.

ਤੈ ਨਰ ਕਿਆ ਪੁਰਾਨ ਸੁਨਿ ਕੀਨਾ॥ ……

ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ-ਸੁਣ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ-ਮਨੋਰਥ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ ਉਸ ਰਾਹ ਦੀ ਸੋਝੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ `ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਿਥੇ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ, ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਦੀਵੀ ਅਭੇਦਤਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦੁਰਲੱਭ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਸਲੀ ਮਨੋਰਥ ਹੈ। ਇਸ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਹੈ: ਇੱਕ ਮਨ ਇੱਕ ਚਿਤ ਹੋ ਕੇ ਕੀਤੀ ਪ੍ਰਭੂ-ਭਗਤੀ (ਪ੍ਰਭੂ-ਭਗਤੀ=ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਹਰਦਮ ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੈਵੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦਾ ਹਾਰਦਿਕ ਯਤਨ)। ਪ੍ਰਭੂ-ਭਗਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਮਨ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ, ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਮੰਨਣ/ਪੜ੍ਹਨ/ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗਿਆਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਣੀ ਵਿੱਚ, ਨਾਮ-ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਜਲ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮੈਲੇ ਮਨ ਉੱਤੋਂ ਪਾਪਾਂ ਵਿਕਾਰਾਂ (ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਈਰਖਾ, ਨਿੰਦਾ, ਹਿੰਸਾ ਤੇ ਨਿਰਦਯਤਾ ਆਦਿ) ਦੀ ਮੈਲ ਨੂੰ ਕੁਰੇਦ ਕੇ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਸਦਗੁਣ (ਸੱਚ, ਸੰਤੋਖ, ਦਯਾ, ਧਰਮ, ਧੀਰਜ, ਖਿਮਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਆਦਿ) ਧਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਆਪਣੀ ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤ ਕਰੇ। ਪਰੰਤੂ ਸੁਆਰਥੀ, ਆਲਸੀ ਅਤੇ ਮੂੜ੍ਹ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਇਹ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਪੱਤੇਬਾਜ਼ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੇ ਢਹੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਨਸਾਧਾਰਨ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਵਾਸਤੇ ਲਿਖੇ ਗਏ ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਜਮਾਈ ਬੈਠੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਲੋਭੀ ਪੁਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਕਿ ਸਾਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥ-ਗਿਆਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਪੰਥ ਦਾ ਪੰਥੀ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ, ਜੇ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥ ਤੋਂ ਸੇਧ ਲੈ ਕੇ ਸੱਚੇ ਸਹੀ ਰਾਹ ਦਾ ਰਾਹੀ ਬਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੁਜਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਧਰਮ ਦਾ ਧੰਦਾ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਉਹ ਮਾਇਕ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜ ਮਰੇਗਾ! ! ਸੋ, ਪੱਤੇਬਾਜ਼ ਪੁਜਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੁਆਰਥ ਵਾਸਤੇ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਭੋਲੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਚਾਰੀ ਧਰਮ-ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਚਾਟ `ਤੇ ਲਾਇਅ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਨਤੀਜਤਨ, ਪਾਠ ਸੁਣਨਾ ਵੀ ਦਿਖਾਵੇ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਾਰਥਕ ਕਰਮਕਾਂਡ ਹੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ।

ਬਾਣੀਕਾਰ ਪਰਮਾਨੰਦ ਜੀ ਰਾਗੁ ਸਾਰੰਗ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਾ ਸਮਾਜ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਖੇਤ੍ਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਉਪਰੋਕਤ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਰਮਕਾਂਡੀ ਪਾਖੰਡੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਗਰ ਲੱਗੇ ਧਰਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਭਰਮ ਪਾਲੀ ਬੈਠੇ ਪਾਠ ਸੁਣਨ ਦਾ ਦੰਭ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੂੜ੍ਹ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਾਠ ਸੁਣਨ/ਸੁਣਾਉਣ ਦੇ ਕਿਰਿਆਚਾਰ ਦੀ ਨਿਸ਼ਫਲਤਾ ਦਾ ਇਹਸਾਸ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪਰਮਾਨੰਦ ਜੀ ਫ਼ਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ:-

ਸਾਰੰਗ॥

ਤੈ ਨਰ ਕਿਆ ਪੁਰਾਨ ਸੁਨਿ ਕੀਨਾ॥

ਅਨਪਾਵਨੀ ਭਗਤਿ ਨਹੀ ਉਪਜੀ ਭੂਖੈ ਦਾਨ ਨ ਦੀਨਾ॥ ਰਹਾਉ॥

ਕਾਮੁ ਨ ਬਿਸਰਿਓ ਕ੍ਰੋਧੁ ਨ ਬਿਸਰਿਓ ਲੋਭੁ ਨ ਛੂਟਿਓ ਦੇਵਾ॥

ਪਰ ਨਿੰਦਾ ਮੁਖ ਤੇ ਨਹੀ ਛੂਟੀ ਨਿਫ਼ਲ ਭਈ ਸਭ ਸੇਵਾ॥ ੧॥

ਬਾਟ ਪਾਰਿ ਘਰੁ ਮੂਸਿ ਬਿਰਾਨੋ ਪੇਟਿ ਭਰੇ ਅਪਰਾਧੀ॥

ਜਿਹਿ ਪਰਲੋਕ ਜਾਇ ਅਪਕੀਰਤਿ ਸੋਈ ਅਬਿਦਿਆ ਸਾਧੀ॥ ੨॥

ਹਿੰਸਾ ਤਉ ਮਨ ਤੇ ਨਹੀ ਛੂਟੀ ਜੀਅ ਦਇਆ ਨਹੀ ਪਾਲੀ॥

ਪਰਮਾਨੰਦ ਸਾਧ ਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਕਥਾ ਪੁਨੀਤ ਨ ਚਾਲੀ॥ ੩॥

ਸ਼ਬਦ ਅਰਥ:- ਤੈ: ਤੂੰ। ਨਰ: ਪੁਰਖ, ਮਨੁੱਖ। ਪੁਰਾਨ: ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥ। ਕੀਨਾ: ਕੀਤਾ। ਅਨਪਾਵਨੀ: ਅਨ=ਨਾਂਹ+ਪਾਵਨੀ=ਨਾਸ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਅਰਥਾਤ ਨਾਸ਼ ਨਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ, ਅਡੋਲ, ਨਿਰੰਤਰ ਤੇ ਸਦੀਵੀ। ਰਹਾਉ। ਕਾਮੁ: ਹਿਰਸ, ਹਵਸ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ। ਬਿਸਰਿਓ: ਵਿਸਾਰਿਆ, ਮਨ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਿਆ, ਭੁਲਾਇਆ। ਦੇਵਾ: ਦਾਤਾ, ਜੀਵਨ-ਦਾਤਾ। ਪਰ: ਪਰਾਈ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ। ਨਿੰਦਾ: ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਲੱਭਣੇ ਤੇ ਲਾਉਣੇ। ਨਿਫਲ: ਨਿਸ਼ਫਲ, ਬੇਫ਼ਾਇਦਾ, ਬੇਅਰਥ। ਸੇਵਾ: (ਪੁਰਾਨ/ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ) ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਦੀ ਸੇਵਾ, ਪੂਜਾ-ਭਗਤੀ। ੧। ਬਾਟ ਪਾਰਿ: ਬਾਟ=ਰਾਹ+ਪਾਰ=ਲੁੱਟਣਾ/ਠੱਗਣਾ/ਖੋਹਣਾ। ਮੂਸਿ: ਮੂਸਣਾ: ਚੁਰਾਣਾ, ਠੱਗਣਾ, ਲੁੱਟਣਾ; ਮੂਸਿ: ਠੱਗ ਕੇ, ਲੁੱਟ ਕੇ। ਬਿਰਾਨੋ: ਬੇਗਾਨਿਆਂ/ਦੂਸਰਿਆਂ ਦਾ। ਪਰਲੋਕ: ਉਹ ਲੋਕ ਜਿੱਥੇ ਆਤਮਾ/ਰੂਹ ਨੇ ਸ਼ਰੀਰ ਛੱਡਣ ਪਿੱਛੋਂ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਨਰਕ-ਸਵਰਗ। ਅਪਕੀਰਤਿ: ਖ਼ੁਨਾਮੀ, ਅਪਮਾਨ, ਬਦਨਾਮੀ, ਨਿਰਾਦਰ। ਅਬਿਦਿਆ: ਅਣਪੜ੍ਹਤਾ, ਮੂੜ੍ਹਤਾ, ਅਗਿਆਨਤਾ। ਸਾਧੀ: ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ। ੨। ਹਿੰਸਾ: ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਜਾਂ ਦੁੱਖ ਦੇਣਾ, ਨਿਰਦਯਤਾ। ਕਥਾ: ਵਿਚਾਰ-ਵਿਆਖਿਆ। ਪੁਨੀਤ: ਪਵਿਤ੍ਰ, ਪਾਕ, ਨਿਰਮੈਲ, ਸ਼ੁੱਧ। ਚਾਲੀ: ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ, ਰੀਤਿ-ਰਿਵਾਜ। ੩।

ਭਾਵ ਅਰਥ:- ਹੇ ਮਨੁੱਖ! ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੋਇਆ? (ਪਾਠ ਸੁਣ-ਸੁਣ ਕੇ ਵੀ) ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਭੂ-ਭਗਤੀ ਦੀ ਅਡੋਲ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ; ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਤੂੰ ਕਿਸੇ ਲੋੜਵੰਦ ਦੀ ਕਦੇ ਸਹਾਇਤਾ ਹੀ ਕੀਤੀ। ਰਹਾਉ।

ਜੀਵਨ-ਦਾਤੇ ਪ੍ਰਭੂ! (ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹ-ਸੁਣ ਕੇ ਵੀ) ਮਨੁੱਖ ਹਵਸ, ਕਰੋਧ ਤੇ ਲੋਭ-ਲਾਲਚ ਜਿਹੇ (ਮਨ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਮਲੀਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ) ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਿਆ। (ਪਾਠ ਸੁਣਨ ਦਾ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ) ਤੇਰਾ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੀ ਬਦਗੋਈ ਕਰਨ ਦਾ ਝੱਸ ਵੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। (ਪਾਠ ਸੁਣਨ ਦਾ ਪਾਖੰਡ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ) ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣਨ ਦਾ ਕਰਮ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤੂੰ ਸੇਵਾ-ਭਗਤੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈਂ, ਤੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਬੇਫ਼ਾਇਦਾ ਹੀ ਰਿਹਾ। ੧।

(ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹ-ਸੁਣ ਕੇ ਵੀ) ਤੂੰ ਉਹ ਪਾਪੀ ਹੈਂ ਜੋ ਜੀਵਨ-ਮਾਰਗ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਰਾਹੀਆਂ ਦੀ ਲੁੱਟ-ਮਾਰ ਕਰਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇ ਕੇ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਠੱਗ ਕੇ ਆਪਣੀ ਗੋਗੜ ਭਰਦਾ ਹੈਂ। (ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣ ਕੇ ਵੀ) ਤੂੰ (ਮਾਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ) ਮੂੜ੍ਹਤਾ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਨੀਚ ਕਰਮ ਹੀ ਕਮਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਦਕਾ ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤੇਰੇ ਮੱਥੇ `ਤੇ ਕਲੰਕ ਦਾ ਟਿੱਕਾ ਹੀ ਲੱਗੇਗਾ। ੨।

ਹੇ ਪਰਮਾਨੰਦ! (ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸੁਣ ਕੇ ਵੀ) ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁੱਖਾਂ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੇ ਦੁੱਖ ਦੇਣ ਦੀ ਅਮਾਨਵੀ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ, ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਉੱਤੇ ਦਇਆ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾਂ ਵੀ ਤੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਉਪਜੀ। ਸੰਤਜਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਤੂੰ ਕਦੇ ਮਨ-ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਵਿਚਾਰ-ਵਿਆਖਿਆ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ੩।

ਪਰਮਾਨੰਦ ਜੀ ਦੇ ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਚਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਕਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਖਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਿਸੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੀਆਂ ਮੁਹਤਾਜ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਦੇ ਜਿਤਨੇ ਪਾਠ ਕੀਤੇ ਕਰਾਏ ਤੇ ‘ਸੁਣੇ’ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਤਾਂ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ’ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤੀਕ ਰੱਬ ਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਪਰੰਤੂ ਸੱਚ ਇਸ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਹੈ! ਕੁੜਾਂਘਾ ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਅਣਗਿਣਤ ਪਾਠ ਸੁਣ ਕੇ ਵੀ ਅਸੀਂ, ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰ ਤੇ ਪੁਜਾਰੀ ਲਾਣਾ, ਇਨਸਾਨੀਯਤ ਦਾ ਪਰਿਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦੀ ਮੂਰਤਿ ਬਣ ਗਏ ਹਾਂ। ਇਉਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਵਰਜਿਤ ਵਿਕਾਰਾਂ (ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ-ਲਾਲਚ ਤੇ ਹਉਮੈ ਆਦਿ) ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਮੁਖ ਖ਼ੁਰਾਕ ਬਣਾ ਲਿਆ ਹੈ! ਨਿਰਦਯਤਾ ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਧਰਮ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਪਰਮੁੱਖ ਕੁਲੱਛਣ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਜੀ ਦਰਿੰਦੇ ਗ਼ਰੀਬ ਭੋਲੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਗਲਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਮਾਸੂਮ ਨਿਮਾਣੀਆਂ ਡੱਡਾਂ ਨੂੰ ਬਗੁਲੇ! ਦਯਾ ਦਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਮੁੱਚੀ ‘ਸਿੱਖ ਕੌਮ’ ਦੀ ਤਰਸਯੋਗ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਣ ਵੀ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਲੋਕਾਚਾਰੀ ਪਾਠਾਂ ਦਾ ਪਾਖੰਡ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਜਿਲ੍ਹਣ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਇੱਕ ਹੀ ਉਪਾਓ ਹੈ:

ਛੋਡੀਲੇ ਪਾਖੰਡਾ॥ ਨਾਮਿ ਲਇਐ ਜਾਹਿ ਤਰੰਦਾ॥

ਗੁਰਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਾਲ

ਨਵੰਬਰ 22, 2015.




.