqf suie qfl ] pfCY kCU n hoiegf jAu isr pir afvY kflu ]138]

6- dsm gRMQ dy ivroDI igafnI Bfg isMG jI hr QF sfkq kvI df ijLkr krdy rhy, pr Auh Aus df nfm nhI ilK sky ik Auh ikhVf sfkq kvI sI[ ijs ny ieqnf vzf gRMQ ricaf ? aijhI sLbdfvlI vrqx dy PlsrUp hI afp � sRI akfl qKLq sfihb qoN hukmnfmf jfrI hoieaf.

gurmuK ipafirE ! icMqf nf kro dfs ny ajyhI sLbdfvlI nhIN vrqI ijs qoN dfs nfl vI AuhI kuJ kIqf jf sky jo ienHF Drm dy TykydfrF ny igafnI jI nfl kIqf sI. pr jy igafnI Bfg isMG jI " sfkq kvI" df aqf-pqf nhIN ilK sky qF Aus df BMzI prcfr krn vfly kiQq ivdvfnf (Bfv, sMq isMG mskIn, ipafrf isMG pdm afid, srkfrI gvfhF, zyrfdfr ByKI sfD, aQvf inhMg tolf) kol ikhVf akwt sbUq hY ik, dsmgRMQ dsLmysL jI ny hI iliKaf sI ? kI, qusF vI aYvyN, itMz ivc hI kfnf nhIN pfieaf hoieaf jI ? afp jI ny ijnHF pRsLnf df Auwqr mMigaf sI, dfs ny hfjLr kr idwqf hY. pRsLnf ivc AuTfey dfs dy pRsLnf df Auwqr dyxf hux quhfzy aMdrly dy vWs hY.

23- quhfzy bcn-dfsry ny aYzItr s jgjIq isMG " spoksmYn" � afpxI icwTI pRkfsLq krn leI koeI bynqI nhIN sI kIqI. myrf mMqv qF quhfzy ivcfrF nfl sFJ krnf sI. ikqny aPLsos dI gwl hY ik myrI icWTI qF spoksmYn ny Cfp idwqI pr dsm gRMQ dy sMbMD ivc ig: Bfg isMG jI � akfl qKLq sfihb qoN jfrI hoieaf hukmnfmf nhIN CfipaF, ikAuNik hukmnfmf sRI dsm gRMQ dy hwk ivwc jFdf sI. aijhI iek pfsV soc aijhy vfd-ivvfd qoN ikvyN Cutkfrf idvf skdI hY ?

spoks mYn nfl krn vflI gwl dfs vl ilKx df kI arQ ?

huknfmf nf Cfpx dI gwl--kbr vl qIr JukfAun vfly dsLmysL jI dy bVy arQ BrpUr sfky � Xfd krIey. pfqsLfh drvysL, sLfhFny sLfhnsLfh siqgurU goibMd isMG jI ny Aus inafry sfky qoN sfnUM inafry bxy rihx leI aqy pMQ dI iekmuwTqf leI bVy lfhyvMd aiDkfrF dI bKLsLsL kIqI sI ik, guurU mrXfdf qoN bfhr BfvyN gurU vI jFdf hovy, Auh vI qnKfhIaf hY. siqgurF dI ikrpf duafrf aqy prmfqmf dI mOj nfl, pRgt hoieaf KLflsf, kyvl aqy kyvl gurU prmysLr jI df hI brdf hY. ies leI iksy griswK dy nfm aQvf iksy isMG vl, suJf, gurmqy df Auqfrf jF syD pwqr qF koeI jQydfr, gRMQI[ aQvf gurU-BfeI vI ilK ky Byj skdf hY pr, (siqgurU nfnk dI pfqsLfhI vflIN Dfrmk dunIaF ivwc) hukmnfmf kyvl aqy kyvl siqgrU jI hI jfrI kr skdy hn. akfl qKLq sfihb dI mohr kyvl gurU sLbdF dy aDfr qy ilKy hukmnfmy qy hI lwg skdI hY. gurU sLbdF qoN ibnf ilKy � hukmnfmf mMnxf, mnuWK dI gLulfmI hY[ aQvf gurmiq dI KMzxf hY. gurU sLbdF qoN ibnF jfrI kIqf hukmnfmf gurmiq dy Ault hox dy kfrn rWdI df tukVf jfx ky nf Cfpxf dsLmysL jI qoN imly aiDkfr dy ankUl hY jI. qusIN srdfr joigMdr isMG jI dy DnvfdI hovo ijnHF ny quhf� smJfieaf hY, ik ijs � qusIN hukmnfmf dws ky Cfpx dI gwl kr rhy ho, Auh rwdI df mfmUlI tukVf hY.

24- so sfrgRfhI bx ky cMgIaF gwlF � apnfAuxf hryk leI lfBdfiek hovygf. inrI nukqfcInI Gr qbfh kr idMdI hY. " iqRa cirqR df ivroD krn vfly ivdvfnF pfsoN puCo ik Gr tI vI qy jo kuJ rMg-mMc vyKdy hn Auh iqRaf cirqRF nfloN ikqy Gwt huMdf hY ?

(A) " sfrgRfhI " lPLjL gurU bfxI ivc qF ikqy piVaf nhIN sI. dfs ijhy ividaf hIx vl ajyhf lPLj ilKxf, jo mhfn kosL ivco vI nf imly, inmfxy df mOjU AuzfAux quwl hY. isD gost ivc " sfr " pd afieaf hY Auh ies pRkfr hY:--

ikqu ibiD purKf jnmu vtfieaf ] kfhy kAu quJu iehu mnu lfieaf ] ikqu ibiD afsf mnsf KfeI ] ikqu ibiD joiq inrMqir pfeI ] ibnu dMqf ikAu KfeIaY sfru ] nfnk sfcf krhu bIcfru ]19]

ies mhFvfk dy arQ qusF kI ilKy hn ? ieh qF qusIN jfxoN pr, pRo: sfihb isMG jI ny " sRI gurU gRMQ sfihb drpx " dI sqvI poQI dy 43 sPy qy " sfr " df arQ " lohf iliKaf hY. ' igRfhI ' df arQ ' burkI ' lg-pg sfry jfxdy hn. iPr, kI, sfrgRfhI df arQ lohy dI burkI bixaf jI ? rotI icwQ skxI ijs leI aOKI bx rhI hovy Auh Blf lohf Kfx dI gwl ikvy soc skdf hY jI ? siqgurF ny qF- qRY gux myty KfeIaY sfru ] iliKaf hY. jy qF qusF vI, dfs � mfieaf df moh imtfAux df AupdysL hI iliKaf hY, qF dfs ies hmdrdI leI afp jI df DMnvfdI hY?

(a) CotI Aumrf ivc hI, jnyAU pfAux vflI hjLfrF sflF dI Dfrimk rsm qy ikMqU, qIrQ iesLnfn, dieaf, dq, dfn, qp, ivKfvy dy sfry Drm krm jo jgq-gurU bfmn (bfmnu gurU hY jgq kf) ny afpxy ilKy Drm gRMQF dy aDfr lokF ivc ajyhI sPLlqf nfl rfiej kIqy hoey sn ik, keI pIVHIaF qo AunHF dy lhU ivc rl ky sMskfrF df ihwsf bx cuwky sn. siqgurU sUrmy ny AunHF sB qy BrpUr ikMqU kyvl jLbfnI hI nhIN sI kIqf, sgoN sRI gurU gRMQ sfihb ivc ilK ky Aus � sfzy leI pUjnIk bxf idwqf. sfzf qF Drm hI ikMqUaF qoN pYdf hoieaf hY jI . pMQ � muV AunHF hI "gurmiq" ikMqUaF nfl joVn leI qrly dfs, lY irhf hY ijnHF ikMqUaF anusfr jIvn bxf ky KLflsf sfry sMsfr ivc pRgt ho ky inafry qyj pRqfp df mflk bixaf sI. dfdU dI kbr qy vI ikMqU krn dI KLulH dI hI bKLsLsL hoeI sI. qusIN pqf nhI " gurmiq-ikMqUaF qoN ikAuN Gfbrdy ho jI ? gurU bfxI aQvf gurmiq dy hvfly nfl Kohl ky smJfAu, mhF purKo ! ikho ijhy ikMqU dI qusF gwl kIqI hY ?

(e) quhfzI ieh gl isWD krdI hY ik qusIN afpxy prvfr ivc bYT ky Auh kuJ bVI KLusLI nfl vyK skdy ho ijs qrHF dI kfm kRIVf huMdI cirqRo pfKXfn ivc drsfeI hoeI hY ? kI tI vI qy Aus asLlIlqf df hjLfrvF ihWsf vI drsfieaf jFdf hY jo kuJ qusIN dsLmysL jI dy muKfribMd ivc pf rhy ho ? pVH lAu z: joD isMG jI dI aMgRyjLI ivc ilKI icWTI dy Auqr ivc ilKy pwqr ivcoN. jfx buWJ ky aKIaF bMd krI jfxIaF kI quhfzy jhy ivdvfn leI soBnIk hY jI ?

25- pusqkF dI sUcI qoN afp jI dI ivdvqf AuCfly mfr rhI hY. pr, eyQy vI dfs kuJ bynqIaF krnf cfhuMdf hY. hMdU Drm dy gRMNQF bfry dfs ny 1995 qoN hI ieh ieqrfjL keI vfrI iliKaf hY ik, AunHF ivc lyKk ny afpxy ilKy dI ivroDqf afp hI keI QFeI ilKI hoeI hY. bicWqR nftk, cirqRo pfKXfn[ cMzI cirqR afid gRMQ ivc vI svY-ivroDI gwlF keI QfeIN afeIaF dfs ny inKyV ky ilKIaF hoeIaF hn. dfs dy mn ivc ieh scfeI Gr kr cuwkI hY ik, sRI gurU gRMQ sfihb jI, sMNsfr dy sfry Drm-gRMQF nfloN sRysLt hn . ijhVf isWK sRI guurU gRMQ sfihb afpxy iesLt dI bfxI � svY ivrodI hoxf mMn lvy Auh siqgurU jI df sLrDflU Bgq, murId, aQvf afpxy igafn dfqf df iswK ikvyN irhf ? iKmf krnf jI, ijs gurmuK ny quhfzIaF pusqkF pVHIaF hn Aus � sB qoN vzf ieqrfjL ieh hY ik igafnI hrbMs isMG jI ny, afpxy ilKy � afp hI keI QfeI kt ky sRI gurU gRMQ sfihb jI dy isDFq dI atwlqf sLwkI bxfeI hY. keIaF svY ivrodI ilKqF dIaF Poto kfpIaF vI dfs kolo ByjIaF hoeIaF hn. BulyKy nfl, jF aigafnqf gRsI sLrDf vws ho ky, koeI Buwl ho jfxI hor gwl hY pr-gurmiq inrxY Bvn" df vfsI ajyhIaF BuWlF kry qF, mslf ikvyN gMBIr nf smiJaf jfvy jI ?

26- quhfzI icwTI dy pMjvyN sPLy dy arMBk bcn-"(A) isK jnqf � dsm gRMQ dI ivroD krn ihq AuksfAux vfsqy iqRa cirqrF coN asLlIl sLbdfvlI dy pRmfx aMikq krky AunHF � aslIaq qoN gmrfh krnf hY. (a) ies dy PlsrUp hI ig Bfg isMG � sRI akfl qKLq sfihb qoN hukmnfmf jfrI hoieaf ijs dI kfpI inml ilKq hY:--

7 julfeI � ByjI icWTI ivc ilKy dfs dy ieh bcn kI, qusF arQhIx hI mMn ley sn jI-- " kyvl aqy kyvl " afid scu dI soJI krf rhy, sLuWD, inrml, hr pWKoN sMpUrn aqy ieWk atWl isDFq vfly igafn dy aQfh sfgr, siqgurU jI dI isWKI vI ieWk ivcfr nfl ikvyN nf juVI rhy? siqgurU nfnk sfihb jI dy pMQ ivc DVy-bMdI aqy afpsI Puwt, kutl-buWDI sLrfrqI pMQ vYrI aikrqGxF dIaF krqUqF dI dyx hY. DmkIaF dyxIaF jF DmkIaF qoN zrnF, scu qoN tuWty hoey, vzy zrpok, sLuhdy aigafnI mnmuKF df GtIaf hQkMzf huMdf hY. afp jI qF dfqfr jI dI imhr df sdkf, siqgurF dy sWc ivc gVuWc ho. jy hukm kro qF dfs Auh KrVf afip jI dI syvf ivc Byj idMdf hY. qusIN siqgurU gRMQ sfihb jI dI srprWsqI hyT rihMidaF kyvl AunHF dI ivcolgI kbUlidaF dfs dI qsWlI krf idAu, dfs pusqk nhIN Cfpygf " jo quhf� keI byloVIaF gwlf ilKxIaF pY geIaF ? KLYr Czo--quuhfzI icwTI dy pMjvyN sPLy dy arMBk pYrf- 26 dy bcnF dI A a do BfgF ivc vMz krky afpxy ivcfr ies prkfr ilK irhf hF jI--

 (A) 1195 ivc CpI pusqk dI BUmkf qoN arMB ho ky dfs dI klm qoN ilKIaF awj qwk CpIaF sfrIaF pusqkF dfs dy ies atwl ivsLvfsL dIaF sfKLI hn ik, " iksy pusqk ivcoN iekpsV ivcfrF vfly bcn cux cux ky pfTkF dy mnf ivc iksy gRMQ dy smucy asl ivcfrF qoN ivpRIq aQvf gLlq Brm pfAux ijhf nIc krm hor koeI nhIN hY ".

(AupRokq ilKy quhfzy ieh bcn afpxy afp ivc quhfzI suihrdqf � sLwkI bxf rhy hn. jy kyvl " asLlIl sLbdfvlI dy pRmfx aMikq " krn vflf gunfhgfr hY qF gRMQ ivclIaF kyvl cMgIaF gwlF vI, (gRMQ ivc lLKy anusfr) ijAu dIaF iqAuN pfTkF dy sfhmxy pysL nf krnIaF sgoN Aus qoN vI vwD kutlqf BrpUr aprfD iks dlIl nfl nhIN bxdf jI ? kI ajyhf krn vfilaF ny pNMQ � BrmI bxf ky, gurbfxI dy inrml isDFq � gdlf nhIN kIqf ? bicwqr nftk bfry ilKI dfs dI pusqk ies scfeI df Aujfgr sbUq hY ik dfs ny dovyN pwK pfTkF dy pysL kIqy hn. ibnF piVHAuN hI vfvylf arMB kr dyxf kI inrml suihrdqf df sUck hY jI ?

(a) hukmnfmy df ieh Bfg-A" isK Drm dy kuJ buinafdI asUl hn ijnHF ivc ardfs aqy cOpeI (hmrI kro hfQ dy rWCf) BI hn, jo iswK Drm dy QMm rUp hn " A gurmiq ivroDI aqyu aslIXq dy Ault hY. ijhVf isWK sRI gurU gRMQ sfihb dI bfxI dy QF, iksy ajyhI bfxI � " isWKI Drm df QMm " mMndf hY ijs � dsm siqgurU nfnk sfihb sRI dsLmysL jI ny guirafeI dy kfbl nf smiJaF, Aus mnmqIey � klgLIDr jI df isWK iks dlIl nfl mMinaF jf skdf hY ? kI, ajyhf ilK ky sfDU isMG BOrf jI ny ieh isWD kIqf hY ik Auh dsLmysL nI nfloN isafxy sn ? kI , aBuWl siqgurU dsLmysL jI ny dsm gRMQ dI iksy vI bfxI � guirafeI nf dyx ivc Buwl kIqI sI jo sfDU isMG ny jF Aus dy smkflI ainafeI slfh kfrF ny suDfr leI hY ?

27- (A) afp jI ny aMq ivc " qwq ' rUp ivc isKLsLf dIiKaf " ik asIN vfd-ivvfd qoN afpxf-afp bcfeIey aqy nfm-ismrn duafrf afpxf lok-prlok suhylf krIey. " ieh suJf hY qF bVf nyk pr kI qusIN afp ienHF-avr AupdysY afip n krY ] afvq jfvq jnmY .--AQvw-- bfhir ByK krih Gnyry ] aMqir ibiKaf AuqrI Gyry ] avr AupdysY afip n bUJY ] aYsf bRfhmxu khI n sIJY ]3] " ienHF pfvn

huukmnfimaF qoN sucyq rih ky isiKaF pRdfn kr rhy ho jI ? sfry ivvfdF � qlFjlI dy ky, kI qusIN afp hux, nfm ismrn duafrf afpxf lok prlok hI suafrn dI afhry juWty hoey ho jI ?

afpxf mnu prboDhu bUJhu soeI] lok smJfvhu suxy n koeI] gurmuiK smJhu sdf suKu hoeI]4] mnmuiK zMPu bhuqu cqurfeI ] jo ikCu kmfvY su Qfie n pfeI ] afvY jfvY TAur n kfeI ]5]

(a) " nfm " aqy " ismrn " dI gurmiq ivafiKaf vI ilK Byjdy qF vzf Aupkfr huMdf ? jfp sfihb dI qusF vI mihmf ilKI hY, Aus ivc prmfqmf � " anfm " hYN aTfm hYN-iliKaf hY. ies df kI Bfv hY jI. kI vfikaf hI, sMsfr dIaF bolIaF ivcoN ley iksy vI igxqI dy " aWKrF " dy joV nfl prmfqmf df pUrf nfm nhIN iliKaf jf skdf ? jfp (-ismrx) qoN ibnf Aus " afid scu " dy drsLn ihrdy dy aMdroN hI ho skdy hn ik nhIN jI ?-- (1) Gr hI muMiD ivdyis ipru inq JUry sMmHfly ] imlidaf iZl n hoveI jy nIaiq rfis kry ]1](2) idsY suxIaY jfxIaY sfAu n pfieaf jfie ] ruhlf tuMzf aMDulf ikAu gil lgY Dfie ] BY ky crx kr Bfv ky loiex suriq kryie ] nfnku khY isafxIey iev kMq imlfvf hoie ]2] (3) srin suhfgin crn sIsu Dir ] lflnu moih imlfvhu ] kb Gir afvY rI ]1] sunhu shyrI imln bfq khAu sgro ahM imtfvhu qAu Gr hI lflnu pfvhu ] qb rs mMgl gun
gfvhu ] afnd rUp iDafvhu ] nfnku duafrY afieE ] qAu mY lflnu pfieE rI ]2] sfjnu dustu jf kY eyk smfnY ] jyqf bolxu qyqf igafnY ] jyqf sunxf qyqf nfmu ] jyqf pyKnu qyqf iDafnu ]2] (4) ey mn mq jfxih hir dUir hY sdf vyKu hdUir ] sd suxdf sd vyKdf sbid rihaf BrpUir ]1] rhfAu ] (5) nf mY kulu nf soBfvMq ] ikaf jfnf ikAu BfnI kMq ] moih anfQ grIb inmfnI ] kMq pkir hm kInI rfnI ]3] jb muiK pRIqmu sfjnu lfgf ] sUK shj myrf Dnu sohfgf ] khu nfnk morI pUrn afsf ] siqgur mylI pRB guxqfsf ]4]1]95] siqkfr jog, ipafry imwqr igafnI hrbMs isG jIE ! duhfeI jy gurUU nfnk sfihb dI joiq jugiq dy sdIvI mflk siqgurU gRMQ sfihb jI dy nfm dI, ikqy ieh ivcfr mn ivc nf afAux dyxf ik, pfvn gurU bfxI dy sLbd afpxI jfxkfrI drsfAux leI ilK irhf hF, asl Bfv eyhI hY, ik dso koeI ajyhy igafn vflf iewk vI sLbd dsm gRNQ ivcoN ? ikAuN nhIN pMQ � joVdy eysy prm scu nfl ijs dI isiKaf qoN miq ivc rqn jvfhr mfxkF df BMzfr Br jfxf hY. hfey ikqy KLflsf pMQ muV afpxI pihlF vflI afBf df mflk bx jfvy ?

sfjnu dustu jf kY eyk smfnY ] jyqf bolxu qyqf igafnY ] jyqf sunxf qyqf nfmu ] jyqf pyKnu qyqf iDafnu ]2] shjy jfgxu shjy soie ] shjy hoqf jfie su hoie ] shij bYrfgu shjy hI hsnf ] shjy cUp shjy hI jpnf ]3] shjy Bojnu shjy BfAu ] shjy imitE sgl durfAu ] shjy hoaf sfDU sMgu ] shij imilE pfrbRhmu insMgu ]4]{236}

(e) muV muV huknfmy df BY iks iKLafl nfl pf rhy ho ? sLfied dfs dI ilKI icwTI qusF iDafn nfl nhIN pVHI. ijs syvk df, afpxy siqgurU jI dy ienHF pfvn AupdysLF qy idRV ivsLvsL bx cuwkf hY ik--

(1) BY kfhU kAu dyq nih nih BY mfnq afn ] khu nfnk suin ry mnf igafnI qfih bKfin ]16]

(2) ijn inrBAu ijn hir inrBAu iDafieaf jIAu iqn kf BAu sBu gvfsI " ] (3) " inrBAu jpY sgl BAu imtY ] " (4) ikaf zrIaY zru zrih smfnf ] pUry gur kY sbid pCfnf ]1] rhfAu ]

(5) ijsu aMqru ihrdf suDu hY myrI ijMduVIey iqin jin siB zr suit Gqy rfm ] ipary swjx jIE! sLuwD ihrdf, inrBAu akfl qoN ibnf, iksy nfsvMq mnuWK df zr ikAuN mMny. aqy dfs ny qF 1989 qo hI-afp hfQ dY muJY AubirXY .. mrn kfl kf qRfs invirXY .. hUjo sdf hmfry pwCf .. sRI asDuj jU kirXhu rwCf .. 381 ..

arQ:--ikrpf sihq afpxf hwQ dy ky myrf AuDfr kro, aqy mOq dy smyN dy BY df invfrx kro . afp sdf sfzy pwK ivc rho aqy sRI aisDuj jI ! afp sfzI riKaf kro . 381. (-igafnI nrYx isMG jI)

mOq dy smy dy cyqy qoN BYBIq kr rhI bfxI df pfT krnf iqafg idWqf hoieaf hY. igafnI jIE ! ijs siqgur jI df AupdysL ieh hovy :--

(1) mrxu n mMdf lokf afKIaY jy mir jfxY aYsf koie ] syivhu sfihbu sMmRQu afpxf pMQu suhylf afgY hoie ] pMiQ suhylY jfvhu qF Plu pfvhu afgY imlY vzfeI ] BytY isAu jfvhu sic smfvhu qF piq lyKY pfeI ] mhlI jfie pfvhu KsmY Bfvhu rMg isAu rlIaf mfxY ] mrxu n mMdf lokf afKIaY jy koeI mir jfxY ]2]{579}

 (2) kMtku kflu eyku hY, horu kMtku n sUJY ] aPirE jg mih vrqdf pfpI isAu lUJY ] gur sbdI hir BydIaY hir jip hir bUJY ] so hir srxfeI CutIaY jo mn isAu jUJY ] min vIcfir hir jpu kry hir drgh sIJY ]11] {1089}

arQ:-(mnuwK leI) mOq (df zr hI) iek (aYsf) kMzf hY (jo hr vyly idl ivc cuwBdf rihMdf hY) koeI hor kMzf (Bfv, shm) ies vrgf nhI' hY, (ieh mOq) sfry jgq ivc vrq rhI hY, koeI ies nUM rok nhI' skdf. mOq df sihm ivkfrI bMidaF nUM (KLfs qOr qyy) bxdf hY .pr, jo mnwuK siqgurU dy sLbd dy rfhIN pRBU-nfm ivc pRoqf jFdf hY, jo mn nfl tfkrf lfAuNdf hY (Bfv, mn dy ipwCy nhIN lwgdf) Auh ismrn kr ky (aslIaq) smJ lYMdf hY, qy Auh pRBU dI srn pY ky, (mOq dy shm qoN) bc jFdf hY . jo mnuWK afpxy mn ivc (pRBU dy guxF dI) ivcfr kr ky bMdgI krdf hY Auh pRBU dI hjLUrI ivc prvfn huMdf hY.11.

hor vI ajyhy byaMq gurU sLbd afp jI qoN Buwly nhIN hn. jo kr rhy ho Auh vI qusIN BulyKy kfrn nhIN jfx buwJ ky ibwpR dI eyjMtF vflI syvf inBf rhy hY.

mOq qoN pfpI bMdy zrn, siqgurU jI qF mOq df BY sgoN mukfAuNdy hn-so zrY ij pfp kmfvdf DrmI ivgsyqu ] hy cqur igafnI jIE ! AultI gMgf vgfAux qy ikAuN jLor pf rhy ho ? mOq vrgI atwl scfeI koloN dsLmysL jI vrgy DrmI prm-purK ikAN zrdy ? mOq dy smy df qrFs pf rhI cOpeI pMQ dI QMMm ? hwQ kohVy ikAu nf ho gey ajyhf hukmnfmf ilKx vfly dy ? gurbfxI dy afsy dy Ault ajyhI cOpeI, ijs prmsUrbIr, dsLmysL jI df pfxI BrdI rhI, Aus " nkfrI mOq " dy smyN df qRfs ? Auh vI, dsLmysL jI ny afp hI drsfieaf hovy ? kI qusI Ausy mhFblI dy hI isWK ho jI ? vYrI vI dsLmysL jI dy pfvn nfmxy nfl ajyhy Aupwdr nhIN joV skdy jo kuJ asIN mVHI jf rhy hF. suihrdqf nfl afpnVy aMdrly dy pysL ho ky ivcfrIey qF, sLrm nfl zuwb mrn vflI gwl hY ik nf jI ?

kbIr aYsI hoie prI mn ko Bfvqu kInu ] mrny qy ikaf zrpnf jb hfiQ isDAurf lIn ]71]

qusI apxy miq anusfr " qq" smJfieaf dfs ny siqgurF dy PLurmfnf qoN qq lBx dI jodVI kIqI-

28- afp jI � sMboDn kIqI 7 julfeI � ilKI icWTI dI aMqlI sqr-pMjfbI ihMdsy vrq ky aqy iPr bfkI icWTIaF dy aMq ivc aMgRyjLI ihMdisaF ivc, do vfrI afpxf tYlIPon nMbr ilK ky gujLfrsL ilKI, ik, jy jLrf atk ky jvfb ilKxf hoieaf qF Pon kr dyxf, dfs pusqk dI CpfeI rok dyvygf. pr qusF Aus pfsy iDafn hI nf idwqf. bicqR nftk gurU bfxI dI ksvwtI qy- pusqk Cp ky sRI akfl qKLq sfihb puwj cuwkI hY. qusIN vI icwTI ilK ky cMzI gVHoN mMgvf hI leI hoxI hY . vyK lvo ik dfs ny ilKx ivc smdrsqf qF nhIN guafeI ? kI dfs ny vI cux cux ky hI iliKaf ik jF sfry nftk � iek sfr gurmiq dy JroKy ivcoN vyiKaf hY ? aMq ivc cMgI qrHF iPr smJf idaF ik gurbfxI dy ankUl hr gl gurU df hI hukm mMndf hF, Auh Bfvy ieiqhfs hY Bfvy bfeIbl hY, BfvyN kurfn sLrIPL qy BFvyN vyd bfxI hY] jy koeI gwl gurU ieiqhfs dI vI gurbfxI qy pUrI nhIN qF Auh vI vYrIaF vloN rlfieaf Kot mMnx ivc hI sfzf Blf hY. bs iehI hY, isDFq dfs nfl gl bfq df bfkI aYvyN--

mnmuK mUlhu Builaf ivic lbu loBu ahMkfru ] JgVf kridaf anidnu gudrY sbid n krih vIcfru ] suiD miq krqY sB ihir leI bolin sBu ivkfru ] idqY ikqY n sMqoKIaih aMqir iqsnf bhu aigafnu aMD´fru ] nfnk mnmuKf nflo qutI BlI ijn mfieaf moh ipafru ]1] {pMnf 316}

gurmiq anusfr jo vI suJf Byjogy dfs mMn lYx df pfbMd hY. dfs ijhy " BUzVY nfmu ivsfiraf bUzVY ikaf iqsu cfro ] gux Coiz ibKu lidaf avgux kf vxjfro ]3] aigafnI mnuWK � gurmiq syDF bKLsLsL krn qoN dfs afp jI df sdf irxI rhygf . gurmiq qoN bfhroN hvfly, jF mn dI miq dy Cl-cmqkfr ivKfAuxy, swcy guriswK � nhIN soBdy. . cMzI, durgf, BgAuqI, BvfnI, isLvf afid keI nfvF vflI dyvI dy iqMnF hI rUpF � vI, sRI guurU gRMQ sfihb jI dy drbfr ivc GsIt KiVaf hY, KrVf iqafr hY. CpfeI leI Auh spoksmYn kol jf cuwky hn, pr, ies icWTI bfry[ bicwqr nftk bfry, quhfzf Auwqr AuzIkx leI do mhIny CpfeI nhIN hovygI. siqgurF dy pMQ � cVHdI klf mfxdf vyKx dI lgx ivc BulLwkV ho igaf hF, sLfied axjfxy ivc koeI gusqfKLI ho geI hovy qF iKmF df jfck hF. gurmiq igafn ivc suDfeI ho jfx dI KLusLI ivc, gurmiq syDF afAux dI qIbr AuzIk lfeI bYTf, gurmiq anusfr jIvn jIAUN rhy gurmuKF dI crnDUV-- dfsrf gurbKLsL isMG

akqUbr-9 1999

not:-awj pMjvyN idn afp jI dI igafn-pwqRkf df Auqr ilKxf smfpq hoieaf. afpxI ilKI pwqRkf kol rwK ky iDafn nfl vfc lYxI. jy koeI gwl ilKxI BuWl igaf hovF qF dobfrf ilKByjx dI Kycl kr lYxI. ies icWTI � pVHn AuprMq jy hukm krogy qF sRI cirqRo pfiKXfn gRRMQ dI, scu dy drbfr ivc durdsLf huMdI drsf rhy KrVy dI nkl Byj idaFgf jI. jy suihrdqf nfl gurmuKF vflI imqrqfeI df hwQ vDfAu qF inhfl inhfl. jo cfho AuvyN hovy. sfzf ieh icwTI pwqr vI sdIvI irkfrz bxn leI pusqk df ihWsf bx jfvy, ik jF afp jI ivcfr kuJ hor hY ?

bfhF KVIaF krky vfsqy pf irhf hF-ik, scu dy avqfr sRI gurU nfnk sfihb dI isWKI " scu " nfl juV ky hI asmfnI jf cVHI sI[ rsfql vl nUM DUeI jf rhy JUT dy pY cuwky rly qoN ies � pfk sfPL krn ivc sgoN shfieqf kro. ikAuNik- " kUV inKuty nfnkf EVik sic rhI ] JUT dw AMq ivnwS hY[ ipAwry im`qr igAwnI hrbMs isNG jIE ! qusIN qF gurmuK ho, quhfzf JUT nfl kI vfsqf? quhf� scu kOVf ikAuN lwgy ? lokF dIaF njLrF ivc qF qusIN scu muc, scu rqy hI ho. JUT dI ivkflq df kI arQ jI ? siqgurU jI df bcn--gurmuiK kUVu n BfveI sic rqy sc Bfie ] sfkq scu n BfveI kUVY kUVI pFie ] sic rqy guir myilaY scy sic smfie ]3] qusIN jfxdy hI ho ik--

gur kf bcnu sdf aibnfsI ] gur kY bcin ktI jm PfsI ] gur kf bcnu jIa kY sMig ] gur kY bcin rcY rfm kY rMig ]1] jo guir dIaf su mn kY kfim ] sMq kf kIaf siq kir mfin ]1] rhfAu ] gur kf bcnu atl aCyd ] gur kY bcin kty BRm Byd ] gur kf bcnu kqhu n jfie ] gur kY bcin hir ky gux gfie ]2] gur kf bcnu jIa kY sfQ ] gur kf bcnu anfQ ko nfQ ] gur kY bcin nrik n pvY ] gur kY bcin rsnf aMimRqu rvY ]3] gur kf bcnu prgtu sMsfir ] gur kY bcin n afvY hfir ] ijsu jn hoey afip ik®pfl ] nfnk siqgur sdf dieafl ]4]5]74]{pMnf 177}

kbIr sB qy hm bury hm qij Blo sBu koie ] ijin aYsf kir bUiJaf mIqu hmfrf soie ]7]


�� gurmiq inrxY Bvn 17-ey,zogrF strIt srihMdI gyt pitaflf- 13-09-1999

soeI ajfxu khY mY jfnf jfnxhfru n Cfnf ry ]

khu nfnk guir aimAu pIafieaf rsik rsik ibgsfnf ry ] (pMnf 382)

sRI dsm gRMQ dy ivroDI vIr gurbKLsL isMG jI,

vfihgurU jI kf KLflsf vihgurU jI kI PLiqh .

quhfzI pqRkf pRfpq hoeI. DMnvfd. quhf� eyQy afAux df swdf idwqf sI pr qusF huMgfrf kI Brnf, koeI sMkyq hI nhIN idwqf. ieQy afAuNdy qf quhf� Aus rUh nfl imlFdy ijs � dsm gRMQ dI bhuq bfxI kMTfgr hY, Auh quhfzy nfl dsm gRMQ dy smUh ivisLaF qy afhmy-sfhmxy ho ky pRsnoqrI krnf cfhuMdf hY.

sujfn purs hmysF sMKyp rUp ivc Auwqr idMdy hn, Euh aYnf vwzf icwTf (ikqfbcf) nhI ilK mfrdy ijvyN ik qusF 27 sPLy ilKy hn. ajoky Xuwg ivwc ieqnf smf iksy kol nhI, vfd-ivvfd ivwc pY ky afpxf smf gvfey. inMmrqf sihq bynqI hY ik "awgf nyVy afieaf ipwCf rihaf dUir ' � muK rKdy hoey nfm-ismrn ivwc privrq hoxf cfhIdf hY.

ipR hrBjn isMG jI df qusf hvflf idwqf hY, myry cMgy imwqr sn. ijhVIaF gwlF qusI ilK rhy ho, AunHF kdy nhIN sn kIqIaF. AunHF dsm gRMQ df afp aiDaYn nhI kIqf, ig: Bfg isMG dy aDfr qy hI ilKdy rhy, ijvyN ik iswK imsLnrI dy ipwT-TokU do cfr pRoPLYsr afpxy ivcfrF df adfn-prdfn krdy rihMdy hn.

qusF pRo: mnjIq isMG kfrjkfrI jQydfr df hvflf dy ky ig: gurmuK isMG dy ivruwD akfl qKLq qoN iek sdI mgroN hukmnfmf rd krn dI gwl ilKI hY, Ausdf hux kI lfB ? jy rwd krfAuxf sI qf ig: Bfg isMG jo imsLnrIaF df afgU sI, Aus ivruwD jfrI hoieaf hukmnfmf rwd krfAuNdy. quhfzI icwTI dy pMnf 22 Auqy ilKy aKr aKr " afKr Auh[[[ skygf jI ?.

BfeI sfihb jI ! quhfzI Auprokq ilKq pVHn qoN ieAu jfpdf hY ijvyN iBRgU irsLI vf�U quhf� BivK bfxI df ielhfm huMdf hY. kI ilKF ? gLflb idl ky bihlfny ko Xyh iKLafl aWCf hY.

qusI do mhIny Auqr AuzIkx dI Kycl nf kro jI, afpxI pusqk CyqI Cpvf lvo ikAuNik suafsf df koeI Brosf nhI, ikqy aMq kfl, " aYsI icMqf mih jy mrY " vflI ibvsQf smy aAuK nf vfpry .

aMq ivwc mY ieh ilKxf AuicWq smJdf hf, ik guruU pfqsLfh jI ny dfsry � srIrk arogqf, bl-buwDI bKLsLI qf KulidlI nfl afp jI vlo AuTfey pRsLnf df Auqr gurmiq ksvwtI dy aDfr qy dyx df Auwdm kIqf jfvygf, ijvyN ik, ig Bfg isMG dI ricq pusqk " sdmgRMQ inrxY " df Auwqr " sRI dsm gRMQ drpx " dy rUp ivwc idwqf igaf sI. quhfzI ilKq pVH ky pRqIq huMdf hY ijvyN ik quhfzf mYtr mFgvF hovy, koeI nvInqf sfhmxy nhIN afeI. quhfzy vIcfr quhf� mubfrk. jLrf sMjIdf ho ky soco, qusI kOm suDfr vfsqy pusqk nhIN ilK rhy, qusI dsm gRMQ dy ivruwD vfvylf KVf krn leI sfrf jLor lgf rhy ho. ijvyN quhf� cMgf lgy AUl-jlUl ilKI clo. suKI vwso. gur pMQ df dfsrf

(hrbMs isMG)

inrxYkfr

ies icwTI df hyT iliKaf Auwqr ilK Byijaf hY aqy lg-pg iqafr ho cuwkf KrVf iek do idnf ivwc cMzI gVH � post kr idwqf jfvygf:-

�� siqgur pRsfid ]

aMDy aklI bfhry mUrK aMD igafnu ] nfnk ndrI bfhry kbih n pfvih mfnu ]2]

inrxf kfr igafnI hrbMs isMG jIE, December 1 1999[

vfihgurU jI kf KLflsf [ vfihgurU jI kI PLiqh.

1) 9 akqUbr dI ByjI icwTI (df Auwqr kihxf gLlq hY, Aus) qNo icV ky ilKIaF by-qukIaF awj pihlI dsMbr 1999 � af imlIaF hn. hwd ho geI, arMB hI JUT qoN ? pfTkF ny vI imwqI 13 nvMbr vflI quhfzI icWTI pVH hI lYxI hY. icwTI ivc pitafly afAux df swdf qusF ikQy iliKaf hY ? siqgurF df PLurmfn- " kUVu boil murdfru Kfie ] avrI no smJfvix jfie ] muTf afip muhfey sfQY ] nfnk aYsf afgU jfpY ]1] vfh, gurbfxI dy inrxy kfr jIE ? kI, quhfzy afcrn ivc kuPLr-JUT-kUV df pRBfv eyzf vD cuwkf hY ik, bolxf qF ikqy irhf, D�fxy df kUV, ilKx ivc vI koeI sMg nhIN mMn rhy? kI, inrxY kfrI ny quhf� inh-klMk bxf idwqf hY, jo gurU-hukmF dI prvfh vI guaf bYTy ho ?-(1) " so JUTf jo JUTy lfgY JUTy krm kmfeI ]{418} (2) bolIaY scu Drmu JUTu n bolIaY ] jo guru dsY vft murIdf jolIaY ]3] bolIaY scu Drmu JUTu n bolIaY ] jo guru dsY vft murIdf jolIaY ]3]"{488} (3)-pr hrnf loBu JUT inMd iev hI krq gudfrI ]{681} ) (4) AultI ry mn AultI ry ] sfkq isAu kir AultI ry ] JUTY kI ry JUTu prIiq CutkI ry mn CutkI ry sfkq sMig n CutkI ry ]1] rhfAu ] {535} (5)-pfTu pVY muiK JUTo bolY ingury kI miq EhY ] " jd siqgurU jI df zr nhIN, qF rb � qusI kI jxo ? " ijnf aMdir scy kf BAu nfhI nfim n krih ipafru ] nfnk iqn isAu ikaf kIcY dosqI ij afip Bulfey krqfir ]1]- JUTy ingury mnuwK nfl vfsqf rWKxf gurmiq dy pRiqkUl hY.

2) lg-pg iek sPLy dI icwTI dy tfkry qy, (dfs vloN ilKy bcnF dy hvfly qo ibnf ), pMj sPLy BfsLn ilK Byjx vfly, qusIN afp sujfn ikvy rih gyey jI ? kI, quhfzy bcn quhfzI krqUq qy kuMzf nhIN bxdy ? dfs ny quhfzy Aus pwqr ivcly ku-bcnF df hvflf ilK ilK ky pfvn gurU bfxI dy, krIb 70 gurUsLbdF dI pivWqr CF hyT, Auwqr iliKaf. koeI ajyhf pYrf ilK Byjxf sI jo quhfzI puwC nfl sMbMDq nf hovy ? AuNj vI jy iek dy Tfkry qusF pMj sZy ilKy sn qF pMjF dy Tfkry qy ikMny hoxy cfhIdy hn-avr AupdysY afip n krY ] afvq jfvq jnmY mrY ] {269}avr AupdysY afip n bUJY ] aYsf bRfhmxu khI n sIJY ]3]{372} pr gurU sLbdF dI quhf� prvfh kI ? isiKaF lYx dy 70 gurU sLbd quhfnUM sgoN pVHny aOKy ho, gey, so inrsMdyh eyDroN qusI Immune ho cuwky.

3) afpxy prvfr dI jfxkfrI qF kI dyxI sI, puls dy mihkmy ivc kI qygLF mfrIaF sn? Auh vI nf ilK sky. hr vfrI gurmiq-syDF dI mMg krdf irhf pr bydlIly XwkV mfrI jfxy? agly dI gl nf smJxI, kI sujfnqf hY ik jF ajyhI mUrKqfeI ijs df ijLkr BfeI gurdfs jI ny ieAuN kIqf hY? :--

mUrK iqsno afKIaY boil n smJy boil n jfxY . horo ikhukir puCIaY horo ikAu kir afiK vKfxy . isK dyie smJfeIaY arQu anrQu mnY ivic afxY . vzf asmJu n smJeI suriq ivhUxf hoie hYrfxY .gurmiq iciq n afveI durmiq imqR sqR prvfxY . agnI sphu vrjIaY gux ivic avgun kry iD�fxY . mUqY rovY mF n is�fxY ] 14 ] {Bf:gu: vfr 32}

4) gurmiq ivroDI "kFie ry bkbfdu lfieE ]" bkVvfh suxn leI kYnyzf qoN pitafly afAux leI 3000 zflr Krc krn � kI, qusIN isafxp mMn rhy ho ? quhfzIaF icwTIaF smyq, dsm gRMQ bfry pusqk dy do Bfg hor Cpx leI awj hI qory hn. pihlF ihwsf jo Cp cuwkf hY, cMzIgVHoN imldf hY, pVH ky quhfzy lfxy ivcoN ijs no jo ilKxf hY ilKI jfAu. dfs � akfl qwKLq qy bulfAux df bydlIlf rOlf qF qusIN pf hI rhy ho. gurmiq ivroDI XwkV ilKx qoN quhf� kOx rokdf hY ? quhfzI juMzlI dIaF pusqkF Cp ky lokF kol keI sflF dIaF puwj cwkIaF hn, ieh iqMn ikqfbcy vI pMQ dI kichrI ivc pysL ho rhy hn. inrxf ho jvygf ik, pMQ nfl vYr kmfAux vflIaF kflIaF ibwlIaF kOx bx rhIaF hn, aqy gurU pMQ � scu nfl joV ky cVHdI klf vl � moVf pYNdf vyKx dI swDrF BrpUr swcI syvf iks iDroN kIqI jf rhI hY. gurmuiK mrih su hih prvfxu ] afvx jfxf sbdu pCfxu ] mrY n jMmY nf duKu pfey mn hI mnih smfiedf ]13]" {1058} mOq df zrfvf dyx df kI arQ ? kI, ieh sLrIPLF df cln hY ?. quhfzy vloN do mhIny ivc mOq ho jfx df BY pfAux bfry pVqfl krvf lYNdf hF, ik, quhfzf sMbMD ikhVI isLv-sYnf nfl hY ?

gurmiq anusfr jIvn jIAUN rhy gur ipafiraF dy crnf dI DUV-- gurbKLsL isMG

ies qoN auuprMq pqw nhIN ikauN, igAwnI jI ny mon Dwr leI-

kUV inKuty nfnkf EVik sic rhI ]2]


not:- srdwr gurbKS isMG kwlw APgwnw dy bhuqy lyK Cp rhIAW jW Cp cu`kIAW pusqkW ivcoN lY ky pwey jWdy hn[ m~Kx isMG puryvwl[

.