.

‘‘ihrdY kptu muiK igafnI``

pRo: ieMdr isMG Gwgf

Kfs not - gurU Gr nfl sbMDq hr vsqU myyry leI Kfs aihmIaq rwKdI hY. pr gurU GrF nUM kUV pRcfr df kyNdr bnx qoN rokx leI iksy BI hwd qwk jfx leI iqaf hF. bhuq pihlF iek CotI pusqk ÈR: mnohr isMG ‘‘mfrko`` ny ilKI sI, ‘‘icwTIaF ilK siqgur vwl pfeIaF``. ies rfhIN ivdvfn lyKk ny iswKF ivc afeI igrfvt nUM, siqgurU nfnk sfihb awgy, jjbfqI rAuN ivc bhuq qrly kIqy sn. ies ikqfb dI BUimkf ivc ieh awKr BI aMikq sn- ‘‘ieh icwTIaF myrf mn prcfvy df sfDn nhIN hn, myry idl df ax vigaf KUn hY. myry drd kfrn aMdroN AuTy qUPfn dy, gly ivc atky hAuky hn!! myry aMdr df drd, awKF dy rfhIN vih jfxf cfhuMdf hY, bs ieh myrIaF awKF ivcly, axvgy awQrU !!! bhuq smF pihlF, mhfn kvI iekbfl ny iliKaf sI- ‘‘sfry jhF sy awCf ihMdosqF hmfrf``[[[. AuhI iekbfl ieh ilKx leI jdoN mjbUr hoieaf qF kOx jfxy ik Ausdy mn qy ikMnf Bfr sI? Ausny KUn dy hMJU kyridaF jdoN ieh iliKaf- ‘‘muwdqyN gujrI ieqnI, rMjo gm sihqy hUey. ab qoN Èrm sI afqI hY, ies vqn ko vqn kihqy hUey``. bs! iesy qrHF myrI mfnisk dÈf hY. afAu gl nUM awgy torIey.

gwl ÈurU kr rhy hF ‘‘akfl qKq sfihb`` qoN. pRmfqmf dy anyk nfvF dI klpnf kIqI geI hY. dunIaF dy Drm muKIaF ny, afpo afpxI shUlq leI, rwb dy ikrqm nfm aqy ivÈyÈqf vfly nfm rwK ley. Bfv ikrq vyK ky aqy gux vyKky. pr rwb df AuNJ koeI nfm nhIN hY. iswKF ny afpxI ËrUrq vfsqy vfihgurU, siqnfm aqy akfl purK nfm rwK ilaf. rwb inrakfr hY, jnm nhIN lYNdf, kdI srIr nhIN Dfrdf. iPr kI Auh ‘‘akfl qKq`` qy af ky kdI ibrfjmfn huMdf hY? kI sfrI kfienfq df mflk rwb, iewQy bYT ky isRstI nUM clfAuNdf hY? jdoN ik iesy DrqI Aupr ivcrn vfly lok, rwb nUM afpo afpxy Drm asQfnF ivwc bYTf hox df aYlfn kr rhy hn. Dur kI bfxI qKq bfry kuJ hor dws pf rhI hY``-

afpy qKqu rcfieAunu afkfs pqflf..

hukmy DrqI sfjIan scI DrmÈflf``.. 785

afkfÈ qoN lY ky pfqfl qk Ausy kfdr df mhfn qKq hY. ieh sfrI DrqI AusdI sfjI, swcI DrmÈflf hY. awgy siqgurU jI dws rhy hn, Auh qKq df mflk bfdÈfh ikho ijhf hY?

rfjn mih qUM rfjf khIaih BUmn mih BUmf..

Tfkur mih qyrI TkurfeI komn isir komf.. 507

hor vyKo- vzf qyrf drbfru scf quDu qKqu.. isir sfhF pfiqsfhu inhclu cAuuru Cqu..[[[[

shI qyrf Purmfnu iknY n PYrIaY.. kfrx krx krIm kudriq qyrIaY.. 964

dunIaF ivc nfvF QfvF df koeI aMq nhIN, iensfnF dy nfm hI axigxq hn. hr koeI afpxy bwcy df nfm rwKx lwigaf, cMgy ijhy nfm dI cox krdf hY. kI cMgy nfvF vfly iensfn, guxF krky nyk purK bx jFdy hn? gurU nfnk sfihb jI qoN lY ky dsm pfiqÈfh qk, AuhnF vloN jo grF (ngr) vsfey gey, AuhnF df nfm krx prBfvÈflI rwiKaf igaf. vYsy Auh kuJ smyN bfd, afm ipMzF vrgy ipMz, afm srovrF vrgy srovr, afm mnuwKF vrgy mnuwK bx gey. imsfl leI vyKo- gurU nfnk sfihb jI ny bVI dUr aMdyÈI nfl krqfrpur (pfiksqfn) vsfieaf, kI Auh krqfr, rwb df ipMz sI/ hY? kI pRmfqmf ieko ipMz ivc vsdf hY? ies qoN bfad goieMdvfl qIjy siqgurU jI ny vsfieaf. kI scmuwc Auh asQfn goibMd (rwb) df invfs hY? qIsry pfqÈfh jI qoN afigaf pf ky, gurU rfmdfs jI ny ‘‘cwk rfm dfs`` vsfAuxf ÈurU kIqf. iewQy vfprIaF anyk ieiqhfsk GtnfvF kfrn, ies sQfn dI aihmIaq bhuq vD geI. smF pf ky ies df nfm ‘‘suDfsr`` BI pRclq hoieaf. aMq ivc awjkl ‘aMimRqsr` krky jfixaf jFdf hY. ieh aMimRqsr Èihr kI scmuwc ‘‘aMimRq df kuMz`` hY? kI iewQy vsx vfly lok (kfÈI dy pFizaF vFg) burfeIaF qoN pfk hn? iewQy dMgy, kql, zfky, ivBcfr, irÈvq, gMdgI aidk nhIN hY? iewQoN dy vsnIk ‘‘amr`` ho gey hn, aMimRqsr Èihr ivc invfs rwKx krky? clo aMimRqsr srovr vwl afAuNdy hn. kI iesdf jl scmuwc ‘‘aMimRq`` bx igaf hY? iewQy pfxI pIx vfly dI jF ieÈnfn krn vfly dI koeI mOq nhIN afAuNdI? iewQoN dy aKOqI syvfdfr, cOvI GMty prkrmf ivc hI gujfrn vfly, aOguxF qoN rihq pfk dfmn ho gey hn? aMimRq (KMzy dI pfhul) Ckx vfly sfry iswK amr ho gey, iPr AuhnF nUM kdI mOq nhIN afAuNdI? Kflsf lkb dy DfrnI, scmuwc Kflsf (imlfvt qoN rihq aqy isDy prmyÈr nfl sbMDq) bx gey hn? afpxy nfvF dy nfl isMG Èbd lfAux vfly sfry ÈyrF vrgy bhfdr bx gey hn, kI ajy BI igwdV (kfier) hI hn? kIrqpur vsx vfilaF bfry kI ivcfr hY? ‘‘anMdpur sfihb`` anMd dI purI bx cuwkI hY, ik ajy bxnI bfkI hY? iewQoN dy vsnIkF dy jIvn clx ivc bfkI sMsfrI lokF nfloN, ikMnf ku Prk hY? iesy aMimRqsr Èihr ivc pfxI dIaF loVF pUrIaF krn ihq, kuJ srovr bxfey gey sn. AuhnF dy nfm bhuq suMdr hn- rfmsr, ivvyksr, kAulsr, sMqoKsr. muwK sRovr ‘‘aMimRqsr`` dy iknfry, ijs QF iek purfqn smyN qoN byrI df ruwK mOjUd hY. ies QF siqguruU arjn sfihb ibrfjmfn ho ky, syvf krdIaF sMgqF dI agvfeI kiraf kdy sn. ies QF nUM ‘‘aTsT qIrQ`` kihMdy hn, qy byrI nUM ‘‘duK BMjnI``. hux iehnF sfry sRovrF dy nfvF dy kyvl awKrI arQ krky vyKo. kI ieh soRvr qy byrI afpxy nfvF vflI ivÈyÈqf rwKdy hn? kI gurbfxI dy cfnx ivc ‘‘jQydfr `` jI iehnF sRovrF qy ruwKF dI pUjf nUM jfieË Tihrf skxgy?

afE hux asl muwdy vl prqdy hF; sfry purfqn gRMQF ivc ies iemfrq nUM ‘‘akfl buMgf`` krky iliKaf imldf hY. ‘‘ÈRI gurU hirgoibMd sfihb ny sMmq 1665 ivc ÈRI aMimRqsr hirmMdr dy sfhmxy, iek Aucf rfj isMGfsn (ÈfhI qKq) iqafr krky Ausdf nfAuN ‘‘akfl buMgf`` rwiKaf. ijs QF svyry aqy sMÖ nUM dIvfn lgfky, sMgqF nUM inhfl krdy sn. akfl buMgf pMQk jwQybMdI df kyNdr hY. pMQ iewQy muwZ qoN gurmqy soDdf afieaf hY. ieh gurdvfrf iswKF df pihlf qKq hY. anMdpur ivc Auh sQfn ijQy bYT ky dÈmyÈ jI ny nOvyN siqgurU df sMskfr kIqf. ptny afid gurdvfiraF ivc BI ies nfAuN dy buMgy hn. (mhfn koÈ pMnf 36) qKq nfm vfly hor BI keI gurdvfry hn, Kfs kr kIrqpur aqy dmdmy ivc, siqgurU jI dy bYTx dI cOkIN jF QF. (mhfn koÈ pMnf 570) siqkfr nfl iesdf nfm awj akfl qKq pRclq hY, pr sfzy aKOqI jQydfr akfl qKq nfm kfrn, jor Èor nfl ieh pRcfrI jf rhy hn ik iehI ‘‘akfl purK`` df qKq hY. kI inrMkfr vfihgurU ieQy bYT ky bRihmMz nUM clfAuNdf hY? ajonI rwb, iks rUp ivc ieQy afAuNdf hY? ikhVI bolI boldf hY? AusdI kMm krn dI ivDI kI hY? iewQy bYTf kIhny vyiKaf hY? jQydfr jI dwsxgy? Aus mhfn qKq dy mflk, vfihgurU dI asIm ÈkqI bfry gurbfxI df pfvn Purmfn hY-

zrpY Driq afkfs nKqRf isir AUpir amru krfrf..

pAuxu pfxI bYsMqru zrpY, zrpY ieMdRu ivcfrf.. (998) aqy

‘‘pAux Aupfie DrI sB DrqI jl asnI kf bMDu kIaf..

aMDuly dhisir muMUzu ktfieaf rfvx mfir ik vzf Bieaf.. (350)

pihlF keI vfr nfdr Èfh, aihmdÈfh abdflI, jkrIaf Kfn, mIr mMnU qy lKpq rfey vloN iehnF QfvF dI byhurmqI kIqI geI. kI ieh bd imjfj pfpI lok, akfl purK nfloN vD qfkqvr sn? ijhnF rwb dy Gr dI byhurmqI kIqI?

sMn 1984 ivc BfrqI hfkmF vloN ByjIaF POjI DfVF ny ies pfvn asQfn df byrihmI nfl apmfn kIqf. tYNkF qopF nfl ‘‘akfl qKq`` nUM ZyrI kr idwqf igaf. iesdf mqlb, ik BfrqI POj rwb (akfl) nfloN vwD ÈkqI rwKdI hY, aqy Ausdy rfj drbfr (akfl qKq) nUM imwtI ivc imlf skdI hY. qdoN akfl purK ieqnf inqfxf ho igaf sI ik afpxf ‘‘Gr-isMGfsn`` ZYNhdf sVdf vyK ky, duÈmx nUM kIqy dI sjf nf dy sikaf? Aus vkq df ‘‘jQydfr` isMG sfihb`` kfierF vFg jfn bcf ky dOV igaf. jdoN dyÈ dI pRDfn mMqrI drbfr sfihb dI brbfdI vyKx afeI. iPr dyÈ df rfÈtrpqI mgrmwC dy hMJU kyrn afieaf. mlby df Zyr bx cuwky akfl qKq df ‘‘isMG sfihb`` igafnI ikrpfl isMG, hfkmF awgy igVgVfAuNdy hoey bfr bfr afKI jf irhf sI- ‘‘bIbI jI (ieMdrf gFDI) bhuq pfp ho igaf, quhfzy POjIaF iewQy bfhr bUt nhIN Auqfry. aMdr bIVIaF isgrtF pINdy rhy, hux mirafdf CyqI bhfl krvfAu[[[[[[``. rfÈtrpqI jI! (jYl isMG) iehnF POjIaF ny sRovr ivcoN mwCIaF PV ky Kf leIaF, vwzf anrQ ho igaf. ieh aMdr Èrfb BI pINdy rhy. ikrpf krky ,hux CyqI dyxI mirafdf (pfT pUjf kIrqn) cflU krvf idE[[[[[[. iewQy Zfhy gey kihr bfry vihÈI kfiraF bfry, bwcy, buwZy, bIbIaF qy kIqy gey mnuwKqF qoN igry hoey kfiraF bfry iewk awKr BI jbfn qy nf ilaf sky. iehI sn nF akfl qKq qy suÈoBq, rwb dI gwdI qy ibrfjmfn ‘‘isMG sfihb`` igafnI ikrpfl isMG jI? awj dy jQydfr qF Aus qoN do kdm awgy inkly hI pRqIq ho rhy hn.

kul kfienfq nUM rcx vflf, pflx vflf, Kfqmf krn vflf, ieko iek vfihd lfÈrIk pRmyÈr hY, AusdI ÈkqI asIm hY. Purmfn hY-

afpy sc kIaf kir joiV.. aMzj PoiV joiV ivCoiV.. Driq afkfsu kIey bYsx kAu QfAu.. rfiq idnIq kIey BAu BAu.. 839

hy ikrpflU ‘‘ jQydfr`` jI! rwb jI df qKq ieko hoieaf krdf hY, pMj sq nhIN. quhfzy afly duafly hor cfr qKq BI Ausy ‘‘akfl`` jI dy hn? AuhnF qKqF qy gwdIaF mwlI bYTy BI Ausy akfl purK dy Dfpy hoey ‘‘isMG sfihb`` hn? jo pfKMz vrqfrf gurbfxI qoN Ault iehnF QfvF qy psiraf hoieaf hY, iPr Auh ikho ijhf pfKMzI pRmfqmf hY? dws skogy? hukmnfimaF bfry CpI pusqk, ‘‘hukmnfmy afdyÈ sMdyÈ`` sMpfdk sR: rUp isMG dy pMnf 174 hukmnfmf nM: 103, vydFqI jIE quhfzf jfrI kIqf hoieaf hY, jo imqI 29[03[2000 nUM ÈRI akfl qKq sfihb vloN ‘‘pMQ pRvfixq pMj isMG sfihbfn `` vloN jfrI kIqf igaf Aus dI ilKq ies qrHF hY:- (1) jldI qoN jldI gurmq soc vfly mfihrF dI kmytI bxf ky, qKq sfihbfn dy jQydfr aqy muwK gRMQI sfihbfn dy syvf inXm, inXukqI leI XogqfvF, AuhnF df kfrj Kyqr, kfrj ivDI, aiDkfr aqy ijMmyvfrIaF, syvf mukqI afid dy inXm bxfey jfx. [[[[[[[[[ ÈRI akfl qKq sfihb qoN hukmnfmf jfrI krn df ivDI, ivDfn suinsicq kIqf jfvy. (2) gurduafrf aYkt nUM bixaf pOxI sdI ho cuwkI hY, pMQk loVF vfsqy ies ivc soD kIqy jfvy. (3) gurduafrf pRbMD nUM isafsq dI kutlqf dy pRBfv qoN pfk rwKx nUM XkInI bxfieaf jfvy.`` [[[[[[[

pqf nhIN iks iksm dI asIm qfkq df mflk hY akfl purK Aus dI gwdI qy iBRst rfjsI lokF vloN ibTfieaf jQydfr. Aupr vrixq ‘‘hukmnfmf`` jfrI hoey nUM cfr sfl ho cuwky hn, rwb df hukm (isMG sfihb jo rwb jI dI gwdI qy suBfiemfn hn) afpxy hI Gr dy mYNbr, sRomxI kmytI, hYwz gRMQI, igafnI pUrn isMG afid mMnx qoN pUrI qrHF nfbr hn. pMjfboN bfhrly, dovyN qKqF dy jQydfr, akfl qKq vloN sdf hI bfgI hn. sRomxI kmytI qoN jwQydfr puwC irhf hY ik myry aiDkfr, ividak Xogqf lfAux htfAux df qrIkf, hukmnfmf jfrI krn df ZMg, ivdvfnF dI slfh nfl iqafr kIqf jfvy. sRomxI kmytI dy aiDkfrI aqy Drm qy kfbj ho cuwky iBRÈt lok ipCly cfr sfl qoN ies hukm nUM mMnx qoN ienkfrI hn. ‘‘jQydfr`` dI iewjq ikwQy rih geI? akfl qKq vloN 1945 ivc jfrI kIqf hukmnfmf (iswK rihq mirafdf) axigxq zyrydfr mMnx qoN ienkfrI hn, Kud drbfr sfihb ivc aqy AusdIaF pRkrmf ivc ieh ‘‘hukmnfmf`` nhIN mMinaf jf irhf. iPr ikhVy qKq qy ikhVy jQydfr dI zONzI ipwtI jf rhI hY? hux qF akfl qKq aqy sRomxI kmytI, smyq drbfr sfihb afid gurdvfiraF dy, kuJ rfjsI lokF dI jkV ivc hY ijvyN cfhux vrq lYx. Auprlf ibrqFq bhuq hI duKI mn nfl iliKaf hY. pMQk drd rwKx vfly guriswKo, pfvn Drm asQfnF dI durvrqoN roko. ivdvfnF nUM snmfn dyxf ÈurU kro, Cykx dy hukmnfmy vfps lE. afmIn

ihrdY kptu muiK igafnI.. JUTy khf iblovis pfnI.. 656

DrqI Aupir kot gV kyqI geI vjfie..

jo asmfin mfvnI iqn nik nQF pfie.. 595




.