.

☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩ ☬

(ਪੰ: 508-517)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੧੧)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੬ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕ ਮਃ ੩॥ ਸਭਨਾ ਕਾ ਸਹੁ ਏਕੁ ਹੈ ਸਦ ਹੀ ਰਹੈ ਹਜੂਰਿ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਮੰਨਈ ਤਾ ਘਰ ਹੀ ਅੰਦਰਿ ਦੂਰਿ॥ ਹੁਕਮੁ ਭੀ ਤਿਨਾੑ ਮਨਾਇਸੀ ਜਿਨੑ ਕਉ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ॥ ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਪ੍ਰੇਮ ਸੁਹਾਗਣਿ ਹੋਇ॥ ੧ 

ਮਃ ੩॥ ਰੈਣਿ ਸਬਾਈ ਜਲਿ ਮੁਈ ਕੰਤ ਨ ਲਾਇਓ ਭਾਉ॥ ਨਾਨਕ ਸੁਖਿ ਵਸਨਿ ਸ+ਹਾਗਣੀ ਜਿਨੑ ਪਿਆਰਾ ਪੁਰਖੁ ਹਰਿ ਰਾਉ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਫਿਰਿ ਮੈ ਦੇਖਿਆ ਹਰਿ ਇਕੋ ਦਾਤਾ॥ ਉਪਾਇ ਕਿਤੈ ਨ ਪਾਈਐ ਹਰਿ ਕਰਮ ਬਿਧਾਤਾ॥ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ ਹਰਿ ਸਹਜੇ ਜਾਤਾ॥ ਅੰਦਰਹੁ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਅਗਨਿ ਬੁਝੀ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰਿ ਨਾਤਾ॥ ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੇ ਕੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੋਲਾਤਾ॥ ੬ 

(ਪਉੜੀ ੬, ਸਟੀਕ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

ਸਲੋਕ ਮਃ ੩॥ ਸਭਨਾ ਕਾ ਸਹੁ ਏਕੁ ਹੈ, ਸਦ ਹੀ ਰਹੈ ਹਜੂਰਿ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਮੰਨਈ, ਤਾ ਘਰ ਹੀ ਅੰਦਰਿ ਦੂਰਿ॥ ਹੁਕਮੁ ਭੀ ਤਿਨਾੑ ਮਨਾਇਸੀ, ਜਿਨੑ ਕਉ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ॥ ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ, ਪ੍ਰੇਮ ਸੁਹਾਗਣਿ ਹੋਇ॥ ੧॥ {ਪੰ: ੫੧੦}

ਪਦ ਅਰਥ : —ਹਜੂਰਿ—ਅੰਗ-ਸੰਗ। ਨਦਰਿ—ਮਿਹਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ। ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ—ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ। ਸੁਖੁ—ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸੁੱਖ, ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਸੁਖ। ਪਾਇਆ—ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਮ—ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਸੁਹਾਗਣਿ—ਸੁ-ਭਾਗਣਿ, ਚੰਗੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੀ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਪਾਤ੍ਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਅਰਥ : — “ਸਭਨਾ ਕਾ ਸਹੁ ਏਕੁ ਹੈ, ਸਦ ਹੀ ਰਹੈ ਹਜੂਰਿ” - (ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਹਾਂ) ਸਾਡੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਹੁ ਭਾਵ ਪਤੀ ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਵਰ ਵੀ ਇਕੋ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਸਦਾ ਸਾਡੇ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅੰਗ ਸੰਗ (ਹਜ਼ੂਰ) ਹੀ ਵੱਸਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਸਦਾ ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਘਰ `ਚ ਹੀ ਵੱਸਦਾ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਮੰਨਈ, ਤਾ ਘਰ ਹੀ ਅੰਦਰਿ ਦੂਰਿ” -ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਂਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਨਹੀਂ ਚਲਦੀ ਭਾਵ ਉਸ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਨਹੀਂ ਟੁਰਦੀ. ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕੀਤੇ `ਤੇ ਕਿਉਂ ਕਿੰਤੂ ਹੀ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ-ਘਰ `ਚ ਵੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ, ਕਿਧਰੇ ਦੂਰ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਅਤੀ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ ਬਣ ਆਉਂਦੀ

ਹੁਕਮੁ ਭੀ ਤਿਨਾੑ ਮਨਾਇਸੀ, ਜਿਨੑ ਕਉ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ” - ਪ੍ਰਭੂ ਹੁਕਮ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਤੋਂ ਮਨਵਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਮਿਹਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ, ਪ੍ਰੇਮ ਸੁਹਾਗਣਿ ਹੋਇ” - ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਕੇ ਭਾਵ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸੁਹਾਗਣਾਂ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਪਾਤ੍ਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ੧।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- “ਘਟਿ ਘਟਿ ਜੋਤਿ ਨਿਰੰਤਰੀ” (ਪੰ: ੨੦) ਅਥਵਾ “ਦੇਖੈ ਸੁਣੈ ਹਦੂਰਿ ਸਦ, ਘਟਿ ਘਟਿ ਬ੍ਰਹਮੁ ਰਵਿੰਦੁ” (ਪੰ: ੪੭ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਘਰ `ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਉਣਾ ਸਿੱਖ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਸਦੀਵੀ ਸੁਖ ਮਾਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸਿਖਦੀਆਂ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਕੀਤੇ `ਤੇ ਕਿਉਂ-ਕਿੰਤੂ ਹੀ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਹਿਰਦੇ ਘਰ `ਚ ਵੱਸ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਭਰ ਮਿਲਾਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਮਃ ੩॥ ਰੈਣਿ ਸਬਾਈ ਜਲਿ ਮੁਈ, ਕੰਤ ਨ ਲਾਇਓ ਭਾਉ॥ ਨਾਨਕ ਸੁਖਿ ਵਸਨਿ ਸ+ਹਾਗਣੀ, ਜਿਨੑ ਪਿਆਰਾ ਪੁਰਖੁ ਹਰਿ ਰਾਉ॥ ੨॥ {ਪੰ: ੫੧੦}

ਪਦ ਅਰਥ : — ਸਬਾਈ—ਸਾਰੀ। ਰੈਣਿ ਸਬਾਈ—ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਰੂਪ ਸਾਰੀ ਰਾਤ। ਜਲਿ ਮੁਈ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਸੜ ਮੁਈ, ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੁੱਖਾਂ `ਚ ਲੰਘੀ, ਅਜਿਹੀ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੀ ਜੀਵਨ ਰੂਪ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ `ਚ ਹੀ ਮੁੱਕ ਗਈ। ਭਾਉ—ਪਿਆਰ। ਸੁਖਿ—ਸੁਖ ਨਾਲ, ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦੇ ਸੁਖ ਨਾਲ।

ਅਰਥ : — ਰੈਣਿ ਸਬਾਈ ਜਲਿ ਮੁਈ, ਕੰਤ ਨ ਲਾਇਓ ਭਾਉ” - (ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ) ਜਿਸ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਨਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਰੂਪ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਹੀ ਸੜਦਿਆਂ ਮੁੱਕਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਪਤੀ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਦੁਖ `ਚ ਹੀ ਬਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਸੁਖਿ ਵਸਨਿ ਸ+ਹਾਗਣੀ, ਜਿਨੑ ਪਿਆਰਾ ਪੁਰਖੁ ਹਰਿ ਰਾਉ” -ਤੀਜੇ ਨਾਨਾਕ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਫ਼ਿਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਪਤੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਤੇ ਸੁਖ ਨਾਲ ਸੌਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਰੂਪ ਰਾਤ ਬੜੇ ਸੁਖ-ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ੨।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮਨੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਦੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ। ਉਹ ਜੀਵਨ ਭਰ ਵਿਕਾਰਾਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਚਿੰਤਾਵਾਂ, ਝੋਰੇ, ਭਟਕਣਾ ਆਦਿ ਦੀ ਅੱਗ `ਚ ਹੀ ਸੜਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅੰਤ ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਭਾਵ ਉਹ ਮੁੜ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣਾ ਇਹ ਲੋਕ ਵੀ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ, ਦੋਵੇਂ ਗੁਆ ਲੈਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਹੈ। ਇਹ ਮਕਸਦ ਹੈ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆਉਣਾ ਤੇ ਸ਼ਬਦ-ਗ੍ਰੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਣੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੰਗ ਰੰਙਣਾ ਤੇ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਨਮ ਦੌਰਾਨ ਜੀਵਨ ਭਰ ਟਿਕਾਅ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ, ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਵਿਕਾਰਾਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਭਟਕਣਾ ਆਦਿ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲਾ ਆਨੰਦ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਪ੍ਰੰਤ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗਣ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਲੋਕ ਵੀ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਵੀ, ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪਉੜੀ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਫਿਰਿ ਮੈ ਦੇਖਿਆ, ਹਰਿ ਇਕੋ ਦਾਤਾ॥ ਉਪਾਇ ਕਿਤੈ ਨ ਪਾਈਐ, ਹਰਿ ਕਰਮ ਬਿਧਾਤਾ॥ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ, ਹਰਿ ਸਹਜੇ ਜਾਤਾ॥ ਅੰਦਰਹੁ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਅਗਨਿ ਬੁਝੀ, ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰਿ ਨਾਤਾ॥ ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੇ ਕੀ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੋਲਾਤਾ॥ ੬॥ {ਪੰ: ੫੧੦}

ਪਦ ਅਰਥ : —ਫਿਰਿ—ਭਉਂ ਕੇ। ਸਭੁ ਜਗੁ ਫਿਰਿ ਮੈ ਦੇਖਿਆ—ਮੈਂ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਛਾਣ ਮਾਰਿਆ ਹੈ। ਉਪਾਇ ਕਿਤੈ—ਕਿਸੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵੀ। ਕਰਮ ਵਿਧਾਤਾ—ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਬਿਧ ਬਨਾਣ ਵਾਲਾ, ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਢੰਗ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਕਰਣ ਵਾਲਾ, ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਕਰਣ ਵਾਲਾ। ਉਪਾਇ—ਆਪਣੀਆਂ ਸਿਆਣਪਾਂ ਜਾਂ ਦਿਖਾਵੇ ਦੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡਾ ਨਾਲ। ਮਨਿ—ਮਨ `ਚ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰਿ—ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸਰੋਵਰ `ਚ, ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਮ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦੇ ਸਰੋਵਰ `ਚ। ਵਡੇ ਕੀ—ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੀ। ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੇ ਕੀ—ਇਹ ਵੀ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਵਡਿਆਈ ਹੈ। ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰਿ—ਹਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸਰੋਵਰ `ਚ। ਬੋਲਾਤਾ—ਬੁਲਾਂਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਸਿਫ਼ਤਿ ਕਰਵਾ ਲੈਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖਿ—ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ `ਚ ਪਾ ਕੇ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਵਾ ਕੇ।

ਅਰਥ : — “ਸਭੁ ਜਗੁ ਫਿਰਿ ਮੈ ਦੇਖਿਆ, ਹਰਿ ਇਕੋ ਦਾਤਾ” -ਮੈਂ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਛਾਣ ਮਾਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਸਾਮਝ ਆ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੀ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।

ਉਪਾਇ ਕਿਤੈ ਨ ਪਾਈਐ, ਹਰਿ ਕਰਮ ਬਿਧਾਤਾ” - ਇਹ ਕਿ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਚਤੁਰਾਈਆਂ, ਸਿਆਣਪਾਂ ਤੇ ਦਿਖਾਵੇ ਦੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਬਿਧ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲਾ ਭਾਵ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਹੈ। (ਜਦਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਦਾ ਇਕੋ ਹੀ ਢੰਗ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਹੈ)

ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ, ਹਰਿ ਸਹਜੇ ਜਾਤਾ” -ਕੇਵਲ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਅਥਵਾ ਕਮਾਈ ਤੇ ਅਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਸਮਝ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਹਿਰਦੇ ਘਰ `ਚ ਵੱਸਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਥੋਂ ਸੌਖਾ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਅੰਦਰਹੁ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਅਗਨਿ ਬੁਝੀ, ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰਿ ਨਾਤਾ” -ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸਰੋਵਰ `ਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦਾ ਅਥਵਾ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਆਦਿ ਦੀ ਅੱਗ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬੁੱਝ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੇ ਕੀ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੋਲਾਤਾ” -ਇਹ ਵੀ ਉਸ ਵੱਡੇ ਭਾਵ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਵਡਿਆਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਜੀਵ ਪਾਸੋਂ, ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਇਹ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀ ਆਪਣੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਜੀਵ ਉਸ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ੬।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰ੍ਰਨ-ਗੁਰਦੇਵ ਪਉੜੀ `ਚ ਪੱਕਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਇਕੋ ਇੱਕ ਅਕਾਲਪਰਖ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਅਜਿਹਾ ਦੂਜਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ।

ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ, ਹਉਮੈ ਵੱਸ ਭਾਵੇਂ ਕਿਤਨੇ ਵੀ ਧਰਮ ਕਰਮ ਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਰਦਾ ਫ਼ਿਰੇ ਪਰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਤੇ ੳਸ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੌਖੇ ਹੀ ਸੋਝੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਗੀ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਬਾਹਿਰੋਂ ਕਿਧਰੋਂ ਢੂੰਡਣ ਦੀ ਲੋੜ ਜਨੀ ਬਲਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਘਰ `ਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਤੇ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਰੰਗ`ਚ ਰੰਗਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਤੇ ਉਸ `ਚ ਸਮਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ ਸਭਨਾ ਕਾ ਸਹੁ ਏਕੁ ਹੈ ਸਦ ਹੀ ਰਹੈ ਹਜੂਰਿ. .” `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਆਪ ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਕੋ ਹੈ ਤੇ ਕਰਤਾ-ਧਰਤਾ ਵੀ ਆਪ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੇਵ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਾਂ ਵੀ, ਅਜਿਹੀ ਸੋਝੀ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਚਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਨਮੁਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹੁਕਮ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਤਨਾ ਨੇੜੇ ਵੱਸ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਵੀ ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ ਬਣ ਆਉਂਦੀ।

ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ ਰੈਣਿ ਸਬਾਈ ਜਲਿ ਮੁਈ ਕੰਤ ਨ ਲਾਇਓ ਭਾਉ” `ਚ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਉਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਕਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਸੁੱਖ ਤੋਂ ਕਾਸਿਰ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਜੀਵਨ ਭਰ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਦੁਖ ਸਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਵਿਕਾਰਾਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਚਿੰਾ, ਝੋਰਿਆਂ, ਭਟਕਣਾ ਆਦਿ ਦੀ ਅਗ `ਚ ਸੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਜਿਹੜੀਆਂ ਜੀਵ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ `ਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਕਾਰਾਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਆਦਿ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਬਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਹੋ ਕੇ ਅਨੰਦ ਮਈ ਤੇ ਟਿਕਾਅ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਹਲਤ ਤੇ ਪਲਤ ਦੋਵੇਂ ਸੁਖੱਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਪਉੜੀ ਸਭੁ ਜਗੁ ਫਿਰਿ ਮੈ ਦੇਖਿਆ, ਹਰਿ ਇਕੋ ਦਾਤਾ … “`ਚ ਵੀ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਫ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਰਬੋਮਤਾ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਫ਼ਲ ਤੇ ਅਸਫ਼ਲ ਦੋਨਾਂ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਭਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। (ਚਲਦਾ) #Instt. 11 Gu.ki.v.02.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.