| . |
|
☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩ ☬
(ਪੰ: 508-517)
ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ
ਸਹਿਤ
(ਕਿਸ਼ਤ-੧੭)
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੨ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ,
ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਕਲਿਜੁਗ ਮਹਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਭਗਤੀ ਖਟਿਆ ਹਰਿ ਉਤਮ ਪਦੁ
ਪਾਇਆ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਵਸਾਇਆ ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ॥ ਵਿਚੇ ਗ੍ਰਿਹ ਗੁਰ ਬਚਨਿ
ਉਦਾਸੀ ਹਉਮੈ ਮੋਹੁ ਜਲਾਇਆ॥ ਆਪਿ ਤਰਿਆ ਕੁਲ ਜਗਤੁ ਤਰਾਇਆ ਧੰਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ॥ ਐਸਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੋਈ
ਪਾਏ ਜਿਸੁ ਧੁਰਿ ਮਸਤਕਿ ਹਰਿ ਲਿਖਿ ਪਾਇਆ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਵਿਟਹੁ ਜਿਨਿ ਭ੍ਰਮਿ
ਭੁਲਾ ਮਾਰਗਿ ਪਾਇਆ॥ ੧ ॥
ਮਃ ੩॥ ਤ੍ਰੈ ਗੁਣ ਮਾਇਆ ਵੇਖਿ ਭੁਲੇ ਜਿਉ ਦੇਖਿ ਦੀਪਕਿ ਪਤੰਗ ਪਚਾਇਆ॥
ਪੰਡਿਤ ਭੁਲਿ ਭੁਲਿ ਮਾਇਆ ਵੇਖਹਿ ਦਿਖਾ ਕਿਨੈ ਕਿਹੁ ਆਣਿ ਚੜਾਇਆ॥ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਪੜਹਿ ਨਿਤ ਬਿਖਿਆ
ਨਾਵਹੁ ਦਯਿ ਖੁਆਇਆ॥ ਜੋਗੀ ਜੰਗਮ ਸੰਨਿਆਸੀ ਭੁਲੇ ਓਨਾੑ ਅਹੰਕਾਰੁ ਬਹੁ ਗਰਬੁ ਵਧਾਇਆ॥ ਛਾਦਨੁ ਭੋਜਨੁ
ਨ ਲੈਹੀ ਸਤ ਭਿਖਿਆ ਮਨਹਠਿ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ॥ ਏਤੜਿਆ ਵਿਚਹੁ ਸੋ ਜਨੁ ਸਮਧਾ ਜਿਨਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ
ਧਿਆਇਆ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ ਕਿਸ ਨੋ ਆਖਿ ਸੁਣਾਈਐ ਜਾ ਕਰਦੇ ਸਭਿ ਕਰਾਇਆ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥
ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਪਰੇਤੁ ਹੈ ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਅਹੰਕਾਰਾ॥ ਏਹ ਜਮ ਕੀ ਸਿਰਕਾਰ ਹੈ ਏਨਾੑ ਉਪਰਿ ਜਮ ਕਾ ਡੰਡੁ
ਕਰਾਰਾ॥ ਮਨਮੁਖ ਜਮ ਮਗਿ ਪਾਈਅਨਿੑ ਜਿਨੑ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਪਿਆਰਾ॥ ਜਮ ਪੁਰਿ ਬਧੇ ਮਾਰੀਅਨਿ ਕੋ ਸੁਣੈ ਨ
ਪੂਕਾਰਾ॥ ਜਿਸ ਨੋ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਤਿਸੁ ਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਿਸਤਾਰਾ॥ ੧੨ ॥
(ਪਉੜੀ ੧੨ ,
ਸਟੀਕ
ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’
ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਕਲਿਜੁਗ ਮਹਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ, ਭਗਤੀ ਖਟਿਆ, ਹਰਿ ਉਤਮ ਪਦੁ
ਪਾਇਆ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਵਸਾਇਆ, ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ॥ ਵਿਚੇ ਗ੍ਰਿਹ ਗੁਰਬਚਨਿ
ਉਦਾਸੀ, ਹਉਮੈ ਮੋਹੁ ਜਲਾਇਆ॥ ਆਪਿ ਤਰਿਆ ਕੁਲ ਜਗਤੁ ਤਰਾਇਆ, ਧੰਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ॥ ਐਸਾ ਸਤਿਗੁਰੁ
ਸੋਈ ਪਾਏ, ਜਿਸੁ ਧੁਰਿ ਮਸਤਕਿ ਹਰਿ ਲਿਖਿ ਪਾਇਆ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਵਿਟਹੁ, ਜਿਨਿ
ਭ੍ਰਮਿ ਭੁਲਾ ਮਾਰਗਿ ਪਾਇਆ॥ ੧॥ {ਪੰ: ੫੧੩}
ਪਦ ਅਰਥ :
—ਕਲਿ—ਕਲਹਿ-ਕਲੇਸ਼,
ਝਗੜੇ, ਝੰਬੇਲੇ। ਜੁਗ—ਸੰਸਾਰ,
ਅਜੋਕਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ।
ਕਲਿਜੁਗ ਮਹਿ—ਕਲਹਿ-ਕਲੇਸ਼
ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚ।
ਭਗਤੀ—ਭਗਤੀ
ਰਾਹੀਂ। ਖਟਿਆ—ਕਮਾਈ
ਕੀਤੀ, ਲਾਭ ਲਿਆ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕੀਤਾ।
ਭਗਤੀ ਖਟਿਆ—
ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਗਿਆ।
ਗੁਰਬਚਨਿ—
ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਨ
ਕਰਕੇ। ਉਦਾਸੀ—ਮੋਹ
ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਅਲਿਪਤ। ਕੁਲ—ਸਾਰਾ।
ਆਪਿ ਤਰਿਆ—ਜੀਵਨ
ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਝੰਬੇਲਿਆਂ ਭਰੇ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਜਣੇਦੀ—ਜੰਮਣ
ਵਾਲੀ, ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀ।
ਮਸਤਕਿ—ਮੱਥੇ `ਤੇ।
ਸੋਈ—
ਕੇਵਲ ਉਹੀ, ਸਾਰੇ ਨਹੀਂ।
ਜਿਸੁ ਧੁਰਿ ਮਸਤਕਿ ਹਰਿ ਲਿਖਿ
ਪਾਇਆ— ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ
ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਜਿਸ ਦੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕਰਮ ਪੁੰਗਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ
(ਜਿਵੇਂ “ਅਗੈ
ਕਰਣੀ ਕੀਰਤਿ ਵਾਚੀਐ” (ਪੰ:
੪੬੪) ਅਥਵਾ
“ਕਰਮੀ ਕਰਮੀ ਹੋਇ
ਵੀਚਾਰੁ॥ ਸਚਾ ਆਪਿ ਸਚਾ ਦਰਬਾਰੁ” (ਬਾਣੀ
ਜਪੁ) ਆਦਿ ਬੇਅੰਤ ਗੁਰਬਾਣੀ
ਫ਼ੁਰਮਾਨ)। ਵਿਟਹੁ—ਤੋਂ।
ਭ੍ਰਮਿ—ਭੁਲੇਖੇ
`ਚ। ਮਾਰਗਿ—ਰਸਤੇ
`ਤੇ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਿਧੇ ਰਾਹ `ਤੇ।
ਅਰਥ :
— “ਕਲਿਜੁਗ ਮਹਿ ਨਾਮੁ
ਨਿਧਾਨੁ, ਭਗਤੀ ਖਟਿਆ, ਹਰਿ ਉਤਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ”
ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਤੇ
ਝੰਬੇਲਿਆਂ ਭਰੇ ਸੰਸਾਰ
`ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਹੀ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਅਸਲ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਸ
ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਨਾਮ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਪਾ ਲਿਆ।
ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਸਰਬ ਉੱਤਮ ਰੁੱਤਬੇ ਨੂੰ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ
ਹੈ।
“ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਵਸਾਇਆ, ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ” -
ਤਾਂ ਤੇ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ `ਤੇ ਟੁਰ ਕੇ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ
ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਮਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਫ਼ਿਰ ਦਿਨ ਤੇ ਰਾਤ, ਸ਼ੁਆਸ-ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ, ਉਸਦੇ ਮਨ `ਚ ਹੀ
ਟਿਕਿਆਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਫ਼ਿਰ ਉਹ ਹਰ ਸਮੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਹੀ ਰੰਗਿਆ ਰੰਹਿਦਾ ਹੈ।
“ਵਿਚੇ ਗ੍ਰਿਹ ਗੁਰਬਚਨਿ ਉਦਾਸੀ, ਹਉਮੈ ਮੋਹੁ ਜਲਾਇਆ” -
ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ
ਦਾ ਪਾਲਨ ਕਰਣ ਕਰਕੇ ਗ੍ਰਿਹਸਤ `ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਵਿਰਕਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ
ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਜੜ੍ਹ, ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
“ਆਪਿ ਤਰਿਆ ਕੁਲ ਜਗਤੁ ਤਰਾਇਆ, ਧੰਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ” - ਅਜਿਹਾ
ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਮਨੁੱਖ, ਆਪ ਤਾਂ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ; ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ
ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਦਾ ਵੀ ਕਾਰਣ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਵੀ ਧੰਨਤਾ ਦੇ ਯੋਗ
ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
“ਐਸਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੋਈ ਪਾਏ, ਜਿਸੁ ਧੁਰਿ ਮਸਤਕਿ ਹਰਿ ਲਿਖਿ ਪਾਇਆ” - ਇਸ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ, ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕਰਮ ਪੁੰਗਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਸ
ਦੀ ਜੀਵਨ ਰਹਿਣੀ ਚੋਂ ਵੀ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਉਸਦਾ ਜੀਵਨ
ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਹੀ ਜੀਵਨਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ ਅਥਵਾ
ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
“ਜਨ ਨਾਨਕ ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਵਿਟਹੁ, ਜਿਨਿ ਭ੍ਰਮਿ ਭੁਲਾ ਮਾਰਗਿ
ਪਾਇਆ” - ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ,
ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸਦਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੇ
ਭਰਮਾਂ-ਭੁਲੇਖਿਆਂ `ਚ ਫ਼ਸੇ ਤੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਏ ਹੋਏ ਨੂੰ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਹੀ ਰਾਹ `ਤੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਤੇ ਭਾਂਤ ਭਾਂਤ ਦੇ ਝੰਬੇਲਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ
ਪਿਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ
ਵੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਇਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਉਹ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲੀ ਉੱਤਮ ਪਦਵੀ ਨੂੰ
ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰਦੇਵ ਇਸ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ
ਸਿਮਰਨ ਵਾਲਾ ਖਜ਼ਾਨਾ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਉਸੇ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ
ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਾਰਣ, ਮਨੁੱਖ ਗ੍ਰਿਹਸਤ `ਚ ਵਿਚਰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਵਿਰਕਤ ਰਹਿ ਕੇ
ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਣ ਦੇ ਸਮ੍ਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਦਾ
ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਤਾਂ ਸਫ਼ਲ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣ ਦਾ ਵੀ ਕਾਰਣ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰਦੇਵ ਸਲੋਕ `ਚ
“ਐਸਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੋਈ ਪਾਏ, ਜਿਸੁ
ਧੁਰਿ ਮਸਤਕਿ ਹਰਿ ਲਿਖਿ ਪਾਇਆ”
ਵਾਲੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਰਾਹੀਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਰਹੇ
ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਸਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵਾਲਾ ਸੁ-ਅਵਸਰ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਹੀ
ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਪੁੰਗਰ ਆਉਂਦੇ
ਹਨ। ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ
“ਸਚੁ ਤੇਰਾ ਦਰਬਾਰੁ ਸਬਦੁ
ਨੀਸਾਣਿਆ…. . ਨਾਨਕ ਪਾਰਖੁ ਆਪਿ, ਜਿਨਿ ਖੋਟਾ ਖਰਾ ਪਛਾਣਿਆ”
(ਪੰ: ੧੪੪) ਉਂਝ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਕਰਤੇ ਦੇ
ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਹੋਰ ਵੀ ਬੇਅੰਤ ਵਾਰ ਲਿਆ ਹੈ।
ਮਃ ੩॥ ਤ੍ਰੈਗੁਣ ਮਾਇਆ ਵੇਖਿ ਭੁਲੇ, ਜਿਉ ਦੇਖਿ ਦੀਪਕਿ ਪਤੰਗ ਪਚਾਇਆ॥
ਪੰਡਿਤ ਭੁਲਿ ਭੁਲਿ ਮਾਇਆ ਵੇਖਹਿ, ਦਿਖਾ ਕਿਨੈ ਕਿਹੁ ਆਣਿ ਚੜਾਇਆ॥ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਪੜਹਿ ਨਿਤ ਬਿਖਿਆ,
ਨਾਵਹੁ ਦਯਿ ਖੁਆਇਆ॥ ਜੋਗੀ ਜੰਗਮ ਸੰਨਿਆਸੀ ਭੁਲੇ, ਓਨਾੑ ਅਹੰਕਾਰੁ ਬਹੁ ਗਰਬੁ ਵਧਾਇਆ॥ ਛਾਦਨੁ
ਭੋਜਨੁ ਨ ਲੈਹੀ ਸਤ ਭਿਖਿਆ, ਮਨ ਹਠਿ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ॥ ਏਤੜਿਆ ਵਿਚਹੁ ਸੋ ਜਨੁ ਸਮਧਾ, ਜਿਨਿ ਗੁਰਮੁਖਿ
ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ ਕਿਸ ਨੋ ਆਖਿ ਸੁਣਾਈਐ, ਜਾ ਕਰਦੇ ਸਭਿ ਕਰਾਇਆ॥ ੨॥
{ਪੰ: ੫੧੩}
ਪਦ ਅਰਥ :
—ਦੀਪਕ—ਦੀਵੇ
`ਤੇ। ਪਤੰਗ—ਪਤੰਗਾ,
ਭੰਬਟ। ਪਚਾਇਆ
ਖੁਆਰ ਹੋਣਾ। ਦਿਖਾ—ਦੇਖੀਏ।
ਕਿਹੁ—
ਕੀ ਕੁਝ।
ਆਣਿ—ਲਿਆ
ਕੇ। ਦੂਜੈ ਭਾਇ—ਮਾਇਆ
ਦੇ ਪਿਆਰ `ਚ। ਬਿਖਿਆ—ਮਾਇਆ
ਵਾਲਾ ਜ਼ਹਿਰ। ਦਯਿ—ਪ੍ਰਭੂ
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ। ਜੰਗਮ—ਸ਼ਿਵ
ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕ ਜੋ ਸਿਰ ਤੇ ਮੋਰਾਂ ਦੇ ਖੰਭ ਰੱਖਦੇ ਤੇ ਟੱਲੀਆਂ ਵਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਮੰਗਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ।
ਗਰਬੁ—ਅਹੰਕਾਰ।
ਛਾਦਨੁ—ਕੱਪੜਾ।
ਸਤ ਭਿਖਿਆ—ਸਰਧਾ
ਨਾਲ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਭਿੱਖਿਆ।
ਨ ਲੈਹੀ—ਨਹੀਂ
ਲੈਂਦੇ। ਸਮਧਾ—ਸਮਾਧੀ
ਵਾਲਾ, ਟਿਕੇ ਹੋਏ ਮਨ ਵਾਲਾ, ਪੂਰਨ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਅਵਸਥਾ `ਚ.
ਅਰਥ :
— “ਤ੍ਰੈਗੁਣ ਮਾਇਆ ਵੇਖਿ
ਭੁਲੇ, ਜਿਉ ਦੇਖਿ ਦੀਪਕਿ ਪਤੰਗ ਪਚਾਇਆ” -
(ਕੀ ਵਿਦਵਾਨ ਤੇ ਕੀ ਤਿਆਗੀ,) ਸਾਰੇ ਹੀ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਹੀ ਰਾਹ ਤੋਂ
ਖੁੰਝੇ ਪਏ ਹਨ। ਉਂਝ ਇਹ ਸਭ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਦੁਖੀ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਭੰਬਟ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਦੇਖ
ਕੇ ਦੀਵੇ `ਤੇ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਨਾਲ ਸੜਦੇ-ਮਰਦੇ ਵੀ ਹਨ।
“ਪੰਡਿਤ ਭੁਲਿ ਭੁਲਿ ਮਾਇਆ ਵੇਖਹਿ, ਦਿਖਾ ਕਿਨੈ ਕਿਹੁ ਆਣਿ ਚੜਾਇਆ” - ਪੰਡਿਤ
ਉਂਞ ਤਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕਰਣਾ, ਪਰ ਆਪ ਮੁੜ ਮੁੜ ਕੇ ਮਾਇਆ
ਵੱਲ ਹੀ ਝਾਕਦੇ ਤੇ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੀ ਲਿਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਭੇਟਾ ਰੱਖੀ ਹੈ।
“ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਪੜਹਿ ਨਿਤ ਬਿਖਿਆ, ਨਾਵਹੁ ਦਯਿ ਖੁਆਇਆ” - ਇਸ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਲ `ਚ ਇਹ ਪੰਡਿਤ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਮਾਇਆ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਸੰਥਿਆ ਹੀ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ। ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ-ਸਿਮਰਨ ਵਾਲੇ
ਪਾਸਿਓਂ ਖੁੰਝਾਇਆਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
“ਜੋਗੀ ਜੰਗਮ ਸੰਨਿਆਸੀ ਭੁਲੇ, ਓਨਾੑ ਅਹੰਕਾਰੁ ਬਹੁ ਗਰਬੁ ਵਧਾਇਆ” -
ਜੋਗੀ ਜੰਗਮ ਤੇ ਸੰਨਿਆਸੀ
ਆਦਿ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਤਿਆਗੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਸਲ ਰਾਹ ਤੋਂ ਖੁੰਜੇ ਤੇ
ਭਟਕੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰ ‘ਆਦਿ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਤੇ ਹੀ
ਵੱਡਾ ਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸੇ ਦਾ ਅਹੰਕਾਰ ਹੀ ਵਧਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
“ਛਾਦਨੁ ਭੋਜਨੁ ਨ ਲੈਹੀ ਸਤ ਭਿਖਿਆ, ਮਨ ਹਠਿ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ” -
ਫ਼ਿਰ ਜਦੋਂ ਇਹੀ ਜੋਗੀ ਆਦਿ ਗ੍ਰਿਹਸਤੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਆਦਰ-ਸਰਧਾ ਨਾਲ ਮਿਲੀ
ਹੋਈ ਕੱਪੜੇ-ਭੋਜਨ ਆਦਿ ਦੀ ਭਿੱਖਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ। ਭਾਵ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਾਚੇ, ਥੋੜੀ ਚੀਜ਼ ਮਿਲਣ `ਤੇ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰਿਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਘੂਰਦੇ ਤੇ ਸ਼ਾਪ ਆਦਿ, ਡਰਾਵੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੀ
ਮਨ ਦੇ ਹਠ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਹੋਏ
‘ਤਿਆਗ’ ਕਾਰਣ, ਆਪਣਾ ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ ਅਜਾਈਂ ਗੁਆ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
“ਏਤੜਿਆ ਵਿਚਹੁ ਸੋ ਜਨੁ ਸਮਧਾ, ਜਿਨਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ” -
ਦਰਅਸਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ `ਚੋਂ ਉਹ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਤੇ ਸਫ਼ਲ ਜਨਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ
ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਸਿਮਰਿਆ ਹੈ। ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ
ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ `ਚ ਲੀਨ ਹੋਇਆ ਤੇ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੰਗ ਦੀ ਮਸਤੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਿਆ ਹੈ।
“ਜਨ ਨਾਨਕ ਕਿਸ ਨੋ ਆਖਿ ਸੁਣਾਈਐ, ਜਾ ਕਰਦੇ ਸਭਿ ਕਰਾਇਆ” -
ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਤੇ ਇਸ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਮਾਇਆ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਹੋਰ ਕਿਸ
ਅੱਗੇ ਪੁਕਾਰ ਕਰੀਏ? ਕਿਉਂਕਿ ਉਂਝ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਰੇ ਹੋਏ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਕਾਰ ਕਰ
ਰਹੇ ਹਨ।
ਭਾਵ ਜੇ ਇਸ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਮਾਇਆ ਦੇ ਕੁਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇਵਲ
ਮਾਇਆ ਦੇ ਰਚਨਹਾਰੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਅਰਦਾਸ ਹੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ
ਇਸ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਕੁਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਸਕਦੀ ਹੈ। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ “ਕਲਿਜੁਗ
ਮਹਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ … “ਦਾ
ਅੰਤਮ ਬੰਦ ਹੈ “…. .
ਜਿਨਿ ਭ੍ਰਮਿ ਭੁਲਾ ਮਾਰਗਿ ਪਾਇਆ”।
ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ
ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਸੇ “ਜਿਨਿ
ਭ੍ਰਮਿ ਭੁਲਾ” ਵਾਲੇ
ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੀ ਖੋਲਿਆ ਹੈ। ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਵਿਦਵਾਨ ਪੰਡਿਤ ਤੇ ਕੀ ਜੋਗੀ ਜੰਗਮ ਸਨਿੰਆਸੀ ਆਦਿ,
ਜ਼ਾਹਿਰਾ ਧਰਮੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਸਾਰੇ ਤ੍ਰੈਗੁਣੀ ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਹੀ
ਕੁਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੀ ਪਕੜ ਤੇ ਜਕੜ `ਚ ਫ਼ਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪੰਡਿਤ ਜ਼ਾਹਿਰਾ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਹਨ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ
ਨੇ “ਨਾਵਹੁ ਦਯਿ ਖੁਆਇਆ”
ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਭੁਲਾਇਆ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ “ਦੂਜੈ
ਭਾਇ ਪੜਹਿ ਨਿਤ ਬਿਖਿਆ”
ਇਹ ਪੰਡਿਤ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਕੇ ਮੂਲ਼ੋਂ ਇਹ ਲੋਕ ਬਿਖਿਆ ਭਾਵ ਝੂਠ ਦਾ ਵਾਪਾਰ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ “ਪੰਡਿਤ
ਭੁਲਿ ਭੁਲਿ ਮਾਇਆ ਵੇਖਹਿ, ਦਿਖਾ ਕਿਨੈ ਕਿਹੁ ਆਣਿ ਚੜਾਇਆ”
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਨਜ਼ਰ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾਨ
ਦਛਣਾ `ਤੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਕੋਲੋਂ ਤੇ ਕੀ ਦਛਣਾ ਆਈ ਹੈ? ਫ਼ਿਰ ਜਿਹੜੇ ਜੋਗੀ
ਜੰਗਮ ਸਨਿੰਆਸੀ ਆਦਿ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਤਿਆਗੀ ਹੋਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ
ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਤਿਅਗੀ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸਾਂ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰ, ਘਰ-ਬਾਹਰ ਤੇ ਗ੍ਰਿਹਸਤ
ਆਦਿ ਸਭ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਵੀ ਮੁੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰਿਹਸਤੀਆਂ ਦੇ ਘਰਾਂ `ਚੋਂ ਹੀ ਮੰਗਣ ਲਈ
ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗ੍ਰਿਹਸਤੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਸ਼ਰਧਾ-ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਜੋ ਕਪੜੇ-ਭੋਜਨ ਆਦਿ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਾਨ-ਦਛਣਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ; ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ `ਤੇ ਵੀ ਘੂਰਦੇ ਤੇ ਸ਼ਾਪ ਆਦਿ ਦੇ ਡਰਾਵੇ
ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਾਰਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ, ਜੋ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਘਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਸਲੀ
ਉਥੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਜਦਕਿ ਇਹ ਜੋਗੀ ਸੰਨਿਆਸੀ ਆਦਿ ਇਧਰ ਵੀ
“ਮਨ ਹਠਿ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ”
ਆਪਣੇ ਹਠ ਕਾਰਣ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਦਾ
ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਵੀ, ੳਸਲ `ਚ ਆਪਣੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ “ਜਨਮੁ
ਗਵਾਇਆ” ਅਥਵਾ ਬਿਰਥਾ
ਜਨਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੀ ਮੁੜ ਆਵਾਗਉਣ ਦਾ ਗੇੜ ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਚਕਰ ਹੀ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਇਸ ਸਾਰੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ
ਵਾਲੇ ਅਸਲ ਰਾਹ ਤੋਂ ਖੁੰਝੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਕਿ
“ਏਤੜਿਆ ਵਿਚਹੁ ਸੋ ਜਨੁ ਸਮਧਾ,
ਜਿਨਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਅ”
ਅਸਲ `ਚ ਸਫ਼ਲ ਜਨਮ ਉਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਤੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ
ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਪਉੜੀ॥ ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਪਰੇਤੁ ਹੈ, ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਅਹੰਕਾਰਾ॥ ਏਹ ਜਮ ਕੀ
ਸਿਰਕਾਰ ਹੈ, ਏਨਾੑ ਉਪਰਿ ਜਮ ਕਾ ਡੰਡੁ ਕਰਾਰਾ॥ ਮਨਮੁਖ ਜਮ ਮਗਿ ਪਾਈਅਨਿੑ, ਜਿਨੑ ਦੂਜਾ ਭਾਉ
ਪਿਆਰਾ॥ ਜਮਪੁਰਿ ਬਧੇ ਮਾਰੀਅਨਿ, ਕੋ ਸੁਣੈ ਨ ਪੂਕਾਰਾ॥ ਜਿਸ ਨੋ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਤਿਸੁ ਗੁਰੁ ਮਿਲੈ,
ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਿਸਤਾਰਾ॥ ੧੨॥ {ਪੰ: ੫੧੩}
ਪਦ ਅਰਥ :
—ਪਰੇਤੁ—ਭੂਤ,
ਜਿਹੜਾ ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ। “ਮਾਇਆ
ਮੋਹੁ ਪਰੇਤੁ ਹੈ, ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਅਹੰਕਾਰਾ” —ਇਹ
ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਲੋਭ ਮੋਹ ਅਹੰਕਾਰ ਆਦਿ ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ ਹੀ ਅਸਲ `ਚ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਕਰਣ ਲਈ
ਭੂਤ-ਪ੍ਰੇਤ ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਪ੍ਰਚਲਤ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ।
ਡੰਡੁ—ਡੰਡਾ।
ਕਰਾਰਾ—ਕਰੜਾ,
ਤਕੜਾ। ਡੰਡੁ ਕਰਾਰਾ—
ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ। ਮਗਿ—ਰਸਤੇ
`ਤੇ। ਜਮ ਮਗਿ ਪਾਈਅਨਿ—ਜਮ
ਦੇ ਰਸਤੇ ਪਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫ਼ਿਰ
ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦਾ ਗੇੜ।
ਸਿਰਕਾਰ—ਰਈਅਤ, ਪਰਜਾ।
ਪਾਈਅਨਿੑ—ਪਾਏ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਮਪੁਰਿ—ਜਮ
ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ `ਚ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ, ਮਨੁਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਬਿਰਥਾ ਹੋਣਾ ਤੇ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹੀ ਹੈ ਜਮਪੁਰ।
ਮਾਰੀਅਨਿ—ਮਾਰੀਦੇ
ਹਨ, ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਭਰਣਾ।
ਅਰਥ :
— “ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਪਰੇਤੁ ਹੈ,
ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਅਹੰਕਾਰਾ” -
ਮਨੁੱਖਾ ਦੀ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਵਾਲੀ ਪਕੜ ਹੀ ਅਸਲ `ਚ ਉਸ ਦੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਲਈ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਹਨ,
ਨਾ ਕਿ ਪ੍ਰਚਲਤ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ। ਦਰਅਸਲ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ `ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਦੀ ਪਕੜ ਹੀ
ਨੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ `ਚ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਅਹਿੰਕਾਰ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਲਈ ਸੌਖਾ
ਰਸਤਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
“ਏਹ ਜਮ ਕੀ ਸਿਰਕਾਰ ਹੈ, ਏਨਾੑ ਉਪਰਿ ਜਮ ਕਾ ਡੰਡੁ ਕਰਾਰਾ” -
ਇਸ ਲਈ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ
ਦੀ ਪਕੜ ਹੀ, ਅਸਲ `ਚ ਜਮ ਰੂਪ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਈਅਤ ਹਨ। ਭਾਵ ਇਸ ਮੋਹ
ਮਾਇਅ ਦੀ ਪਕੜ ਸਮੇਂ, ਵਿਕਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਸੌਖੇ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਣ ਲਈ ਇਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ ਸਮੇਂ ਵਿਕਾਰ ਰੂਪ ਜਮ ਦਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ `ਤੇ
(ਜਮ ਕਾ ਡੰਡੁ ਕਰਾਰਾ)
ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਚੱਲ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ।
ਭਾਵ ਇਥੇ ਜਮ ਦੀ ਗੱ, ਪ੍ਰਚਲਤ ਗਰੁੜ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਨਹੀਂ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਆਦਿ
ਵਿਕਾਰ ਹੀ ਅਸਲ ਜਮ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਬਿਰਥਾ ਕਰਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਦੇ ਹਨ।
ਮਨੁੱਖ ਜਦੋਂ ਆਪਣੇ ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ ਦੇ ਅਸਲ ਮਕਸਦ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਤੇ ਗੁਰੂ ਵਿਹੂਣਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਡੁਬਿਆ ਰਹਿ
ਕੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਵਿਕਾਰ ਹੀ ਉਸਦੇ ਇਸ ਅਮੁੱਲੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸੇ ਤੋਂ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜੀਵ ਮੁੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਤੇ ਜੂਨਾਂ-ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ
ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਇਸੇ ਭੇਦ ਨੂੰ ਗੁਰਦੇਵ ਅਗ਼ਲੀ
ਪੰਕਤੀ `ਚ ਆਪ ਵੀ ਖੋਲ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ:-
“ਮਨਮੁਖ ਜਮ ਮਗਿ ਪਾਈਅਨਿੑ, ਜਿਨੑ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਪਿਆਰਾ” - ਆਪਣੇ
ਮਨ ਪਿਛੇ ਟੁਰਨ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਦਾ ਪਿਆਰ ਮਿੱਠਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜਮਰਾਜ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ
ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ, ਅਜਿਹੇ ਦੁਨੀਆਦਾਰ ਹੀ ਕਾਮਾਦਿਕ ਵਿਕਾਰਾਂ ਰੂਪ ਜਮ ਦੀ ਰਈਅਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨਮੁਖ ਜਮ-ਪੁਰੀ ਭਾਵ ਮੁੜਂ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ
ਹੀ ਪੈਨਦੇ ਹਨ।
“ਜਮਪੁਰਿ ਬਧੇ ਮਾਰੀਅਨਿ, ਕੋ ਸੁਣੈ ਨ ਪੂਕਾਰਾ”
ਉਹ ਵਿਕਾਰ ਰੂਪ ਜਮ ਦੇ ਬੱਝੇ ਹੋਏ,
ਅਥਵਾ ਜਮ ਦੀ ਰਈਅਤ ਕਾਮਾਦਿਕ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵੱਸ `ਚ ਪਏ ਹੋਏ ਮਾਰੀਦੇ ਤੇ ਦੁਖੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਵ ਮਨਮੁਖ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ,
ਭਟਕਣਾ, ਚਿੰਤਾਵਾਂ, ਝੋਰਿਆਂ ਕਾਰਣ ਤੜਫ਼ਦੇ ਜਨਮ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਕਾਰਾਂ
ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਛੁਡਾ ਸਕਦਾ। ਫ਼ਿਰ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਹ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ ਭੋਗਦੇ
ਤੇ ਪਛਤਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਕੂਕ-ਫ਼ਰਿਆਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦਾ।
“ਜਿਸ ਨੋ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ, ਤਿਸੁ ਗੁਰੁ ਮਿਲੈ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਿਸਤਾਰਾ” - ਜਿਸ
ਮਨੁੱਖ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਹਰ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਹ
ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇਂ ਉਸ ਦਾ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਵਰਗੇ ਭੂਤਾਂ-ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਤੇ
ਕਾਮਾਦਿਕਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ `ਚ ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਇਹ ਲੋਕ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਵੀ
ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ੧੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ
ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸਲ ਇਥੇ ਭੂਤ-ਪ੍ਰੁੇਤ ਜਮ ਤੇ ਜਮਪੁਰ ਆਦਿ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰਚਨਾਵਾਂ
ਰਾਹੀਂ ਲੰਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਭੂਤ ਪ੍ਰੁੇਤ ਹਨ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ
ਦੇ ਸੰਗਲ ਤੇ ਜਮ, ਜਮਪੁਰ ਆਦਿ ਹਨ ਹਉਮੈ ਕਾਮ ਕ੍ਰੌਧ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ
ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰਦੇਵ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਹੀ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ
ਜੀਵਨ ਭਰ ਗੁਰੂ-ਵਿਹੂਣਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਮਨਮੁਖੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ `ਚ ਉਸ ਦਾ
ਜੀਵਨ, ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿਣ ਕਾਰਣ ਕੁਰਾਹੇ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਮੁੱਲੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਭਰਪੂਰ ਹਾਲਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋੇਂ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਰੂਪ
ਭੂਤ-ਪ੍ਰੇਤ ਉਪ੍ਰੰਤ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਹਉਮੈ ਲੋਭ ਮੋਹ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਰੂਪੀ ਜਮ, ਮਨਮੁਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਹ
(ਜਮ-ਮਗ) `ਤੇ ਟੋਰ ਕੇ ਸਿਧਾ ਜਮ ਪੁਰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਤੇ
ਭਾਰੂ ਹੋਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਨਿ: ਰਸ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਭਟਕਣਾ, ਚਿੰਤਾਂਵਾਂ,
ਝੋਰਿਆਂ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਉਖਾੜਾਂ ਭਰਿਆ ਬੀਤਦਾ ਹੈ।
ਬਲਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਮਨਮੁਖੀ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਨਸ਼ੇ, ਵਿਭਚਾਰ, ਦੁਸ਼ਕਰਮ,
ਜੁਰਮ ਤੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਗੁਣਾਹ ਹੀ ਆਪਣਾ ਅੱਡਾ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਕਈ ਵਾਰ ਮਨਮੁਖਾਂ
ਦੇ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਲਾ-ਇਲਾਜ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ
ਆਪਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸੁਆਸ ਵੀ ਪੂਰੇ ਕਰਣੇ ਦੂਭਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਬਾਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਗਾਤਰ
ਤੜਫ਼ਦਾ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਅਰਦਾਸਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗਾ ਹੈ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਮੌਤ ਹੀ
ਨਸੀਬ ਹੋ ਜਾਵੇ।
ਜੇ ਇਤਨਾ ਨਾ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਵੀ ਨਿਰਾ-ਪੁਰਾ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਗ੍ਰਸਿਆ ਰਹਿਣ
ਕਾਰਣ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣਾ ਜਨਮ ਥਿਰਥਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ `ਚ ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਉਹ ਜ਼ਾਹਿਰਾ
ਵੱਡਾ ਧਰਮੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਸੇਵਕ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਇਨਸਾਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਗੁਰੂ-ਵਿਹੂਣਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ
ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਉਸਦੀ ਹਾਲਤ
“ਪੁੰਨੀ ਪਾਪੀ ਆਖਣੁ ਨਾਹਿ॥ ਕਰਿ
ਕਰਿ ਕਰਣਾ ਲਿਖਿ ਲੈ ਜਾਹੁ॥ ਆਪੇ ਬੀਜਿ ਆਪੇ ਹੀ ਖਾਹੁ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੀ ਆਵਹੁ ਜਾਹੁ”
(ਬਾਣੀ ਜਪੁ)
ਜਾਂ “ਜਪੁ
ਤਪੁ ਸੰਜਮੁ ਸਾਧੀਐ, ਤੀਰਥਿ ਕੀਚੈ ਵਾਸੁ॥ ਪੁੰਨ ਦਾਨ ਚੰਗਿਆਈਆ, ਬਿਨੁ ਸਾਚੇ ਕਿਆ ਤਾਸੁ॥ ਜੇਹਾ
ਰਾਧੇ ਤੇਹਾ ਲੁਣੈ, ਬਿਨੁ ਗੁਣ ਜਨਮੁ ਵਿਣਾਸੁ”
(ਪੰ: ੫੭) ਆਦਿ ਬੇਅੰਤ ਗੁਰਬਾਣੀ
ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ। ਬਲਕਿ ਚਲਦੀ ਪਉੜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ
“ਮਨਮੁਖ ਜਮ ਮਗਿ ਪਾਈਅਨਿੑ, ਜਿਨੑ
ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਪਿਆਰਾ॥ ਜਮਪੁਰਿ ਬਧੇ ਮਾਰੀਅਨਿ, ਕੋ ਸੁਣੈ ਨ ਪੂਕਾਰਾ”
ਅਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਵਿਚਲੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਨੁਸਾਰ
“ਮਨਹਠਿ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ”
ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਥੇ ਦੌਰਾਅ ਦੇਵੀਏ ਕਿ ਪਉੜੀ `ਚ
ਪ੍ਰੁੇਤ, ਜਮ, ਜਮਪੁਰ, ਜਮ-ਮਗ ਜਾਂ
ਜਮ ਕੀ ਸਿਰਕਾਰ ਆਦਿ
ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਕਿਸੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਇਥੇ ਇਹ ਸਾਰੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਨਮੁਖਾਂ ਲਈ ਹੈ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ
“ਜਿਨੑ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਪਿਆਰਾ”
ਭਾਵ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਲਿਪਤ
ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਮਨਮੁਖ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਖਾਂਦੇ ਹਨ
ਅਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ
“ਕਰਿ ਅਉਗਣ ਪਛੋਤਾਵਣਾ”
ਉਪ੍ਰੰਤ ਇਸ ਪਉੜੀ ਵਿਚਲੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਨੁਸਾਰ
“ਜਮਪੁਰਿ ਬਧੇ ਮਾਰੀਅਨਿ, ਕੋ ਸੁਣੈ
ਨ ਪੂਕਾਰਾ” ਜਾਂ
“ਮਨਮੁਖ ਜਮ ਮਗਿ ਪਾਈਅਨਿੑ”
ਅਤੇ
“ਜਮ ਕਾ ਡੰਡੁ
ਕਰਾਰਾ”।
ਅਰਥ ਹਨ:- ਕੀਤੇ
ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਕਰਮਭੋਗੀ ਜੂਨਾਂ ਹੀ ਭੋਗਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਸ `ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਫਿਲ਼ਰ”
ਜਿਸ ਨੋ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ, ਤਿਸੁ ਗੁਰੁ
ਮਿਲੈ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਿਸਤਾਰਾ”
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਰੂਪੀ ਭੂਤਾਂ-ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਰੂਪ ਜਮਾਂ ਤੌਂ
ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਉੜੀ ਅਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਪਉੜੀ
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਤੋਂ ਅਣਜਾਨ ਤੇ ਅਗਿਆਨੀ ਹੋਣ ਕਾਰਣ,
ਮਨਮੁਖ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਹੀ ਚਿਪਟਿਆ ਤੇ ਉਸੇ `ਚ ਖੱਚਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਇਹੀ ਹਨ ਉਸਦੇ
ਅਮੁੱਲੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਣ ਲਈ ਅਸਲ ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤ ਨਾ ਕਿ ਪ੍ਰਚਲਤ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਭੂਤ-ਪ੍ਰੇਤ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਰੂਪ ਭੂਤ-ਪ੍ਰੇਤ ਚਿਮੜੇ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਰਸਤਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਣ ਲਈ ਕਾਮਾਦਿਕ ਵਿਕਾਰਾਂ ਰੂਪੀ ਜਮ
ਨੂੰ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੌਖੇ ਹੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ (ਜਮ ਮਾਰਗ) `ਤੇ ਲਾ ਕੇ ਜਮਪੁਰੀ `ਚ ਪਹੁੰਚਾਉਣ
ਦਾ ਭਾਵ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜੇ ਖੁਆਉਣ ਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਉੜੀ `ਚ ਆਏ ਲਫ਼ਜ਼ ਜਮ, ਜਮ-ਮਾਰਗ ਤੇ ਜਮ
ਪੂਰੀ ਕੀ ਹਨ? ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਣ ਲਈ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਥੇ ਅਜਿਹੇ ਰੋਚਕ ਢੰਗ ਨਾਲ
ਪ੍ਰਚਲਤ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਹੈ ਤਾਕਿ ਗੁਰਮੱਤ ਗਿਆਤਾ ਲਈ ਇਸਦੀ ਸਚਾਈ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣਾ
ਔਖਾ ਨਾ ਹੋਵੇ।
ਪਉੜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਜਮ ਤੋਂ ਅਰਥ ਹੈ ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ। ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ
ਸੱਚ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਖੁੰਝ ਕੇ
ਜਮ ਦੀ ਸਿਰਕਾਰ ਭਾਵ
ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਖੱਚਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਮ ਭਾਵ ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਹ `ਤੇ (ਜਮ-ਮਾਰਗ
`ਤੇ) ਸੌਖਾ ਪਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਤਾਂ ਔਖਾ ਬਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ
ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸ ਲਈ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਈ ਵੀ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਤੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ-ਗਰਭਾਂ ਵਾਲਾ ਗੇੜ
ਪੱਕਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਉਸੇ ਨੂੰ ਇਥੇ ਨਾਮ ਸਿਦੱਤੇ ਹਨ ਉਸ ਮਨਮੁਖ ਦਾ (ਜਮਪੁਰੀ
ਜਾਂ
ਜਮਪੁਰ `ਚ ਵਾਸਾ)
ਇਥੇ ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਹਨ ਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ ਜਿਨ੍ਹਾਂ
ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ-ਮਾਇਆ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਸਫ਼ਲ
ਜਨਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਗੇੜ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ
ਲੋਕ-ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ
“ਕਲਿਜੁਗ ਮਹਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ. .”
`ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਦੱਸ ਰਹੇ
ਹਨ, ਸੰਸਾਰਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਭਾਵੇਂ ਕਿਤਨਾ ਵੀ ਕਲਹਿ-ਕਲੇਸ਼ ਵਾਲਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਜੀਊੜੇ
ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ
ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਣ `ਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਜਨਮ ਤਾਂ ਸਫ਼ਲ ਕਰਦੇ
ਹੀ ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣ ਦਾ ਵੀ ਕਾਰਣ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਉਂਦੇ
ਹਨ “ਜਨ ਨਾਨਕ ਬਲਿਹਾਰੀ
ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਵਿਟਹੁ ਜਿਨਿ ਭ੍ਰਮਿ ਭੁਲਾ ਮਾਰਗਿ ਪਾਇਆ”
ਭਾਵ ਭਰਮਾਂ `ਚ ਫ਼ਸਿਆਂ ਤੇ ਕੁਰਾਹੇ
ਪਿਆਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਿਧੇ ਰਾਹ ਪਾਉਣ ਦੀ ਸਮ੍ਰਥਾ ਵੀ ਕੇਵਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪਾਸ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ
ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕੋਲ ਇਹ ਸਮ੍ਰਥਾ ਨਹੀਂ।
ਉਪ੍ਰੰਤ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ
“ਤ੍ਰੈ ਗੁਣ ਮਾਇਆ ਵੇਖਿ ਭੁਲੇ. .”
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ
ਹਨ ਕਿ ਸਾਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਤਾਂ ਕੀ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ, ਵਿਦਵਾਨ ਪੰਡਿਤ, ਜੋਗੀ ਜੰਗਤ ਸੰਨਿਆਸੀ
ਆਦਿ ਵੀ ੲਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵਾਰ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਚ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਵੀੇ
ਆਪਣਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਗੱਲ ਇਥੇ ਵੀ ਉਹੀ ਹੈ ਕੇਵਲ ਉਹੀ
ਬਚਦੇ ਹਨ “ਏਤੜਿਆ ਵਿਚਹੁ
ਸੋ ਜਨੁ ਸਮਧਾ ਜਿਨਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ”
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ
ਕੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ
ਦਾ ਲੋਕ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਪਉੜੀ
ਵਿਚਲੀ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਖੋਲਿਆ ਹੈ।
(ਚਲਦਾ)
#Instt. 17 Gu.ki.v.02.014#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING
LOADED IN ISTTS. Otherwise about
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the
Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit
Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but
easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of
Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/-
(in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free
distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’,
Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N.
Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New
Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |