.

ਸੂਹੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩

(ਪੰ: ੭੮੫ ਤੋਂ੭੯੨)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕ: ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

ਪਉੜੀ ਨੰ: ੭ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ ਸਲੋਕਾਂ ਸਹਿਤ:-

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੨॥ ਜਿਨੀ ਚਲਣੁ ਜਾਣਿਆ ਸੇ ਕਿਉ ਕਰਹਿ ਵਿਥਾਰ॥ ਚਲਣ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਨੀ ਕਾਜ ਸਵਾਰਣਹਾਰ॥ ੧ 

ਮਃ ੨॥ ਰਾਤਿ ਕਾਰਣਿ ਧਨੁ ਸੰਚੀਐ ਭਲਕੇ ਚਲਣੁ ਹੋਇ॥ ਨਾਨਕ ਨਾਲਿ ਨ ਚਲਈ ਫਿਰਿ ਪਛੁਤਾਵਾ ਹੋਇ॥ ੨ 

ਮਃ ੨॥ ਬਧਾ ਚਟੀ ਜੋ ਭਰੇ ਨਾ ਗੁਣੁ ਨਾ ਉਪਕਾਰੁ॥ ਸੇਤੀ ਖੁਸੀ ਸਵਾਰੀਐ ਨਾਨਕ ਕਾਰਜੁ ਸਾਰੁ॥ ੩ 

ਮਃ ੨॥ ਮਨਹਠਿ ਤਰਫ ਨ ਜਿਪਈ ਜੇ ਬਹੁਤਾ ਘਾਲੇ॥ ਤਰਫ ਜਿਣੈ ਸਤ ਭਾਉ ਦੇ ਜਨ ਨਾਨਕ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰੇ॥ ੪ 

ਪਉੜੀ॥ ਕਰਤੈ ਕਾਰਣੁ ਜਿਨਿ ਕੀਆ ਸੋ ਜਾਣੈ ਸੋਈ॥ ਆਪੇ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਉਪਾਈਅਨੁ ਆਪੇ ਫੁਨਿ ਗੋਈ॥ ਜੁਗ ਚਾਰੇ ਸਭ ਭਵਿ ਥਕੀ ਕਿਨਿ ਕੀਮਤਿ ਹੋਈ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਏਕੁ ਵਿਖਾਲਿਆ ਮਨਿ ਤਨਿ ਸੁਖੁ ਹੋਈ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਸਲਾਹੀਐ ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਈ॥ ੭ {ਪੰਨਾ ੭੮੭}

(ਸਟੀਕ-ਪਉੜੀ ੭, ਸਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੨॥ ਜਿਨੀ ਚਲਣੁ ਜਾਣਿਆ, ਸੇ ਕਿਉ ਕਰਹਿ ਵਿਥਾਰ॥ ਚਲਣ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਨੀ, ਕਾਜ ਸਵਾਰਣਹਾਰ॥ ੧॥

ਪਦ ਅਰਥ : — ਚਲਣੁ ਜਾਣਿਆ — ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸਮਝ ਲਿਆ ਕਿ ਅਸਾਂ ਆਖ਼ਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਥੋਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਇਥੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਏ। ਵਿਥਾਰ—ਖਿਲਾਰਾ, ਫੈਲਾਅ। ਕਾਜ— ਕਾਰਜ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਮਕਸਦ। ਸਵਾਰਣਹਾਰ—ਅਜਿਹੇ ਜੀਊੜੇ ਆਪਣੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਅਰਥ : — "ਜਿਨੀ ਚਲਣੁ ਜਾਣਿਆ ਸੇ ਕਿਉ ਕਰਹਿ ਵਿਥਾਰ" -- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਾਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਥੋਂ ਸੰਸਾਰ ‘ਤੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਇਥੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਏ।

ਉਹ ਲੋਕ ਦੁਨੀਆ `ਚ ਆਪਣੇ ਲਈ ਬਹੁਤੇ ਖਿਲਾਰੇ ਨਹੀਂ ਖਿਲਾਰਦੇ, ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਮਾਇਆ ਦੇ ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਪਦਾਰਥਕ ਧੰਧਿਆਂ `ਚ ਖੱਚਤ ਨਹੀਂ ਕਰੀ ਰਖਦੇ।

"ਚਲਣ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਨੀ, ਕਾਜ ਸਵਾਰਣਹਾਰ" --ਇਕ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਨਿਰੇ ਦੁਨੀਆਵੀ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਨਜਿੱਠਣ `ਚ ਲਗੇ ਰਹਿ ਕੇ ਇਥੋਂ ਜਾਣ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਤੀਕ ਨਹੀਂ ਚਿਤਵਦੇ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਚੇਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮੌਤ ਨੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਚਾਣਕ ਹੀ ਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲੈਣਾ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਾਲੇ ਇਕੇ-ਇਕ ਮਕਸਦ ਵੱਲੋਂ ਅਵੇਸਲੇ ਰਹਿ ਕੇ ਇਸ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ "ਕਾਜ ਸਵਾਰਣਹਾਰ" ਸੰਸਾਰ ਚੋਂ ਸਫ਼ਲਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ੧।

ਮਃ ੨॥ ਰਾਤਿ ਕਾਰਣਿ ਧਨੁ ਸੰਚੀਐ, ਭਲਕੇ ਚਲਣੁ ਹੋਇ॥ ਨਾਨਕ ਨਾਲਿ ਨ ਚਲਈ, ਫਿਰਿ ਪਛੁਤਾਵਾ ਹੋਇ॥ ੨॥ {ਪੰਨਾ ੭੮੭}

ਪਦ ਅਰਥ : — ਰਾਤਿ ਕਾਰਣਿ— ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਰਾਤ ਲਈ। ਧਨੁ—ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਪਦਾਰਥਕ ਤੇ ਮਾਇਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ। ਸੰਚੀਐ— ਇਕੱਠਾ ਕਰਣਾ। ਭਲਕੇ— ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸਾਰ। ਭਲਕੇ ਚਲਣੁ ਹੋਇ—ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਰਾਤ ਦੇ ਮੁੱਕਣ ਸਾਰ ਹੀ ਅਸਾਂ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਨਾਲਿ ਨ ਚਲਈ—ਸੰਸਾਰਕ ਮਾਇਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਤੇ ਧੰਨ ਪਦਾਰਥਾਂ `ਚੌ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ।

ਅਰਥ : — "ਰਾਤਿ ਕਾਰਣਿ ਧਨੁ ਸੰਚੀਐ, ਭਲਕੇ ਚਲਣੁ ਹੋਇ" -- ਸਲੋਕ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਚੇਤਾਅ ਰਹੇ ਹਨ, ਐ ਮਨੁੱਖ! ਤੇਰਾ ਇਹ ਜੀਵਨ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਰਾਤ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਦੀ ਨਿਆਂਈਂ ਹੀ ਹੈ।

ਇਸ ਸਾਰੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਤੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਦੌੜ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮੰਤਵ ਕੇਵਲ ਸੰਸਾਰਕ ਧੰਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਣਾ ਅਤੇ ਮਾਇਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਤੀਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਤੂੰ ਇਸ ਪਾਸਿਓਂ ਵੀ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿ ਕਿ ਭਲਕੇ ਭਾਵ ਜੀਵਨ ਰੂਪੀ ਇਸ ਰਾਤ ਦੇ ਮੁੱਕਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਤੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚੋਂ ਚਲੇ ਵੀ ਜਾਣਾ ਹੈ।

"ਨਾਨਕ ਨਾਲਿ ਨ ਚਲਈ, ਫਿਰਿ ਪਛੁਤਾਵਾ ਹੋਇ" --ਹੇ ਨਾਨਕ! ਤਾਂ ਤੇ ਐ ਅਜਿਹੇ ਮਾਇਆਧਾਰੀ ਮਨੁੱਖ! ਇਥੋਂ ਟੁਰਣ ਲੱਗਿਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹ ਮਾਇਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਤੇ ਧੰਨ ਪਦਾਰਥਾਂ `ਚੌ ਜਦੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਸਿਵਾਏ ਪਛਤਾਵੇ ਦੇ ਤੇਰੇ ਪਲੇ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ। ੨।

ਮਃ ੨॥ ਬਧਾ ਚਟੀ ਜੋ ਭਰੇ, ਨਾ ਗੁਣੁ ਨਾ ਉਪਕਾਰੁ॥ ਸੇਤੀ ਖੁਸੀ ਸਵਾਰੀਐ, ਨਾਨਕ ਕਾਰਜੁ ਸਾਰੁ॥ ੩॥ {ਪੰਨਾ ੭੮੭}

ਪਦ ਅਰਥ : — ਬਧਾ ਚਟੀ ਜੋ ਭਰੇ—ਬੇ-ਦਿਲੇ, ਮਜਬੂਰੀ `ਚ, ਕੇਵਲ ਹੱਠ ਕਰ ਕੇ। ਗੁਣੁ—ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੇ ਲਾਭ ਲਈ। ਉਪਕਾਰੁ—ਦੂਜਿੇਆਂ ਦੇ ਲਾਭ ਲਈ। ਸੇਤੀ ਖੁਸੀ—ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨਾਲ, ਮਨ ਦੀ ਲਗਣ ਨਾਲ, ਵੱਡੇ ਚਾਉ ਨਾਲ। ਕਾਰਜੁ —ਕੰਮ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਇਕੋ-ਇਕ ਮਕਸਦ। ਸਾਰੁ—ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਣਾ, ਸਫ਼ਲ ਕਰਣਾ।

ਅਰਥ : — "ਬਧਾ ਚਟੀ ਜੋ ਭਰੇ ਨਾ ਗੁਣੁ ਨਾ ਉਪਕਾਰੁ" -- ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਬੇ-ਦਿਲਿਓਂ ਤੇ ਮਜਬੂਰੀ ਵੱਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੀਤੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਨਾ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਉਸ ਰਾਹੀੇਂ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

"ਸੇਤੀ ਖੁਸੀ ਸਵਾਰੀਐ, ਨਾਨਕ ਕਾਰਜੁ ਸਾਰੁ" --ਹੇ ਨਾਨਕ! ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਕੰਮ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਜਾਣੋ ਜਿਹੜਾ ਮਨ ਲਗਾ ਕੇ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਤੇ ਚਾਉ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ੩।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੋਟ-ਉਂਝ ਤਾਂ ਇਹ ਪੂਰਾ ਸਲੋਕ ਹੀ, ਤਾਂ ਵੀ ਇਸ ਸਲੋਕ `ਚੋਂ ਉਪ੍ਰੌਕਤ ਪੰਕਤੀ "ਸੇਤੀ ਖੁਸੀ ਸਵਾਰੀਐ, ਨਾਨਕ ਕਾਰਜੁ ਸਾਰੁ" ਜਗਿਆਸੂ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੀ ਹੈ।

ਸਲੋਕ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੰਕਤੀ "ਬਧਾ ਚਟੀ ਜੋ ਭਰੇ ਨਾ ਗੁਣੁ ਨਾ ਉਪਕਾਰੁ" ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਹਰੇਕ ਕਾਰਜ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਇਸ ਪੂਰੇ ਸਲੋਕ ਦੇ ਮੂਲ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਿਨਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ਕਰਣਾ ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਬਿਲਕੁਲ ਗ਼ਲਤ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਘੋਰ ਬੇ-ਅਦਬੀ ਕਰਣ ਤੁੱਲ ਵੀ ਹੈ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸਲੋਕ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪੰਕਤੀ `ਚ ਇਸ ਪੂਰੇ ਸਲੋਕ ਦੇ ਅਸਲ ਭਾਵ ਤੇ ਇਸਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਉਜਾਗਰ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਇੱਥੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹਰੇਕ ਕੰਮ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਸੰਬੰਧੀ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਬਲਕਿ ਗੁਰਮੱਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਗੁਰਦੇਵ ਇਸ ਸਲੋਕ ਰਾਹੀਂ ਜਗਿਆਸੂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਐ ਭਾਈ! ਜੇ ਤੂੰ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਬਿਰਥਾ ਨਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਕਿਸੇ ਮਜਬੂਰੀ ਵੱਸ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਖੁਸ਼ੀ-ਖੁਸ਼ੀ, ਮਨ ਕਰਕੇ ਵੱਡੇ ਚਾਉ ਤੇ ਲਗਾਵ ਨਾਲ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ, ਵਡਿਆਈਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਜੁੜ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਤਾਂ ਸਫ਼ਲਾ ਹੋਵੇਗਾ ਹੀ, ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਆਰ ਅਤੇ ਸਫ਼ਲ ਕਰ ਕੇ ਜਾਵੇਂਗਾ। ਜਿਵੇਂ:-

() "ਜਿਨੀ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਅ, ਗਏ ਮਸਕਤਿ ਘਾਲਿ॥ ਨਾਨਕ ਤੇ ਮੁਖ ਉਜਲੇ, ਕੇਤੀ ਛੁਟੀ ਨਾਲਿ" (ਬਾਣੀ ਜਪੁ)

ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਰਬ ਉੱਤਮ ਕੰਮ ਅਥਵਾ ਇਹੀ ਕਾਰਜ ਜੇ ਤੂੰ ਕਿਸੇ ਮਜਬੂਰੀ ਵੱਸ ਹੋ ਕੇ ਬੇ-ਦਿਲਿਓਂ ਕਰੇਂਗਾ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਨਾ ਤੇਰੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਤੇਰੀ ਸੰਗਤ `ਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਕੁੱਝ ਲਾਭ ਮਿਲੇਗਾ।

ਜਦਕਿ ਇਸੇ ਲੜੀ ਦੇ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗ਼ਲੇ ਤੇ ਚੌਥੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਇਸੇ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਹੀ, ਹੋਰ ਉਜਾਗਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਖੋਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇ ਇਸ ਲੜੀ ਦਾ ਚੌਥਾ ਸਲੋਕ ਹੈ:-

ਮਃ ੨॥ ਮਨ ਹਠਿ ਤਰਫ ਨ ਜਿਪਈ, ਜੇ ਬਹੁਤਾ ਘਾਲੇ॥ ਤਰਫ ਜਿਣੈ ਸਤ ਭਾਉ ਦੇ, ਜਨ ਨਾਨਕ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰੇ॥ ੪॥

ਪਦ ਅਰਥ : — ਮਨ ਹਠਿ—ਮਨ ਦੇ ਹਠ ਨਾਲ, ਬੇ-ਦਿਲਿਓਂ। ਤਰਫ— ਪਾਸਾ (ਰੱਬ ਵਾਲਾ ਪਾਸਾ), ਜੀਵਨ ਮਨੋਰਥ, ਮਨੁਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਇਕੋ-ਇਕ ਮਕਸਦ ਵੱਲ। ਨ ਜਿਪਈ— ਨਹੀਂ ਜਿੱਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਬਹੁਤਾ ਘਾਲੇ—ਭਾਵੇਂ ਕਿੱਤਨੀ ਵੀ ਵੱਧ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਹਣਤ ਕਰ ਲਵੇਂ। ਜਿਣੈ—ਜਿੱਤਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।

ਤਰਫ ਜਿਣੈ— ਆਪਣੇ ਮਨੁਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਇਕੋ-ਇਕ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਤ ਭਾਉ—ਚੰਗੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ, ਨੇਕ ਨੀਅਤੀ ਨਾਲ। ਦੇ—ਦੇ ਕੇ, ਨਾਲ। ਜਨ—ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਇਕੋ-ਇਕ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਣ ਵਾਲੇ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਅਨਿੰਨ ਭਗਤ। ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰੇ— ਸ਼ਬਰ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਕਮਾਈ ਕਰੇ।

ਅਰਥ : — ਮਨ ਹਠਿ ਤਰਫ ਨ ਜਿਪਈ, ਜੇ ਬਹੁਤਾ ਘਾਲੇ" -- ਮਨੁੱਖ ਭਾਵੇਂ ਕਿਤਨੀ ਵੀ ਵੱਧ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਲਵੇ, ਮਨ ਦੇ ਹਠ ਨਾਲ ਬੇਦਿਲਿਓਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਉਸ ਦੀ ਉਸ ਮਿਹਣਤ ਨਾਲ ਰੱਬ ਵਾਲਾ ਪਾਸਾ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਮਕਸਦ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।

ਤਰਫ ਜਿਣੈ ਸਤ ਭਾਉ ਦੇ, ਜਨ ਨਾਨਕ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰੇ॥ ੪॥ ਹੇ ਦਾਸ ਨਾਨਕ! ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ, ਬੜੇ ਪਿਆਰ, ਸਤਿਕਾਰ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਤੇ ਸਿਦਕਦਿਲੀ ਨਾਲ, ਸ਼ਬਦ- ਗੁਰੂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਤੇ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਣ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਜਾ ਕੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ੪।

ਪਉੜੀ॥ ਕਰਤੈ ਕਾਰਣੁ ਜਿਨਿ ਕੀਆ, ਸੋ ਜਾਣੈ ਸੋਈ॥ ਆਪੇ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਉਪਾਈਅਨੁ, ਆਪੇ ਫੁਨਿ ਗੋਈ॥ ਜੁਗ ਚਾਰੇ ਸਭ ਭਵਿ ਥਕੀ, ਕਿਨਿ ਕੀਮਤਿ ਹੋਈ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਏਕੁ ਵਿਖਾਲਿਆ, ਮਨਿ ਤਨਿ ਸੁਖੁ ਹੋਈ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਸਲਾਹੀਐ, ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਈ॥ ੭॥ {ਪੰਨਾ ੭੮੭-੭੮੮}

ਪਦ ਅਰਥ : —ਕਾਰਣੁਜਗਤ, ਰਚਨਾ ਰਚੀ। ਗੋਈਨਾਸ ਕੀਤੀ। ਫੁਨਿਫਿਰ, ਮੁੜ। ਜੁਗ ਚਾਰੇਚਹੁ ਜੁਗਾਂ `ਚ, ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਰਚਨਾ ਬਣੀ। ਭਵਿ ਥਕੀਭਉਂ ਕੇ ਦੇਖ ਲਿਆ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਪਾਸਿਓਂ ਘੋਖ ਲਿਆ ਹੈ। ਕਿਨਿਕਿਸੇ ਪਾਸੋਂ? ਕੋਈ ਵੀ। ਗੁਰਮੁਖਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਣ `ਚ ਆ ਕੇ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ।

ਅਰਥ : — "ਕਰਤੈ ਕਾਰਣੁ ਜਿਨਿ ਕੀਅ, ਸੋ ਜਾਣੈ ਸੋਈ" -- ਜਿਸ ਕਰਤਾਰ ਨੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਇਸ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਸਭ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ।

"ਆਪੇ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਉਪਾਈਅਨੁ, ਆਪੇ ਫੁਨਿ ਗੋਈ" -- ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਰਚਦਾ, ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਨਾਸ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਯਥਾ:-

() "ਜੀਅ ਜੰਤ ਕਉ ਰਿਜਕੁ ਸੰਬਾਹੇ॥ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਮਰਥ ਆਪਾਹੇ॥ ਖਿਨ ਮਹਿ ਥਾਪਿ ਉਥਾਪਨਹਾਰਾ, ਸੋਈ ਤੇਰਾ ਸਹਾਈ ਹੇ" (ਪ: ੧੦੭੧)

() "ਆਪਿ ਕਥੈ ਆਪਿ ਸੁਨਨੈਹਾਰੁ॥ ਆਪਹਿ ਏਕੁ ਆਪਿ ਬਿਸਥਾਰੁ॥ ਜਾ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਉਪਾਏ॥ ਆਪਨੈ ਭਾਣੈ ਲਏ ਸਮਾਏ" (ਪੰ: ੨੯੨)

() "ਹਰਨ ਭਰਨ ਜਾ ਕਾ ਨੇਤ੍ਰ ਫੋਰੁ॥ ਤਿਸ ਕਾ ਮੰਤ੍ਰੁ ਨ ਜਾਨੈ ਹੋਰ" (ਪੰ: ੨੮੪)

() "ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰੇ ਸੁ ਆਪੇ ਆਪਿ॥ ਏਕ ਘੜੀ ਮਹਿ ਥਾਪਿ ਉਥਾਪਿ" (ਪੰ: ੩੬੪)

() "ਓਪਤਿ ਪਰਲਉ ਖਿਨ ਮਹਿ ਕਰਤਾ॥ ਆਪਿ ਅਲੇਪਾ ਨਿਰਗੁਨੁ ਰਹਤਾ" (ਪੰ: ੩੮੭)

() "ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਕਰੇ ਬਿਸਥਾਰੁ॥ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਏਕੰਕਾਰੁ" (ਪੰ: ੨੯੪) ਆਦਿ

"ਜੁਗ ਚਾਰੇ ਸਭ ਭਵਿ ਥਕੀ, ਕਿਨਿ ਕੀਮਤਿ ਹੋਈ" --ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪੂਰੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਮਾਰ ਕੇ ਘੋਖਿਆ ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਵੀ ਹੈ ਪਰ ਓਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਜ ਤੀਕ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵ ਪਾਸੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਤੇ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਿਆ।

"ਸਤਿਗੁਰਿ ਏਕੁ ਵਿਖਾਲਿਆ, ਮਨਿ ਤਨਿ ਸੁਖੁ ਹੋਈ" --ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਗੁਰੂ ਨੇ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਮਨ `ਚ ਉਸ ਦੇ ਤਨ `ਚ ਸਹਿਜ ਅਨੰਦ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਵ ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਣ `ਚ ਆ ਕੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੋ ਕੇ ਜੀਵਨ ਜੀਂਦਾ ਹੈ;

ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਹੀ ਰੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਟਿਕਾਅ ਆ ਜਾਂਦਾਂ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਂਦੇ-ਜੀਅ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਉਸੇ `ਚ ਸਮਾਅ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਤੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਜਿਵੇਂ:-

() "ਬਾਝਹੁ ਗੁਰੂ ਅਚੇਤੁ ਹੈ, ਸਭ ਬਧੀ ਜਮਕਾਲਿ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮਤਿ ਉਬਰੇ, ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਸਮਾਲਿ" (ਪੰ: ੩੦)

"ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਸਲਾਹੀਐ, ਕਰਤਾ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਈ"॥ ੭॥ -- ਸੱਚ ਵੀ ਇਹ ਹੈ, ਕੇਵਲ ਕਰਤਾ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਹੀ ਸਰਬ ਸਮ੍ਰਥ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਭ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਖੇਡ ਹੀ ਵਰਤ ਰਹੀ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਉਹੀ ਹੈ ਜੋ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਪ੍ਰਭੂ-ਅਕਾਲਪਰਖ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦਾ ਤੇ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।

ਤਾਂ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਣ `ਚ ਆਵੇ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਸਮੂਚੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਆਸ-ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਰਵੇ। ੭। ਯਥਾ:-

() "ਆਪੇ ਹੀਰਾ ਨਿਰਮਲਾ, ਆਪੇ ਰੰਗੁ ਮਜੀਠ॥ ਆਪੇ ਮੋਤੀ ਊਜਲੋ, ਆਪੇ ਭਗਤ ਬਸੀਠੁ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹਣਾ, ਘਟਿ ਘਟਿ ਡੀਠੁ ਅਡੀਠੁ" (ਪੰ: ੫੪) (ਚਲਦਾ) #Instt.P7-18th--Suhi ki.Vaar M.3--03.18# v.

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’, ਪੁਸਤਕਾ ਤੇ ਹੁਣ ਗੁਰਮੱਤ ਸੰਦੇਸ਼ਾ ਵਾਲੀ ਅਰੰਭ ਹੋਈ ਲੜੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਸੰਬੰਧਤ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਸਦਾ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾਏ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

ਸੂਹੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩

(ਪੰ: ੭੮੫ ਤੋਂ੭੯੨)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-ਅਠਾਰ੍ਹ੍ਹਵੀਂ)

For all the Self Learning Gurmat Lessons (Excluding Books) written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi-All the rights are reserved with the writer himself; but easily available in proper Deluxe Covers for

(1) Further Distribution within ‘Guru Ki Sangat’

(2) For Gurmat Stalls

(3) For Gurmat Classes & Gurmat Camps

with intention of Gurmat Parsar, at quite nominal printing cost i.e. mostly Rs 400/-(but in rare cases Rs. 450/-) per hundred copies (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24

Ph 91-11-26236119, 46548789 ® Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

Emails- [email protected] & [email protected]

web sites-

www.gurbaniguru.org

theuniqeguru-gurbani.com

gurmateducationcentre.com




.