.

ÃÄ vfihgurU jI kI Ìiqh]

jfghu jfghu sUiqho!
kI pKXfn cirqR (kSjr -kivqf)
gurbfxI hY ?
vWloN
suKdyv isSG aqy
mihSdr isSG 'joÈ`

siqgurU goibSd isSG sfihb ny hËUr sfihb ivKy Éflsy nUS aSiqm smyN jo hukm idWqf sI, Auh isWK sSgqF ivc iehnF spWÈt lÌËF ivc inq hI duhrfieaf jFdf hY:
sB isKn kAuN hukm hY, gurU mfnXo gRSQ..
sRI gurUUU rfmdfs pfiqÈfh ny vI ''gurU kox?`` vfly suafl nUS iehnF iskybSd lÌjF rfhIN sdf leI hl kr idWqf sI:-
bfxI gurU gurU hY bfxI, ivic bfxI aSimRqu sfry.. (4/982)
gurU amrdfs pfiqÈfh ny vI ies ivÈy Auqy gurmiq df aSiqm PYslf inr-ivvfd rUp ivc ies pRkfr dy idWqf sI:-
''siqgurU ibnf hor kcI hY bfxI..
bfxI q kcI siqgurU bfJhu, hor kcI bfxI..
khdy kcy, suxdy kcy, kcIN afiK vKfxI.. (920)

sRI gurU gRSQ sfihb ivc AuWcy-suWcy sdfcfrI jIvn dI GfVq leI aqy kfm vfly ivkfr Auqy kfbU pfAux leI byaSq syDF idWqIaF geIaF hn, ijhnF ivWcoN kuJ ku hyTF aSikq kIqIaF jFdIaF hn qy jo bhuq hI spWÈt hox kfrn iksy vI ivafiKaf dIaF muhqfj nhIN hn, XQf:

Ó "aihinis kfim ivafipaf, vxjfiraf imqRf, aSDuly nfm n iciq.." (1975)

Ó "kfmu kRoDu kfieaf kAu gflY.." (1/932)

Ó"jy lK iesqrIaF Bog krih, nv KSz rfj kmfihN.. (3/26)
ibnu siqguru suK n pfveI, iPir iPir jonI pfihN.."

Ó"qij kfm kfimnI, moh qjY, qF aSjn mfih inrSjn pfvY .." (4/141)

Ó"kfim ivafpy kusuD nr, sy jorF puiC clf.." (4/304)

Ó ''qkih nfir prfeIaF, luik aSdir TfxI..
ajrfeIl Prysqf, iql pIVy GfxI.." (5/315)

Ó "hy kfmS, nrk ibsRfmS, bhu jonI Brmfvxh..
icq-hrx qRYlok gmXS, jp qp sIl ibdfrxhN.." (5/1358)

Ó "ry nr, kfie pr igRih jfie.." (5/1001)

Ó "binqf Coiz, bd ndir pr nfrI..
vyis n pfeIaY, mhF duiKafrI.." (5/1348)

Ó "kfmvSq kfmI bhu nfrI, pr igRih joh n cUkY..`` (5/672)

Ó "dyie ikvfV aink pVdy mih, pr dfrf sSig PfkY..
icqR gupqu jb lyKf mfgihN qb kAuxu pVdf qyrf ZfkY.." (5/616)
Ó "mn ry kAunu kumiq qYN lInI..
pr dfrf inSidaf rs ricE, rfm Bgiq nih kInI.." (9/632)

Ó"Gr kI nfir, iqafgY aSDf..
pr nfrI isAuN, GflY DSDf.." (nfmdyv jI, 1365)

Ó "pr Dn, pr dfrf pr hrI
qf kY inkit, bsY nrhrI.." (nfmdyv jI 1163)

nfmI isWK iÌlfsÌr, BfeI gurdfs jI ny vI afpxIaF rcnfvF ivWc isWKF pRqI spWÈt qOr qy AuWcy-suWcy afcrn dy DfrnI bxn df aqy pr-iesqRI qy pr-purK gmn qoN pUrI qrHF bcx df AupdyÈ idWqf hY:-

hAuN iqs Gol Gumfieaf, pr nfrI dy nyV n jfvY.

kyvl QoVI ijhI nF-mfqr sRI dÈmyÈ-ikRq mSnI jFdI rcnf (jo kWl qWk inrivvfd rhI sI) dI afV ivWc arsy qoN an-mqI isDFqF nfl BrpUr gurU pfqÈfh dy inafry qy inrml pSQ qy mfrU vfr krn vflI, Èrmnfk, aÈlIl, sfmgrI qy ÈbdfvlI nfl nWko-nWk BrI ar boJl qy asSBv gWpF nfl lWdI hoeI iek gurmiq-ivroDI sfkqI pusqk sfzI Gor axgihlI ar kSuBkrnI nINd kfrn isWK kOm dy gl peI hoeI hY. dÈmyÈ ipqf nUS ies pusqk df rcxhfr dWsx df bhuq hI nfpfk qy by-buinafd jqn kIqf jFdf irhf hYY. ies sfry pusqk nUS kdI qF ''bicqR nftk`` nfm idWqf jFdf irhf hY aqy kdI bRfhmxI mq dIaF cflF qy sfijÈF aDIn dsmyÈ ipqf dy byaSq srDflU isWKF nUS guSmrfh krky iKWc pfAux leI ies nUS ''dsm gRSQ`` df nfm idWqf jFdf irhf hY. Cfpy dI kfZ dy pRcilq hox qWk sfkq mqIaF vWloN afpxI sfijÈ nUS hor pWkf krn leI ies pusqk nUS ''dsm sRI gurU gRSQ sfihb`` vflf nvF nfm dyx df Gfqk aprfD kr idWqf igaf. ies qrHF ''sRI gurU gRSQ sfihb`` dI ieWk mfqr vfihd gurafeI dy mukfbly qy iek vKry gurmiq-ivroDI pusqk nUS asQfpq krn dI mfrU qy kmInI juraq kIqI geI.
afcrn-hIxqf df pRcfr krn vflf, pr-nfrI aqy pr-purK-gfmqf vflI bjr kurihq nUS pRcfrn vflf ieh gurmiq ivroDI pusqk asl ivWc kWuJ afcrn-ivhUxy sfkq-mqIey kvIaF dy aiq mlIn idmfÊ dI pYdfvfr hY, ijs rfhIN lokF nUS bRfhmxI avqfr-vfd, bhudyv-vfd, pUjf, arcnf, mSqRF, jSqRF, qSqRF dy nfl nfl mhFkfl, mhFkflI, BgvqI jF cSzI dI afrfDnf ivWc AulJfieaf igaf hY. ies pusqk rfhIN posq, BSg, aÌIm qy Èrfb afidk niÈaF dy syvn df pRcfr krky gurmiq dy ÉUbsUrq bfÊ ivWc sfkq-mq nUS asQfpq krn dI ivENq bxfeI geI hY.

gurmiq GfqI ies pusqk dy hoNd ivWc afAux qoN lY ky aWj qWk dy, gurU gRSQ sfihb dI ivcfrDfrf nUS aSiqm qy ieWko-iek vfhd ksvWtI mSnx vfly sfry pSQ-drdI ilKfrI, bulfry qy pRcfrk ies pusqk ivWc afeIaF aWz-aWz gurmiq-ivroDI rcnfvF dy pVHn ipCoN ies sYNcy dy bhuqy ihWisaF nUS gurU-ikRq mSnx qoN do-tuk rUp ivWc ienkfr krdy af rhy hn. ies sSbSD ivWc isSG sBf lihr vfly pRoL gurmuWK isSG, igafnI idWq isSG, BfeI kfnH isSG nfBf, iÊ lfl isSG, rqn isSG jWgI, BfeI ardmn isSG bfgVIaF, zfL krqfr isSG bfVI, iÊ Bfg isSG, ipRS: hrBjn isSG (jo keI brsF qWk ÈoRmxI kmytI vWloN clfey jf rhy ÈhId imÈnrI kflj dy ipRSsIpl aqy mfsk pWqr gurmiq pRkfÈ dy sSpfdk vI rhy) zfL mfn isSG inrSkfrI, È mfn isSG afÌ mfnsrovr, ipRS: kSvr mihSdr pRqfp isSG, ipRS: jgjIq isSG, pRo: jgjIq isSG, s: gurqyj isSG, pRoÌYsr afÌ isKieËm, È joigSdr isSG afÌ spoksmYn, iÊ surjIq isSG, È amrjIq isSG cSzIgVH, È sSqoK isSG cSzIgVH, zfL sqnfm isSG nfgpur, È mnohr isSG mfrkoË, È inrSkfr isSG aYzvokyt qy iÊ jgmohn isSG afidkF ny ies pusqk dy QoVy jF vzyry ihWsy nUS gurmiq ivroDI aYlfinaf hY. iehnF qoN CuWt ivprnI (bRfhmxI) hnyiraF nUS gurbfxI dI roÈnI ivWc dUr krn vfly gurU-vrosfey, È gurbKÈ isSG (kflf afÌgfnf) ny qF ies gurmiq ivroDI sYNcy dI bhuqI sfmgrI nUS dÈmyÈ-ikRq mSnxf qF ikqy irhf, AusnUS gurU gRSQ sfihb dI pRmfxIk ivcfrDfrf df ivroDI hI sfbq kIqf hY.
gurU gRSQ sfihb nUS gurU mSn ky ies pusqk df GoKvF aiDaYn krn AuprSq ies dy afty ivWcoN lUx mfqr aSÈ nUS CWz ky bfkI sB rcnfvF dI gurmiq-ivroDI ivÈy sfmgrI, ÈYlI, qy ÈbdfvlI nUS vfcx nfl (svWqh pRmfx jF aSqr-sfKÈ anusfr) spWÈt ho jFdf hY ik ies gurmiq-ivroDI boJl pusqk dy isrjxhfr, dÈmyÈ pfiqÈfh kdficq nhIN ho skdy. ies BfrI Brkm pusqk ivc afeI ivÈfl klyvr vflI vWzI rcnf pKXfn cirqR (iqRXf cirqR) ivWcoN kuJ ku sWqrF nUS pSQ-drdI ivdvfnF qy pRcfrkF dy snmuK vSngI vjoN ies Brosy nfl riKaf jf irhf hY, ik pSQ df hr aSg ieh jfx jfey ik ieh kivqf siqgurF dI bfxI nhIN blik gurmiq dy ivruD jfx qy iljfx vflI apmfn-jnk qy isWKI ihridaF nUS vlUSDrn vflI ivprnI aqy sfkq-mqI rcnf hY. gurU gRSQ sfihb dy brfbr asQfpq krn dI nfks KfihÈ nfl 1428 ku siÌaF ivWc CfpI geI ies rcnf nUS gurU gRSQ sfihb dy ieko-iek vfihd gurU srUp dy mukfbly KVf krn dI juraq krnf gurisWKI dI Gor AulSGxf hY. ies pusqk dy 579 sÌy (890 qoN 1388 qWk) cirqRopKXfn ny hI brbfd kr rKy hn, ijs ivWc 405 cirqR dWsy jf rhy hn. pSQ-drdI ivdvfnF, ilKfrIaF, pRcfrkF dy bulfiraF dI bhu-igxqI vWloN ies nkfry jf cuky, aqI boJl, gurmiq-GfqI, kuhJy pusqk bfry hyTF ilKy nukiqaF dI pCfx-dyhI kr lYxI aqI ËrUrI hY:-

1L ies dI aiq aÈlIl iksm dI ivÈy-sfmgrI aqy hWd drjy dI ljf-jnk ÈbdfvlI kfrn ies nUS mF, bfp, BYx, BfeI, DI, puWqr, pirvfr jF sSgq ivWc koeI vI siBak purK pVHn mfqr ivWc hI Èrm mihsUs krygf. hor qF hor, koeI vI siBak qy gurmiq-DfrnI pqI-pqnI ieWkly rUp ivc vI ies nUS pVHn aqy arQfAux ivc ÈrmsfrI ijhI hI mihsUs krngy.

2L asl ivc ieh sB, Èrmnfk ivÈy-smgrI vflIaF aYsIaF khfxIaF hn jo mnuWK dIaF aiq nIvIaF, sfkqI qy pÈU-ibRqIaF nUS mGfAuNdIaF hn.

3L iqRXf cirqRF dIaF iehnF sB khfxIaF dI aSqr-Dfrnf so ikANu mSdf afKIaY, ijqu jSmih rfjfn dy isDFq nUS nkfrdIaF hn. iesdy nfl-nfl ieh sB khfxIaF iesqRI jfqI dI hWd drjy dI qOhIn krdIaF hn. iesqRI nUS cirqR-hIx, kptI, mkfr, ÌrybI qy sfijÈI rUp ivc pyÈ krdIaF hn.

4L ies sfrI rcnf ivWc posq, BSg, aÌIm qy Èrfb afidk niÈaF nUS KulHy afm vWzI pWDr qy AuqÈfihq krky AuhnF df pRcfr kIqf igaf hY.

5L niÈaF df pUrf prhyË krn vfly aqy pr-iesqRI-gfmqf qoN pfk rihx vfly purKF df TTf mÉOl AuzfAux dI nfpfk hrkq krn nfl ies rcnf df krqf afpxy afp bfry spWÈt rUp ivc sfkq-mqIaf hox dI sUcnf idSdf hY. sfkq qy sUkr Blf vfly gurvfk nUS cyqy krky ies pusqk dy rcxhfr nfl inptx bfry ÌOrI qor qy inrnf ilaf jfxf cfhIdf hY.

6L Èfied iesy kfrn pSjfbI XUnIvristI ny vI ies pusqk dI sSpfdnf smyN Cy sO siÌaF dI ies Èrmnfk aqy pSQ nUS ÈrmsfrI dy aflm ivc dfÉl hox qy mjbUr krn vflI rcnf nUS CpfeI smyN ies pusqk df ihWsf bxfAux qoN iknfrfkÈI kr leI hY.

kI ieh bSd dÈmyÈ-ricq hn?

(1) inrol aÈlIlqf qy nÈf pRcfr krn vflI rcnf

posq, BFg, aÌIm iKlfie .. (cirqR 402, 1358)
afsn qf qr1, dIXo bnfie ..
cuSbn rfie2, afilSgn3 ley ..
ilSg4 dyq, iqh Bg5 moN Bey 28 ..
Bg5 moN ilSg4, dIXo rfjf jb..
ruic6 AupjI, qrunI7 ky ijiX 8 qb ..
lpit lpit, afsn qr1 geI ..
cuSbn krq, BUp2 ky BeI .. 24..
gih9 gih qih ko, gry10 lgfvf ..
afsn13 soN, afsnih13 Cuhfvf ..
aDrn11 soN doAU, aDr11 lgfeI ..
duNhU kucn12 soN, kucn12 imlfeI.. 26 ..
1L hyTF 2L rfjf 3L gly nfl lgxf 4L purK jnn ieSdRI 5L iesqRI jnn ieSdRI 6L kfm leI AuqÈfh 7L jvfn iesqRI 8L mn ivWc 9L pkV pkV ky 10L gl nfl 11L hoT 12L iesqRI dIaF CfqIaF, . 13L gupq aSg 14L ivWc

suBr syj1, AUpr bYTfXo .. (cirqR 402, 1356)
BFg, aÌIm, Èrfb mSgfXo..
ipRQm khf, inRp soN, ien pIjY ..
bhuir muJY, mdnfkuÈ dIjY .. 8..
1L god, ibsqrf 2L rfjf 3L pIE, 4L purK kfm-ieSdRf.

posq BFg, aÌIm mSgfeI .. (cirqR 357, 1313)
duhUS Kft1 pr, bYiT cVHfeI2 ..
cfir3 phr qf soN, kir Bogf4 ..
Byd5 n lKf5, dUsry logf.. 11..
ieh ibiD qf ko, roË bulfvY ..
kfm Bog kir, qfih pTfvY 7 ..12..
1L mSjf, plSG 2L KfDI-pIqI 3L sfrI rfq, 12 GSty 4L Kyh KfDI 5L krqUq dI iBxk 6L jfixaf, smiJaf 7L vfps Byj idSdf sI.
posq, BFg, aÌIm mSgfvihN .. (cirqR 365, 1319)
eyk syij1, doAU bYiT cVHfvihN .. 7 ..
kYÌih2 hoq, rsmsy 3 jbhI..
kRIVf krq, doAU imil qb hI ..
BFiq5 BFiq, qn afsn lY ky ..
cSbn6 hOr, afilSgn kY 8 ky.. 8 ..
1L ibsqr Auqy 2L Èrfb nfl 3L mWsq 4L Kyh KfxI, kfm KyzF krnIaF 5L qrHF qrHF dy
6L cuSmxf 7L jPI pfAuxI 8L kr ky.

(2) byÈrmI dIaF hWdF pfr qy nSgI ÌfhÈ bolI .

kYN quih kfit krY sq KSzf .. (cirqR 312, 1267)
kY dY moir3 Bg4 ibKY lSzf .. 11..
1L aQvf, Xf, jF 2L sYNkVy tukVy 3L myrI 4L iesqRI gupq aSg 5L purK gupq aSg.

iek idn BFg, imqR qy leI .. (cirqR 325, 1281)
posq sihq, aÌIm cVHeI ..
bhu riq1 krI, n bIrj igrfeI ..
afT2 phr lig, kuair3 bjfeI4 .. 10..
sB inis5 nfir, Bog jb pfXo ..
bhu afsn6 kir, hrK7 bZfXo .. 11..
8dÍY Gitkf, jo Bog krq nr ..
qf9 pr rIJq, nfir bhuq kr..
cfir10 phr, jo kyl kmfvY 12 ..
so ikAuN n iqRX ko13, icq curfvY .. 12..
rYin14 skl iqn, qruin15 bjfeI16 ..
BFiq BFiq ky, sfQ hSZfeI17 ..
afsn kry, qruin bhu hfrf ..
cuSbnfid20, nK18 Gfq19 apfrf .. 13 ..
1L Kyh Kfx dI ikRXf 2L 24 GSitaF qk 3L kuafrI kuVI 4L nfl Bog kIqf 5L rfq 6L kfm ikRXf dy afsn 7L KuÈI 8L do GVIaF (pOxy ku GSty df smF) 9L aijhy purK 10L 12 GSitaF qk 11L kfm kRIVf 12L kry 13L iesqRI 14L rfq 15L jvfn iesqRI 16L nfl Bog kIqf 17L Bog kIqf 18L nhuS, nfKUn 19L mfrny 20L cuSmx afidk

lInf sKI pTfie1, iqsY Gir2 .. (cirqR 350, 1307)
kfm Bog ikXo, lpit3 lpit kir..
eyk qruin4 aru, BFg cVHfeI5 ..
cfir6 phr, inis 7 nfir bjfeI8 .. 9 ..
1L Byj ky 2L Gr ivKy, zyry ivKy 3L gly lg lg ky 4L jvfn iesqRI 5L pIqI 6L 12 GSitaF qk 7L rfq 8L nfl Bog kIqf, nfl Kyh KfDI.

pRQm1 jfr2, jb Dkf3 lgfXo .. (cirqR 383, 1342)
qb rfnI, lY Zol bjfXo ..
jb iqh ilSg4, su Bg5 qy kfZf ..
iqRX 6 idX 7 Zol Zmfkf8 gfZf8.. 10..

1L pihlf 2L Xfr, pr-purK 3L kfm-ikRXf 4L purK jnn-ieSdRf 5L nfrI jnn ieSdRI 6L jvfn iesqRI 7L idWqf, bjfieaf 8L ZmWkf 9L AuWcf

ab lptuh1, moih2 afin3 pXfry.. (cirqR 399, 1353)
hm rIJI3, liK4 nYn5 iqhfry6 ..
1L jPI pfAu 2L myry nfl 3L af ky 4L moihq ho geI hF 4L dyK ky 5L aWKF 6L qyry

eyk huqo1, iqh2 TF3 ko jogI .. (cirqR 45, 869)
nFgI kir nfir, iqn4 BogI5 .. 6..
1L sI, huSdf sI 2L Aus 3L QF 4L Ausny 5L Kyh KfDI

(3) afcrn-hIxqf df Èrmnfk pRcfr

vf suSdir ko, kCU n bsfXo2 .. (cirqR 135 qy 1011)
mulF3 ky sSig, Bog kmfXo ..
bIqI rYin, BorY4 jb BXo5 ..
iqh phucfie, qhI6 iqn dXo .. 9..
aYsI ibiD, iqh roË bulfvY ..
hoq Audoq7, iPrSg pTfvY 8 ..
mn mfnq ky, kyln9 krY ..
BFiq BFiq ky, Bogn10 BrY..

1L sSudr iesqRI 2L vWs ivWc 3L mOlvI 4L svyrf 5L hoieaf 6L AuQy hI 7L svyrf
8L Byj idSdf 9L kfm-kRIVfvF 10L Kyh Kfx.

inkit1 afpny, qfih suvfvY ... (cirqR 295, 1243)
iqh iZg2 apnI, syj3 ibCfvY ..
jb qf sSig, inRpiq4 sÍY5 jfvY ..
qb iqRX6 qf sSig, Bog kmfvY .. 13..
kis 7 kis rmY 8, jfr9 ky sSgf..
dil mil10 qfih, krY srbSgf11 ..
BFiq BFiq qn, Bog kmfeI ..
soie rhY, qXoN hI lptfeI12 ..14..

1L nyVy 2L kol, nËdIk 3L ibsqr 4L rfjf 5L sON jfey 6L iesqRI 7L Gut Gut ky 8L Bog krdI 9L Xfr, prfieaf mrd 10L rgVdf 11L sfry aSg 12L jPI pf ky.

mo1 so Bog, mIq2, ab krIXY.. (cirqR 154, 1040)
Xf icSqf qy, nYku3 n zrIXYy .. 14..
pkir mIq ko, apny Aupir lXo cVHfie ..
qF soN riq4 mfnq BeI, lpit lpit suK pfie .. 15..

1L myry nfl 2L imWqr jI 3L QoVf ijqnf vI 4L ipafr, kfm- kRIVf.

rfjf ipXq, aml1 sB BfrI .. (cirqR 245, 1159)
BFiq2 BFiq soN, Bogq nfrI ..
posq BFg, aÌIm cVHfvY ..
pXfly3 pI, pcfs ku jfvY .. 3 ..
cfir4 phr riq5 krY, aiDk suK pfie kY ..
ho, jo rfnI iqh rmY 5, rhY AurJfie kY .. 4 ..

1L nÈy 2L keI qrIikaF nfl 3L ipafly 4L 12 GSitaF qk 5L Kyh Kfey, Bog kry.

eyk purK1 suSdr huqo2, rfnI lXo bulfie .. (cirqR 77, 906)
Bog3 aiDk qf sON ikXo, ihrdY hrK Aupjfie .. 3..

1L afdmI, mrd 2L sI 3L Kyh KfxI 4L KuÈI

aink purK qf soN sdf, inis1 idn kyl2 kmfih .. (cirqR 7, 819)
3sÍfn 4hyir lfjq5 iqnih, ieik afvihN ieik jfihN .. 2..
1L rfq idn 2L Kyh KfxI 3L kuWqf 4L dyKky 5L Èrm KFdf sI.

(4) kfm ikRXfvF dI sfkqI tRyinSg


jb md1 kir, mqvfrf2 kIXo .. (cirqR 290, 1235)
Buj3 qy pkir, syj4 pr dIXo ..
aiDk mfin, ruic5 gry lgfXo ..
AuCir AuCir kir, Bog kmfXo.. 9..
Bog7 krq, qrnI8 bis 9 BeI ..
prkIa10 qy, vf kI11 hÍY12 geI.. 12..
posq BFg, aÌIm mSgfvY ..
eyk Kft13 pr, bYiT cVHfvY..
his his kir, doAU jFGn14 lyhIN..
rfj qruin15 ko, bhu suK dyhI .. 14..
1L Èrfb 2L mqvflf, mWsq 3L bFh 4L ibsqr 5L pRym 6L gly nfl 7L Kyh KFidaF 8L jvfn iesqRI 9L vWs ivWc af geI 10L prfeI iesqRI 11L AusdI iesqRI 12L ho 13L mSjf 14L tSgF, lWqF 15L jvfn iesqRI

lpit1 lpit kir jfih, n iCn2 iek CorhINN3 .. (cirqR 224, 1134)
ho, kir aDrn ko pfn5, kucn6 mrorhIN .. 5..
cOrfsIX afsn, krq bnfie kY ..
kfm7 klol mcfie, aiDk suK pfie kY ..
1L gly lg lg ky 2L QoVI dyr leI vI 3L CWzdf 4L hoT 5L cUsxf 6L CfqIaF. 7L kfm-kRIVfvF.

(5) kys jF vfl-nfÈkF dy iesqymfl dI pRyrnf

vf ko Dfm1 , bulfvn kIno .. (cirqR 138, 1017)
BFiq BFiq sNo, afsn dIno .. 2..
qfih kyÈ-air2, bkqR3 lgfXo..
sB kysn4 ko, dUr krfXo .. 3..
icmit icmit, qF soN lptfeI ..
mn mfnq, iqRX 5 kyl6 kmfeI ..8..
1L Gr 2L vfl-nfÈk 3L cyhry qy 4L vflF nUS 5L iesqRI 6L kfm KyzF.

(6) gudf Bog dy Èrmnfk kfry dI isWiKaf

inRp1 ko pkir, Bujn2 qy ilXo .. (cirqR 134, 1010)
3gudf Bog, qF isNAu bhu ikXo ..
qoir qfr, qn ruiDr4 clfXo ..
aiDk rfv, mn mFJ ljfXo5 .. 19 ..
gudf3 Bog Bey qy inRpiq, mn mih rhXo ljfie5 ..
qf idn qy kfhU iqXNih6, lXo n inkit bulfie .. 20..
1L rfjf 2L bFhvF 3L ivÈtf dI QF 4L KUn 5L Èrm KfDI 6L iesqRI nUS 7L nyVy

(7) bËfr ivcoN iljfeI jf rhI pflkI c bYT ky Kyh KfxI

bIc bËfr, pflkI1 geI .. (cirqR 119, 984)
prdn2 pFiq, 3Cor kY deI ..
qy4 kfhUS ko, idRÈit n afvNY ..
5kyl kmfq, cly doAU jfvYN..ñö..
aÈt6 khfrn7, ky kSD8 AUpr ..
jFGY9 leI, mIq Buj dUN pr .. ñ÷..
ijAuN-ijAuN, clI pflkI jfvY ..
iqAuN pRIqm11, 12ctkY ctkfvY .. 18 ..
ilK pqIaf13, zorI14 mih DrI ..
mfq ipqf qn15, iehY AucrI16 .. ñù ..
nr sSudr, moko 17iXh BfXo18 ..
qf qy mYN, iXh cirqR19 bnfXo .. ò0 ..
1L zolI 2L pridaF dIaF prqF 3L CWz idqIaF 4L Auh 5L Kyh KFidaF 6L aWT 7L zolI jF pflkI cukx vfly 8L moiZaF 9L tSgF 10L do bfhvF 11L afÈk 12L Dky mfrdf sI 13L icWTI 14L zolI 15L nUS, nfl 16L kihaf 17L mYnUS 18L cSgf ligaf 19L nftk

(8) bd-ieÉlfkI dI ieSqhf - bnfvtI ilSg dI Èrmnfk vrqoN

kSjr-kivqf nfl BrI ies gurmiq-GfqI pusqk ivc kfm-mfrIaF qIvIaF vloN isky joVky bxfey gey bnfvtI
(Artificial) mrd gupq aSg cptI dI Èrmnfk vrqoN dI iek qrHF nfl pRyrnf idqI geI hYy. AurvÈI apsrf nUS Drmrfj dy afKy lg ky ies cptI qy mfrU Ëihr lgf ky punUM dI rfxI nUM Kyh Kfx dI ikRXf rfhIN mOq dy Gft AuqfridaF disaf igaf hY.



tikXn1 kI, cptI2 AurbsI.. (cirqR 109, 964)
mom mfir, afsn3 sO ksI ..52..
ibK4 ko lyp, qvn5 mo kIXo..
iÈvih6 irJfie, mFg kr lIXo .. 53..
qf ko Byd7, kCU nih jfnXo ..
Aurbis ko, kir purK8 pCfnXo ..
1L isikaF dI 2L bnfvtI (NgvjijPË;) ilSg 3L lWk nfl 4L Ëihr 5L cptI Auqy 6L iÈv jI nUS KuÈ krky 7L aslIaq 8L mrd

(9) mWkr-Ìryb rfhIN ivÈy-Bog df pRcfr



bhu idn Bog, qvn1 sSg kIXf .. (cirqR 271, 1215)
aYsupdyÈ2, qvn khN dIXf ..
jo mYN khON, imqR, soie kIjhu ..
myro kihXo, mfin kir lIjhu ..ô..
khUS ju imRqk3 prXo, liK4 pYXo ..
qf ko kfit, lSz5 lY aYXo ..
qfih kupIn6 ibKY7, idRVH riKXhu ..
Byd8 dUsry nrih9, n BiKXhu10 ..5..
jb mYN dYhO qumYNH, AurFBy11 lfie ky ..
qb qum hm pr AuiTXhu, aiDk12 irsfie kY ..
kfiZ kupIn qy hm, pr ilSg5 clfieXo ..
ho, AUc-nIc, rfjf khN, cirq idKfieXo .. ö..



1L Aus nfl 2L aYsf AupdyÈ 3L murdf, lfÈ 4L (qyry) dyKx ivc af jfey 5L purK jnn-ieSdRf 6L lSgotI, kWCI 7L ivWc 8L (ieh) gupq gl 9L mnuWK nUS 10L dsxI 11L AulFBy, AUjF 12L guWsf krky 13L Aucf-nIvF jF vWD GWt bol ky.

Auprokq AudfhrnF qy PyrI srsrI Jfq vI ''kSjr-kivqf`` dy msOdy nUS gurU-ikRq nhIN mSnx idSdI. pey hoey BulyiKaF dy kfrn ieAuN hn:

(1) aivWidaf qy aigafnqf: kOm ivWc gurmiq dI shI jfxkfrI nhIN hY.

(2) bRfhmxI sfijÈ: Èfqr bRfhmx ny soc rWiKaf sI ik jy iksy qrHF dÈmyÈ ipqf nUS ies pusqk df ilKfrI pRisWD kr idWqf jfey qF isWKF ivWc durgf pUjf, avqfr pUjf, purfxk gWpF qy krm-kFzF df pRcfr krnf afsfn ho jfeygf qy AuhnF nUS ihSdUaF ivWc jËb krnf sOKf ho skygf.

(3) rfj bl dI ku-vrqoN: 1947 ipWCoN ihSd dyÈ dIaF dovyN vWzIaF rfjsI pfrtIaF asl ivWc isWDy jF aisWDy qOr qy afr[ aYs[ aYs[ qoN hI agvfeI lYNdIaF rhIaF hn ijsdf pRmuWK inÈfnf isWKF nUS ihSdUaF ivWc jËb krky Éqm krnf hY. ies leI Auh kuJ tukVboc isWK ilKfrIaF, pujfrIaF qy rfÈtRI isWK sSgq afidkF rfhIN ies isWK ivroDI pusqk df ''pRkfÈ`` qÉqF qy gurduafiraF ivWc gurU gRSQ sfihb dy brfbr krnf cfhuSdy sn. aYsf krky isWK asfnI nfl dyvI dyviqaF qy PËUl dy krmkFzF dy ihSdU icVIafGr ivWc afpxy afp dfÉl kIqy jf skxgy.

(4) ''dsm`` qy ''sRI gurU`` lÌË: inrol DWky qy vDIkI nfl ieh do lÌË ies sfkqI pusqk dy nfm ivWc pf idWqy gey qy ies GtIaf pusqk nUS ''gRSQ`` vI ikhf jfx lWigaf. iKWc pfAux vfly ienHF lÌËF dy iesqymfl rfhIN isWKF ivWc vWD qoN vWD BulyKy pf idWqy gey.

(5) pWkI kIqI jf cuWkI purfxI lIh df sOK qy pRcfrkF dI hAumY vI BulyKy pY jfx df kfrn bxy hn.

(6) isWK sSpRdfvF, jWiQaF qy inhSg toilaF dI DVybfËI vI ies vWzy BulyKy dy PYlx ivWc mddgfr bxy.

(7) asl pfTkF dI bymlUmI ijhI igxqI: ilKfrI nUS ipCly qIh sflF dy lSby pRcfrk jIvn ivWc, ies sfkqI pusqk df TIk qrF pfT kr skx vfly pSdrF bSdy vI nhIN iml sky aqy ilKfrIaF qy pRcfrkF nUS imlf ky ies dy arQF df boD rWKx vfly sWjx qF 7 dI igxqI vI nhIN tpf sky. ivWcoN-ivWcoN kuWJ pqiraF nUS pVH ky qy mUSh-cVHy pRmfxF dI vrqoN mfqr nfl hI pRcfrkF, bulfiraF qy ilKfiraF dI bhuigxqI buqf sfrdI sfbq hoeI hY.

(8) pRcfrkF df mclfpn qy kUuVI iËWd: ies pusqk nfl bhuqf hyj dWsx vfly pRcfrkF nUS afpxy pirvfr ivWc ies pusqk df, lfAUz spIkr lf ky pfT krn, ies dy cOxvyN bSdF df kIrqn krn, ies dy bSdF nUS inqnym dy gutky ivWc Èfml krn qy ies kSjr-kivqf dy ikqy bxf ky afpxI bYTk ivWc lgfAux vrgIaF qjvIËF dyx pur Auh inruqr ho ky ibtr-ibtr qWkx qy qF mËbUr ho jFdy rhy pr afpxI iËWd kfrn mcly ho ky dSdIaF kWZidaF hoieaF qy hI-hI kridaF hoieaF BWj inklx dy rsqy nUS apnfAux ivWc hI afpxI byhqrI smJdy rhy.

sfkqI pusqk df ''ikRÈnfvqfr`` Bfg vI vfm-mfrgI hI hY

ies gurmiq-ivroDI pusqk dy cObIs avqfr , ikRÈnfvqfr afidk ihWisaF dI aSdrUnI ivcfrDfrf vI vfm-mfrgI, ivÈy-pRyrk qy nÈf syvn nUS bVHfvf dyx vflI hY. ikRÈnfvqfr dy do pd, jo ikRÈn qy arjun dy vfrqflfp hI hn, hyTF ilKy jFdy hn, ijhnF ivc Èrfb pIx df pRcfr aqy Èrfb dy prhyËgfr df mÉOl-TTf Auzfieaf igaf hY.

mWq1 ho cfroN hI kYÌn2 sONN, suq-ieSdYR3 sONN iem4 ÈXfm5 AucfrXo6.. (522)
kfm kIXo bRhmf Git7 ikAuN, midrf8 ko n afTvoN isSDu9 svfirXo .. 2115..

1L mWsq 2L nÈy, Èrfb 3L arjun 4L ies qrHF 5L ikRÈn 6L kihaf 7L GWtIaf, aDUrf 8L Èrfb 9L smuSdr 10L bxfieaf

qb pfrQ1 kr2 joir kY, hir3 isAuN khXo sunfie .. (522)
jV bfmn ien rsn5 ko, jfnY khF6 Aupfie .. 2116..

1L arjun 2L hQ joV ky 3L ikRÈn 4L mUrK bRfhmx 5L rsF nUS, suaFdf nUS 6L iks qrHF ?

ññ ihkfieqF vI kSjr-kivqf (cirqRo pKXfn) hI hn

ies vfm-mfrgI qy gurmiq-GfqI pusqk ivc cirqRo pKXfn dy 579 siÌaF qoN ielfvf 35 ku siPaF (1394 qoN 1428) ivc ññ ihkfieqF (khfxIaF) hn, jo ivÈf sfmgrI, bolI qy ÈYlI pWKoN cirqF dI kSjr-kivqf df hI ÌfrsI rUp hn. ies Èrmnfk bolI ivWc afcrn hrn krfAux vflIaF khfxIaF hI hn .

sfzf bjr aprfD (dÈmyÈ ipqf df cirqR-Gfq)

kI ies pSQ-Gfqk ibprnI pusqk dy cirqH nSbr 16, 21, 22 qy 23 ivWc afeIaF GtnfvF nUS dÈmyÈ ipqf dIaF afp-bIqIaF (Auto- biography) kihx dy aprfD nUS brdfÈq kIqf jf skdf hY? solvyN cirqR nUS dÈmyÈ ipqf nfl joVn vfly ilKfrIaF ny gurdyv dI aiq drjy dI qOhIn krn df Èrmnfk dy kmInf kfrf kIqf hY.

ies ivWc CWijaf vyÈvf qoN jogI df Bys Drvf ky gurdyv nUS sfkqI mSqR isWKx dI aiq qIbr KfihÈ rWKx vfly purK dy rUp ivc icqiraf hY. CWijaf vloN PYlfey jfl ivcoN inklx leI gurdyv ny afpxy leI posq, BSg qy aÌIm aqy CWijaf leI Èrfb mSgfAux dIaF kyvl mfqr glF hI nhIN kIqIaF, blik CWijaf nUS Éud keI ipafly Èrfb iplf ky, byhoÈ krky afp vloN Aus dy qkIey hyT sony dIaF 60 muhrF df ienfm rWK ky nWTy jFdy idKfieaf hY. drasl, ies Èrmnfk khfxI dI iksy Gtnf nfl vI dÈmyÈ ipqf df dUr df vI koeI sSbSD nhIN . ies dy vfrqflfpF ivWc afeI inrI aÈlIlqf qy byÈrmI qoN CuWt sfkqI socxI dy kuWJ nmUny hyTF idqy jf rhy hn ijnHF rfhIN dÈmyÈ pfiqÈfh dy pfk pivWqr nfmxy dI qOhIn krn dI vWzI nIcqf kIqI geI hY:

qn1 anSg2 jf ky jgY3, qfih4 n dY riq5 dfn.. (cirqR 16, 831)
qvn6 purK ko zfrIXq, jhF nrk kI Kfin..òô ..

1L srIr ivc 2 kfm 3 jfg pey 4 AusnUS 5L bIrj 6L Aus

pUq hoie qO BFzvh1, suqf2 qO bysXf hoie .. (cirqR 16, 832)
Bog krq Bfjq4 Drm, Bjy5 bSDfvq soie .. 35..

1L BSz 2L DI 3L vyÈvf 4L nWÈt, nfs 5L nWTx nfl 6 bSinHaf jfxf

qum midrf1 pIvhu Gno2, hmY ipvfvhu BSg ..
cfir3 phr ko mfnXoN, Bog4 iqhfry5 sSg .. (cirqR 16, 832)

1L Èrfb 2L bhuq rjvIN 3L 12 GSty qk 4L Kyh KfxI 5L qyry.

ivkfrI cfl-cln vflI anUp kOr vfly cirqR nS: 21, 22 qy 23 dIaF by-buinafd GtnfvF nUS dÈmyÈ ipqf nfl joVn df iGRxq aprfD krky gurU ipqf nUS BgAuqI dyvI dy Pokt mSqR dy gSBIr aiBlfÈI dy rUp ivWc hI pyÈ nhIN kIqf igaf, blik gurdyv df ies bd-cln dy jfl ivWc PsidaF, cor cor pukfridaF Ausdy Brf nUS hI PsfAuNidaF qy hWQo-pfeI ivWc afpxI juWqI qy kmlI ipWCy CWz ky bhuq muÈikl nfl afpxy zyry ivWc vfps puWjidaF dWisaF igaf hY. isWKF ivWc gurU Gr aSdr corI ho jfx dI Ébr PYlf ky isWKF rfhIN ''jWuqI qy kmlI dy cor`` anUp kOr nUS zyry bulvf ky pihlF ËlIl kridaF aqy iPr bfad ivWc ibnf Tos kfrn dy ÊYr-kudrqI rUp ivWc mfÌ krdy hoey hI nhI dWisaf, blik Aus leI 20 hËfr rupey iCmfhI lgfAuNidaF dWisaf hY. anUp kOr vfly cirqR rfhIN vI asl ivWc sfkqmqIey ilKfrI ny Èfml kIqy vfrqflfpf ivWc afcrx-hIxqf qy ivÈy-ivkfrF df hI pRcfr kIqf hY, XQf:-

ikRÈn pUj1 jg ky Bey, kInI2 rfs 3 bnfie .. (cirqR 21, 839)
Bog4 rfiDkf sON kry, pry5 nrk nih jfie .. 20..

1L pUjf lfiek 2L kIqI 3L kfm sbSDI rfs lIlf 4L ijnsI imlfp 5L pey, gey.

pSc1 qq lY bRhm kr, kInI2 nr dI dyh .. (cirqR 21, 839)
kIXf3 afp hI iqn ibKY, iesqRI purK snyh4 .. 21..

1L pSj 2L bxfeI 3L kIqf 4L ipafr , afkrÈx

pSQ-drdI rfhnumfvF dy ÌOrI iDafn Xog

smUh pSQ-drdI Dfrimk afgUaF, pRcfrkF, pRbSDk kmytIaF dy sB pRbSDkF, pSQk ilKfrIaF, ivdvfnF qy Dfrimk srbrfhF dy crnF ivWc hyT ilKy nukiqaF ar suaflF AuWqy gSBIr ar dIrG ivcfr krn dI Xfcnf kIqI jFdI hY. gurU nfnk pfiqÈfh dy hIry moqIaF vq AupdyÈ ik ''jy Xog smyN pihlF hI dIrG-drÈI bx ky ivcfr kr leI jfvy qd mSd Bfgy PlF, nqIijaF aqy sËfvF qoN bicaf jf skdf hY.`` nUS pWly bSn ky hI iehnF nukiqaF AuWqy ivcfr krn dI jodVI kIqI jFdI hY.

  1. kI dÈmyÈ ipqf ny ieh atWl PYslf nhIN sI idWqf ik AuhnF ipCoN kyvl qy kyvl sfihb siqgurU gRSQ sfihb hI afAux vfly sB simaF leI isWKF dy gurU hoxgy?
  2. kI Auprokq ilKy spWÈt hukm nUM kdI vI, iksy vWloN vI aqy iksy hflq ivWc vI bdilaf jf skdf hY?
  3. kI isWK rihq mirafdf ivWc ieh qWQ spWÈt qOr qy aSikq nhIN?

    (a) gurduafry ivWc ''sRI gurU gRSQ sfihb jI`` df (hI) pRkfÈ inqfpRqI hovy aqy:
    (h) sIR gurU gRSQ sfihb dy quWl (brfbr) iksy hor pusqk nUS (kdI vI, ikqy vI aqy iksy hflq ivWc vI) asQfpn nhIN krnf.

    keI sflF dI imhnq qy sYNkVy pSQk ivdvfnF aqy jWQybSdIaF dI prspr dIrG, zUSGI, gSBIr aqy ivsQfr sihq kIqI ivcfr ipWCoN aqy smUh pSQk jWQybSdIaF dI pRvfngI AuprSq ÈoRmxI gurduafrf pRbSDk kmytI qy ies dIaF Aup-sSsQfvF ''Dfrimk slfhkfr kmytI`` qy Drm pRcfr imÈn dy imlvNy XqnF aqy 01[08[936, 12[10[1936 aqy 07[01[1945 dy miqaF dI roÈnI ivWc kIqy PYsly ipWCoN ies rihq mirafdf nUS pRvfn kIqf igaf sI aqy smUh pSQ AuWqy lfgU krn dI pRvfngI idWqI geI sI.

  4. kI ptnf sfihb aqy hËUr sfihb vfly qÉqF AuWqy rfm, ÈXfm qy kfl nfm dy sfkqI kvIaF dI kWcI rcnf df gurU gRSQ sfihb dy brfbr ''pRkfÈ`` krky Èrmnfk ZSg nfl afpxy siqgurU dI qohIn nhIN kIqI jf rhI? (ies df kfrn BfvyN aigafnqf hovy qy BfvyN ivprnI sfijÈ qy BfvyN dovyN hI)

  5. kI akfl qÉq dy muWKI vWloN ies sfkqI pusqk dI ivcfr crcf AuWqy ieWk pfsV ijhI pfbSdI lgf ky ieWk qrHF nfl gurmiq ivroDI qy sfijÈI DVy df hI pWK qF nhIN pUr idWqf igaf? (gurmiq ivroDI bolx qy ilKx vfly nUS kuWJ nhIN ikhf jFdf pr pSQk srbrfhF vWloN gurmiq dy hWk ivWc bolx ilKx vfilaF dI sSGI nWpI jf rhI hY).

  6. ptnf sfihb qy hËUr sfihb dy srbrfhF nUS ies kWcI bfxI dI pusqk df ''pRkfÈ`` gurU sfihb dy tfkry qy krn dI juraq krn qy vI kuWJ nhIN ikhf jFdf pr mihSdr isSG romfxf mYNbr ÈRo: gu: pR: k: qy pRDfn ptnf sfihb kmytI nUS gurU gRSQ sfihb dy brfbr iksy nUS nf mSnx mfqr dI gWl krn AuWqy hI sËf suxf idWqI geI. muWKI srbrfhf vWloN qlb kIqy jf rhy muWK gRSQI iekbfl isSG (ptnf sfihb) nfl gSZ-qrup krky AusnUS doÈI dI QF ÌYslf dyx vfly jWjF ivWc Èfiml kr ilaf igaf. (ieh ''ipafry`` nhIN kuWJ hor hI hn). hr afm Kfs nUS ieh qF Xfd hI rWKxf cfhIdf hY ik sfkq kvIaF dI kSjr-kivqf pSQ dI sSGI qoN kdficWq hyTF nhIN Auqr skygI qy sWcy pSQ-drdI kyvl gurU gRSQ sfihb jI nUS hI ieWko ieWk gurU mSnidaF gurmiq isDFq dI jY-jY kfr krvf ky hI rihxgy.

  7. kI ''guriblfs pfiqÈfhI CyvIN dI`` gurmiq ivroDI sSpfdnf df, durgf pUjf qy kSjr-kivqf df ivroD krn vfly s: gurbKÈ isSG nUS pSQk pihrydfrI dy 'aprfD` kfrn hI mOjUdf srbrfh vWloN Cykx df kuhJf qy inikRÈt pfp krm nhIN kIqf igaf?

  8. kI mOjUdf srbrfh ny gurmiq qoN kory ho ky afpxf nfm sSn 1665 vfly msSdF qy pujfrIaF aqy mgrly korV moT srbrfhF, Kym isSG qy arUV isSG afidkF dI kflI ilst ivWc hI nhIN ilKf ilaf jo ieiqhfs dy roÈn ivhVy ivWc anSq kfl qWk pfpF dIaF BfrI pSzF isr qy cuWk ky smuWcy pSQ qoN lfhnqF puafAux dy aiDkfrI bxy rihxgy?

  9. kI aWj bhu-igxqI rfjsI nyqfvF dy nfl-nfl sfzI kOm dy vWzy-vWzy Dfrimk nyqf qy krxDfr vI afr[ aYs[ aYs[ vfilaF dI bhu-igxqI ar rfj bl dI aisWDI mfr hyT af ky inrol ivprnI qOr qrIky qy bRfhmxI socxI nUS nhIN apnf cuWky?

10) kI kSjr-kivqf qy kWcIaF bfxIaF bfry GWto GWt kOm dy Dfrimk afgUaF qy rfhnumfvF df dsm duafr KolHx leI koeI ÌOrI asrdfiek kdm cuWikaf jfxf cfhIdf hY jf nhIN? (ijqnI CyqI isWK Dfrimk afgU qy srbrfh idloN mnoN kyvl qy kyvl gurU gRSQ sfihb nUS vfihd gurU mSn lYx, AuqnI CyqI hI kOm aDogqI dy toey ivWcoN bfhr inkl skx df mOkf pRfpq kr skygI.)

(sMpfdkI not:- ipafry pfTk jI! ieh AuprlI ilKq ivc jo vIcfr hn, ienHF nUM pVH ky qusIN lucpuxy vfly gur inMdk kupMQ nfl KVHnF hY jF gurU gRMQ sfihb jI dI bfxI nUM mMnx vfly pMQ nfl. ieh PYslf qusIN afpxI jLmIr dI avfjL sux ky Kud afp hI krnf hY)




.