.

☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩ ☬

(ਪੰ: 508-517)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੧੯)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੩ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਹਉਮੈ ਮਮਤਾ ਮੋਹਣੀ ਮਨਮੁਖਾ ਨੋ ਗਈ ਖਾਇ॥ ਜੋ ਮੋਹਿ ਦੂਜੈ ਚਿਤੁ ਲਾਇਦੇ ਤਿਨਾ ਵਿਆਪਿ ਰਹੀ ਲਪਟਾਇ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਪਰਜਾਲੀਐ ਤਾ ਏਹ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ॥ ਤਨੁ ਮਨੁ ਹੋਵੈ ਉਜਲਾ ਨਾਮੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ॥ ਨਾਨਕ ਮਾਇਆ ਕਾ ਮਾਰਣੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਹੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਇਆ ਜਾਇ॥ ੧ 

ਮਃ ੩॥ ਇਹੁ ਮਨੁ ਕੇਤੜਿਆ ਜੁਗ ਭਰਮਿਆ ਥਿਰੁ ਰਹੈ ਨ ਆਵੈ ਜਾਇ॥ ਹਰਿ ਭਾਣਾ ਤਾ ਭਰਮਾਇਅਨੁ ਕਰਿ ਪਰਪੰਚੁ ਖੇਲੁ ਉਪਾਇ॥ ਜਾ ਹਰਿ ਬਖਸੇ ਤਾ ਗੁਰ ਮਿਲੈ ਅਸਥਿਰੁ ਰਹੈ ਸਮਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਮਨ ਹੀ ਤੇ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ਨਾ ਕਿਛੁ ਮਰੈ ਨ ਜਾਇ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਕਾਇਆ ਕੋਟੁ ਅਪਾਰੁ ਹੈ ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ॥ ਕਾਇਆ ਅੰਦਰਿ ਆਪਿ ਵਸਿ ਰਹਿਆ ਆਪੇ ਰਸ ਭੋਗੀ॥ ਆਪਿ ਅਤੀਤੁ ਅਲਿਪਤੁ ਹੈ ਨਿਰਜੋਗੁ ਹਰਿ ਜੋਗੀ॥ ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੋ ਕਰੇ ਹਰਿ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਗੀ॥ ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ॥ ੧੩ 

(ਪਉੜੀ ੧੩, ਸਟੀਕ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

(ਇਸ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੩ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੧੮ `ਚ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਹੁਣ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੧੯ `ਚ ਉਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ)

ਪਉੜੀ॥ ਕਾਇਆ ਕੋਟੁ ਅਪਾਰੁ ਹੈ, ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ॥ ਕਾਇਆ ਅੰਦਰਿ ਆਪਿ ਵਸਿ ਰਹਿਆ, ਆਪੇ ਰਸ ਭੋਗੀ॥ ਆਪਿ ਅਤੀਤੁ ਅਲਿਪਤੁ ਹੈ, ਨਿਰਜੋਗੁ ਹਰਿ ਜੋਗੀ॥ ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੋ ਕਰੇ, ਹਰਿ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਗੀ॥ ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ, ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ॥ ੧੩॥ {ਪੰ; ੫੧੪}

ਪਦ ਅਰਥ : —ਕਾਇਆ—ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ। ਕੋਟੁ—ਕਿਲਾ। ਅਪਾਰੁ—ਬੇਅੰਤ ਵਾਧਿਆਂ ਵਾਲਾ, ਮਨੁਖਾ ਸਰੀਰ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਅਜਿਹੀ ਬੇਅੰਤਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਰਗਾ ਬਾਕੀ ਅਨੰਤ ਜੂਨਾਂ `ਚੋਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੂਨ `ਚ ਨਹੀਂ ਜਿਵੇਂ “ਲਖ ਚਉਰਾਸੀਹ ਜੋਨਿ ਸਬਾਈ॥ ਮਾਣਸ ਕਉ ਪ੍ਰਭਿ ਦੀਈ ਵਡਿਆਈ” (ਪੰ: ੧੦੭੫) ਅਥਵਾ “ਲਖ ਚਉਰਾਸੀਹ ਭ੍ਰਮਤਿਆ ਦੁਲਭ ਜਨਮੁ ਪਾਇਓਇ” (ਪੰ: ੫੦)। ਸੰਜੋਗੀ—ਸੰਜੋਗ ਨਾਲ, ਦੁਰਲਭ। ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ —ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਤੀਤੁ—ਵਿਰਕਤ। ਅਲਿਪਤੁ—ਜਿਸ `ਤੇ ਮਾਇਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾ ਪਵੇ। ਨਿਰਜੋਗੁ—ਨਿਰਬੰਧ, ਮੁਕਤ, ਅਨ-ਜੁੜਿਆ। ਵਿਜੋਗੀ—ਵਿਛੋੜੇ `ਚ। “‘

ਅਰਥ : — “ਕਾਇਆ ਕੋਟੁ ਅਪਾਰੁ ਹੈ, ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ” - ਬੇਅੰਤ ਵਾਧਿਆਂ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਅਜਿਹਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਰਗਾ ਸਰੀਰ ਬਾਕੀ ਅਨੰਤ ਜੂਨਾਂ `ਚੋਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੂਨ `ਚਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਜਿਵੇਂ “ਮੇਰੈ ਕਰਤੈ ਇੱਕ ਬਣਤ ਬਣਾਈ॥ ਇਸੁ ਦੇਹੀ ਵਿਚਿ ਸਭ ਵਥੁ ਪਾਈ” (ਪੰ: ੧੦੬੪)। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਸਰੀਰ ਮਿਲਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਤੇ ਸੰਜੋਗ ਨਾਲ ਹੀ ਹੈ।

ਕਾਇਆ ਅੰਦਰਿ ਆਪਿ ਵਸਿ ਰਹਿਆ, ਆਪੇ ਰਸ ਭੋਗੀ” -ਇਸ ਸਰੀਰ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਵੱਸ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰਸਾਂ ਨੂੰ ਭੋਗ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਵਸਦਾ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਭੂ, ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ‘ਰਸ ਭੋਗੀ’ ਅਥਵਾ ਰਸਾਂ ਨੂੰ ਭੌਗਣ ਦੇ ਸਮ੍ਰਥ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਹੈ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਨਹੀਂ।

ਆਪਿ ਅਤੀਤੁ ਅਲਿਪਤੁ ਹੈ, ਨਿਰਜੋਗੁ ਹਰਿ ਜੋਗੀ” -ਪ੍ਰਭੂ, ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ `ਚ ਵੱਸਦਿਆਂ ਕਿਧਰੇ ਆਪ ਹੀ ਵਿਰਕਤ ਹੋ ਕੇ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਧਰੇ ਜੋਗੀ ਤੇ ਕਿਧਰੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਅਸਰ ਤੋਂ ਵੀ ਨਿਰਲੇਪ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ “ਜੋਗੀ ਅੰਦਰਿ ਜੋਗੀਆ॥ ਤੂੰ ਭੋਗੀ ਅੰਦਰਿ ਭੋਗੀਆ…” (ਪੰ: ੭੧) ਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ‘ਅਤੀਤੁ, ਅਲਿਪਤੁ, ਜੋਗੀ ਆਦਿ ਬਨਾਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਹੈ।

ਨੋਟ-ਭਾਂਤ ਭਾਂਤ ਦੇ ਰਸ ਭੋਗਣੇ, ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰਹਿਣੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਜੋਗੀ, ਅਤੀਤ, ਵਿਰਕਤ ਆਦਿ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰਹਿਣੀਆਂ, ਇਹ ਸਭ ਵੀ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਸਮੇਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਦੂਜੀਆਂ ਅਰਬਾਂ-ਖਰਬਾਂ ਜੂਨਾਂ `ਚੋਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੂਨ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸਭ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।

ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੋ ਕਰੇ, ਹਰਿ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਗੀ” -ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਵੱਸ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਜੋ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਉਹ ਉਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਉਹੀ ਹੈ।

ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ, ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਸਿਮਰੀਏ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਵੀਏ ਤਾਂ ਜੀਵ ਦਾ ਜਨਮਾਂ ਜਨਮਾਂਤ੍ਰਾ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜਾ ਸਦਾ ਲਈ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ੧੩।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਪਉੜੀ ਦੀ ਅਰੰਭਕ ਪੰਕਤੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਦ ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ” ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਪੰਕਤੀ `ਚ ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਵਰਤੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ ਪਉੜੀ ਦੇ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਪਉੜੀ ਵਿਚਲੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਪਦ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਨ। ਉਂਝ ਇਸ ਪੰਕਤੀ `ਚ ਤੀਜਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਦ ਅਪਾਰੁ ਵੀ ਹੈ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਕੁੱਝ ਵੇਰਵਾ ਅਰਥਾਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਏ ਹਾਂ; ਜਦਕਿ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਵੇਰਵਾ ਵੀ ਦੇਵਾਂਗੇ।

ਖ਼ੈਰ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਖ਼ਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਥੇ ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ” ਤੇ ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਇਹ ਦੋਵੇਪਦ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿਉਂ ਹਨ? -ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹਉ ਵਿਚਿ ਆਇਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਗਇਆ॥ ਹਉ ਵਿਚਿ ਜੰਮਿਆ ਹਉ ਵਿਚਿ ਮੁਆ” (ਪੰ: ੪੬੬) ਅਥਵਾ “ਮਨ ਤੂੰ ਗਾਰਬਿ ਅਟਿਆ, ਗਾਰਬਿ ਲਦਿਆ ਜਾਹਿ॥ ਮਾਇਆ ਮੋਹਣੀ ਮੋਹਿਆ, ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜੂਨੀ ਭਵਾਹਿ” (ਪੰ: ੪੪੧) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਇਸ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹੀ ਸਾਡੀ ਹਉਮੈ ਸੀ।

ਦਰਅਸਲ ਵਿਰਲੀਆਂ ਧੁਰੋਂ ਵਰੋਸਾਈਆਂ ਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਦਸ ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀਆਂ; ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਡਾ ਅਜੋਕਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਇਸ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਾਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਸਾਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਾਂ ਹੋਏ ਸਨ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਕਾਰਣ ਉਹ ਬਿਰਥਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਾਂ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਅਜੋਕਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਜਾਂ ਜਨਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਕਰਮ-ਭੋਗੀ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜਾਂ `ਚੋਂ ਵੀ ਨਿਕਲਣਾ ਪਿਆ ਸੀ।

ਅੰਤ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਸ ਚੱਲ ਰਹੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ ਵਾਲੇ ਗੇੜਾਂ `ਚੌ ਕੱਢ ਕੇ ਅਤੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਅਰਸੇ ਬਾਅਦ “ਮਿਲੁ ਜਗਦੀਸ ਮਿਲਨ ਕੀ ਬਰੀਆ।। ਚਿਰੰਕਾਲ ਇਹ ਦੇਹ ਸੰਜਰੀਆ” (ਪੰ: ੧੭੬) ਅਥਵਾ “ਭਈ ਪਰਾਪਤਿ ਮਾਨੁਖ ਦੇਹੁਰੀਆ”।। ਗੋਬਿੰਦ ਮਿਲਣ ਕੀ ਇਹ ਤੇਰੀ ਬਰੀਆ” (ਪੰ: ੧੨) ਗੁਰ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ “ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ” ਭਾਵ ਇਸ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਤੇ ਸੰਜੋਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਪਉੜੀ `ਚ ਵੀ “ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ, ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਣੀ ਹੈ ਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ-ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਜਾ ਕੇ, ਸਦਾ ਲਈ ਵਾਪਿਸ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਵੀਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇ।

ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਜੀਵ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਾਇਆ ਕੋਟੁ ਅਪਾਰੁ ਹੈ, ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ” ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵ ਲਈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਸੰਜੋਗ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਉਂਝ ਤਾਂ ਉਪ੍ਰੌਕਤ ਗੁਰ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ `ਚ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ “ਮਿਲੁ ਜਗਦੀਸ ਮਿਲਨ ਕੀ ਬਰੀਆ”, “ਗੋਬਿੰਦ ਮਿਲਣ ਕੀ ਇਹ ਤੇਰੀ ਬਰੀਆ” ਅਤੇ ਇਸ ਪਉੜੀ `ਚ ਵੀ “ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ”। ਤਾਂ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ ਲਈ ਕੇਵਲ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਤੇ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਸੰਭਲਣ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਸੰਜੋਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਜਨਮ `ਚ ਬੇਅੰਤ (ਅਪਾਰੁ) ਸਹੂਲਤਾਂ ਵਾਲਾ ਨਿਵੇਕਲਾ ਸਰੀਰ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਲਈ ਇਸ ਪੰਕਤੀ `ਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਪਦ ਅਪਾਰੁ” ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ” ਤੇ “ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਭਾਵ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਪਦ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ।

ਬਲਕਿ ਜਦੋਂ ਪਉੜੀ ਵਿਚਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਅਪਾਰੁ” ਤੇ ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ”, “ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਉੜੀ ਦੇ ਬਾਕੀ ਬੰਦਾਂ `ਚੋਂ ਖਾਸ ਕਰ “…ਆਪੇ ਰਸ ਭੋਗੀ॥ ਆਪਿ ਅਤੀਤੁ ਅਲਿਪਤੁ ਹੈ, ਨਿਰਜੋਗੁ ਹਰਿ ਜੋਗੀ” ਅਤੇ ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ, ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਵਾਲੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਪੜਚੋਲਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਉੜੀ `ਚ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਪਿਛਲੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਭਾਵ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣ ਦਾ ਹੈ। ਬੱਸ ਇਹੀ ਹਨ ਹੈ ਇਥੇ ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ”, “ਅਪਾਰੁ” ਅਤੇ ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਦਾਇਰੇ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਦਾਂ ਵੱਲ ਉਚੇਚਾ ਧਿਆਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਮਝਦੇ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਇਥੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਹੀ ਬਿਰਥਾ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਪਿਛਲੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਹੀ ਹੈ; ਦੂਜੀ ਨਹੀਂ।

ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸੁਆਲ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ? ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਕੀ ਅਰਬਾਂ-ਖਰਬਾਂ ਕਰਮ-ਭੋਗੀ ਜੂਨਾਂ ਸਮੇਂ ਨਾ ਤਾਂ ਜੀਵ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਛਾ ਤੇ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਅਦਲ ਬਦਲ ਕਰਕੇ ਮਾਨ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਨਾ ਹੀ ਜੋਗੀ, ਅਤੀਤ ਤੇ ਵਿਰਕਤ ਆਦਿ ਵਾਲੇ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਤੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੀਵਨ ਜੀਅ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੂਨਾਂ ਸਮੇਂ ਉਹ ਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਉਦਮ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੀਵ ਲਈ ਬਾਕੀ ਸਮੂਹ ਜੂਨਾਂ ਕੇਵਲ ਕੋਠਰੀਆਂ (Cells or Packages) ਹੀ ਹੂੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਜੀਵ, ਪ੍ਰਭੂ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜੀਵਨ ਢੰਗ `ਚ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਅਦਲਾ ਬਦਲੀ ਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਬਲਕਿ ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲ ਜ਼ਬਾਨ ਵੀ ਗੁੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਉਦੋਂ ਕਰਿ ਅਉਗਣ ਪਛੋਤਾਵਣਾ” (ਪੰ: ੪੭੦) ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਉਸ ਕੋਲ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚਾਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਪਉੜੀ ਵਿਚਲੇ ਅਪਾਰੁ”, “ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ” ਅਤੇ ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ, ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਵਿਸ਼ੇ ਹੈਣ ਹੀ ਨਿਰੋਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਦੂਜੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੂਨ ਨਾਲ ਨਹੀਂ।

ਪਉੜੀ ਅਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ-ਭਲੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਘੋਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਮੁੜ ਮਿਲਣਾ ਸੰਜੋਗੀ” ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਸੰਜੋਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਪਉੜੀ ਵਿਚਲੀ ਅਪਾਰੁ”, “…ਆਪੇ ਰਸ ਭੋਗੀ॥ ਆਪਿ ਅਤੀਤੁ ਅਲਿਪਤੁ ਹੈ, ਨਿਰਜੋਗੁ ਹਰਿ ਜੋਗੀ” ਅਤੇ “ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ, ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਉੜੀ `ਚ ਨਿਰੋਲ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਅਥਵਾ ਜਨਮ ਦਾ ਹੈ।

ਇਥੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ “ਕਸਿ ਕਸਵਟੀ ਲਾਈਐ, ਪਰਖੈ ਹਿਤੁ ਚਿਤੁ ਲਾਇ॥ ਖੋਟੇ ਠਉਰ ਨ ਪਾਇਨੀ, ਖਰੇ ਖਜਾਨੈ ਪਾਇ” (ਪੰ: ੫੭) ਅਨੁਸਾਰ ਜੇਕਰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਇਸਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਬਿਰਥਾ ਨਾ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਅਵਸਰ ਮਿਲਿਆ ਹੀ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਤਾ ਕਿ ਜੀਵ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰੇ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਪਾਤ੍ਰ ਬਣ ਕੇ ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ, ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਚਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਵਿਜੋਗ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਲਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਜੀਵ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸੁ-ਅਵਸਰ ਦਾ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਲਾਭ ਲਵੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ, ਚਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਵਿਜੋਗ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ `ਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਹੀ ਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਗੁਰਦੇਵ ਪਉੜੀ `ਚ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਖੋਲਦੇ ਹਨ, ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਵੀ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਹੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਜੀਵ ਅਨੰਤ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ ਨੂੰ ਸੌਖਾ ਭੋਗ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿਆਣਪਾਂ ਦੇ ਭਰਮ `ਚ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜੋਗੀ, ਅਤੀਤ, ਵਿਰਕਤ ਆਦਿ ਭਿਂਨ ਭਿੰਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਤੇ ਰੰਗਾਂ `ਚ ਵੀ ਰੰਗ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਨਾਲ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਵੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਐ ਮਨੁੱਖ! ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਤੂੰ ਮਨਮੁੱਖੀ ਰਹਿਣੀ `ਚ ਉਲਝ ਕੇ ਕਿਧਰੇ ਇਸ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਨਾ ਕਰ ਦੇਵੀਂ।

ਤੇਰੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ, ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗੀ” ਅਨੁਸਾਰ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗ ਕੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਦਾ ਲਈ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾ। ਤਾ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਾ ਪੈਣਾ ਪਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਰਾ ਇਹ ਲੋਕ ਵੀ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਵੀ, ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਣ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਅਸੀਂ ਜਦੋਂ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ `ਚ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਉਥੇ ਵੀ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੀ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਖੋਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇ ਨੰਬਰਵਾਰ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ:-

ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ ਹਉਮੈ ਮਮਤਾ ਮੋਹਣੀ, ਮਨਮੁਖਾ ਨੋ ਗਈ ਖਾਇ … “`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨਮੁੱਖ ਆਪਣਾ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਿਗੁਰੇ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਹਊਮੈ ਆਪਣਾ ਵਾਸਾ ਪੱਕਾ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਬੱਸ ਇਸੇ ਤੋਂ ਅਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਉਲਟਾ ਗੇੜ। ਅਜਿਹੇ ਮਨਮੁਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਮੋਹ-ਮਮਤਾ ਤੇ ਪੱਕੜ ਪੂਰੀ ਤ੍ਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਜੱਕੜਣ `ਚ ਲੈ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਮਨਮੁਖਾ ਨੋ ਗਈ ਖਾਇ” ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਉਂਝ ਮਾਇਆ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ਦਾ ਹੀ ਦੂਜਾ ਨਾਮ ਹੈ, ਇਹ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਵੀ ਇਸਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦਾ ਵੀ ਇਕੋ ਹੀ ਢੰਗ ਹੈ। ਉਹ ਢੰਗ ਇਹ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਮਨਮੁਖ ਵੀ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜ ਲੈਣ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ “ਤਨੁ ਮਨੁ ਹੋਵੈ ਉਜਲਾ, ਨਾਮੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ” ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਨ ਤੇ ਮਨ ਵੀ ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਜਾਣਗੇ: ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੌਂ ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪਕੜ ਮੁੱਕ ਜਾਏਗੀ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਵਾਗਉਣ ਦੇ ਗੇੜ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਲੈਣਗੇ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ “ਇਹੁ ਮਨੁ ਕੇਤੜਿਆ ਜੁਗ ਭਰਮਿਆ, ਥਿਰੁ ਰਹੈ ਨ, ਆਵੈ ਜਾਇ” `ਚ ਤਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ, ਅਸਲ `ਚ ਸਰੀਰ ਦਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਦਾ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਇਹ ਤਾਂ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਮੁੱਕਦੇ-ਬਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਤੇ ਮਾਇਕ ਮੋਹ ਮਮਤਾ ਵਾਲੀ ਪਕੜ ਕਾਰਣ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਜਿਵੇਂ ਇਸੁ ਮਨ ਕਉ ਕੋਈ ਖੋਜਹੁ ਭਾਈ॥ ਤਨ ਛੂਟੇ ਮਨੁ ਕਹਾ ਸਮਾਈ” (ਪੰ: ੩੩੦) ਅਨੁਸਾਰ ਲੰਮਾਂ ਸਮਾਂ ਭਟਕਿਆ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਛੜਿਆਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਸਾਡਾ ਮਨ ਬਾਰ ਬਾਰ ਆਉਣ ਤੇ ਜਾਣ, ਜਨਮ ਤੇ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ

ਫ਼ਿਰ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹੀ ਮਨ “ਜਾ ਹਰਿ ਬਖਸੇ ਤਾ ਗੁਰ ਮਿਲੈ, ਅਸਥਿਰੁ ਰਹੈ ਸਮਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਮਨ ਹੀ ਤੇ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ, ਨਾ ਕਿਛੁ ਮਰੈ ਨ ਜਾਇ” ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਣ `ਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰ `ਚ ਟਿੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾਅ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਤੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ ਵਾਲਾ ਗੇੜ ਵੀ ਸਦਾ ਲਈ ਕੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (ਚਲਦਾ) #Instt. 18 Gu.ki.v.02.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

(ਚਲਦਾ) #Instt. 18 Gu.ki.v.02.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.