ਇਸ਼ਟ
(3)
ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪਾਖੰਡੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ, ਆਪਣੇ ਸੁਆਰਥ ਲਈ, ਏਕਤ੍ਵ
(Oneness of God)
ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਿੱਧਾਂਤ ਉੱਤੇ ਅਨੇਕ ਇਸ਼ਟ-ਪੂਜਾਵਾਦ ਦਾ ਪਰਦਾ ਪਾ ਕੇ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ
ਸੀ। ਬਾਣੀਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਉਸੇ ਦੀ ਹੀ ਉਪਾਸਨਾ-ਭਗਤੀ ਦੇ
ਸਿੱਧਾਂਤ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦਿਆਂ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਇੱਕ
(ੴ)
ਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਡੋਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਣ ਦਾ ਪਰਮਾਰਥੀ ਕਰਮ ਕਮਾਇਆ।
ਏਕਤ੍ਵ (Oneness of God)
ਅਤੇ ਉਸ ਇੱਕ ਦੀ ਅਸੀਮਤਾ, ਸਰਬਵਿਆਪਕਤਾ, ਸਰਬਸ਼ਕਤੀਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕੋ ਦੀ ਹੀ ਸੇਵਾ-ਭਗਤੀ ਦੇ
ਸਿੱਧਾਂਤ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਤੁਕਾਂ/ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਲੀਭਾਂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ
ਤੌਰ `ਤੇ ਕੁੱਝ ਇੱਕ ਤੁਕਾਂ:
ਹਉ ਤਉ ਏਕੁ ਰਮਈਆ ਲੈ ਹਉ॥
ਆਨ ਦੇਵ ਬਦਲਾਵਨਿ ਦੈ ਹਉ॥ ਨਾਮ ਦੇਵ ਜੀ
ਜਹ ਜਹ ਦੇਖਉ ਤਹ ਤਹ ਰਾਮਾ॥ ਹਰਿ ਕੇ ਚਰਨ ਨਿਤ ਧਿਆਵੈ ਨਾਮਾ॥ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ
ਹਿੰਦੂ ਪੂਜੈ ਦੇਹੁਰਾ ਮੁਸਲਮਾਨੁ ਮਸੀਤਿ॥ ਨਾਮੇ ਸੋਈ ਸੇਵਿਆ ਜਹ ਦੇਹੁਰਾ ਨ ਮਸੀਤਿ॥
ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ
ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਗੁਰਦੇਵ॥
ਝੂਠੁ ਝੂਠੁ ਝੂਠੁ ਝੂਠੁ ਆਨ ਸਭ ਸੇਵ॥ ਨਾਮ ਦੇਵ ਜੀ
ਬੇਧੀਅਲੇ ਗੋਪਾਲ ਗ+ਸਾਈ॥ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੁ ਰਵਿਆ ਸਰਬੇ ਠਾਈ॥ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ
ਏਕ ਹੀ ਏਕ ਅਨੇਕ ਹੋਇ ਬਿਸਥਰਿਓ ਆਨ ਰੇ ਆਨ ਭਰਪੂਰਿ ਸੋਊ॥ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀਉ ਕਹਿ
ਰਵਿਦਾਸ ਅਕਥ ਕਥਾ ਬਹੁ ਕਾਇ ਕਰੀਜੈ॥
ਜੈਸਾ ਤੂ ਤੈਸਾ ਤੂ ਹੀ ਕਿਆ ਉਪਮਾ ਦੀਜੈ॥ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ
ਜਬ ਹਮ ਏਕੋ ਏਕੁ ਕਰਿ ਜਾਨਿਆ॥ ਤਬ ਲੋਗਹ ਕਾਹੇ ਦੁਖੁ ਮਾਨਿਆ॥ …ਕਬੀਰ ਜੀ
ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਪਤਿ ਹਰਿ ਪਰਵਾਨੁ॥ ਸਰਬ ਤਿਆਗਿ ਭਜੁ ਕੇਵਲ ਰਾਮੁ॥ ੪॥
ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਭਜੁ ਸਾਰਿਗਪਾਨੀ॥ ਉਰਵਾਰਿ ਪਾਰਿ ਸਭ ਏਕੋ ਦਾਨੀ॥
ਸਰੀਰ ਸਰੋਵਰ ਭੀਤਰੇ ਆਛੈ ਕਮਲ ਅਨੂਪ॥ ਪਰਮ ਜੋਤਿ ਪੁਰਖੋਤਮੋ ਜਾ ਕੈ ਰੇਖ ਨ
ਰੂਪ॥ ਕਬੀਰ ਜੀ ਮੈਲਾ ਬ੍ਰਹਮਾ ਮੈਲਾ ਇੰਦੁ॥ ਰਵਿ ਮੈਲਾ ਮੈਲਾ ਹੈ ਚੰਦੁ॥
ਇਕੁ ਹਰਿ ਨਿਰਮਲੁ ਜਾ ਕਾ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰੁ॥ ਕਬੀਰ ਜੀ ਜਉ ਜਾਚਉ ਤਉ ਕੇਵਲ
ਰਾਮ॥ ਆਨ ਦੇਵ ਸਿਉ ਨਾਹੀ ਕਾਮ॥ ਕਬੀਰ ਜੀ
ਓਇ ਪਰਮ ਪੁਰਖ ਦੇਵਾਧਿਦੇਵ॥ ਭਗਤਿ ਹੇਤਿ ਨਰਸਿੰਘ ਭੇਵ॥ ਕਬੀਰ ਜੀ
ਜਹ ਦੇਖਉ ਤਹ ਏਕੋ ਏਕਾ॥ ……ਮ: ੧ ਜਹ ਦੇਖਓ ਤਾ ਏਕੰਕਾਰੁ॥ ਮ: ੧ ਏਕਮ
ਏਕੰਕਾਰੁ ਨਿਰਾਲਾ॥ ਅਮਰੁ ਅਜੋਨੀ ਜਾਤਿ ਨ ਜਾਲਾ॥
ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ॥ ਖੋਜਤ ਖੋਜਤ ਘਟਿ ਘਟਿ ਦੇਖਿਆ॥
ਜੋ ਦੇਖਿ ਦਿਖਾਵੈ ਤਿਸ ਕਉ ਬਲਿ ਜਾਈ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਈ॥ ਮ: ੧
ਤਿਸਹਿ ਸਰੀਕੁ ਨ ਦੀਸੈ ਕੋਈ ਆਪੇ ਅਪਰ ਅਪਾਰਾ ਹੇ॥ ਮ: ੧
ਨਾਨਕ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਹੋਰ ਕੇਤੇ ਰਾਮ ਰਵਾਲ॥
ਕੇਤੀਆ ਕੰਨੑ ਕਹਾਣੀਆ ਕੇਤੇ ਬੇਦ ਬੀਚਾਰ॥ … ਮ: ੧
ਜਹ ਜਹ ਦੇਖਾ ਤਹ ਏਕੋ ਸੋਈ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਬੁਧਿ ਪਾਈ॥ ਮ: ੩
ਇਕੋ ਆਪਿ ਫਿਰੈ ਪਰਛੰਨਾ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੇਖਾ ਤਾ ਇਹੁ ਮਨੁ ਭਿੰਨਾ॥ ਮ: ੩
ਏਕਮ ਏਕੈ ਆਪੁ ਉਪਾਇਆ॥ ਦੁਬਿਧਾ ਦੂਜਾ ਤ੍ਰਿਬਿਧਿ ਮਾਇਆ॥ ਮ: ੩ ਨਾਨਕ ਸੋ
ਸਾਲਾਹੀਐ ਜਿਸੁ ਵਸਿ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੋਇ॥
ਤਿਸੈ ਸਰੇਵਿਹੁ ਪ੍ਰਾਣੀਹੋ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ॥ ਸਲੋਕ ਮ: ੩
ਏਕੁ ਅਚਰਜੁ ਏਕੋ ਹੈ ਸੋਈ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੀਚਾਰੈ ਵਿਰਲਾ ਕੋਈ॥ ਮ: ੩
ਤੇਰਾ ਸਰੀਕੁ ਕੋ ਨਾਹੀ ਜਿਸ ਨੋ ਲਵੈ ਲਾਇ ਸੁਣਾਇਆ॥ … ਮ: ੪
ਨਿਰੰਕਾਰ ਆਕਾਰ ਆਪਿ ਨਿਰਗੁਨ ਸਰਗੁਨ ਏਕ॥
ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪ੍ਰਭੁ ਏਕੁ ਹੈ ਦੂਜਾ ਨਾਹੀ ਕੋਇ॥ …
ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਦੂਜਾ ਕੋ ਨਹੀ ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ॥ …
ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਏਕ ਓਹੀ ਜਿਨਿ ਕੀਆ ਆਕਾਰੁ॥
ਤਿਸਹਿ ਧਿਆਵਹੁ ਮਨ ਮੇਰੇ ਸਰਬ ਕੋ ਆਧਾਰੁ॥ …
ਗੁਰਿ ਕਹਿਆ ਸਭੁ ਏਕੋ ਏਕੋ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ਹੋਇਗਾ ਜੀਉ॥ ਮ: ੫
ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਦੂਜਾ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ਸਭੁ ਤੇਰਾ ਖੇਲੁ ਅਖਾੜਾ ਜੀਓ॥ ਮ: ੫
ਇਕਸੁ ਵਿਣੁ ਹੋਰੁ ਦੂਜਾ ਨਾਹੀ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਇਹ ਮਤਿ ਸਾਰੀ ਜੀਉ॥ ਮ: ੫
ਆਪਿ ਇਕੰਤੀ ਆਪਿ ਪਸਾਰਾ॥ ਮ: ੫
ਧਰ ਜੀਅਰੇ ਇੱਕ ਟੇਕ ਤੂ ਲਾਹਿ ਬਿਡਾਨੀ ਆਸ॥
ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਕਾਰਜੁ ਆਵੈ ਰਾਸਿ॥ ਮ: ੫
ਏਕੋ ਏਕੁ ਆਪਿ ਇਕੁ ਏਕੈ ਏਕੈ ਹੈ ਸਗਲਾ ਪਾਸਾਰੇ॥ ਮ: ੫
ਪੂਰਿ ਰਹਿਆ ਸ੍ਰਬ ਠਾਇ ਹਮਾਰਾ ਖਸਮੁ ਸੋਇ॥
ਏਕੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਿਰਿ ਛਤੁ ਦੂਜਾ ਨਾਹਿ ਕੋਇ॥ ਮ: ੫
ਨਿਰੰਕਾਰ ਆਕਾਰ ਆਪਿ ਨਿਰਗੁਨ ਸਰਗੁਨ ਏਕ॥
ਏਕਹਿ ਏਕ ਬਖਾਨਨੋ ਨਾਨਕ ਏਕ ਅਨੇਕ॥ ਮ: ੫ ……
ਏਕੈ ਪਰਗਟੁ ਏਕੈ ਗੁਪਤਾ ਏਕੈ ਧੁੰਧੂਕਾਰੋ॥
ਆਦਿ ਮਧਿ ਅੰਤਿ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਈ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸਾਚੁ ਬੀਚਾਰੋ॥ ਮ: ੫
ਜਬ ਦੇਖਉ ਤਬ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਮੂਲੁ॥ ਨਾਨਕ ਸੋ ਸੂਖਮੁ ਸੋਈ ਅਸਥੂਲੁ॥ ਮ: ੫
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਦੇ (ਆਪਣੇ ਸਮੇਤ
17/18)
ਅਧਿਆਤਮਵਾਦੀ ਬਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਆਧਾਰ `ਤੇ ਭਟਕੀ ਹੋਈ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਾਸਤੇ
ਇਕਉ ਇੱਕ ਇਸ਼ਟ
ਦਾ ਜੋ ਨਿਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਹੈ:
ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ
ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥
ੴ
ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਬੀਜ ਮੰਤ੍ਰ
ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਰਲ ਭਾਵ ਹੈ: ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਕਰਤਾ-ਧਰਤਾ, ਇਕਰਸ ਤੇ ਸਦੀਵੀ, ਅਸਥੂਲ ਅਤੇ ਸਰਬਵਿਆਪਕ
ਉਹ ਹਸਤੀ ਜੋ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੈ, ਅਦੁੱਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸ਼ਰੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ!
ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਹਸਤੀ ਹੀ ਸਾਰੀ
ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਸੱਚਾ-ਸਦੀਵੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਇਸ਼ਟ ਹੈ।
ਇਸ ਬੀਜ ਮੰਤ੍ਰ ਸਮੇਤ ਸਾਰੀ ਤੁਕ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਮੂਲ-ਮੰਤ੍ਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ। ਇਸ ਮੂਲ਼ ਮੰਤ੍ਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਇਸ਼ਟ ਦੇ ਕੁੱਝ ਅਦੁੱਤੀ ਗੁਣਾਂ ਉੱਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ।
ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ:-
ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਸਿਰਜਨਹਾਰ, ਪਾਲਣਹਾਰ ਤੇ ਬਿਨਾਸਨਹਾਰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੈ; ਉਸ ਦੀ
ਹੁਕਮ-ਸੱਤਾ (ਕੁਦਰਤ) ਸਦੀਵੀ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਸਾਜਨਹਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ
ਵਿੱਚ ਸਰਬਵਿਆਪਕ ਹੈ, ਲਾਸਾਨੀ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਡਰ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਉਸ
ਦਾ ਵੈਰ ਹੈ, ਉਹ ਜਨਮ-ਜੀਵਨ-ਮੌਤ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ।
ਗਿਆਨ-ਦਾਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਉਸ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਂਝ ਉਸ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਨਤਾ
ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਏ ਗਏ ਇਸ਼ਟ,
ੴ,
ਬਾਰੇ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਸਿੱਧੜ ਸ਼੍ਰੱਧਾਲੂਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕਈ
ਸ਼ੰਕੇ ਸਵਾਲ ਉਮਡਣੇ ਸੁਭਾਵਕ ਸਨ/ਹਨ, ਜਿਵੇਂ:
ਉਸ ਇੱਕ
ਨੂੰ ਕਿਸ ਨੇ ਬਣਾਇਆ? ਉਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ? ਉਸ ਦੀ ਗਤਿ
ਮਿਤ ਕੀ ਹੈ? ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ? ਉਸ ਨੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਦੋਂ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਈ? ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਿਰਜਨ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ? ਉਸ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? … … ਆਦਿ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਅਦੁੱਤੀ ਇਸ਼ਟ ਨੂੰ
ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੁਝਾਏ ਇਸ਼ਟ ਸੰਬੰਧੀ ਕੋਈ ਭਰਮ-ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇ!
ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਸ਼ੰਕਾ: ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਸਿਰਜਨਹਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸ ਨੇ ਸਿਰਜਿਆ,
ਕਰਤਾਰ ਆਪ ਕਿਸ ਦੀ ਕਿਰਤ ਹੈ? ਇਸ ਦਾ ਉੱਤਰ ਹੈ:
ਸੈਭੰ,
ਭਾਵ: ਉਹ ਹਸਤੀ ਜਿਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਿਸੇ ਦੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਨਹੀਂ;
ਜੋ ਸੁਤੇਸਿੱਧ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਸੈਭੰ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾਂਤਕ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਅਕ੍ਰਿਤਾ
ਕ੍ਰਿਤ ਜਾਂ ਅਕ੍ਰਿਤਮ ਆਦਿ ਕਈ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੈਭੰ
ਦੇ ਸਿੱਧਾਂਤ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਹੋਰ
ਤੁਕਾਂ/ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:
ਥਾਪਿਆ ਨਾ ਜਾਇ ਕੀਤਾ ਨ ਹੋਇ॥ ਆਪੇ
ਆਪਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋਇ॥ ਜਪੁ
ਉਹ
ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ
ਹੈ? ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰਿ-ਹੋਂਦ ਦਾ ਚਿਤ੍ਰ ਉਲੀਕਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸੂਖਮ, ਅਸਥੂਲ ਅਤੇ
ਅਭੌਤਿਕ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਉਸ
ਦੇ ਚਿਹਨ-ਚੱਕਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕੁਛ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।
ਅਲਹ ਲਹਉ ਤਉ ਕਿਆ ਕਹਉ ਕਹਉ ਤ ਕੋ ਉਪਕਾਰ॥
ਬਟਕ ਬੀਜ ਮਹਿ ਰਵਿ ਰਹਿਓ ਜਾ ਕੋ ਤੀਨ ਲੋਕ ਬਿਸਥਾਰ॥ ਬਾਵਨ ਅੱਖਰੀ ਕਬੀਰ ਜੀ
…ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ ਮਿਤਿ ਨਹੀ ਕੀਮਤਿ ਸਬਦਿ ਭੇਦਿ ਪਤੀਆਇਦਾ॥ ਮ: ੧
ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖ ਨ ਰੰਗੁ ਕਿਛੁ ਤ੍ਰਿਹੁ ਗੁਣ ਤੇ ਪ੍ਰਭ ਭਿੰਨ॥ ਮ: ੫
ਬਰਨ ਆਸ੍ਰਮ ਸਾਸਤ੍ਰ ਸੁਨਉ ਦਰਸਨ ਕੀ ਪਿਆਸ॥
ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖ ਨ ਪੰਚ ਤਤ ਠਾਕੁਰ ਅਬਿਨਾਸ॥ ਮ: ੫ ……
ਸੂਖਮ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ? ਨਿਰਾਕਾਰ ਕਾਦਿਰ
ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਉਸ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ:
ਨਾਨਕ ਸਚ ਦਾਤਾਰੁ ਸਿਨਾਖਤੁ ਕੁਦਰਤੀ॥ …ਮ: ੧
ਉਸ
ਦੀ ਗਤਿ ਮਿਤ
ਕੀ ਹੈ? ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਜਨਹਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਾਜੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਬਾਰੇ ਦਿੱਤੇ
ਗੁਮਰਾਹਕੁਨ ਵਿਸਥਾਰ ਨੂੰ ਬਾਣੀਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਬਵਿਆਪਕ
ਪ੍ਰਭੂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਅਸੀਮ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦਾ! ਬਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ
ਹੈ: ਓਹਦੀਆਂ ਓਹ ਹੀ ਜਾਣੇ! ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਇੱਕ ਤੁਕਾਂ:
…ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਪੈ ਕੀਤਾ ਆਕਾਰੁ॥ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਪੈ ਪਾਰਾਵਾਰੁ॥
ਅੰਤ ਕਾਰਣਿ ਕੇਤੇ ਬਿਲਲਾਹਿ॥ ਤਾ ਕੇ ਅੰਤ ਨ ਪਾਏ ਜਾਹਿ॥
ਏਹੁ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਣੈ ਕੋਇ॥ ਬਹੁਤਾ ਕਹੀਐ ਬਹੁਤਾ ਹੋਇ॥
ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ ਊਚਾ ਥਾਉ॥ ਊਚੇ ਉਪਰਿ ਊਚਾ ਨਾਉ॥
ਏਵਡੁ ਊਚਾ ਹੋਵੈ ਕੋਇ॥ ਤਿਸੁ ਊਚੇ ਕਉ ਜਾਣੈ ਸੋਇ॥
ਜੇਵਡੁ ਆਪਿ ਜਾਣੈ ਆਪਿ ਆਪਿ॥ ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ ਕਰਮੀ ਦਾਤਿ॥ ਜਪੁ
ਜੇਵਡੁ ਭਾਵੈ ਤੇਵਡੁ ਹੋਏ॥ ਜਪੁ
ਅਪਨੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਜਾਨਹੁ ਆਪੇ॥ …ਮ: ੩
ਮਹਿਮਾ ਨ ਜਾਨਹਿ ਬੇਦ॥ ਬ੍ਰਹਮੇ ਨਹੀ ਜਾਨਹਿ ਭੇਦ॥
ਅਵਤਾਰ ਨ ਜਾਨਹਿ ਅੰਤੁ॥ ਪਰਮੇਸਰੁ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਬੇਅੰਤੁ॥
ਅਪਨੀ ਗਤਿ ਆਪਿ ਜਾਨੈ॥ ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਅਵਰ ਵਖਾਨੈ॥ …ਮ: ੫
ਹਰਿ ਕੀ ਗਤਿ ਨਹਿ ਕੋਊ ਜਾਨੈ॥ ਜੋਗੀ ਜਤੀ ਤਪੀ ਪਚਿ ਹਾਰੇ ਅਰੁ ਬਹੁ ਲੋਗ
ਸਿਆਣੇ॥ ਮ: ੯
ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਿਰਜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
ਉਹ
ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ? ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ,
ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਮਾਨ ਭੌਤਿਕ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ/ਪਦਾਰਥਕ ਜਗਤ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਭ ਪਾਸੇ ਧੁੰਧੂਕਾਰ ਪਸਰਿਆ
ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਧੁੰਧੂਕਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭੂ "ਨਿਜ ਘਰਿ ਤਾੜੀ" ਲਾਈ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ
ਸਿਧਾਂਤਕ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੰਨਸਮਾਧੀ ਜਾਂ ਅਫੁਰ ਅਵਸਥਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਗੁ:
ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਰਾਗੁ ਮਾਰੂ `ਚ ਰਚੇ ਸੋਲਹੇ ਨੰ: ੧੫ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੈ:
ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਧੂਕਾਰਾ॥ ਧਰਣਿ ਨ ਗਗਨਾ ਹੁਕਮੁ ਅਪਾਰਾ॥
ਨਾ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ ਨ ਚੰਦ ਨ ਸੂਰਜੁ ਸੁੰਨਸਮਾਧਿ ਲਗਾਇਦਾ॥ ੧॥ …
ਜਾ ਤਿਸੁ ਭਾਣਾ ਤਾ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਆ॥ ਬਾਝੁ ਕਲਾ ਆਡਾਣੁ ਰਹਾਇਆ॥ …
ਖੰਡ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਪਾਤਾਲ ਅਰੰਭੇ ਗੁਪਤਹੁ ਪਰਗਟੀ ਆਇਦਾ॥ ੧੫॥ …ਮ: ੧
(
ਨੋਟ:-ਗੁ:
ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਰਚੇ ਇਸ ਅਨਮੋਲ ਸੋਲਹੇ `ਤੇ ਸੁਵਿਸਤਾਰ ਵਿਚਾਰ ਅਲੱਗ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਕਰਾਂਗੇ।)
ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਇਸ ਸਿੱਧਾਂਤ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦੀਆਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ
ਤੁਕਾਂ:-
ਕੇਤੜਿਆ ਜੁਗ ਧੰਧੂਕਾਰੈ॥ ਤਾੜੀ ਲਾਈ ਸਿਰਜਨਹਾਰੈ॥ …
ਕੇਤੇ ਜੁਗ ਵਰਤੈ ਗੁਬਾਰੈ॥ ਤਾੜੀ ਲਾਈ ਅਪਰ ਅਪਾਰੈ॥
ਧੁੰਧੂਕਾਰਿ ਨਿਰਾਲਮੁ ਬੈਠਾ ਨਾ ਤਦਿ ਧੰਧੁ ਪਸਾਰਾ ਹੇ॥ ੧॥ … ਮਾਰੂ ਮ: ੧
ਸਰਗੁਨ ਨਿਰਗੁਨ ਨਿਰੰਕਾਰ ਸੁੰਨਸਮਾਧੀ ਆਪਿ॥
ਆਪਨ ਕੀਆ ਨਾਨਕਾ ਆਪੇ ਹੀ ਫਿਰਿ ਜਾਪਿ॥ ਮ: ੫……
(ਧੁੰਧੂਕਾਰ:
ਘੁੱਪ ਅਨ੍ਹੇਰਾ, ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਉਹ ਸਮਾਂ ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ-ਮੰਡਲ, ਤਾਰਾ-ਮੰਡਲ
ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾਂਡ ਆਦਿ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।)
ਧੁੰਧੂਕਾਰ, ਗੁਬਾਰੁ ਤਥਾ ਸ਼ੁੰਨ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਸਥੂਲ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਪਰਾਭੌਤਿਕ
ਤੋਂ ਭੌਤਿਕ ਬ੍ਰਹਮੰਡ, ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਛ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਆਇਆ? ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਮਾਨ
ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਬਣਨ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਖੋਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ
ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ। ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ, ਨਹੀਂਤਵ ਜਾਂ ਅਣਹੋਂਦ
ਤੋਂ ਪਦਾਰਥਕ ਜਗਤ ਦਾ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਇੱਕ ਕਰਿਸ਼ਮਾ ਹੈ। (ਇਸ ਕਰਿਸ਼ਮੇ ਦੇ ਕਾਰੀਗਰ ਨੂੰ ਹੀ ਕਰਤਾ
ਪੁਰਖ, ਕਰਤਾਰ, ਕਾਦਿਰ, ਸਿਰਜਨਹਾਰ, ਖ਼ਾਲਿਕ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।)
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਅਹਮ ਸਵਾਲ
ਵੱਲੋਂ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਹ ਕਬੂਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੇਰੀ (ਨਾਨਕ ਦੀ) ਕੀ ਮਜਾਲ ਜੋ ਮੈਂ ਇਸ
ਰੱਬੀ ਰਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਬਿਆਨ ਕਰ ਸਕਾਂ:
ਕੁਦਰਤਿ ਕਵਣ ਕਹਾ ਵੀਚਾਰੁ॥ …
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵਿਤ ਵਿਚਾਰ ਦਿੰਦੇ
ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਫ਼ਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ:-
…ਜੀਅ ਜਾਤਿ ਰੰਗਾ ਕੇ ਨਾਵ॥ ਸਭਨਾ ਲਿਖਿਆ ਵੁੜੀ ਕਲਾਮ॥ …
ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ ਏਕੋ ਕਵਾਉ॥ ……ਜਪੁ
ਉਕਤ ਵਿਚਾਰ ਹੋਰ ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ, ਇਸਲਾਮਿਕ
ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:
ਕੁਨ ਫ਼ੈਕੂਨ ਜਾਂ ਕੁਨ ਫ਼ਕਾਨ
کُن فکان يا کُن فیکُون
(ਭਾਵ: ਅੱਲਾ ਤਅਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੋ ਜਾ, ਤੇ ਉਹ ਹੋ ਗਈ।)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ: ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨ ਦਾ ਚਮਤਕਾਰ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ?
ਕਵਣੁ ਸੁ ਵੇਲਾ ਵਖਤੁ ਕਵਣੁ ਕਵਣ ਥਿਤਿ ਕਵਣੁ ਵਾਰੁ॥
ਕਵਣਿ ਸਿ ਰੁਤੀ ਮਾਹੁ ਕਵਣੁ ਜਿਤੁ ਹੋਆ ਆਕਾਰੁ॥
ਉੱਤਰ: ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਰੱਬੀ ਰਾਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਉੱਤਰ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਹੈ!
ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਅਟਕਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਗ਼ਲਤ ਹਨ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ਰਮਾਨ ਹੈ:
ਥਿਤਿ ਵਾਰੁ ਨ ਜੋਗੀ ਜਾਣੈ ਰੁਤਿ ਮਾਹੁ ਨ ਕੋਈ॥
ਜਾ ਕਰਤਾ ਸਿਰਠੀ ਕਉ ਸਾਜੇ ਆਪੇ ਜਾਣੈ ਸੋਈ॥ …ਜਪੁ
ਇਸ਼ਟ ਸੰਬੰਧੀ ਦਿੱਤੇ ਉਕਤ ਵਿਚਾਰ ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹਨ।
ਸੋ, ਇਹ ਕਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਗੁਰੂ (ਗ੍ਰੰਥ) ਦਾ ਸਿੱਖ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਬਾਣੀਕਾਰਾਂ
ਦੁਆਰਾ ਸੁਝਾਏ ਗਏ ਇਸ਼ਟ
ੴ
ਵਿੱਚ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ
ਤੋਂ ਥਿੜਕਿਆ ਹੋਇਆ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਕਹਿਣ/ਕਹਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਨਿਰਸੰਦੇਹ, ਪਾਖੰਡੀ ਹੈ। ……
ਗੁਰਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਾਲ
ਅਗਸਤ
14, 2016.
***************************************
इष्ट
( 3
हज़ारें सालों से पाखंडी पुजारियों ने, अपने स्वार्थ
के लिए, एकत्व ( Oneness of God) के पवित्र सिद्धांत पर अनेक इष्ट- पूजावाद का
पर्दा डाल कर लोक को गलत रास्ते पर पाया हुआ था। बाणीकारें ने एक अकाल पुरुष में
विश्वास और सिर्फ़ उसी की ही उके पासना- भक्ति के सिद्धांत को द्रिड़ाउंद्यें सारी
मानवता को दोबारा एक ( एक ओंकार) की पवित्र डोर में पिरोने का परमार्थी कर्म कमाया हुआ।
एकत्व ( Oneness of God) और उस एक की असीमता, सरबव्यापकता, सरबशकतीमानता और केवल एक
ही की ही सेवा- भक्ति के सिद्धांत की पुष्टि गुरबानी की अनेक तुकां/ शबदें में से
भलीभांत होती है। मिसाल के तौर पर कुछ एक तुकों:
अभिमान तउ एकु रमईआ ले अभिमान॥
आन देव बदलावनि दे अभिमान॥ नाम देव जी
जह जह देखउ तह तह रामा॥ हरि कर चरण नित्य ध्यावै
नामों॥ नामदेव जी हिंदु पूजे मंदिर मुसलमानु मसीति॥ नामे वही सेवियाँ जह मंदिर न
मसीति॥ नामदेव जी
सत सत सत सत सत गुरदेव॥
झूठु झूठु झूठु झूठु आन सब सेव॥ नाम देव जी
बेधियले गोपाल ग+सायी॥ मेरा प्रभु रवों सरबे ठायी॥
नामदेव जी
एक मात्र अनेक हुए बिसथर्यो आन अरे आन भरपूर सोयेगा॥
रविदास जीवन कह रविदास अनकहा कथा बहु काय करीजै॥
जैसा तू तैसा तू ही का उपमा दीजै॥ रविदास जी
जब हम एक मात्रु किए जाना॥ तब लोगह काहे दुखते माना॥
… कबीर जी
कहगा कबीर पति हरि परवानु॥ सर्व त्यागी भजु केवल
रामू॥ ४
कहगा कबीर भजु सारिगपानी॥ उरवारि पारी सब एक ही दानी॥
शरीर सरोवर भीतरे आछै कमल अनूप॥ परम रोशनी पुरखोतमो
जा कै रेख न रूप॥ कबीर जी मैला ब्रह्मा मैला इन्दु॥ रवि मैला मैला है चन्दु॥
इकु हरि निरमलु जा का अंतु न पारु॥ कबीर जी जौ जाचउ
तउ केवल राम॥ आन देव के साथ नाही काम॥ कबीर जी
ओए परम पुरुष देवाधिदेव॥ भक्ति हैती नरसिंह भेव॥ कबीर
जी
जह देखउ तह एक मात्रा॥ …… मना: १ जह देखयो दिया
एकंकारु॥ मना: १ एकम एकंकारु निराला॥ अमरू अजन्मा जाति न जाला॥
अगम अगोचरु रूपु न रेख्या॥ खोजत खोजत घटी घटी देखा॥
जो देखी दिखावे वह अंजीर का पेड़ बल्ल्ही बेटी॥ गुर
परसादी परम पदु पाई॥ मना: १
तिसह सरीकु न दिसे कोई अपने आप अपर अपारा हे॥ मना: १
नानक निरभउ निरंकारु ओर केते राम धूल॥
केतिया कन्न कहानियाँ केते बेद विचार॥ … मना: १
जह जह देखा तह एक ही वही यह संकल्प बुद्धि पाई॥ मना:
३
एक ही आपि फिरे परछन्ना॥ गुरमुखी देखा दिया यही मनु
शामक॥ मना: ३
एकम एके आपु उपायआ॥ दुविधा दूसरा त्रिबिधि माया॥ मना:
३ नानक सो सालाहीऐ जिसु बसी सभु किछु हुए॥
तिसे सरेवेहु प्राणीहो तिसु बिनु अवरू न कोई॥ श्लोक
मना: ३
एकु अचरजु एक ही है वही॥ गुरमुखी विचारे विरला कोई॥
मना: ३
तुम्हारा सरीकु को नाही जिस नौ लवै लगाऐ सुनाया॥ …
मना: ४
निरंकार आकार आपि निर्गुण गुणवान एक॥
पारब्रह्मु प्रभु एकु है दूसरा नाही कोई॥ …
हरि बिनु दूसरा को नहीं एक ही नामु ध्याइ॥ …
करन कारण एक वही जिनि का आकारु॥
तिसह ध्यावहु मन मेरे सर्व को आधारु॥ …
गुरि कही सभु एक मात्र ही अवरू न कोई होइगा जीवन॥
मना: ५
तुझ बिनु दूसरा अवरू न कोई सभु तुम्हारा खेलू अखाड़ा
जीओ॥ मना: ५
इकसु विनु होरु दूसरा नाही बाबा नानक यह मति सारी
जीवन॥ मना: ५
आपि इकंती आपि प्रसार॥ मना: ५
रख जियरे एक टेक तू उतारी बिडानी आशा॥
नानक नामु ध्याईऐ कारजु आवे रासि॥ मना: ५
एक मात्रु आपि इकु एके एके है सगला के पासारे॥ मना: ५
पुरी रही सर्व ठाय हमारा खसमु सोए॥
एकु साहबु सर छतते दूसरा नाह कोई॥ मना: ५
निरंकार आकार आपि निर्गुण गुणवान एक॥
एकह एक बखाननो नानक एक अनेक॥ मना: ५ … …
एके परगटु एके गुप्ता एके धुंधूकारो॥
आदि मधि अंति प्रभु वही कहगा नानक साचु बिचारो॥ मना:
५
जब देखउ तब सभु किछु मूलु॥ नानक सो सूखमु वही असथूलु॥
मना: ५
गुरू नानक देव जी ने अपने समय तक के ( अपने समेत 17/
18) आध्यात्मवादी बाणीकारें की वाणी के आधार पर चिंता हुई मानवता के लिए इकउ एक
इष्ट का जो निर्गुण स्वरूप पारिभाषित किया, वह है:
एक ओंकार सतिनामु कर दिया पुरखु निरभउ निरवैरु अकाल
मूर्ति अजन्मा सैभं गुर परसादी॥
एक ओंकार संकल्प का बीज मंत्र है, जिस का सरल भाव है:
सृष्टि की कर दिया- धरता, एक रस और शाश्वत, असथूल और सरबव्यापक वह हस्ती जो केवल एक
है, अद्वितीय है और जिस का कोई ओर शरीक नहीं है! संकल्प अनुसार, यह हस्ती ही सारी
मानवता का सच्चा- शाश्वत एक मात्र इष्ट है।
इस बीज मंत्र समेत सारी तुक को संकल्प का मूल- मंत्र
कहा जाता है। इस मूल्य मंत्र में एक ही इष्ट के कुछ अद्वितीय गुणों पर रौशनी पाई गई
है। मूल मंत्र के अर्थ हैं: -
सृष्टि का सृजनहारा, पालनहार और बिनासनहार केवल एक
है; उस की हुक्म- सत्ता ( कुदरत) शाश्वत है, वह एक अकेला ही सृष्टि का साजनहार है
और सृष्टि में सरबव्यापक है, अतुल होने के कारण उसे किसी का डर नहीं और न ही किसी
के साथ उस का वैर है, वह जन्म- जीवन- मौत के बंधन से परे है, वह अपने आप होंद में
आया है। ज्ञान- दाते प्रभु की बख़शीश के साथ उस के साथ सांझ पड़ती है और यह सांझ उस
में विलीनता में बदल सकती है।
गुरबानी में सुझाए गए इष्ट, 67, बारे हमारे जैसे सीधा
श्रद्धालुओं के मन में कई शंके सवाल उमडने स्वाभाविक सन्/ हन, जैसे: उस एक को किस
ने बनाया? वह कैसा है? उस की गति मित्र क्या है? वह कहाँ रहता है? उस ने सृष्टि कब
और कैसे बनाई? सृष्टि सृजन करने से पहले वह कहाँ रहता थी? उसे कहाँ और कैसे देखा जा
सकता है? … … आदि। इन सभी सवालों के उत्तर गुरबानी में दिए गए हैं, जिससे उस
अद्वितीय इष्ट को मानने वाले के मन में सुझाए इष्ट सम्बन्धित कोई भ्रम- भ्रम न रह
जाये!
पहला सवाल शंका: सृष्टि के सृजनहारा को किस ने सृजन
करा, करतार आप किस की काम है? इस का उत्तर है: सैभं, भाव: वह हस्ती जिस की होंद
किसी की बनाई हुई नहीं; जो स्वत: सिद्ध होंद में आया है। सैभं कर दिया पुरुष को
सैद्धांतिक बोली में अक्रिता कृत या अक्रितम आदि कई रोकडा के साथ भी जाना जाता है।
सैभं के सिद्धांत का समर्थन गुरबानी की कई ओर तुकां/ शबदें में किया भी मिलता है,
जैसे: स्थापित करा न पैदा हुई किया न हुए॥ अपने खुद आपि निरंजनु सोए॥ जपु
वह कैसा है? संकल्प अनुसार हरि- होंद का चित्र बनाया
नहीं जा सकता। सूक्ष्म, असथूल और अभौतिक होने के कारण उस के चिह्न- चक्करों बारे
कुछ भी कहना संभव नहीं।
अलह लहउ तउ का कहउ कहउ त को उपकार॥
बटक बीज मही रवि रहना जा को तीन लोग बिसथार॥ बावन
आक्षरिक कबीर जी
… रूपु न रेख्या तारीख़ नहीं कीमती सबदि भेदी
पतियाइदा॥ मना: १
रूपु न रेख न रंगते किछु त्रेहु गुण और प्रभ भिन्न॥
मना: ५
वर्ण आस्रम सासत्र सुनउ दरसन क्या प्यास॥
रूपु न रेख न पंच तत्व ठाकुर अबिनास॥ मना: ५ … …
सूक्ष्म अदृष्ट अकालपुरख को कैसे देखा जाये? निराकार
कादिर के दर्शन उस की कुदरत में से ही हो सकते हैं:
नानक सत्य दातारु सिनाखतु कुदरती॥ … मना: १
उस की गति मित्र क्या है? प्राचीन ग्रंथों में
सृजनहारा और उस की बनाई सृष्टि बारे दिए गुमराहकुन विस्तार को बाणीकारें ने प्रारंभ
से ही रद्द किया है। संकल्प अनुसार सरबव्यापक प्रभु और उस की असीम सृष्टि की गति
तारीख़ कोई नहीं जान सकता! बाणीकारें का विचार है: ओहदियें वह ही जाने! इस नुक्तो की
पुष्टि करती कुछ एक तुकों:
… अंतु न जापे किया आकारु॥ अंतु न जापे पारावारु॥
अंत कारनि केते बिललाह॥ दिया कर अंत न डाले जाह॥
यही अंतु न जाना है कोई॥ बहुत कहिए बहुत हुए॥
बड़ा साहबु ऊचा स्थान॥ ऊचे उपरी ऊचा नाव॥
एवडु ऊचा होवे कोई॥ तिसु ऊचे अंजीर का पेड़ जाना है
सोए॥
जेवडु आपि जाना है आपि आपि॥ नानक कृपा पुर्वक कर्मी
दराँती॥ जपु
जेवडु भावे तेवडु हुए॥ जपु
अपनी गति तारीख़ जानहु अपने आप॥ … मना: ३
महिमा न जानह बेद॥ ब्रह्मे नहीं जानह भेद॥
अवतार न जानह अंतु॥ परमेसरु पारब्रह्म बेअंतु॥
अपनी गति आपि जाना है॥ सुनी सुनी अवर वखानै॥ … मना: ५
हरि क्या गति नहीं कोऊ जाना है॥ लायक जती साधू शर्म
हारे अरु बहु लोग स्याने॥ मना: ९
सृष्टि सृजन करने से पहले वह कहाँ रहता थी? संकल्प
अनुसार, द्रिशटमान भौतिक सृष्टि/ पदारथक जगत की बनाना से पहले सब तरफ़ अंधेरा पसरा
हुआ थी। इस धुंधूकारे में प्रभु " आत्म घरि ताली" लगाई बैठा थी। इस अवस्था को
सैद्धांतिक बोली में सुन्नसमाधी या इच्छामुक्त अवस्था भी कहा गया है। इस विचार की
पुष्टि गूह: नानक देव जी के रागु बरसाती में रचे सोलहे नं: १५ में उपलब्ध है:
अरबद नरबद धुंधूकारा॥ रखनी न गगना हुकमु अपारा॥
न दीनू पीघलाकर रखा हुआ सोना चांदी न चंद न सूरजु
सुन्नसमाधि लगायदा॥ १ …
जा तिसु ईश्वरीय आदेश दिया जगतु उपायआ॥ बाझु कला
आडानु रहायआ॥ …
खंड ब्रह्मांड पाताल आरंभ किए गुपतहु परगटी आइदा॥ १५॥
… मना: १
( नोट: - गूह: नानक देव जी के रचे इस अनमोल सोलहे पर
सुविसतार विचार अलग लेख में करेंगे।)
संकल्प के इस सिद्धांत को द्रिड़ाउंदियें गुरबानी की
कुछ ओर तुकों: -
केतड़्या युग धंधूकारै॥ ताली लगाई सिरजनहारै॥ …
केते युग वरते गुबारे॥ ताली लगाई अपर अपारै॥
धुंधूकारि निरालमु बैठा न हिंसा धंधु प्रसार हे॥ १ …
बरसाती मना: १
गुणवान निर्गुण निरंकार सुन्नसमाधी आपि॥
आपन का ननिहाल अपने आप ही फिरी लगी॥ मना: ५ …
( अंधेरा: घने अन्हेरा, सृष्टि की बनाना से पहले का
वह समय जब सूरज- मंडल, तारा- मंडल और ब्रह्मांड आदि की रौशनी नहीं थी।)
अंधेरा, गुबारु तथा शुन्न अवस्था से स्थूल सृष्टि,
पराभौतिक से भौतिक ब्रह्मांड, कुछ नहीं से सब कुछ होंद में कैसे आया? द्रिशटमान
सृष्टि के बनने बारे कोई भी प्रमाणित खोज नहीं है। यह भी एक वैज्ञानिक सत्य है कि
कुछ भी नहीं से सब कुछ होंद में नहीं आ सकता। संकल्प अनुसार, नहींतव या अनुपस्थिति
से भौतिक जगत का होंद में आना एक करिश्मा है। ( इस करिश्मे के कारीगर को ही कर दिया
पुरुष, करतार, कादिर, सृजनहारा, खालिक आदि अनेक रोकडा के साथ जानने से जाता है।)
गुरबानी अनुसार, इस सवाल का जवाब किसी के पास नहीं। गुरू नानक देव जी इस अहम सवाल
की तरफ से आँखें मिटने की बजाय यह कबूल करते हैं कि मेरी ( नानक की) क्या मजाल जो
मैं इस ईश्वरीय राज को समझ कर बयान कर सकूँ:
कुदरती कवण कहलवा विचारते॥ …
इस के साथ ही सृष्टि की सृजना बारे एक संभावित विचार
देते हुए गुरू नानक देव जी फरमाते हैं: -
… जीव जाति रंगा कर नाव॥ सभना लिखा वुड़ी कलाम॥ …
किया पसाउ एक ही कवाउ॥ …… जपु
उक्त विचार ओर धर्म- ग्रंथों में भी मिलता है जैसे,
इस्लामिक ग्रंथों में लिखा है:
कुन फ़ैकून या कुन फ़कान کُن فکان يا کُن فیکُون ( भाव:
अल्लाह तअला ने कहा हो जा, और वह हो गई।)
प्रश्न: सृष्टि रचने का चमत्कार कब हुआ?
कवनु सुना समय वखतु कवनु कवण थिति कवनु वारु॥
कवनि सी रुती माहू कवनु जीतु होआ आकारु॥
उत्तर: यह भी एक ईश्वरीय राज है जिस का उत्तर किसी के
पास नहीं है! सृष्टि के होंद में आने बारे अलग अलग ग्रंथों में दिए अटकल- अन्दाजे
गलत हैं। गुरू नानक देव जी का फ़रमान है:
थिति वारु न लायक जाना है रुति माहू न कोई॥
जा कर दिया सिरठी अंजीर का पेड़ बनाऐ अपने आप जाना है
वही॥ … जपु
इष्ट सम्बन्धित दिए उक्त विचार केवल गुरबानी पर
आधारित हैं। सो, यह कहने की ज़रूरत नहीं कि वह मानव ही गुरू ( ग्रंथ) का सिक्ख है जो
बाणीकारें द्वारा सुझाए गए इष्ट एक ओंकार में अटूट विश्वास रखता है। इस विश्वास से
थिरका हुआ अपने आप को गुरसिक्ख कहन/ कहाउण वाला, निस्संदेह, पाखंडी है। … …
गुरइन्दर सिंह पाल
अगस्त 14, 2016.
***************************************
اشٹ
(3)
ہزاراں سالاں توں پاکھنڈی پجاریاں نے، اپنے سارتھ
لئی، ایکتو (Oneness of God) دے پوتر سدھانت اتے انیک اشٹ-پوجاواد دا پردہ پا کے
لوکائی نوں کراہے پایا ہویا سی۔ بانیکاراں نے اک اکال پرکھ وچّ وشواس اتے صرف اسے
دی ہی اپاسنا-بھگتینا دے سدھانت نوں درڑاؤندیاں ساری منکھتا نوں دوبارہ اک (67) دی
پوتر ڈور وچّ پرون دا پرمارتھی کرم کمایا۔ ایکتو (Oneness of God) اتے اس اک دی
اسیمتا، سربویاپکتا، سربشکتیمانتا اتے کیول اکو دی ہی سیوا-بھگتی دے سدھانت دی پشٹی
گربانی دیاں انیک تکاں/شبداں وچوں بھلیبھانت ہندی ہے۔ مثال دے طور `تے کجھ اک تکاں:
ہؤ تؤ ایکو رمئیا لے ہؤ۔۔
آن دیوَ بدلاونِ دے ہؤ۔۔ نام دیوَ جی
جہ جہ دیکھؤ تہ تہ راما۔۔ ہرِ کے چرن نت دھیاوے
نامہ۔۔ نامدیو جی ہندو پوجے دیہرا مسلمانُ مسیتِ۔۔ نامے سوئی سیویا جہ دیہرا ن
مسیتِ۔۔ نامدیو جی
ست ست ست ست ست گردیو۔۔
جھوٹھُ جھوٹھُ جھوٹھُ جھوٹھُ آن سبھ سیوَ۔۔ نام دیوَ
جی
بیدھیئلے گوپال گ+سائی۔۔ میرا پربھ رویا سربے ٹھائی۔۔
نامدیو جی
ایک ہی ایک انیک ہوئِ بستھریو آن رے آن بھرپورِ
سوؤ۔۔ رویداس جیؤ کہہ رویداس اکتھ کتھا بہو کائ کریجے۔۔
جیسا تو تیسا تو ہی کیا اپما دیجے۔۔ رویداس جی
جب ہم ایکو ایکو کرِ جانیا۔۔ تب لوگہ کاہے دکھ
مانیا۔۔ …کبیر جی
کہُ کبیر پتِ ہرِ پروانُ۔۔ سرب تیاگِ بھجُ کیول
رامُ۔۔ 4۔۔
کہُ کبیر بھجُ سارگپانی۔۔ اروارِ پارِ سبھ ایکو
دانی۔۔
سریر سروور بھیترے آچھے کمل انوپ۔۔ پرم جوتِ پرکھوتمو
جا کے ریکھ ن روپ۔۔ کبیر جی میلا برہما میلا اندُ۔۔ روِ میلا میلا ہے چندُ۔۔
اکُ ہرِ نرملُ جا کا انتُ ن پارُ۔۔ کبیر جی جؤ جاچؤ
تؤ کیول رام۔۔ آن دیوَ سیؤ ناہی کام۔۔ کبیر جی
اوئِ پرم پرکھ دیوادھدیو۔۔ بھگتِ ہیتِ نرسنگھ بھیو۔۔
کبیر جی
جہ دیکھؤ تہ ایکو ایکا۔۔ ……م: 1 جہ دیکھؤ تا
ایکنکارُ۔۔ م: 1 ایکم ایکنکارُ نرالا۔۔ امرُ اجونی جاتِ ن جالا۔۔
اگم اگوچرُ روپُ ن ریکھیا۔۔ کھوجت کھوجت گھٹِ گھٹِ
دیکھیا۔۔
جو دیکھِ دکھاوے تس کؤ بلِ جائی۔۔ گر پرسادِ پرم پدُ
پائی۔۔ م: 1
تسہہ سریکُ ن دیسے کوئی آپے اپر اپارا ہے۔۔ م: 1
نانک نربھؤ نرنکارُ ہور کیتے رام روال۔۔
کیتیا کن کہانیا کیتے بید بیچار۔۔ … م: 1
جہ جہ دیکھا تہ ایکو سوئی ایہہ گرمتِ بدھ پائی۔۔ م: 3
اکو آپِ پھرے پرچھنا۔۔ گرمکھِ ویکھا تا ایہہ منُ
بھنا۔۔ م: 3
ایکم ایکے آپُ اپایا۔۔ دبدھا دوجا تربدھِ مایہ۔۔ م: 3
نانک سو سالاہیئے جسُ وسِ سبھ کچھ ہوئِ۔۔
تسے سریوہُ پرانیہو تسُ بنُ اورُ ن کوئِ۔۔ سلوک م: 3
ایکو اچرجُ ایکو ہے سوئی۔۔ گرمکھِ ویچارے ورلا کوئی۔۔
م: 3
تیرا سریکُ کو ناہی جس نو لوے لائِ سنایا۔۔ … م: 4
نرنکار آکار آپِ نرگن سرگن ایک۔۔
پاربرہمُ پربھ ایکو ہے دوجا ناہی کوئِ۔۔ …
ہرِ بنُ دوجا کو نہی ایکو نامُ دھیائ۔۔ …
کرن کارن ایک اوہی جنِ کیا آکارُ۔۔
تسہہ دھیاوہُ من میرے سرب کو آدھارُ۔۔ …
گرِ کہیا سبھ ایکو ایکو اورُ ن کوئی ہوئگا جیؤ۔۔ م: 5
تجھ بنُ دوجا اورُ ن کوئی سبھ تیرا کھیلُ اکھاڑا
جیو۔۔ م: 5
اکسُ ونُ ہورُ دوجا ناہی بابا نانک ایہہ متِ ساری
جیؤ۔۔ م: 5
آپِ اکنتی آپِ پسارا۔۔ م: 5
دھر جیئرے اک ٹیک تو لاہِ بڈانی آس۔۔
نانک نامُ دھیائیئ کارجُ آوے راسِ۔۔ م: 5
ایکو ایکو آپِ اکُ ایکے ایکے ہے سگلا پاسارے۔۔ م: 5
پورِ رہیا سرب ٹھائ ہمارا خسمُ سوئِ۔۔
ایکو صاحبُ سرِ چھتُ دوجا ناہِ کوئِ۔۔ م: 5
نرنکار آکار آپِ نرگن سرگن ایک۔۔
ایکہِ ایک بکھاننو نانک ایک انیک۔۔ م: ک فف
ایکے پرگٹُ ایکے گپتا ایکے دھندھوکارو۔۔
آدی مدھ انتِ پربھ سوئی کہُ نانک ساچُ بیچارو۔۔ م: 5
جب دیکھؤ تب سبھ کچھ مولُ۔۔ نانک سو سوکھمُ سوئی
استھولُ۔۔ م: 5
گورو نانک دیوَ جی نے اپنے سمیں تک دے (اپنے سمیت
17/18) ادھیاتموادی بانیکاراں دی بانی دے آدھار `تے بھٹکی ہوئی منکھتا واسطے اکؤ اک
اشٹ دا جو نرگن سروپ پربھاشت کیتا، اوہ ہے:
ੴ ستنامُ کرتا پرکھ نربھؤ نرویرُ اکال مورتِ اجونی
سیبھں گر پرسادِ۔۔
ੴ گرمتِ دا بیج منتر ہے، جس دا سرل بھاوَ ہے: سرشٹی
دی کرتا-دھرتا، اکرس تے سدیوی، استھول اتے سربویاپک اوہ ہستی جو کیول اک ہے، ادتی
ہے اتے جس دا کوئی ہور شریک نہیں ہے! گرمتِ انوسار، ایہہ ہستی ہی ساری منکھتا دا
سچا-سدیوی اکو اک اشٹ ہے۔
اس بیج منتر سمیت ساری تک نوں گرمتِ دا مول-منتر کیہا
جاندا ہے۔ اس مول منتر وچّ اکو اشٹ دے کجھ ادتی گناں اتے روشنی پائی گئی ہے۔ مول
منتر دے ارتھ ہن:-
سرشٹی دا سرجنہار، پالن ہار تے بناسنہار کیول اک ہے؛
اس دی حکم-ستا (قدرت) سدیوی ہے، اوہ اک اکلا ہی سرشٹی دا ساجنہار ہے اتے سرشٹی وچّ
سربویاپک ہے، لاثانی ہون کارن اس نوں کسے دا ڈر نہیں اتے نہ ہی کسے نال اس دا ویر
ہے، اوہ جنم-جیون-موتن دے بندھن توں پرے ہے، اوہ اپنے آپ ہوند وچّ آیا ہے۔
گیان-داتے پربھو دی بخشش نال اس نال سانجھ پیندی ہے اتے ایہہ سانجھ اس وچّ ولینتا
وچّ بدل سکدی ہے۔
گربانی وچّ سجھائے گئے اشٹ، 67, بارے ساڈے ورگے سدھڑ
شردھالوآں دے من وچّ کئی شنکے سوال امڈنے سبھاوک سن/ہن، جویں: اس اک نوں کس نے
بنایا؟ اوہ کیہو جیہا ہے؟ اس دی گتِ مت کی ہے؟ اوہ کتھے رہندا ہے؟ اس نے سرشٹی کدوں
تے کویں بنائی؟ سرشٹی سرجن توں پہلاں اوہ کتھے رہندا سی؟ اس نوں کتھے تے کویں
دیکھیا جا سکدا ہے؟ … … آدی۔ ایہناں سارے سوالاں دے اتر گربانی وچّ دتے گئے ہن،
تاں جو اس ادتی اشٹ نوں منن والے دے من وچّ سجھائے اشٹ سنبندھی کوئی بھرم-بھلیکھا
نہ رہِ جاوے!
پہلا سوال شنکا: سرشٹی دے سرجنہار نوں کس نے سرجیا،
کرتار آپ کس دی کرت ہے؟ اس دا اتر ہے: سیبھں، بھاوَ: اوہ ہستی جس دی ہوند کسے دی
بنائی ہوئی نہیں؛ جو ستیسدھّ ہوند وچّ آیا ہے۔ سیبھں کرتا پرکھ نوں سدھانتک بولی
وچّ اکرتا کرت جاں اکرتم آدی کئی نانواں نال وی جانیا جاندا ہے۔ سیبھں دے سدھانت
دا سمرتھن گربانی دیاں کئی ہور تکاں/شبداں وچّ کیتا وی ملدا ہے، جویں: تھاپیا نہ
جائ کیتا ن ہوئِ۔۔ آپے آپِ نرنجنُ سوئِ۔۔ جپُ
اوہ کیہو جیہا ہے؟ گرمتِ انوسار ہرِ-ہوند دا چتر
الیکیا نہیں جا سکدا۔ سوخم، استھول اتے ابھوتک ہون کارن اس دے چہن-چکراں بارے کچھ
وی کہنا سنبھوَ نہیں۔
اﷲ لہؤ تؤ کیا کہؤ کہؤ ت کو اپکار۔۔
بٹک بیج مہہ روِ رہیو جا کو تین لوک بستھار۔۔ باون
اکھری کبیر جی
…روپُ ن ریکھیا متِ نہی قیمتِ سبدِ بھیدِ پتیائدا۔۔
م: 1
روپُ ن ریکھ ن رنگُ کچھ ترہو گن تے پربھ بھنّ۔۔ م: 5
برن آسرم ساستر سنؤ درسن کی پیاس۔۔
روپُ ن ریکھ ن پنچ تت ٹھاکر ابناس۔۔ م: ک فف
سوخم ادرشٹ اکالپرکھ نوں کویں دیکھیا جاوے؟ نراکار
قادر دے درشن اس دی قدرت وچوں ہی ہو سکدے ہن:
نانک سچ داتارُ سناختُ قدرتی۔۔ …م: 1
اس دی گتِ مت کی ہے؟ پراچین گرنتھاں وچّ سرجنہار اتے
اس دی ساجی سرشٹی بارے دتے گمراہکن وستھار نوں بانیکاراں نے مولوں ہی ردّ کیتا ہے۔
گرمتِ انوسار سربویاپک پربھو اتے اس دی اسیم سرشٹی دی گتِ متِ کوئی نہیں جان سکدا!
بانیکاراں دا وچار ہے: اوہدیاں اوہ ہی جانے! اس نقطے دی پشٹی کردیاں کجھ اک تکاں:
…انتُ ن جاپے کیتا آکارُ۔۔ انتُ ن جاپے پاراوارُ۔۔
انت کارنِ کیتے بل لاہِ۔۔ تا کے انت ن پائے جاہِ۔۔
ایہہ انتُ ن جانے کوئِ۔۔ بہتا کہیٔے بہتا ہوئِ۔۔
وڈا صاحبُ اوچا تھاؤ۔۔ اوچے اپرِ اوچا ناؤ۔۔
ایوڈُ اوچا ہووے کوئِ۔۔ تسُ اوچے کؤ جانے سوئِ۔۔
جیوڈُ آپِ جانے آپِ آپِ۔۔ نانک ندری کرمی داتِ۔۔ جپُ
جیوڈُ بھاوے تیوڈُ ہوئے۔۔ جپُ
اپنی گتِ متِ جانہُ آپے۔۔ …م: 3
مہما ن جانہِ بید۔۔ برہمے نہی جانہِ بھید۔۔
اوتار ن جانہِ انتُ۔۔ پرمیسرُ پاربرہم بےانتُ۔۔
اپنی گتِ آپِ جانے۔۔ سنِ سنِ اور وکھانے۔۔ …م: 5
ہرِ کی گتِ نہِ کوؤُ جانے۔۔ جوگی جتی تپی پچِ ہارے
ارُ بہو لوگ سیانے۔۔ م: 9
سرشٹی سرجن توں پہلاں اوہ کتھے رہندا سی؟ گرمتِ
انوسار، درشٹمان بھوتک سرشٹی/پدارتھک جگت دی ساجنا توں پہلاں سبھ پاسے دھندھوکار
پسریا ہویا سی۔ اس دھندھوکارے وچّ پربھو “نج گھرِ تاڑی” لائی بیٹھا سی۔ اس اوستھا
نوں سدھانتک بولی وچّ سنسمادھی جاں اپھر اوستھا وی کیہا گیا ہے۔ اس وچار دی پشٹی
گو: نانک دیوَ جی دے راگُ مارو `چ رچے سولہے نن: 15 وچّ اپلبدھ ہے:
اربد نربد دھندھوکارا۔۔ دھرنِ ن گگنا حکمُ اپارا۔۔
نہ دنُ رینِ ن چند ن سورجُ سنسمادھِ لگائدا۔۔ 1۔۔ …
جا تسُ بھانا تا جگتُ اپایا۔۔ باجھ کلا آڈانُ رہایا۔۔
…
کھنڈ برہمنڈ پاتال ارمبھے گپتہُ پرگٹی آئدا۔۔ 15۔۔
…م: 1
(نوٹ:-گو: نانک دیوَ جی دے رچے اس انمول سولہے `تے
سوستار وچار الگّ لیکھ وچّ کراںگے۔)
گرمتِ دے اس سدھانت نوں درڑاؤندیاں گربانی دیاں کجھ
ہور تکاں:-
کیتڑیا جگ دھندھوکارے۔۔ تاڑی لائی سرجنہارے۔۔ …
کیتے جگ ورتے گبارے۔۔ تاڑی لائی اپر اپارے۔۔
دھندھوکارِ نرالمُ بیٹھا نہ تدِ دھندھو پسارا ہے۔۔
1۔۔ … مارو م: 1
سرگن نرگن نرنکار سنسمادھی آپِ۔۔
آپن کیا نانکا آپے ہی پھرِ جاپِ۔۔ م: کفف
(دھندھوکار: گھپّ انھیرا، سرشٹی دی ساجنا توں پہلاں
دا اوہ سماں جدوں سورج-منڈل، تارا-منڈل تے برہمانڈ آدی دی روشنی نہیں سی۔)
دھندھوکار، غبارُ تتھا شنّ اوستھا توں ستھول سرشٹی،
پرابھوتک توں بھوتک برہمنڈ، کچھ نہیں توں سبھ کچھ ہوند وچّ کویں آیا؟ درشٹمان سرشٹی
دے بنن بارے کوئی وی پرمانت کھوج نہیں ہے۔ ایہہ وی اک وگیانک سچ ہے کہ کجھ وی نہیں
توں سبھ کجھ ہوند وچّ نہیں آ سکدا۔ گرمتِ انوسار، نہینتو جاں انہوند توں پدارتھک
جگت دا ہوند وچّ آؤنا اک کرشما ہے۔ (اس کرشمے دے کاریگر نوں ہی کرتا پرکھ، کرتار،
قادر، سرجنہار، خالق آدی انیک نانواں نال جانیاں جاندا ہے۔) گربانی انوسار، اس
سوال دا جواب کسے کول نہیں۔ گورو نانک دیوَ جی اس اہم سوال ولوں اکھاں میٹن دی
بجائے ایہہ قبول کردے ہن کہ میری (نانک دی) کی مجال جو میں اس ربی راز نوں سمجھ کے
بیان کر سکاں:
قدرتِ کون کہا ویچارُ۔۔ …
اس دے نال ہی سرشٹی دی سرجنا بارے اک سمبھاوت وچار
دندے ہوئے گورو نانک دیوَ جی فرماؤندے ہن:-
…جی جاتِ رنگا کے ناوَ۔۔ سبھنا لکھیا وڑی کلام۔۔ …
کیتا پساؤ ایکو کواؤ۔۔ ……جپُ
اکت وچار ہور دھرم-گرنتھاں وچّ وی ملدا ہے جویں،
اسلامک گرنتھاں وچّ لکھیا ہے:
کن فیکون جاں کن فکان کُن فکان يا کُن فیکُون (بھاوَ:
اﷲ تئلا نے کیہا ہو جا، تے اوہ ہو گئی۔)
پرشن: سرشٹی رچن دا چمتکار کدوں ہویا؟
کونُ سو ویلا وکھتُ کونُ کون تھتِ کونُ وارُ۔۔
کونِ سِ رتی ماہُ کونُ جتُ ہوآ آکارُ۔۔
اتر: ایہہ وی اک ربی راز ہے جس دا اتر کسے کول نہیں
ہے! سرشٹی دے ہوند وچّ آؤن بارے وکھ وکھ گرنتھاں وچّ دتے اٹکل-اندازے غلط ہن۔ گورو
نانک دیوَ جی دا فرمان ہے:
تھتِ وارُ ن جوگی جانے رتِ ماہُ ن کوئی۔۔
جا کرتا سرٹھی کؤ ساجے آپے جانے سوئی۔۔ …جپُ
اشٹ سنبندھی دتے اکت وچار نرول گربانی اتے آدھارت ہن۔
سو، ایہہ کہن دی لوڑ نہیں کہ اوہ منکھ ہی گورو (گرنتھ) دا سکھ ہے جہڑا بانیکاراں
دوارا سجھائے گئے اشٹ ੴ وچّ اٹٹّ وشواس رکھدا ہے۔ اس وشواس توں تھڑکیا ہویا اپنے آپ
نوں گرسکھ کہن/کہاؤن والا، نرسندیہ، پاکھنڈی ہے۔ ……
گرئندر سنگھ پال
اگست 14, 2016.
