| . |
|
☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩ ☬
(ਪੰ:
508-517)
ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ
ਸਹਿਤ
(ਕਿਸ਼ਤ-੯)
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
( ਪਉੜੀ
ਨੰ: ੪ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ) (ਪਉੜੀ ੬. ੧੨. ੧੪. ੧੫)
ਸਲੋਕੁ॥ ਕਬੀਰ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕੁੜਾ ਰਾਈ ਦਸਵੈ ਭਾਇ॥ ਮਨੁ ਤਉ ਮੈਗਲੁ ਹੋਇ
ਰਹਾ ਨਿਕਸਿਆ ਕਿਉ ਕਰਿ ਜਾਇ॥ ਐਸਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜੇ ਮਿਲੈ ਤੁਠਾ ਕਰੇ ਪਸਾਉ॥ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਮੋਕਲਾ
ਸਹਜੇ ਆਵਉ ਜਾਉ॥ ੧ ॥
(ਪੰ: ੫੦੯)
ਮਃ ੩॥ ਨਾਨਕ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਅਤਿ ਨੀਕਾ ਨਾਨਾੑ ਹੋਇ ਸੁ ਜਾਇ॥ ਹਉਮੈ ਮਨੁ
ਅਸਥੂਲੁ ਹੈ ਕਿਉ ਕਰਿ ਵਿਚੁ ਦੇ ਜਾਇ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਹਉਮੈ ਗਈ ਜੋਤਿ ਰਹੀ ਸਭ ਆਇ॥ ਇਹੁ ਜੀਉ ਸਦਾ
ਮੁਕਤੁ ਹੈ ਸਹਜੇ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ॥ ੨ ॥
(ਪੰ: ੫੦੯)
ਪਉੜੀ॥ ਪ੍ਰਭਿ ਸੰਸਾਰੁ ਉਪਾਇ ਕੈ ਵਸਿ
ਆਪਣੈ ਕੀਤਾ॥ ਗਣਤੈ ਪ੍ਰਭੂ ਨ ਪਾਈਐ ਦੂਜੈ ਭਰਮੀਤਾ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ ਬੁਝਿ ਸਚਿ ਸਮੀਤਾ॥
ਸਬਦੇ ਹਉਮੈ ਖੋਈਐ ਹਰਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲੀਤਾ॥ ਸਭ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ ਕਰੇ ਆਪਿ ਆਪੇ ਵਿਗਸੀਤਾ॥ ੪ ॥
(ਪੰ: ੫੧੦)
(ਪਉੜੀ
੪, ਸਟੀਕ
ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’
ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕੁ॥ ਕਬੀਰ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕੁੜਾ, ਰਾਈ ਦਸਵੈ ਭਾਇ॥ ਮਨੁ ਤਉ ਮੈਗਲੁ
ਹੋਇ ਰਹਾ, ਨਿਕਸਿਆ ਕਿਉ ਕਰਿ ਜਾਇ॥ ਐਸਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜੇ ਮਿਲੈ, ਤੁਠਾ ਕਰੇ ਪਸਾਉ॥ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ
ਮੋਕਲਾ, ਸਹਜੇ ਆਵਉ ਜਾਉ॥ ੧॥ {ਪੰ: ੫੦੯}
ਪਦ ਅਰਥ :
— ਦੁਆਰਾ—ਦਰਵਾਜ਼ਾ.
(ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋਣ ਲਈ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ)।
ਸੰਕੁੜਾ—ਸੁੰਗੜਿਆ
ਹੋਇਆ। ਮੁਕਿਤ ਦੁਆਰਾ —ਮਾਇਆ
ਮੋਹ ਤੋਂ ਖ਼ਲਾਸੀ, ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਾਲੇ ਵਿਕਾਰੀ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ।
ਦਸਵੈ ਭਾਇ—ਦਸਵਾਂ
ਹਿੱਸਾ। ਮੈਗਲੁ—
ਮਸਤ ਹਾਥੀ (ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਹਉਮੈ ਕਾਰਣ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਵਾਂਙ ਸਾਡਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਡਾ ਮਨ।
ਕਿਉਕਰਿ—ਕਿਵੇਂ,
ਕਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ। ਤੁਠਾ—ਪ੍ਰਸੰਨ
ਹੋਇਆ, ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਇਆ। ਪਸਾਉ—ਪ੍ਰਸਾਦ,
ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼, ਕਿਰਪਾ। ਮੋਕਲਾ—ਖੁੱਲਾ।
ਸਹਜੇ—ਸਹਿਜ
ਅਵਸਥਾ `ਚ, ਸੌਖੇ ਹੀ।
ਤਉ—ਤਾਂ, ਪਰ।
ਅਰਥ :
— (ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਇਸ ਵਾਰ
`ਚ ਇਹ ਇਕੋ ਇੱਕ ਸਲੋਕ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਸਲੋਕ `ਚ)
“ਕਬੀਰ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕੁੜਾ, ਰਾਈ
ਦਸਵੈ ਭਾਇ” - ਕਬੀਰ ਜੀ
ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ! ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਤੋਂ ਖ਼ਲਾਸੀ ਪਾਣ ਅਥਵਾ ਉਸ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ
ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਜਿਹੜਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਹੈ ਉਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੁੰਗੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਨਾ ਸੁੰਗੜਿਆ ਤੇ ਛੋਟਾ ਹੈ
ਜਿਵੇਂ ਇਸ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਰਾਈ ਦੇ ਦਾਣੇ ਦਾ ਵੀ ਦਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਹੋਵੇ।
“ਮਨੁ ਤਉ ਮੈਗਲੁ ਹੋਇ ਰਹਾ, ਨਿਕਸਿਆ ਕਿਉ ਕਰਿ ਜਾਇ” - ਜਦਕਿ
ਇਧਰ ਸਾਡਾ ਮਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਬਣਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇ ਸੁਆਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ
ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ `ਚ ਇਤਨੇ ਛੋਟੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ `ਚੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਜਾਵੇ ਵੀ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ? ਭਾਵ ਇਸ ਮਾਇਆ
ਮੋਹ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਕਿਵੇਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਛੁਟਕਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਖ਼ਲਾਸੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ?
“ਐਸਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜੇ ਮਿਲੈ, ਤੁਠਾ ਕਰੇ ਪਸਾਉ”
- ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜੇ
ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਏ ਜਿਹੜਾ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ ਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਕਾਰਜ `ਚ ਮਦਦ ਕਰ
ਦੇਵੇ।
“ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਮੋਕਲਾ, ਸਹਜੇ ਆਵਉ ਜਾਉ” - ਇਹੀ
ਇੱਕ ਢੰਗ ਹੈ ਜਿਸਤੋਂ ਇਹ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਇਤਨਾ ਵਧ ਖੁੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ `ਚੋਂ ਸਹਿਜੇ ਤੇ
ਬੜੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਆਇਆ-ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ੧।
ਮਃ ੩॥ ਨਾਨਕ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਅਤਿ ਨੀਕਾ, ਨਾਨਾੑ ਹੋਇ ਸੁ ਜਾਇ॥ ਹਉਮੈ ਮਨੁ
ਅਸਥੂਲੁ ਹੈ, ਕਿਉ ਕਰਿ ਵਿਚੁ ਦੇ ਜਾਇ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਹਉਮੈ ਗਈ, ਜੋਤਿ ਰਹੀ ਸਭ ਆਇ॥ ਇਹੁ ਜੀਉ
ਸਦਾ ਮੁਕਤੁ ਹੈ, ਸਹਜੇ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ॥ ੨॥
{ਪੰ: ੫੦੯}
ਪਦ ਅਰਥ :
— ਅਤਿ ਨੀਕਾ—ਬਹੁਤ
ਛੋਟਾ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ।
ਨਾਨਾੑ—ਨੰਨ੍ਹਾ,
ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ। ਸੁ—ਉਹ
ਮਨੁੱਖ। ਹਉਮੈ—ਹਉਮੈ
ਕਾਰਣ। ਅਸਥੂਲੁ—ਮੋਟਾ।
ਵਿਚੁ ਦੇ—ਵਿਚੋਂ
ਦੀ, ਉਸ ਦਰਵਾਜ਼ੇ `ਚੋਂ।
ਕਿਉ ਕਰਿ ਵਿਚੁ ਦੇ ਜਾਇ —ਇਸ
ਦਰਵਾਜ਼ੇ `ਚੋਂ ਕਿਵੇਂ ਨਿਕਲਿਆ ਜਾਵੇ? ਭਾਵ ਇਸ ਦਰਵਾਜ਼ੇ `ਚੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਜੋਤਿ—ਪ੍ਰਕਾਸ਼,
ਚਾਨਣ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਜੋਤ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨੂਰ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਜੀਵ।
ਜੋਤਿ ਰਹੀ, ਸਭ ਆਇ—ਜੇਕਰ
ਮਨ `ਚੋਂ ਹਉਮੈ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਨ `ਚ ਬਾਕੀ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂਰ ਹੀ ਬਚਦਾ ਹੈ।
ਮੁਕਤੁ—ਆਜ਼ਾਦ,
ਮਾਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ।
ਸਹਜੇ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ—ਜੇ
ਹਉਮੈ ਰਹਿਤ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਵੀ ਨਿਰੋਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਜੋਤ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਤੇ
ਸੁਭਾਵਕ ਉਸ `ਚ ਹੀ ਸਮਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅਰਥ :
— “ਨਾਨਕ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਅਤਿ
ਨੀਕਾ, ਨਾਨਾੑ ਹੋਇ ਸੁ ਜਾਇ” -
ਤੀਜੇ ਨਾਨਕ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ
ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਸਲੋਕ ਸੰਬੰਧੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਲੰਘਣ ਦਾ ਰਸਤਾ
ਜੀਵ ਰਾਹੀਂ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋਣ ਲਈ ਰਸਤਾ ਬਹੁਤ ਨਿੱਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ `ਚੋਂ ਲੰਙ ਵੀ
ਉਹੀ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਆਪ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਨਿੱਕਾ ਹੋ ਜਾਏ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ ਲਈ ਅਤਿਅੰਤ
ਸਮ੍ਰਿਪਤ ਜੀਵਨ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ.
“ਹਉਮੈ ਮਨੁ ਅਸਥੂਲੁ ਹੈ, ਕਿਉ ਕਰਿ ਵਿਚੁ ਦੇ ਜਾਇ” - ਫ਼ਿਰ
ਜੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਕਾਰਣ ਬਹੁਤ ਮੋਟਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ
ਦਰਵਾਜ਼ੇ) `ਚੋਂ ਲੰਘੇ ਗਾ ਵੀ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ? ਫਿਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰਦੇਵ ਇਸਦੇ ਸਮਾਧਾਨ ਬਾਰੇ ਵੀ
ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ:-
“ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਹਉਮੈ ਗਈ, ਜੋਤਿ ਰਹੀ ਸਭ ਆਇ” - ਜੇਂ
ਜੀਵ ਦਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਭਾਵ ਜੇ ਜੀਵ, ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ
ਮਨ ਦੀ ਹਉਮੈ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉੇਸੇ ਤੋਂ ਇਸ ਅੰਦਰ ਵੀ ਨਿਰੋਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਜੋਤ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੇ
ਉਜਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
“ਇਹੁ ਜੀਉ ਸਦਾ ਮੁਕਤੁ ਹੈ, ਸਹਜੇ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ” - ਫਿਰ
ਜੀਵਾਆਤਮਾ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਜੋਤ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨੂਰ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਤਾਂ ਸਦਾ ਹੈ ਹੀ ਹਉਮੈ ਤੋਂ
ਮੁਕਤ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਜੀਵ ਵੀ ਜਦੋਂ ਹਉਮੈ ਰਹਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਸਦਾ ਲਈ ਅਡੋਲ ਅਵਸਥਾ
`ਚ ਟਿੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਇਕ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਹਾਸਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਜੀਵ ਉਸ
ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਪਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਥਵਾ ਜੀਵ, ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਹਾਸਲ ਕਰ
ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਉਸ ਤੋਂ ਵਿਛੜਿਆ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ)। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ: —
(ੳ) ਚੂੰਕਿ ਦੋਵੇਂ ਸਲੋਕ
ਸੰਬੰਧਕ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਈ
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ
ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅੱਡ ਅੱਡ ਨਹੀਂ।
(ਅ)
ਭਲੀ ਭਾਂਤੀ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਥੇ ਕਬੀਰ
ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ
“ਮਨ ਤਉ ਮੈਗਲੁ ਹੋਇ ਰਹਾ”।
ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰੂ
ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਉਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਸੰਬੰਧੀ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ
“ਹਉਮੈ ਮਨੁ ਅਸਥੂਲੁ ਹੈ” ;
ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ
ਮਨ
ਦੇ
‘ਮੈਗਲੁ’
ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹੀ, ਇਸ
ਮਨ
ਦੀ
‘ਹਉਮੈ’
ਹੈ ਇਸੇ ਤੋਂ ਇਹ ਅਸਥੂਲ਼ ਅਥਵਾ ਮੈਗਲ
ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਅਜਿਹੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜੀਉ ਵੀ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ
“ਇਹੁ ਜੀਉ ਸਦਾ ਮੁਕਤੁ ਹੈ”
ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹੀ ਨੂਰ, ਜੋਤ
ਅਥਵਾ ਅੰਸ਼ ਹੈ ਉਸਤੋਂ ਭਿੰਨ ਨਹੀਂ ਫ਼ਰਕ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਜੀਵ ਅਥਵਾ ਮਨ `ਤੇ ਹਉੰਮੈ ਦੇ ਲੇਪ ਵਾਲੇ ਵਾਧੇ
ਦਾ।
ਫ਼ਿਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰਦੇਵ ਇਸ ਸਮਸਿਆ ਦੇ ਸਮਾਧਾਨ ਸੰਬੰਧੀ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ
ਹਨ “ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਹਉਮੈ
ਗਈ, ਜੋਤਿ ਰਹੀ ਸਭ ਆਇ”
ਕੇਵਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਅਥਵਾ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਇਸ ਹਉਮੈ
ਵਾਲੇ ਰੋਗ ਨੂੰ ਕੱਿਟਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਧਰ
“ਇਹੁ ਜੀਉ ਸਦਾ ਮੁਕਤੁ ਹੈ, ਸਹਜੇ
ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ” ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ
ਨੂਰ ਤਾਂ ਸਦਾ ਹੀ ਹਉਮੈ ਰਹਿਤ ਤੇ ਨਿਤਾਂਤ ਉਜਵਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਹਉਮੈ ਰਹਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ
ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਇਸ ਮੁਕਤ ਦੁਆਰੇ
`ਚੋਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਆਇਆ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਜੀਵ ਵੀ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਆਤਮਕ ਤੌਰ `ਤੇ
ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੁ `ਚ ਸਮਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੌਰਾਨ, ਅੰਦਰ ਵੱਸ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭੂ
ਦੀ ਨਿਰਮਲ ਜੋਤ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ `ਚ, ਜੀਵ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹਉਮੈ। ਫ਼ਿਰ
ਮਨੁੱਖਾ ਮਨ ਅੰਦਰੋਂ ਵੀ ਜੇਕਰ ਉਸ ਹਉਮੈ ਦਾ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਜੀਵ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਹਿਜੇ ਹੀ
ਸਮਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਮਨ ਅੰਦਰੋਂ ਜੇਕਰ ਹਊਮੈ ਦਾ ਨਿਵਾਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਤਾਂ ਉਹ ਕੇਵਲ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਹੀ।
ਫ਼ਿਰ “ਇਹੁ
ਜੀਉ ਸਦਾ ਮੁਕਤੁ ਹੈ, ਸਹਜੇ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ”
ਅਜਿਹੇ ਹਉਮੈ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਚੁੱਕੇ
ਮਨ `ਚ ਵੀ ਜੋ ਬਾਕੀ ਬੱਚਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਜੀਵਾਤਮਾ ਰੂਪ ਨਿਰੋਲ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨੂਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਉਹ ਨੂਰ ਜਿਹੜਾ ਸਦਾ ਹਉਮੈ ਰਹਿਤ ਤੇ ਨਿਤਾਂਤ ਸ਼ੁਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਮਨੁੱਖਾ ਮਨ ਵੀ,
ਸਹਿਜੇ ਤੇ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ, ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜੋਤ ਵੀ, ਉਸ ਪਰਮ ਜੋਤ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਇਕਮਿਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(ੲ) - ਉਂਝ
ਤਾਂ ਪਿਛੇ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰ ਆਏ ਹਾਂ ਪਰ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਇਥੇ ਫ਼ਿਰ ਉਸੇ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਦਰਅਸਲ
ਇਸ ਵਾਰ `ਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਦੀ ਹਰੇਕ ਪਉੜੀ ਨਾਲ
ਜਿਹੜੇ ਦੋ-ਦੋ ਸਲੋਕ ਆਏ ਹਨ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖ ਰਹੇ
ਹਾਂ ਕਿ ਇਸਦੀ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੪ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾ ਸਲੋਕ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਾ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ
ਤਾਂ ਇਹ ਕੀ ਹੈ?
ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸਲੋਕ ਸੰਬੰਧਕ ਹਨ ਤੇ ਤੀਜੇ
ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸਲੋਕ, ਪਉੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਉਸ ਸਲੋਕ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸਲੋਕ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੂਰਕ ਤੇ ਆਪਸ `ਚ ਸਾਂਝੇ ਵੀ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਸਬੂਤ
ਵੀ ਹਨ ਹੈ ਕਿ ਵਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਨਾਲ ਸਲੋਕ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪ ਜੋੜੇ ਸਨ।
ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਚੌਥੀ ਪਉੜੀ ਨਾਲ ਸਮੂਚੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ `ਚ ਘਟੋ ਘਟ ਆਪਣੇ ਰਾਹੀਂ ਹੀ
ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੋ-ਦੋ ਸਲੋਕਾਂ ਵਾਲੇ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ, ਇਥੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਉਚੇਚੇ
ਇੱਕ ਸਲੋਕ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਿਉਂ ਜੋੜਣਾ ਸੀ। ਫ਼ਿਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜੇ ਇਹ ਸਲੋਕ ਵੀ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ
ਨੇ ਪਉੜੀ `ਚ ਆਪ ਜੋੜੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਵੀ ਸਰਬ ਸਮ੍ਰਥ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਚਲਦੀ ਲੜੀ `ਚ ਉਸੇ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਲੋਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਤੇ ਬਾਹਿਰੋਂ ਕਿਉਂ ਵਰਤਦੇ।
ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸੰਬੰਧਤ ਪਉੜੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵਜੋਂ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ
ਨੂੰ ਹੀ ਵਾਰ `ਚ ਜੋੜਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ
ਜਾ ਰਹੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲੜੀ `ਚ, ਜਿਹੜਾ ਸਲੋਕ ਨੰ: ੫੮ ਹੈ, ਉਹ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸਲੋਕ ਦੀ
ਵਿਆਖਿਆ ਵਜੋਂ ਉਚਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਆਪ ਨੇ ਆਦਿ ਬੀੜ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਸਮੇਂ ਉਸ ਸਲੋਕ ਨੂੰ
ਉਚੇਚੇ ਇਸ ਵਾਰ `ਚ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ‘
ਇਥੋਂ ਵੀ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕੋਲ ਵੀ ਹੈ
ਸੀ। ਤਾਂ ਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਉਸ ਸਲੋਕ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵਜੋਂ ਸੰਬੰਧਤ ਸਲੋਕ ਉਚਾਰਿਆ
ਸੀ। ਉਂਝ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਸੰਪਾਦਨਾ ਸਮੇਂ, ਪਹਿਲੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਦਰਜਾ-ਬ-ਦਰਜਾ ਚਲਦਾ ਆ ਰਿਹਾ
ਬਾਣੀ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕੋਲ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਣੀ
ਕਿਧਰੋਂ ਇਕਤ੍ਰ ਕਰਣ ਜਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਥੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਈ
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਪਾਦਨਾ ਸਮੇਂ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਬਾਣੀ
ਇਕਤ੍ਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕਰਵਾਈ ਵੀ, ਪਰ ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਪਉੜੀ॥ ਪ੍ਰਭਿ ਸੰਸਾਰੁ ਉਪਾਇ ਕੈ ਵਸਿ ਆਪਣੈ ਕੀਤਾ॥ ਗਣਤੈ ਪ੍ਰਭੂ ਨ ਪਾਈਐ
ਦੂਜੈ ਭਰਮੀਤਾ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ ਬੁਝਿ ਸਚਿ ਸਮੀਤਾ॥ ਸਬਦੇ ਹਉਮੈ ਖੋਈਐ ਹਰਿ ਮੇਲਿ
ਮਿਲੀਤਾ॥ ਸਭ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ ਕਰੇ ਆਪਿ ਆਪੇ ਵਿਗਸੀਤਾ॥ ੪॥
{ਪੰ: ੫੧੦}
ਪਦ ਅਰਥ :
—ਪ੍ਰਭਿ—ਪ੍ਰਭੂ
ਨੇ। ਗਣਤੈ—ਗਣਤ
ਨਾਲ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ, ਗਿਣਤੀਆਂ ਮਿਣਤੀਆਂ ਨਾਲ।
ਦੂਜੈ—ਪ੍ਰਭੂ
ਦਾ ਦਰ ਛੱਡ ਕੇ ਉਸਦੀ ਰਚੀ ਹੋਈ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ।
ਭਰਮੀਤਾ
—ਭਰਮਿਆ
ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੱਚ ਤੋਂ ਭਟਕਿਆ ਤੇ ਖੁੰਜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ—ਜੀਊਂਦਾ
ਮਰੇ, ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੇ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਵਲੋਂ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬੁਝਿ—ਜਾਣ
ਕੇ, ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਕੇ, ਗਿਆਤਾ ਹੋ ਕੇ।
ਸਚਿ ਸਮੀਤਾ—ਸੱਚ
ਭਾਵ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਤੇ ਸਦਾ ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੁ
ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਜੈ, ਜੀਂਦੇ ਜੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਹਲਤ ਤੇ
ਪਲਤ ਭਾਵ ਇਹ ਲੋਕ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਤੇ ਜੂਨਾਂ-ਜਨਮਾਂ
ਤੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਗਰਭਾਂ ਵਾਲੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ, ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਬਦੇ—ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ
ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ। ਹਉਮੈ
ਖੋਈਐ—ਹਉਮੈ ਦਾ ਨਾਸ ਹੋ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੀਵ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਵਿਗਸੀਤਾ—ਵਿਗਸਦਾ
ਹੈ, ਖਿੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖੇੜੇ `ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅਰਥ :
— “ਪ੍ਰਭਿ ਸੰਸਾਰੁ ਉਪਾਇ ਕੈ,
ਵਸਿ ਆਪਣੈ ਕੀਤਾ” -ਪ੍ਰਭੂ
ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕਰ ਕੇ, ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਸ `ਚ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਵ ਇਸ ਦਾ
ਸਮੂਚਾ ਚਲਣ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਤੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
“ਗਣਤੈ ਪ੍ਰਭੂ ਨ ਪਾਈਐ, ਦੂਜੈ ਭਰਮੀਤਾ” - ਪਰ
ਜੀਵ, ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਕਿ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਵੱਸ `ਚ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਅਤੇ
ਉਸੇ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਗਿਣਤੀਆਂ-ਮਿਣਤੀਆਂ ਤੇ ਮਾਇਕ
ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਮਨੁੱਖ
ਦੂਜੈ
ਭਾਵ
ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਰ ਛੱਡ ਕੇ
ਉਸਦੀ ਰਚੀ ਹੋਟੀ ਮਾਇਆ ਦੀ ਜਕੜ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ,
ਭਰਮੀਤਾ
ਭਾਵ
ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੱਚ ਤੋਂ ਭਟਕਿਆ, ਕੁਰਾਹੇ
ਪਿਆ ਤੇ ਖੁਆਰ ਹੋਇਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
“ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ, ਬੁਝਿ ਸਚਿ ਸਮੀਤਾ” -
ਜੇ ਜੀਵ ਵੀ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਮਾਇਆ ਵਲੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸੱਚ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੋਣ `ਤੇ ਕਿ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੀ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਤੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਚੱਲ
ਰਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਦੇ ਹਲਤ ਤੇ ਪਲਤ ਦੋਵੇਂ
ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
“ਸਬਦੇ ਹਉਮੈ ਖੋਈਐ, ਹਰਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲੀਤਾ” -
ਦਰਅਸਲ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਜੀਵ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਮੂਲ, ਜੀਵ ਅੰਦਰੋਂ ਜਦੋਂ
ਹਊਮੈ ਦਾ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸੇ ਤੋਂ ਜੀਵ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਮਿਲਾਪ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ; ਜੀਵ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
“ਸਭ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ, ਕਰੇ ਆਪਿ ਆਪੇ ਵਿਗਸੀਤਾ” -
ਅਜਿਹੀ ਉੱਚੀ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਸਭ ਕੁੱਝ
ਜਾਣਦਾ ਤੇ ਕਰਦਾ ਵੀ ਆਪ ਹੈ ਬਲਕਿ ਉਹ ਇਹ ਸਭ ਵੇਖ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਅਜਿਹੀ
ਉੱਚੀ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਪੁੱਜੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ:-
(ੳ) ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਤੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ।
(ਅ) ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਜੋ ਆਤਮਕ
ਉੱਚਤਾ ਆਈ ਹੈ ਇਹ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਜਤਨਾਂ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼
ਸਦਕਾ ਹੀ ਆਈ ਹੈ।
(ੲ) ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਪਹਿਚਾਣ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ
ਵਿਸਾਰਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਦਲ-ਦਲ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ, ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਤੇ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
(ਸ) ਉਪ੍ਰੰਤ ਅਜਿਹੀ ਉੱਚੀ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ
ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਜੇ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ
ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਮੂਲ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹਊਮੈ ਨੂੰ ਮੁਕਉਣਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ
ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੀ॥
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਪਉੜੀ
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕਰ ਕੇ, ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ
ਵੱਸ `ਚ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ੳਪ੍ਰੰਤ ਇਸ ਦਾ ਸਮੂਚਾ ਚਲਣ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਤੇ
ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਹੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪਰ ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਕਿ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਵੱਸ `ਚ ਹੈ ਤੇ ਉਸ
ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਤੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ; ਜੀਵ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਮਾਇਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ
ਗਿਣਤੀਆਂ-ਮਿਣਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਪਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਰ ਛੱਡ ਕੇ ਉਸ ਦੀ
ਰਚੀ ਹੋਈ ਮਾਇਆ ਦੀ ਲਪੇਟ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਜੀਵਨ ਭਰ, ਸੱਚ ਤੋਂ ਭਟਕਿਆ ਤੇ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦਾ
ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਫ਼ਿਰ ਜੇ ਇਹੀ ਮਨੁੱਖ
“ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ,
ਬੁਝਿ ਸਚਿ ਸਮੀਤਾ”
ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਮਾਇਆ ਵਲੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ॥ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਚ
ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੋ ਜਾਣ `ਤੇ ਕਿ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸਚ ਨਿਆਂ ਤੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਜੀਂਦੇ
ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਉਸਦੇ ਵੀ ਹਲਤ ਤੇ ਪਲਤ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ, ਜੀਵ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ
ਮੂਲ, “ਸਬਦੇ ਹਉਮੈ ਖੋਈਐ,
ਹਰਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲੀਤਾ” ਜੀਵ
ਅੰਦਰੋਂ ਜਦੋਂ ਹਊਮੈ
ਦਾ ਨਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਜੀਵ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਮਿਲਾਪ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ
ਅਜਿਹੀ ਉੱਚੀ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਸਮੇਂ
“ਸਭ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ, ਕਰੇ ਆਪਿ, ਆਪੇ
ਵਿਗਸੀਤਾ” ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ
ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਸਭ ਕਰਦਾ ਤੇ ਜਾਣਦਾ ਵੀ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਹ ਸਭ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਖ਼ੁਸ਼ ਵੀ
ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਪਉੜੀ
ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਕਰ ਕੇ, ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ
ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਸ `ਚ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਇਸ ਦਾ ਸਮੂਚਾ ਚਲਣ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ
ਹੁਕਮ ਤੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਚਲਦਾ ਹੈ।
ਪਰ ਅਗਿਆਨੀ ਮਨੁੱਖ, ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਮਾਇਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ
ਗਿਣਤੀਆਂ-ਮਿਣਤੀਆਂ ਰਾਹੀ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਰ ਛੱਡ ਕੇ ਉਸ ਦੀ
ਰਚੀ ਹੋਈ ਮਾਇਆ ਦੀ ਜਕੜ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ, ਜੀਵਨ ਭਰ ਸੱਚ ਤੋਂ ਭਟਕਿਆ, ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਤੇ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦਾ
ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਉਪ੍ਰੰਤ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੋਂ ਜੀਵ ਅੰਦਰੋਂ ਜਦੋਂ ਹਉਮੈ ਦਾ ਨਾਸ ਹੋ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਤੇ
ਹੁਕਮ `ਚ ਹੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ।
ਅਜਿਹੀ ਉੱਚੀ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਪੁੱਜ ਚੁੱਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਜੋ ਆਤਮਕ ਉੱਚਤਾ ਆਈ ਹੈ ਇਹ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਜਤਨਾਂ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਆਈ
ਬਲਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਸਦਕਾ ਹੀ ਆਈ ਹੈ।
ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਪਛਾਣ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ
ਵਿਸਾਰਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਦਲ-ਦਲ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਅਜਿਹੀ ਉੱਚੀ
ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਲੋੜ
ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਮੂਲ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ
ਹਊਮੈ
ਨੂੰ ਮੁਕਉਣ ਤੇ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ
ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੀ॥
ਦੇਖਿਆ
ਜਾਵੇ ਤਾਂ “ਕਬੀਰ ਮੁਕਤਿ
ਦੁਆਰਾ ਸੰਕੁੜਾ” ਤੇ
“ਨਾਨਕ ਮੁਕਤਿ ਦੁਆਰਾ ਅਤਿ
ਨੀਕਾ” ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ
`ਚ ਵੀ ਇਸੇ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਮਨ, ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਕਾਰਣ ਵਿਕਾਰੀ ਤੇ ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ
ਦੀ ਦਲ ਦਲ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਹੀ ਮਨਮਤੀਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਫ਼ਿਰ ਇਸਦਾ ਇਹੀ ਮਨ ਜੇ
ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ
ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਮੂਲ
ਹਉਮੈ
ਵੀ ਮੁੱਕ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਹਉਮੈ
ਵਿਹੀਣ ਹਾਲਤ `ਚ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਉਹੀ ਨਿਰਮਲ ਵਾਸਾ ਬਚਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ
ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲੋਂ ਇਸ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ
ਭਾਵ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਬਣੇ ਹੋਏ ਜੂਨਾਂ-ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ ਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਸੰਗਲ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ
ਹਨ। ਜੀਵ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਹਲਤ ਤੇ ਪਲਤ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ। (ਚਲਦਾ)
#Instt. 09
Gu.ki.v.02.014#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING
LOADED IN ISTTS. Otherwise about
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the
Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit
Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but
easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of
Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/-
(in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free
distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’,
Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N.
Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New
Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |