<
☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩ ☬
(ਪੰ:
508-517)
ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ
ਸਹਿਤ
(ਕਿਸ਼ਤ-੩੧
ਆਖ਼ਰੀ ਕਿਸ਼ਤ)
(ਲੜੀ
ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ,
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ,
ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੨੨
ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ,
ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩॥ ਆਸਾ ਕਰਤਾ ਜਗੁ ਮੁਆ ਆਸਾ ਮਰੈ
ਨ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਆਸਾ ਪੂਰੀਆ ਸਚੇ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਇ॥ ੧॥
ਮਃ ੩॥ ਆਸਾ ਮਨਸਾ ਮਰਿ ਜਾਇਸੀ ਜਿਨਿ ਕੀਤੀ ਸੋ ਲੈ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਨਿਹਚਲੁ ਕੋ ਨਹੀ ਬਾਝਹੁ
ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਇ॥ ੨॥
ਪਉੜੀ॥
ਆਪੇ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਓਨੁ ਕਰਿ ਪੂਰਾ ਥਾਟੁ॥ ਆਪੇ ਸਾਹੁ ਆਪੇ ਵਣਜਾਰਾ ਆਪੇ ਹੀ ਹਰਿ ਹਾਟੁ॥ ਆਪੇ ਸਾਗਰੁ
ਆਪੇ ਬੋਹਿਥਾ ਆਪੇ ਹੀ ਖੇਵਾਟੁ॥ ਆਪੇ ਗੁਰੁ ਚੇਲਾ ਹੈ ਆਪੇ ਆਪੇ ਦਸੇ ਘਾਟੁ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ
ਤੂ ਸਭਿ ਕਿਲਵਿਖ ਕਾਟੁ॥ ੨੨॥
੧॥
(ਪਉੜੀ ੨੨,
ਸਟੀਕ
ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
(ਨੋਟ-ਪਉੜੀ
ਨੰ: ੨੨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੩੦ `ਚ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ, ਹੁਣ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੩੧ `ਚ ਉਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ)
ਪਉੜੀ॥ ਆਪੇ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਓਨੁ ਕਰਿ ਪੂਰਾ ਥਾਟੁ॥ ਆਪੇ ਸਾਹੁ ਆਪੇ
ਵਣਜਾਰਾ ਆਪੇ ਹੀ ਹਰਿ ਹਾਟੁ॥ ਆਪੇ ਸਾਗਰੁ ਆਪੇ ਬੋਹਿਥਾ ਆਪੇ ਹੀ ਖੇਵਾਟੁ॥ ਆਪੇ ਗੁਰੁ ਚੇਲਾ ਹੈ ਆਪੇ
ਆਪੇ ਦਸੇ ਘਾਟੁ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਤੂ ਸਭਿ ਕਿਲਵਿਖ ਕਾਟੁ॥ ੨੨॥ ੧॥
ਸੁਧੁ {ਪੰ: ੫੧੭}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਉਪਾਇਓਨੁ— ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਆਪ ਉਪਾਇਆ,
ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਆਪ ਹੀ ਕੀਤੀ। ਥਾਟੁ—ਬਨਾਵਟ,
ਬਣਤਰ। ਪੂਰਾ—ਮੁਕੰਮਲ, ਜਿਸ `ਚ ਕੋਈ ਊਣਤਾਈ ਨਹੀਂ।
ਵਣਜਾਰਾ—ਵਾਪਾਰੀ। ਹਾਟੁ—ਹੱਟ,
ਜਿੱਥੇ ਸੌਦੇ ਦੀ ਖ਼ਰੀਦ ਤੇ ਵੇਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੋਹਿਥਾ—ਜਹਾਜ਼।
ਖੇਵਾਟੁ—ਮਲਾਹ।
ਘਾਟੁ—ਪੱਤਣ। ਕਿਲਵਿਖ—ਪਾਪ,
ਦੇਣਹਾਰ ਦਾਤੇ ਪ੍ਰਭੂ
ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਮੂਚੇ ਕਰਮ ਗੁਰਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ
ਪਾਪ ਹੀ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਨੋਟ-
ਜੀਵ ਲਈ, ਜਨਮਾਂ-ਜਨਮਾਂਤ੍ਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰਲੀ ਆਪਣੀ ਹਊਮੈ
ਤੋਂ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਹਉਮੈ
ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਰਸਤਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਸਮੂਚੇ
ਵਿਕਾਰਾਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੇ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ ਨੂੰ। ਫ਼ਿਰ ਉਸ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੇ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ ਦਾ ਹੀ ਵਿਸਤਾਰ
ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਭਟਕਣਾ, ਚਿੰਤਾ-ਝੋਰੇ, ਖੁਆਰੀਆਂ, ਮਨਮਤਾਂ, ਹੂੜਮੱਤਾ, ਦੁਰਮੱਤਾ, ਅਣਮੱਤਾਂ, ਅਉਗੁਣ,
ਬਲਕਿ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਜੁਰਮ ਆਦਿ ਵੀ ਤੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ। ਦਰਅਸਲ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਇਸ ਸਾਰੇ ਵਿਗਾੜ
ਲਈ ਹੀ ਸਮੂਚਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਕਿਲਵਿਖ
ਆਇਆ ਹੈ।
ਉਪ੍ਰੰਤ “ਜਨ ਨਾਨਕ
ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਤੂ, ਸਭਿ ਕਿਲਵਿਖ ਕਾਟੁ” ਵਾਲੀ
ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਪੰਕਤੀ `ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਇਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਐ! ਮਨੁੱਖ ਜੇ ਤੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ
ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਵੇਂਗਾ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਸਮੂਹ ਕਿਲਵਿਖਾਂ ਦਾ ਨਾਸ ਵੀ ਸਹਿਜੇ ਹੀ
ਜਾਵੇਗਾ।
ਅਰਥ:
— “ਆਪੇ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਓਨੁ, ਕਰਿ ਪੂਰਾ ਥਾਟੁ” -
ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਮੁਕੰਮਲ ਬਣਤਰ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
“ਆਪੇ ਸਾਹੁ, ਆਪੇ ਵਣਜਾਰਾ, ਆਪੇ ਹੀ ਹਰਿ ਹਾਟੁ” -
ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਸ਼ਾਹ ਭਾਵ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਤੇ ਵੰਡਣ
ਵਾਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਵ ਰੂਪ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਚੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦਾ ਵਣਜ-ਵਪਾਰ ਵੀ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਕਰ
ਰਿਹਾ ਹੈ।
“ਆਪੇ ਸਾਗਰੁ, ਆਪੇ ਬੋਹਿਥਾ, ਆਪੇ ਹੀ ਖੇਵਾਟੁ” -ਇਸ
ਸੰਸਾਰ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ) ਸਮੁੰਦ੍ਰ ਹੈ, ਜਹਾਜ਼ ਵੀ ਤੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪੀ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ
ਮੱਲਾਹ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਹੈ।
“ਆਪੇ ਗੁਰੁ ਚੇਲਾ ਹੈ ਆਪੇ, ਆਪੇ ਦਸੇ ਘਾਟੁ” -ਇਸ
ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹੈ, ਆਪ ਹੀ ਸਿੱਖ ਹੈ; ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਇਸ (ਸੰਸਾਰ
ਸਮੁੰਦ੍ਰ ਦਾ) ਪਾਰਲਾ ਪੱਤਣ ਵਿਖਾਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ‘ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੰਙਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵੀ
ਪ੍ਰਭੂ ਹੀ ਹੈ।
“ਜਨ ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਤੂ, ਸਭਿ ਕਿਲਵਿਖ ਕਾਟੁ” -
ਵਾਰ ਦੀ ਸੰਪੂਰਣਤਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਜਗਿਆਸੂ ਨੂੰ ਆਦੇਸ਼ ਕਰਦੇ
ਹਨ, ਤਾਂ ਤੇ ਐ ਭਾਈ! ਤੂੰ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਅਤੇ ਆਪਣੇ
ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਲੈ।
ਭਾਵ ਐ ਭਾਈ! ਜਨਮਾਂ-ਜਨਮਾਂਤ੍ਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਕਾਰਣ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਜੋ ਹਉਮੈ-
ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਤੇ ਅਉਗੁਣ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਣ ਤੇਰੀ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਤੇ ਵਿੱਥ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੂੰ
ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸਿਮਰਨ (ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ) ਨਾਲ ਜੁੜ ਅਤੇ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਵਿਛੋੜੇ ਨੂੰ
ਖਤਮ ਕਰ ਲੈ, ਤਾ ਕਿ ਤੂੰ ਵੀ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਵੇਂ ਅਤੇ ਇਸ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰ ਲਵੇਂ।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ
ਸਲੋਕਾਂ ਤੇ ਪਉੜੀ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ
ਸਹਿਤ-
ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਇਛਾਵਾਂ-ਮਨਸ਼ਾਵਾਂ ਜਨਮ ਲੈ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ
ਕੁੱਦਰਤੀ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨਿਗੁਰੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਉਮਰ ਤੇ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਹ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ
ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਵਿਕ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਲਈ
ਮਨ ਤੋਂ ਪੈਦੇ ਹੋਏ ਸੁਕ੍ਰਿਤ-ਦੁਕ੍ਰਿਤ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ, ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਜਨਮਾਂ-ਜਨਮਾਂਤ੍ਰਾਂ ਦੀ
ਵਿੱਥ ਤੇ ਬੇਅੰਤ ਜੂਨੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਇਸੇ
ਆਸ਼ਾ-ਮਨਸ਼ਾ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ-ਵਿਕਾਰਾਂ ਅਉਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਤਾਂ ਤੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ
ਆਸ਼ਾਵਾਂ-ਮਨਸ਼ਾਵਾਂ-ਇਛਾਵਾਂ-ਫ਼ੁਰਨਿਆ ਆਦਿ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਦੋਂਨਾਂ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ
ਕੁੱਝ ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਲੈ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕੁੱਝ ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਉਹ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਨਿਗੁਰੇ-ਮਨਮਤੀ
ਜੀਵਨ `ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਸ਼ਾਵਾਂ-ਮਨਸ਼ਾਵਾਂ ਆਦਿ `ਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ
ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਦੂਜੇ, ਜਦੋਂ ਗੁਰਮੁਖ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਜੀਵਨ ਸਮੇਂ ਜੀਵਨ `ਚੋਂ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਸ਼ਾਵਾਂ-ਮਨਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੀ ਮੁੱਕ
ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਮਨੁੱਖ ਸਹਿਜ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇ:-
(ੳ)
ਏ ਮਨਾ ਅਤਿ ਲੋਭੀਆ ਨਿਤ ਲੋਭੇ ਰਾਤਾ॥ ਮਾਇਆ
ਮਨਸਾ
ਮੋਹਣੀ ਦਹ ਦਿਸ ਫਿਰਾਤਾ
(ਪੰ: ੫੧੫)
(ਅ)
ਦੇਸੁ ਕਮਾਵਨ ਧਨ ਜੋਰਨ ਕੀ
ਮਨਸਾ
ਬੀਚੇ ਨਿਕਸੇ ਸਾਸ॥ ਲਸਕਰ ਨੇਬ ਖਵਾਸ ਸਭ ਤਿਆਗੇ ਜਮ ਪੁਰਿ ਊਠਿ
ਸਿਧਾਸ (ਪੰ: ੪੯੬)
(ੲ)
ਆਸਾ ਅੰਦਰਿ ਜੰਮਿਆ, ਆਸਾ ਰਸ ਕਸ ਖਾਇ॥ ਆਸਾ ਬੰਧਿ
ਚਲਾਈਐ, ਮੁਹੇ ਮੁਹਿ ਚੋਟਾ ਖਾਇ॥ ਅਵਗਣਿ ਬਧਾ ਮਾਰੀਐ, ਛੁਟੈ
ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਇ (ਪੰ:
੬੧)
ਉਪ੍ਰੰਤ
ਇਸੇ ਆਸਾ-ਮਨਸਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੱਖ ਹੈ,
ਆਸ਼ਾ-ਮਨਸ਼ਾ ਰਹਿਤ ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ:-
(ਸ)
ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਵਸਗਤਿ ਸਾਹਿਬੈ ਆਪੇ ਕਰਣ ਕਰੇਵ॥
ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਬਲਿਹਾਰਣੈ ਮਨਸਾ
ਸਭ ਪੂਰੇਵ (ਪੰ: ੪੪))
(ਹ)
ਗੁਰੁ ਤੀਰਥੁ ਗੁਰੁ ਪਾਰਜਾਤੁ ਗੁਰੁ
ਮਨਸਾ ਪੂਰਣਹਾਰੁ॥
ਗੁਰੁ ਦਾਤਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦੇਇ ਉਧਰੈ ਸਭੁ ਸੰਸਾਰੁ (ਪੰ: ੫੨)
(ਕ)
ਗੁਰਮੁਖਿ ਤੋਲਿ ਤ+ਲਾਇਸੀ, ਸਚੁ ਤਰਾਜੀ ਤੋਲੁ॥
ਆਸਾ ਮਨਸਾ ਮੋਹਣੀ,
ਗੁਰਿ ਠਾਕੀ ਸਚੁ ਬੋਲੁ॥ ਆਪਿ ਤੁਲਾਏ ਤੋਲਸੀ, ਪੂਰੇ ਪੂਰਾ ਤੋਲੁ
(ਪੰ: ੫੮-੫੯)
(ਖ) ਆਸਾ ਮਨਸਾ
ਸਬਦਿ ਜਲਾਏ।। ਰਾਮ ਨਰਾਇਣੁ ਕਹੈ ਕਹਾਏ।। ਗੁਰ ਤੇ ਵਾਟ ਮਹਲੁ ਘਰੁ
ਪਾਏ (ਪੰ: ੪੧੩)
। ੨੨। ੧। ਸੁਧੁ। -ਇਥੇ
ਅੰਗ। ੨੨। ੧। (ਬਾਈ-ਇਕ) ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ, ਇਥੇ ਪੂਰੀ ਇੱਕ ਵਾਰ
ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ੨੨ ਪਉੜੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸੰਪੂਰਣ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਕੁੱਝ ਲਫ਼ਜ਼
ਸੁਧ ਬਾਰੇ:-
ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਰਾਹੀਂ ਲਿਖੀ ਜਾ
ਰਹੀ ਬੀੜ ਨੂੰ ਪੰਜਵੇਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਪ ਵਾਚਿਆ ਤੇ ਉਸ ਲਈ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ
ਗਏ ਕਿ ਇਥੋਂ ਤੀਕ ਬਾਣੀ ਸੋਧੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਤੇ ‘ਸੁਧੁ’
ਭਾਵ ਠੀਕ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼
‘ਸੁਧੁ ਕੀਚੈ’ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਹਰੇਕ ਵਾਰ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼, ਅੰਗ ਨੰਬਰਾਂ ਤੇ ਹਾਸ਼ੀਏ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਰਤਾਰਪੁਰ
ਸਾਹਿਬ ਵਾਲੀ ਬੀੜ `ਚ ਵੀ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਹਾਸ਼ੀਏ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅੰਗ ਤੇ
ਉਚਾਰਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਕੀਰਤਨ ਅਥਵਾ ਪਾਠ ਸਮੇਂ ਇਸ ਲਫ਼ਜ਼
‘ਸੁਧ’ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਨਹੀਂ ਕਰਣਾ ਹੁੰਦਾ।
ਤਾਂ ਵੀ ਸਾਡੇ ਬਹੁਤੇ ਰਾਗੀ ਸੱਜਨ ‘ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ’ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਉਪ੍ਰੰਤ, ਇਸ ਦਾ ਉਚੇਚਾ ਉਚਾਰਣ
ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਯੋਗ ਨਹੀਂ। ---ਕਿਉਂਕਿ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਸੁਧੁ’
ਨਾ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਣ ਲਈ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ
ਜੀ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਲਿਖਾਈ `ਚ ਇਥੋਂ ਤੀਕ ਕੋਈ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ
ਸ਼ੁਧ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚੈਕ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।
ਸ਼ਬਦ ‘ਸੁਧੁ’ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ-
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਲਫ਼ਜ਼
‘ਸੁਧੁ’
ਕੇਵਲ ਇਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਕੁਲ ਬਾਈ ਵਾਰਾਂ `ਚੋਂ ਤੇਰਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ `ਤੇ ਅੰਕ ਨੰ: ਤੋਂ
ਬਾਹਰ ਨੰਬਰਵਾਰ ਤੇਰਾਂ ਵਾਰੀ ਪੰ: ਨੰ: ੧੫੦, ੩੧੮, ੪੭੫,
੫੧੭, ੫੫੬, ੫੯੪, ੬੫੪, ੮੫੫, ੯੫੬, ੯੬੬, ੧੦੯੪, ੧੨੫੧, ੧੩੧੮
`ਤੇ ਵੀ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਪੰਨਾ ਨੰ:
੩੨੩ `ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸਰੂਪ
‘ਸੁਧ ਕੀਚੇ’
ਵੀ ਹੈ।
ਦੌਰਾਹ ਦੇਵੀਏ ਕਿ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਚਮ ਪਿਤਾ ਨੇ ਰਾਮਸਰ
ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਕੰਡੇ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਆਦਿ ਬੀੜ ਲਿਖਵਾਈ ਤਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਲ
ਨਾਲ ਪੱਕਾ ਕਰਦੇ ਗਏ ਕਿ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਗੁਰਬਾਣੀ ‘ਸ਼ੁਧ’
ਦਰਜ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ `ਚ ਹੁਣ ਕੋਈ ਵੀ ਅਸ਼ੁਧੀ, ਉਕਾਈ
ਅਥਵਾ ਤਰੁੱਟੀ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ।
ਉਸੇ ਲੜੀ `ਚ ਹੱਥਲੀ ਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕੁਲ ੧੩ ਵਾਰਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਉਪ੍ਰੰਤ ਅੰਕਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਿਰ ਲਫ਼ਜ਼
‘ਸੁਧੁ’ ਆਇਆ ਹੈ ਜਦਕਿ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ
ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਉਪ੍ਰੰਤ ਲਫ਼ਜ਼ ਹੈ ‘ਸੁਧੁ ਕੀਚੈ’।
ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਜੋਂ ਉਚਾਰਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਤੇ
ਨਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ
ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਕੁੱਝ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਉਂਝ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਇਸ ਲਫ਼ਜ਼ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਵੀ
‘ਸ਼ੁਧ’ ਹੈ ਨਾ ਕਿ
‘ਸੁਧ’ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲਫ਼ਜ਼
‘ਮੇਰੇ ਸਾਹਾ’ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ‘ਮੇਰੇ ਸ਼ਾਹਾ’ ਆਦਿ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਰਥਾਂ ਅਤੇ
ਪ੍ਰਕਰਣਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬੇਅੰਤ ਥਾਵੇਂ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਜ, ਫ, ਖ, ਲ, ਗ’
ਵੀ ‘ਜ਼, ਫ਼, ਖ਼, ਲ਼, ਗ਼ ਪੈਰਾਂ `ਚ ਬਿੰਦੀ ਸਹਿਤ ਭਾਵ
ਅਰਬੀ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਬਹੁਤੇਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਦੋਹਰੇ ਉਚਾਰਣ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ
ਖ਼ਾਲਸਾ, ਲਫ਼ਜ਼, ਫ਼ਖ਼ਰ, ਜ਼ਨ, ਜ਼ੋਰ, ਮਸ਼ਕਤਿ ਆਦਿ। ਇਹ
ਵੱਖਰੀ ਗਲ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਰਣਮਲਾ ਦੀ ਪੈਂਤੀ ਅੱਖਰੀ `ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ `ਚ
ਬਿੰਦੀ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਲੰਤ ਦੇ ਉਲਟ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦੁਗਣੀ ਕਰਣ ਲਈ ੱ (ਅੱਦਕ) ਵਾਲਾ ਨਿਯਮ ਬਾਅਦ
`ਚ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ-ਬੋਧ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਮਝ ਆਉਂਦੇ ਵੀ
ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਉਂਝ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਤ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਦੋਹਰੇ ਉਚਾਰਣ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਚਲਦੇ
ਆ ਰਹੇ ਸਨ।
ਵਾਰਾਂ
ਸਮੇਤ ਸਮੂਚੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ `ਚ ਵਿਲੱਖਣਤਾ-ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚਲੀਆਂ ੨੨ ਚੋਂ ਵੀਹ
ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਜਪੁ, ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਆਦਿ ਲੰਮੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ `ਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ
ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਕਿ ਜਿਸ ਵੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਉਸ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਰਚਨ ਲਈ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਜਿਹੜਾ ਮਨੋਰਥ
ਮਿੱਥਿਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਮੁੱਕੀ ਰਚਨਾ ਦੇ ਅਰੰਭ `ਚ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ
ਤੱਕ ਪਉੜੀ ਵਾਰ ਉਸੇ ਨੂੰ ਨਿਭਾਇਆ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ ਅਮੁੱਕੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਸਮੇਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਵੀ
ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਬਾਣੀ ਜਪੁ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਉੜੀ `ਚ:-
“ਕਿਵ ਸਚਿਆਰਾ ਹੋਈਐ ਕਿਵ ਕੂੜੈ ਤੁਟੈ ਪਾਲਿ॥
ਹੁਕਮਿ ਰਜਾਈ ਚਲਣਾ ਨਾਨਕ ਲਿਖਿਆ ਨਾਲਿ॥”
ਉਪ੍ਰੰਤ ਬਾਣੀ ਜਪੁ ਜਿੱਥੋਂ
“ਕਿਵ ਸਚਿਆਰਾ ਹੋਈਐ”
ਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਅਰੰਭ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉਪ੍ਰੰਤ ਸਮਾਪਤੀ ਸਮੇਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ
ਸਚਿਆਰੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਪੂਰਣਤਾ ਨੂੰ ਹੀ “ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ
ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲ” ਵਾਲੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨਾਲ ਬਿਆਣਿਆ ਹੈ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਣੀ ‘ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ” ਦੀ ਵੀ ਪਹਿਲੀ ਅਸ਼ਟਪਦੀ `ਚ ਹੀ:-
“ਸੁਖਮਨੀ ਸੁਖ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਭ ਨਾਮੁ॥
ਭਗਤ
ਜਨਾ ਕੈ ਮਨਿ ਬਿਸ੍ਰਾਮ॥ ਰਹਾਉ॥” (ਪੰ: ੨੬੨) ਅਤੇ ਸਮਾਪਤੀ ਸਮੇਂ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੈ:-
“ਸਭ ਤੇ ਊਚ
ਤਾ ਕੀ ਸੋਭਾ ਬਨੀ॥ ਨਾਨਕ ਇਹ ਗੁਣਿ ਨਾਮੁ ਸੁਖਮਨੀ” (ਪ: ੨੯੬)
ਉਪ੍ਰੰਤ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਰਚਨਾ “ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ
ਮ: ੩” `ਚ ਵੀ ਪਉੜੀ ਵਾਰ ਵਿਸ਼ੇ ਵੱਲ ਵੱਧਦੇ ਹੋਏ, ਅੰਤ ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ `ਤੇ ਵੀ
ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਉਸੇ ਢੰਗ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਹੱਥਲੀ ਵਾਰ ਦੀ ਅਰੰਭਕ ਤੇ
ਅੰਤਮ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੨੨ ਨੂੰ ਆਹਮਣੇ-ਸਾਹਮਣੇ ਰਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਇਥੇ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ:-
ਪਉੜੀ॥ ਆਪਣਾ ਆਪੁ ਉਪਾਇਓਨੁ
ਤਦਹੁ ਹੋਰੁ ਨ ਕੋਈ॥ ਮਤਾ ਮਸੂਰਤਿ ਆਪਿ ਕਰੇ ਜੋ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਈ॥ ਤਦਹੁ ਆਕਾਸੁ ਨ ਪਾਤਾਲੁ ਹੈ ਨਾ
ਤ੍ਰੈ ਲੋਈ॥ ਤਦਹੁ ਆਪੇ ਆਪਿ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਹੈ ਨਾ ਓਪਤਿ ਹੋਈ॥ ਜਿਉ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਤਿਵੈ ਕਰੇ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ
ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ॥ ੧॥ {ਪੰ: ੫੦੯}
ਉਪ੍ਰੰਤ ਅੰਤਮ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੨੨:-
ਪਉੜੀ॥ ਆਪੇ
ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਓਨੁ ਕਰਿ ਪੂਰਾ ਥਾਟੁ॥ ਆਪੇ ਸਾਹੁ ਆਪੇ ਵਣਜਾਰਾ ਆਪੇ ਹੀ ਹਰਿ ਹਾਟੁ॥ ਆਪੇ ਸਾਗਰੁ ਆਪੇ
ਬੋਹਿਥਾ ਆਪੇ ਹੀ ਖੇਵਾਟੁ॥ ਆਪੇ ਗੁਰੁ ਚੇਲਾ ਹੈ ਆਪੇ ਆਪੇ ਦਸੇ ਘਾਟੁ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਤੂ
ਸਭਿ ਕਿਲਵਿਖ ਕਾਟੁ॥ ੨੨॥
੧॥
{ਪੰ: ੫੧੭}
ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਲੱਖਣਤਾ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਲੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ
ਬਨਾਮ
ਸੰਸਾਰਕ ਪਉੜੀਆਂ- ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ੰਸਾਰਕ ਇਮਾਰਤ
ਦੀ ਹਰੇਕ ਉਪਰਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ `ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਪਉੜੀਆਂ ਵਾਲਾ ਨਿਯਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਣਿਕ
ਢੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਵਾਧਿਆਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਵੀ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਬੇਸ਼ੱਕ ਅੱਜ ਪਉੜੀਆਂ ਦੇ
ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲਿਫ਼ਟਾਂ ਵਾਲਾ ਢੰਗ ਵੀ ਵਰਤੋਂ `ਚ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਹਰੇਕ
ਲਿਫ਼ਟ ਨਾਲ ਪਉੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਢੰਗ ਤੋਂ ਵੀ ਲਾਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੀ ਹੱਥਲੀ
ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਮੂਲ ਵੇਰਵੇ `ਚ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਲਿਫ਼ਟ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਪਉੜੀਆਂ ਹੋਣ। ਭਾਵੇਂ
ਸੰਸਾਰਕ ਸੀੜ੍ਹੀਆਂ ਅਥਵਾ ਪਉੜੀਆਂ ਹੋਣ ਜਾ ਲਿਫ਼ਟਾਂ, ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਪਰਲੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ `ਤੇ
ਪਹੁੰਚਣ ਤੇ ਵਾਪਸ ਹੇਠਲੇ ਤਲਾਂ `ਤੇ ਆਉਣ ਲਈ, ਦੋਵੇਂ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰਕ
ਵਰਤੋਂ-ਵਿਹਾਰ `ਚ ਉੱਤੇ-ਥੱਲੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਲਈ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕਰਮ ਲੋੜੀਂਦੇ ਵੀ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ
ਸੰਸਾਰਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਚਲਣ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।
ਜਦਕਿ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਵਿਸ਼ਾ ਲੈ ਰਹੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚਲੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚਲੇ
ਪਉੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕ੍ਰਮ ਦਾ। ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਗਹਿਰਾਈ `ਚ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ
ਵਿੱਚਲੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਿਵੇਕਲੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਪਉੜੀਆਂ
ਚਾਹੇ ਵਾਰਾਂ `ਚ ਹਨ, ਬਾਣੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ, ਬਾਣੀ ਜਪੁ `ਚ ੩੮
ਪਉੜੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਅਜਿਹੀ ਲੰਮੀਂ ਰਚਨਾ `ਚ, ਇਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ
ਵਿਚਾਲੇ ਇੱਕ ਵਿਲਖਣ ਜਿਹੀ ਸਾਂਝ ਹੈ।
ਇਹ ਸਮੂਚੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤ੍ਰੈ-ਗੁਣੀ ਸੰਸਾਰ ਤਲ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਆਤਮਕ ਮੰਡਲਾਂ
ਦੇ ਉਸ ਸਰਬ-ਉੱਚ ਤਲ `ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹਨ
“ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਮਿਲਾਈਐ, ਸੁਰਤੀ ਸੁਰਤਿ ਸੰਜੋਗੁ॥ ਹਿੰਸਾ ਹਉਮੈ ਗਤੁ
ਗਏ ਨਾਹੀ ਸਹਸਾ ਸੋਗੁ” (ਪੰ: ੨੧) ਭਾਵ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚਲੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਦੀ ਮਨ ਤੇ ਸੁਰਤ
ਕਰਕੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ, ਆਤਮਕ ਉਚਾਈਆਂ ਦੀ ਉਸ ਉੱਚਤਮ ਮੰਜ਼ਿਲ `ਤੇ ਪਹੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ
ਉਸਦਾ ਸਦਾ ਲਈ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਗੇੜ ਵੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਸੰਸਾਰਕ ਯਾਤ੍ਰਾ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ
ਹੈ। ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਹੀ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਤੇ ਗਰਭਾਂ
ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।
ਬੱਸ ਇਥੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ
ਮਨੁੱਖ ਮਨਮੱਤ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰੇ ਉਪ੍ਰੰਤ ਜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇ
ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਉੜੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵ “ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ
ਮਿਲਾਈਐ ਸੁਰਤੀ ਸੁਰਤਿ ਸੰਜੋਗ” ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੇ। ਅਜਿਹਾ
ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਤ੍ਰੈ ਗੁਣੀ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਵਿਚਰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ:-
“ਸਬਦੇ ਹਉਮੈ ਮਾਰੀਐ, ਮਾਇਆ ਕਾ ਭ੍ਰਮੁ ਜਾਇ॥
ਨਾਮੁ
ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਈਐ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ” (ਪੰ:
੬੭) ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਜੀਵ ਫ਼ਿਰ
“ਮਿਲਿਆ ਹੋਇ ਨ ਵੀਛੁੜੈ ਜੇ ਮਿਲਿਆ ਹੋਈ॥
ਆਵਾ ਗਉਣੁ
ਨਿਵਾਰਿਆ ਹੈ ਸਾਚਾ ਸੋਈ” (ਪੰ: ੭੨੯) ਅਥਵਾ
“ਮਿਲਿਆ ਕਦੇ ਨ ਵਿਛੁੜੈ ਜੋ ਮੇਲਿਆ ਕਰਤਾਰਿ॥
ਦਾਸਾ ਕੇ ਬੰਧਨ ਕਟਿਆ ਸਾਚੈ ਸਿਰਜਣਹਾਰਿ॥
ਭੂਲਾ ਮਾਰਗਿ ਪਾਇਓਨੁ ਗੁਣ ਅਵਗੁਣ ਨ ਬੀਚਾਰਿ॥
ਨਾਨਕ ਤਿਸੁ
ਸਰਣਾਗਤੀ ਜਿ ਸਗਲ ਘਟਾ ਆਧਾਰੁ” (ਪੰ: ੪੯)
ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚਲੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਢੰਗ ਦੀ ਅਜਿਹੀ
ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਵੀ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਹੀ ਮਿਲੇਗੀ।
(ਸਮਾਪਤ)
#Instt.
31st. Gu.ki.v.02.014#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ
ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ
ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ
ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’
ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS.
Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For
all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani
Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the
writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an
intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs
300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for
further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education
Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat
Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat
Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
