.

☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩ ☬

(ਪੰ: 508-517)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੧੨)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੭ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਕਾਇਆ ਹੰਸ ਕਿਆ ਪ੍ਰੀਤਿ ਹੈ ਜਿ ਪਇਆ ਹੀ ਛਡਿ ਜਾਇ॥ ਏਸ ਨੋ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਕਿ ਖਵਾਲੀਐ ਜਿ ਚਲਦਿਆ ਨਾਲਿ ਨ ਜਾਇ॥ ਕਾਇਆ ਮਿਟੀ ਅੰਧੁ ਹੈ ਪਉਣੈ ਪੁਛਹੁ ਜਾਇ॥ ਹਉ ਤਾ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿਆ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵਾ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਤੋ ਖਸਮ ਕਾ ਜਿ ਰਹਾ ਸਚਿ ਸਮਾਇ॥ ੧ 

ਮਃ ੩॥ ਏਕੋ ਨਿਹਚਲ ਨਾਮ ਧਨੁ ਹੋਰੁ ਧਨੁ ਆਵੈ ਜਾਇ॥ ਇਸੁ ਧਨ ਕਉ ਤਸਕਰੁ ਜੋਹਿ ਨ ਸਕਈ ਨਾ ਓਚਕਾ ਲੈ ਜਾਇ॥ ਇਹੁ ਹਰਿ ਧਨੁ ਜੀਐ ਸੇਤੀ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਜੀਐ ਨਾਲੇ ਜਾਇ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਤੇ ਪਾਈਐ ਮਨਮੁਖਿ ਪਲੈ ਨ ਪਾਇ॥ ਧਨੁ ਵਾਪਾਰੀ ਨਾਨਕਾ ਜਿਨਾੑ ਨਾਮ ਧਨੁ ਖਟਿਆ ਆਇ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਬੁ ਅਤਿ ਵਡਾ ਸਚੁ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਤਿਸ ਕੈ ਵਸਿ ਹੈ ਸਭੁ ਤਿਸ ਕਾ ਚੀਰਾ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਈਐ ਨਿਹਚਲੁ ਧਨੁ ਧੀਰਾ॥ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ ਭੇਟੈ ਗੁਰੁ ਸੂਰਾ॥ ਗੁਣਵੰਤੀ ਸਾਲਾਹਿਆ ਸਦਾ ਥਿਰੁ ਨਿਹਚਲੁ ਹਰਿ ਪੂਰਾ॥ ੭ 

(ਪਉੜੀ ੭, ਸਟੀਕ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਕਾਇਆ ਹੰਸ ਕਿਆ ਪ੍ਰੀਤਿ ਹੈ, ਜਿ ਪਇਆ ਹੀ ਛਡਿ ਜਾਇ॥ ਏਸ ਨੋ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਕਿ ਖਵਾਲੀਐ, ਜਿ ਚਲਦਿਆ ਨਾਲਿ ਨ ਜਾਇ॥ ਕਾਇਆ ਮਿਟੀ ਅੰਧੁ ਹੈ, ਪਉਣੈ ਪੁਛਹੁ ਜਾਇ॥ ਹਉ ਤਾ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿਆ, ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵਾ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਤੋ ਖਸਮ ਕਾ, ਜਿ ਰਹਾ ਸਚਿ ਸਮਾਇ॥ ੧॥ {ਪੰ: ੫੧੦-੫੧੧}

ਪਦ ਅਰਥ : — ਕਾਇਆ—ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ। ਹੰਸ—ਜੀਵ-ਆਤਮਾ। ਕਿਆ ਪ੍ਰੀਤਿ—ਇਹ ਕਾਹਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਹੈ? , ਕੱਚੀ ਪ੍ਰੀਤ ਹੈ, ਕੱਚੀ ਸਾਂਝ ਹੈ। ਪਇਆ ਹੀ—ਪਈ ਨੂੰ ਹੀ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਉਥੇ ਪਿਆਂ ਹੀ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਉਥੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ। ਕਿ—ਕੀ। ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਕਿ ਖਵਾਲੀਐ—ਕੂੜ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ? ਅੰਧੁ—ਗਿਆਨ-ਹੀਣ, ਸੋਝੀ ਰਹਿਤ। ਪਉਣੈ—ਪਉਣ ਨੂੰ, ਜੀਵਾਤਮਾ ਨੂੰ। ਪਉਣੈ ਪੁਛਹੁ ਜਾਇ—ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਤਾਂ, ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਕੇਵਲ ਆਤਮਾ ਤੋਂ ਹੀ ਪੁਛਿਆ ਜਾਣਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰੀਰ ਤਾਂ ਨਾਲ ਗਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਹਉ ਤਾ— ਮੈਂ ਤਾਂ, ਭਾਵ ਮੈਂ ਆਤਮਾ। ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ—ਮੁੜ ਮੁੜ। ਆਵਾ ਜਾਇ—ਆਉਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵਾ ਜਾਇ—ਮੁੜ ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਜਾਤੋ—ਪਹਿਚਾਣਿਆ। ਜਿ—ਜਿਸ ਕਰਕੇ, ਜੇਕਰ। ਸਚਿ—ਸਦਾ ਥਿਰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ। ਰਹਾ—ਮੈਂ ਰਹਾਂ। ਜਿ ਰਹਾ ਸਚਿ ਸਮਾਇ—ਮੈਂ ਆਤਮਾ ਜੇ (ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਸਰੀਰ ਦੀ ਬਜਾਏ) ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜੀ ਰਹਿੰਦੀ, ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਹੋਈ ਰਹਿੰਦੀ, ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਚਲਦੀ।

ਅਰਥ : — ਕਾਇਆ ਹੰਸ ਕਿਆ ਪ੍ਰੀਤਿ ਹੈ, ਜਿ ਪਇਆ ਹੀ ਛਡਿ ਜਾਇ” -ਸਰੀਰ ਤੇ ਆਤਮਾ ਦਾ ਇਹ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਹੀ ਭਲਾ ਕੀ ਹੋਇਆ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਹੈ ਹੀ ਕੱਚਾ? ਕਿਉਂਕਿ ਅੰਤ ਸਮੇਂ, ਆਤਮਾ, ਉਸ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਥੇ ਹੀ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪ ਟੁਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਏਸ ਨੋ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਕਿ ਖਵਾਲੀਐ, ਜਿ ਚਲਦਿਆ ਨਾਲਿ ਨ ਜਾਇ” - ਜਦਕਿ ਸਰੀਰ, ਜਿਸਨੇ ਟੁਰਣ ਵੇਲੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ, ਪਰ ਉਸੇ ਨੂੰ ਕੂੜ ਕਰਮਾਂ ਨਾਲ ਪਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਅਜਿਹੇ ਸਰੀਰ ਕੂੜ ਵਲੇਵੇ ਭਾਵ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕੂੜ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਕੀ ਲਾਭ? ਫ਼ਿਰ ਅਤਮਾ ਰਾਹੀਂ, ਇਸ ਸਰੀਰ ਲਈ ਕੀਤੀ ਅਜਿਹੀ ਕੂੜ ਕਮਾਈ ਆਖ਼ਿਰ ਪਵੇਗੀ ਕਿਸ ਦੇ ਲੇਖੇ `ਚ?

ਕਾਇਆ ਮਿਟੀ ਅੰਧੁ ਹੈ, ਪਉਣੈ ਪੁਛਹੁ ਜਾਇ” - ਜਦਕਿ ਸਰੀਰ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਪੁੱਤਲਾ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਹੈ ਹੀ ਅੰਧਾ, ਗਿਆਨ ਤੇ ਸੋਝੀ ਹੀਣ। ਤਾਂ ਤੇ ਝੂਠ ਬੋਲ ਬੋਲ ਕੇ ਪਾਲੇ ਹੋਏ ਇਸ ਸਰੀਰ ਦਾ ਲੇਖਾ ਵੀ ਉਸ ਜੀਵਾਤਮਾ ਤੋਂ ਹੀ ਮੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਸਦੀਵੀ ਹੈ ਤੇ ਜਿਹੜੀ ਇਸ ਝੂਠੀ ਕਮਾਈ `ਚ, ਸਰੀਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੱਕ ਇਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ।

ਹਉ ਤਾ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿਆ, ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵਾ ਜਾਇ” - ਫ਼ਿਰ ਜੇ ਇਧਰ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ ਕਿ ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪਾਲਣ `ਚ ਕਿਉਂ ਲੱਗੀ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਉੱਤਰ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ `ਚ ਫਸੀ ਰਹੀ, ਇਸੇ ਤੋਂ ਮੈਂ ਹੁਣ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਈ ਹਾਂ।

ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਤੋ ਖਸਮ ਕਾ, ਜਿ ਰਹਾ ਸਚਿ ਸਮਾਇ” -ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਲੋਕ ਰਾਹੀਂ ਤੀਜੇ ਜਾਮੇ `ਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੜੀ ਹੋਈ ਤੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੇ ਜਨਮ-ਮਰਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਈ ਆਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਹੋ ਕੇ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਖਸਮ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਨੂੰ ਨਾ ਪਛਾਣਿਆ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅੱਜ ਮੈਂ ਵੀ ਇਸ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੀ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਵਾਲੀ ਖੁਆਰੀ ਤੋਂ ਬੱਚੀ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਸਦਾ ਲਈ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ, ਸੱਚੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦੀ। ੧।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਗੁਰਦੇਵ ਸਲੋਕ `ਚ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣਾ ਮੰਨ ਕੇ ਪਾਲਣ ਲਈ ਹਰੇਕ ਮੰਦੇ ਤੋਂ ਮੰਦਾ ਢੰਗ ਵੀ ਵਰਤ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਕੂੜ ਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਸਰੀਰ ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਜੀਵਾਤਮਾ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਕਾਰਣ ਹੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਰੀਰ ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਕੇਵਲ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਪੁੱਤਲਾ ਅਗਿਆਨੀ-ਅੰਧਾ ਤੇ ਸੋਝੀ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਫ਼ਿਰ ਇਸ ਸਰੀਰ ਦੇ ਮੋਹ `ਚ ਅੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ, ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੱਸ ਰਹੀ ਜੀਵਾਤਮਾ ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਅਚਾਣਕ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇੱਕਲਾ ਛੱਡ ਕੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਜਾ ਕੇ ਜੀਵਾਤਮਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਹ ਬਿਨਸਨਹਾਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਝੂਠੇ ਮੋਹ `ਚ ਹੀ ਫ਼ਸੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਰ ਤਦ ਤੀਕ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਉਹ ਸੁਅਵਸਰ, ਉਸ ਦੇ ਹੱਥੋ ਨਿਕਲ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ `ਚ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ, ਉਸ ਸਰੀਰ ਦੇ ਮੋਹ `ਚ ਫ਼ਸੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕੀ ਜੀਵਾਤਮਾ ਨੂੰ, ਅਗਿਆਨਤਾ ਵੱਸ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਜਨਮ –ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਭੋਗਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਪਛਤਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਰੋਂਦੀ-ਕੁਰਲਾਂਦੀ ਤੇ ਪਛਤਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਕਾਸ਼! ਮੈਂ ਕੂੜੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੋਹ ਤਿਆਗ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਅੱਜ ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਮਾ ਚੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ। ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਹਉ ਤਾ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿਆ, ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵਾ ਜਾਇ” ਇਹ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੇ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਵਾਲੇ ਗੇੜ ਨਾ ਕੱਟਣੇ ਪੈਂਦੇ।

ਉਂਜ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਹੋਰ ਵੀ ਬੇਅੰਤ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹਨ ਜਿਵੇਂ “ਮਾਟੀ ਅੰਧੀ ਸੁਰਤਿ ਸਮਾਈ॥ ਸਭ ਕਿਛੁ ਦੀਆ ਭਲੀਆ ਜਾਈ॥ ਅਨਦ ਬਿਨੋਦ ਚੋਜ ਤਮਾਸੇ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸੋ ਹੋਣਾ ਜੀਉ” (ਪੰ: ੧੦੦) ਅਤੇ “ਇਹੁ ਤਨੁ ਹੋਸੀ ਖਾਕ, ਨਿਮਾਣੀ ਗੋਰ ਘਰੇ…. ਜਾਲਣ ਗੋਰਾਂ ਨਾਲਿ ਉਲਾਮੇ ਜੀਅ ਸਹੇ” (ਪੰ: ੪੮੮) ਆਦਿ।

ਮਃ ੩॥ ਏਕੋ ਨਿਹਚਲ ਨਾਮ ਧਨੁ, ਹੋਰੁ ਧਨੁ ਆਵੈ ਜਾਇ॥ ਇਸੁ ਧਨ ਕਉ ਤਸਕਰੁ ਜੋਹਿ ਨ ਸਕਈ, ਨਾ ਓਚਕਾ ਲੈ ਜਾਇ॥ ਇਹੁ ਹਰਿ ਧਨੁ ਜੀਐ ਸੇਤੀ ਰਵਿ ਰਹਿਆ, ਜੀਐ ਨਾਲੇ ਜਾਇ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਤੇ ਪਾਈਐ, ਮਨਮੁਖਿ ਪਲੈ ਨ ਪਾਇ॥ ਧਨੁ ਵਾਪਾਰੀ ਨਾਨਕਾ, ਜਿਨਾੑ ਨਾਮ ਧਨੁ ਖਟਿਆ ਆਇ॥ ੨॥ {ਪੰ: ੫੧੧}

ਪਦ ਅਰਥ : —ਤਸਕਰੁ—ਚੋਰ। ਜੋਹਿ ਨ ਸਕਈ—ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਓਚਕਾ—ਗੰਢ-ਕੱਪ। ਜੀਐ ਸੇਤੀ—ਜਿੰਦ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ। ਪਲੇ ਨ ਪਾਇ—ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਧਨੁ—ਮੁਬਾਰਕ, ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ। ਵਾਪਾਰੀ—ਅਸੀ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਵਣਜ ਕਰਣ ਲ਼ਈ ਵਣਜਾਰੇ ਆਏ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸੁਆਸਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਮਿਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਇ—ਏਥੇ ਆ ਕੇ, ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆ ਕੇ।

ਅਰਥ : — “ਏਕੋ ਨਿਹਚਲ ਨਾਮ ਧਨੁ, ਹੋਰੁ ਧਨੁ ਆਵੈ ਜਾਇ” - ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਇਕੋ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਧਨ ਹੈ ਜੋ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਸਮੂਚੇ ਸੰਸਾਰਕ ਧਨ-ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਕਦੇ ਮਿਲਦੀਆ ਹਨ ਤੇ ਕਦੇ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਦੀਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਇਸੁ ਧਨ ਕਉ ਤਸਕਰੁ ਜੋਹਿ ਨ ਸਕਈ, ਨਾ ਓਚਕਾ ਲੈ ਜਾਇ” - ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਧਨ ਵੱਲ ਕੋਈ ਚੋਰ ਅੱਖ ਚੁੱਕ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਗੰਢ-ਕੱਪ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਖੋਹ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਹੁ ਹਰਿ ਧਨੁ ਜੀਐ ਸੇਤੀ ਰਵਿ ਰਹਿਆ, ਜੀਐ ਨਾਲੇ ਜਾਇ” -ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ-ਰੂਪ ਧਨ, ਸਦਾ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਿਭਦਾ ਵੀ ਜਿੰਦ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਿ ਹੋਂਦ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਸਦਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਘਰ `ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਜੀਵਨ ਦਾਤਾ ਹੀ ਉਹੀ ਹੈ।

ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਤੇ ਪਾਈਐ, ਮਨਮੁਖਿ ਪਲੈ ਨ ਪਾਇ” -ਫ਼ਰਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਦੀਵੀ ਨਾਮ ਧਨ ਦੀ ਸੋਝੀ, ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਫ਼ਿਰ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਪਿੱਛੇ ਟੁਰਦੇ ਹਨ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ. ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ (ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ) ਇਸ ਨਾਮ ਧਨ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਧਨੁ ਵਾਪਾਰੀ ਨਾਨਕਾ, ਜਿਨਾੑ ਨਾਮ ਧਨੁ ਖਟਿਆ ਆਇ” -ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਜਾਮੇ `ਚ ਇਸ ਸਲੋਕ ਰਾਹੀਂ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਹ ਵਣਜਾਰੇ, ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਹਨ ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਪਾਤ੍ਰ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਧਨ ਵਾਲਾ ਵਾਪਾਰ ਤੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ। ੨।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ ਕਾਇਆ ਹੰਸ ਕਿਆ ਪ੍ਰੀਤਿ ਹੈ … “`ਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਸੋਝੀ ਵਿਹੀਣ ਮਿੱਟੀ ਹੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਇਸ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਜਾਂ ਅਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਦਾਰੋ-ਮਦਾਰ ਅੰਦਰ ਇਸ ਵਸਦੀ ਜੀਵਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਜਾਂ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਡੁੱਬੇ ਰਹਿਣ `ਤੇ ਹੈ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਇਸ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ ਏਕੋ ਨਿਹਚਲ ਨਾਮ ਧਨੁ. .” `ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਉਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਨਾਮ ਧਨ ਤੇ ਹੋਰ ਧਨ ਭਾਵ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੇ ਕੱਚੇ ਧਨ ਵਾਲੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨਾਲ ਖੋਲ ਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਚਲਣ ਵਾਲੇ, ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਹਿਰਦੇ ਘਰ `ਚ ਵਸਦੇ ਨਾਮ ਧਨ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਮਨਮੁਖ ਮਨਮੁਖਿ ਪਲੈ ਨ ਪਾਇ” ਸਭਕੁਝ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਹੁਦਿਆਂ ਵੀ, ਆਪਣੇ ਉਸੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਹਉ ਤਾ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿਆ, ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵਾ ਜਾਇ” ਅਨੁਸਾਰ ਮੁੜ ਮੁੜ ਜੂਨਾਂ-ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪਉੜੀ॥ ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਬੁ ਅਤਿ ਵਡਾ, ਸਚੁ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਤਿਸ ਕੈ ਵਸਿ ਹੈ, ਸਭੁ ਤਿਸ ਕਾ ਚੀਰਾ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਈਐ, ਨਿਹਚਲੁ ਧਨੁ ਧੀਰਾ॥ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ, ਭੇਟੈ ਗੁਰੁ ਸੂਰਾ॥ ਗੁਣਵੰਤੀ ਸਾਲਾਹਿਆ ਸਦਾ ਥਿਰੁ, ਨਿਹਚਲੁ ਹਰਿ ਪੂਰਾ॥ ੭॥ {ਪੰ: ੫੧੧}

ਪਦ ਅਰਥ : —ਮੇਰਾ—ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਾਲਿਕ ਅਕਾਲਪੁਰਖ। ਗਹਿਰ—ਡੂੰਘਾ। ਗੰਭੀਰ—ਧੀਰਜ ਵਾਲਾ। ਚੀਰਾ—ਪੱਲਾ, ਆਸਰਾ। ਧਨੁ ਧੀਰਾ—ਸਦਾ-ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਨਾਮ ਧਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ। ਭੇਟੈ—ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਭੇਟੈ ਗੁਰੁ—ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਣਵੰਤੀ—ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ ਰੰਗ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਚੜ੍ਹ ਚੁੱਕਾ ਹੋਵੇ। ਸਾਲਾਹਿਆ—ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਹਨ।

ਨੋਟ-ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੈ! ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ‘ਮੇਰਾ’, ‘ਤਿਸੁ’ ਜਾਂ ‘ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ’ ਆਦਿ ਤਾਂ ਉਸ ਸ਼ਬਦਵਲੀ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਦੇ ਆਮ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਜਿਵੇਂ “ਆਦੇਸੁ ਤਿਸੈ ਆਦੇਸੁ…(ਬਾਣੀ ਜਪੁ) ਜਾਂ “ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ. . ,” (ਬਾਣੀ ਆ: ਕੀ ਵਾਰ) ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਥੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਬੁ ਅਤਿ ਵਡਾ …”।

ਅਰਥ : — “ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਬੁ ਅਤਿ ਵਡਾ, ਸਚੁ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ” -ਮੇਰਾ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ, ਡੂੰਘਾ ਤੇ ਵੱਡੇ ਧੀਰਜ ਵਾਲਾ ਵੀ ਹੈ।

ਸਭੁ ਜਗੁ ਤਿਸ ਕੈ ਵਸਿ ਹੈ, ਸਭੁ ਤਿਸ ਕਾ ਚੀਰਾ” -ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਵੱਸ `ਚ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਸਲੋਂ ਇਕੋ ਇੱਕ ਆਸਰਾ ਵੀ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ।

ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਈਐ, ਨਿਹਚਲੁ ਧਨੁ ਧੀਰਾ” -ਪ੍ਰਭੂ ਵਾਂਙ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ-ਧਨ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੀ ਦਾਤ ਵੀ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਅਟੱਲ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦੀ ਦਾਤ, ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਅਥਵਾ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। (ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿਸੇ ਮਨਮੁਖ ਤੇ ਗੁਰੂ ਵਿਹੀਣ ਨੂੰ ਇਹ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ)।

ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ, ਭੇਟੈ ਗੁਰੁ ਸੂਰਾ” -ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ ਜੀਵ ਨੂੰ ਜੇ ਸੂਰਮਾ ਗੁਰੂ ਮਿਲ ਜਾਏ ਤਾਂ ਹਰਿ-ਨਾਮ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੀ ਦਾਤ, ਜੀਵ ਦੇ ਮਨ `ਚ ਵੱਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ ਰੰਗ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗੁਣਵੰਤੀ ਸਾਲਾਹਿਆ, ਸਦਾ ਥਿਰੁ, ਨਿਹਚਲੁ, ਹਰਿ ਪੂਰਾ” - ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਦਾ ਥਿਰ, ਅਡੋਲ ਤੇ ਪੂਰੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਕੇਵਲ ਜੁੜਦੇ ਵੀ ਉਹ ਗੁਰਮੁਖ ਹੀ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ ਰੰਗ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ੭।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਗੁਰਦੇਵ ਪਉੜੀ ਰਾਹੀਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮਾਲਿਕ, ਇਕੋ ਇੱਕ ਹੈ। ਉਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਤੇ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਸੰਪੂਰਣ ਭਾਵ ਉਸਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਰਣੀ `ਚ ਖੋਟ ਜਾਂ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਉਹ ਗਹਿਰਾ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਵੀ ਬਲਕਿ ਉਹ ਨਾਮ ਧਨ ਭਾਵ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਨਿਹਚਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ, ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵੀ ਆਪ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਟੇਕ ਵੀ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਸੁਆਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ?

ਗੁਰਦੇਵ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ, ਭੇਟੈ ਗੁਰੁ ਸੂਰਾ” ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਆਪਣੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਜੀਵ ਦੀ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਅਥਵਾ ਗੁਰੁ ਸੂਰੇ” ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜੀਵਨ ਰਹਿਣੀ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਉੜੀ `ਚ ਅਜਿਹੇ ਉਭਰੇ ਹੋਏ ਜੀਵਨ ਲਈ ਹੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਗੁਣਵੰਤੀ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਿਆ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਹੀ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਗੁਣਵੰਤੀ ਸਾਲਾਹਿਆ ਸਦਾ ਥਿਰੁ, ਨਿਹਚਲੁ ਹਰਿ ਪੂਰਾ”।

ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਨੂੰ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮਾਲਿਕ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ, ਇਕੋ ਇਕ, ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰ, ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਸੰਪੂਰਣ, ਊਣਤਾਈ ਰਹਿਤ ਤੇ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਟੇਕ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਨਾਲ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਜੀਵ ਨੂੰ ਉਸ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਵੀ ਕਰਤੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ‘

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ ਰੰਗ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਰਤੇ ਦੇ ਇਲਾਹੀ ਗੁਣ, ਉਸ ਗੁਰਮੁਖ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵਾਲਾ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਜੋਗ ਗੁਣਵੰਤੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਸ ਪਉੜੀ ਵਿਚਲੇ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਹੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ ਕਾਇਆ ਹੰਸ ਕਿਆ ਪ੍ਰੀਤਿ ਹੈ … “`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਵਿਸ਼ਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਭਾਵੇਂ ਅੰਧੀ ਮਿੱਟੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਸਦੋਂ ਇਸ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਵੱਸ ਰਹੇ ਕਰਤੇ ਦੇ ਨੂਰ ਅਥਵਾ ਜੋਤ ਦੀ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ, ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਸਦਕਾ, ਇਹ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਹੀ, ਜੀਵ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਸਾਧਨ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਮਨਮੁਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਗੁਆ ਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਹਉ ਤਾ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿਆ, ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵਾ ਜਾਇ” ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਕਾਰਣ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ ਏਕੋ ਨਿਹਚਲ ਨਾਮ ਧਨੁ. .” `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ, ‘ਨਾਮ ਧਨ’ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਅਨਂਦਮਈ, ਰਸੀਲਾ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਬਨਾਉਣਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਅਥਵਾ ਨਾਮ ਧਨ, ਹੀ ਸਦੀਵੀ ਹੈ ਤੇ ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੂਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰਾਂ `ਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਦੂਜੇ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਮਨਮੁਖਿ ਪਲੈ ਨ ਪਾਇ” ਇਸ ਸਾਰੇ ਦਾ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਉਹ ਹੋਰੁ ਧਨੁ ਆਵੈ ਜਾਇ” ਸੰਸਾਰਕ ਕੱਚੇ ਰਸਾਂ `ਚ ਖੱਚਤ ਰਹਿ ਕੇ ਸਦਾ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਮਨੱਖਾ ਜਨਮ ਧਨੁ ਵਾਪਾਰੀ ਨਾਨਕਾ, ਜਿਨਾੑ ਨਾਮ ਧਨੁ ਖਟਿਆ ਆਇ” ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੀ ਧੰਨਤਾ ਯੋਗ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਜਨਮ ਨੂੰ ਪਾ ਕੇ ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਨਾਮ ਧਨ ਵਾਲੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਅਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੋਟ:-ਦਰਅਸਲ ਇਹੀ ਹੈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅਤੀ ਸੰਖੇਪ ‘ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ’ ਜਿਸਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਗੁਰਸਿੱਖ ਨੇ ਨਾ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇ ਉਸਦੇ ਗਰੁੜ ਪੁਰਾਨ ਆਦਿ ਲਿਖ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਲੈਣਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਕਮਿਉਨਿਸਟਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ। ਕਮਿਉਨਿਸਟ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਹੀ ਸਭਕੁਝ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਨਾ ਅੱਗਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਪਿੱਛਾ। ਜਦਕਿ ਗੁਰਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਕਰਮ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਵੀ ਹੈ, ਅਗਲੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵੀ ਹਨ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਅੱਗਾ ਪਿਛਾ ਵੀ ਹੈ ਪਰ ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਧਾਰਤ।

ਇਹ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਸਫ਼ਲ ਜਨਮ ਬਾਅਦ ਸਦਾ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਤੋਂ ਵੀ ਸਦਾ ਲਈ ਛੁਟਕਾਰਾ। ਜਦਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਸੱਚ ਤੇ ਸਫ਼ਲਤਾ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਕੋਲ ਹੈ ਤਾ ਨਾ ਕਮਿਉਨਿਸਟਾਂ ਕੋਲ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਕੇਵਲ ਗੁਰਮੱਤ ਦਾ ਨਿਵੇਕਲਾ, ਅਕੱਟ ਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਵੀ। (ਚਲਦਾ) #Instt. 12 Gu.ki.v.02.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ

EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.