| . |
|
☬ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੩ ☬
(ਪੰ:
508-517)
ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ
ਸਹਿਤ
(ਕਿਸ਼ਤ-੪)
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਇਹੁ ਜਗਤੁ ਮਮਤਾ ਮੁਆ ਜੀਵਣ ਕੀ ਬਿਧਿ ਨਾਹਿ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਜੋ ਚਲੈ ਤਾਂ ਜੀਵਣ
ਪਦਵੀ ਪਾਹਿ॥ ਓਇ ਸਦਾ ਸਦਾ ਜਨ ਜੀਵਤੇ ਜੋ ਹਰਿ ਚਰਣੀ ਚਿਤੁ ਲਾਹਿ॥ ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ ਮਨਿ ਵਸੈ ਗੁਰਮੁਖਿ
ਸਹਜਿ ਸਮਾਹਿ॥ ੧ ॥
ਮਃ ੩॥ ਅੰਦਰਿ ਸਹਸਾ ਦੁਖੁ ਹੈ ਆਪੈ ਸਿਰਿ ਧੰਧੈ ਮਾਰ॥ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਸੁਤੇ
ਕਬਹਿ ਨ ਜਾਗਹਿ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਪਿਆਰ॥ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਤਹਿ ਸਬਦੁ ਨ ਵੀਚਾਰਹਿ ਇਹੁ ਮਨਮੁਖ ਕਾ ਆਚਾਰੁ॥ ਹਰਿ
ਨਾਮੁ ਨ ਪਾਇਆ ਜਨਮੁ ਬਿਰਥਾ ਗਵਾਇਆ ਨਾਨਕ ਜਮੁ ਮਾਰਿ ਕਰੇ ਖੁਆਰ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਆਪਣਾ ਆਪੁ ਉਪਾਇਓਨੁ ਤਦਹੁ ਹੋਰੁ ਨ ਕੋਈ॥ ਮਤਾ ਮਸੂਰਤਿ ਆਪਿ ਕਰੇ ਜੋ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਈ॥ ਤਦਹੁ
ਆਕਾਸੁ ਨ ਪਾਤਾਲੁ ਹੈ ਨਾ ਤ੍ਰੈ ਲੋਈ॥ ਤਦਹੁ ਆਪੇ ਆਪਿ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਹੈ ਨਾ ਓਪਤਿ ਹੋਈ॥ ਜਿਉ ਤਿਸੁ
ਭਾਵੈ ਤਿਵੈ ਕਰੇ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ॥ ੧ ॥”
‘ “
( ਪਉੜੀ
੧, ਸਟੀਕ
ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’
ਸਹਿਤ)
ੴ ਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ॥
ਅਰਥ :
— ਕਰਤਾ ਇੱਕ ਹੈ, ਉਹ ਸਮੂਚੀ
ਰਚਨਾ ਦੇ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਇੱਕ ਰਸ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਇਹ ਵੀ ਕਿ
“ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ”
ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ
ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਹੋ ਕੇ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਤਾਂ
ਜੀਵ ਦਾ ੴ
ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।
(ਨੋਟ: —
“ੴ ਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ”
ਇਹ ਇਸ ਵਾਰ ਦਾ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ
ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦਾ ਚੌਥਾ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਸਰੂਪ ਹੈ। ਸੰਪੂਰਣ ਮੰਗਲਾਚਰਣ
“ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ
ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ॥”
ਉਂਜ ਇਸ ਸੰਪੂਰਨ
ਮੰਗਲਾਚਰਣ
ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਾਕੀ ਤਿੰਨ ਸਰੂਪਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਤੇ ਅਰਥ-ਵੇਰਵਾ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ਤਿੰਨ `ਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ
ਹੈ।
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥ ਇਹੁ ਜਗਤੁ ਮਮਤਾ ਮੁਆ ਜੀਵਣ ਕੀ ਬਿਧਿ ਨਾਹਿ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ
ਜੋ ਚਲੈ ਤਾਂ ਜੀਵਣ ਪਦਵੀ ਪਾਹਿ॥ ਓਇ ਸਦਾ ਸਦਾ ਜਨ ਜੀਵਤੇ ਜੋ ਹਰਿ ਚਰਣੀ ਚਿਤੁ ਲਾਹਿ॥ ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ
ਮਨਿ ਵਸੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਹਜਿ ਸਮਾਹਿ॥ ੧॥ {ਪੰ:
੫੦੮} ‘
ਪਦ ਅਰਥ :
—ਮਮ—ਮੇਰਾ।
ਮਮਤਾ—
ਅਪਣਤ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਖੱਚਤ ਹੋਣਾ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ `ਚ ਡੁੱਬਣਾ।
ਮੁਆ—
ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ `ਚ ਡੁੱਬਾ ਹੋਇਆ, ਦਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਦੇਣਾ, ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ
ਗੇੜ `ਚ ਪੈਣਾ। ਬਿਧਿ—ਜਾਚ,
ਤਰੀਕਾ, ਢੰਗ। ਜੀਵਣ ਕੀ
ਬਿਧਿ—ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ
ਜੀਉਣ ਦਾ ਉਹ ਢੰਗ ਜਿਸਤੋਂ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਵੇ।
ਪਦਵੀ—ਦਰਜਾ,
ਅਵਸਥਾ। ਜੀਵਣ ਪਦਵੀ—ਜੀਵਨ
ਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਮੂਲ ਮਕਸਦ, ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਣਾ।
ਪਾਹਿ—ਪ੍ਰਾਪਤ
ਹੋਣਾ। ਸਹਜਿ—ਸਹਜ
ਅਵਸਥਾ, ਅਡੋਲਤਾ `ਚ, ਮਨ ਦੀ ਉਹ ਅਵਸਥਾ ਜਿੱਥੇ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸ ਆਸ਼ਾ ਮਨਸ਼ਾ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਆਦਿ ਖ਼ਤਮ ਹੋ
ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਦਰੀ ਮਨਿ
ਵਸੈ—ਪਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ
ਹੋ ਜਾਣਾ। ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।
ਅਰਥ :
—
“ਇਹੁ ਜਗਤੁ ਮਮਤਾ ਮੁਆ, ਜੀਵਣ ਕੀ
ਬਿਧਿ ਨਾਹਿ” -ਸੰਸਾਰ
ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੇ ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ ਡੁੱਬਾ ਪਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਅਸਲ `ਚ
ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜੀਉਣ ਦਾ ਇਹ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਹੀਂ।
(ਤਾਂ ਤੇ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ ਦਾ ਅਸਲ ਢੰਗ
ਕੀ ਹੋਣਾ ਹੈ? ਇਸਦਾ ਵੇਰਵਾ ਗੁਰਦੇਵ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗ਼ਲੀ ਪੰਕਤੀ
`ਚ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ)।
“ਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਜੋ ਚਲੈ ਤਾਂ ਜੀਵਣ ਪਦਵੀ ਪਾਹਿ” -
ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚਲਦੇ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਜੀਵਨ ਪਦ ਭਾਵ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਜੀਊਣ ਦੀ ਅਸਲ ਜੁਗਤਿ ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
(ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਕੁੱਝ ਮਕਸਦ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜੀਊਣਾ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ਤੇ ਅਸ਼ੀਂ ਕਰ ਕੀ
ਰਹੇ ਹਾਂ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੁਰਲਭ ਹੈ ਤੇ ਅਸਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ
ਕਰਣਾ ਹੈ। ਤਾ ਕਿ ਬਾਰ ਬਾਰ ਜੂਨਾਂ-ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਨਾ ਪੈਣਾ ਪਵੇ
ਜਿਵੇਂ “ਅਬ
ਕੀ ਬਾਰ ਬਖਸਿ ਬੰਦੇ ਕਉ, ਬਹੁਰਿ ਨ ਭਉਜਲਿ ਫੇਰਾ”
(ਪੰ: ੧੧੦੪)।
“ਓਇ ਸਦਾ ਸਦਾ ਜਨ ਜੀਵਤੇ, ਜੋ ਹਰਿ ਚਰਣੀ ਚਿਤੁ ਲਾਹਿ” -
ਤਾਂ ਤੇ ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਦੀਵੀ ਜੀਵਨ ਅਥਵਾ ਉੱਚ ਆਤਮਕ
ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। (ਉਹ
ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ `ਚ ਖੱਚਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਦੀਵੀ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੋਕ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਤੇ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ
`ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ
“ਸਬਦਿ ਮਰੈ ਸੋ ਮਰਿ ਰਹੈ, ਫਿਰਿ
ਮਰੈ ਨ ਦੂਜੀ ਵਾਰ” (ਪੰ:
੫੮)
ਜਾਂ
“ਸਬਦਿ ਮਰਹੁ ਫਿਰਿ ਜੀਵਹੁ ਸਦ ਹੀ, ਤਾ ਫਿਰਿ ਮਰਣੁ ਨ ਹੋਈ”
(ਪੰ: ੬੦੪)।
“ ਨਾਨਕ
ਨਦਰੀ ਮਨਿ ਵਸੈ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਹਜਿ ਸਮਾਹਿ” -
ਗੁਰੂ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਤਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ ਜੀਊੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ
ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਅਡੋਲ ਮਾਨਸਿਕ
ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮੁੜ
ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੇ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਗੁਰਦੇਵ
ਸਲੋਕ `ਚ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੰਸਾਰ `ਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਬਾਅਦ, ਮਨੁੱਖ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ
ਪਕੜ ਤੇ ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ `ਚ ਖੱਚਤ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ
ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਅੰਦਰ ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੇ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਖਿੱਚ ਤਾਂ ਪ੍ਰਬਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸਨੂੰ
ਇਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜੀਊਣ ਦਾ, ਇਹ ਅਸਲ ਢੰਗ ਨਹੀਂ।
ਉਪ੍ਰੰਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ ਦਾ ਅਸਲ ਢੰਗ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰਦੇਵ
ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ
ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼
ਮਕਸਦ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਜਨਮ ਦੁਰਲਭ ਵੀ ਹੈ, ਤੇ ਇਹ ਬੇ-ਮਕਸਦ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਜੀਵਨ ਪਦਵੀ ਭਾਵ
ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਉਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਕਸਦ ਭਾਵ ਇਸ ਜਨਮ ਨੂੰ ਗੁਰੂ-ਸ਼ਬਦ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣ `ਚ ਸਫ਼ਲ ਵੀ
ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ, ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ
ਜੁੜੇ ਰਹਿਕੇ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਸੇ ਤੋਂ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ
ਪਾਤ੍ਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ
ਅਭੇਦ ਹੋ ਕੇ ਜੀਂਦੇ ਹਨ ਤੇ
“ਸਫਲ ਸਫਲ ਭਈ ਸਫਲ ਜਾਤ੍ਰਾ॥ ਆਵਣ ਜਾਣ ਰਹੇ ਮਿਲੇ ਸਾਧਾ”
(ਪੰ: ੬੮੭)
ਅਨੁਸਾਰ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ
`ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ
ਲੋਕ ਵੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਵੀ, ਦੋਵੇਂ ਸੁਹੇਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਮਃ ੩॥ ਅੰਦਰਿ ਸਹਸਾ ਦੁਖੁ ਹੈ, ਆਪੈ ਸਿਰਿ ਧੰਧੈ ਮਾਰ॥ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਸੁਤੇ
ਕਬਹਿ ਨ ਜਾਗਹਿ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਪਿਆਰ॥ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਤਹਿ ਸਬਦੁ ਨ ਵੀਚਾਰਹਿ ਇਹੁ ਮਨਮੁਖ ਕਾ ਆਚਾਰੁ॥ ਹਰਿ
ਨਾਮੁ ਨ ਪਾਇਆ ਜਨਮੁ ਬਿਰਥਾ ਗਵਾਇਆ ਨਾਨਕ ਜਮੁ ਮਾਰਿ ਕਰੇ ਖੁਆਰ॥ ੨॥ { ਪੰ:
੫੦੮}
ਪਦ ਅਰਥ :
—ਸਹਸਾ—ਤੌਖਲਾ,
ਦੁਚਿਤੀ, ਭਰਮ। ਦੁਖੁ-ਕਲੇਸ਼,
ਭਟਕਣਾ। ਆਪੈ—ਆਪ
ਹੀ। ਧੰਧੈ ਮਾਰ—ਧੰਧਿਆਂ
ਦੀ ਮਾਰ, ਮਾਇਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਝੰਬੇਲੇ ਤੇ ਖੱਜਲ-ਖ਼ਰਾਬੀਆਂ।
ਆਚਾਰੁ—ਰਹਣੀ,
ਵਰਤੋਂ। ਜਨਮੁ ਬਿਰਥਾ
ਗਵਾਇਆ-ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ
ਅਸਫ਼ਲ ਹੋਣਾ ਤੇ ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਗੇੜ।
ਜਮੁ ਮਾਰਿ ਕਰੇ ਖੁਆਰ-
ਮਨਮੁਖ ਨੂੰ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਜਨਮ-ਮਰਨ
ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨੋਟ-
“ਨਾਨਕ
ਜਮੁ ਮਾਰਿ ਕਰੇ ਖੁਆਰ” -
ਦੇਖਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ
‘ਜਮ’
ਦੇ ਅਰਥ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਤੇ ਗਰੁੜ ਪੁਰਾਨ ਰਾਹੀਂ
ਪ੍ਰਗਟ ਕਤੱਈ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਲਫ਼ਜ਼
‘ਜਮ’
ਦੇ ਅਰਥ ਮੁੱਖ ਤੌਰ `ਤੇ ਤਿੰਨ ਹੀ ਆਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ:-
(੧) ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਲਫ਼ਜ਼
‘ਜਮ’
ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਲਈ ਵੀ ਹੈ।
(੨) ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ
‘ਜਮ’
ਦਾ ਅਰਥ ਮਨਮੁਖ ਲਈ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਵੀ ਹੈ। ਵਿਕਾਰਾਂ
ਦੀ ਮਾਰ ਭਾਵ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਖੁਆਰੀਆਂ, ਚਿੰਤਾਵਾਂ, ਝੋਰੇ, ਆਸ਼ਾਵਾਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਭਟਕਣਾ ਆਦਿ ਬਲਕਿ
ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਗੁਣਾਹਾਂ, ਜੁਰਮਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰਾ ਵੀ।
(੩) ਜਦੋ ਮਨਮੁਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਰਵੇਗਾ ਤਾਂ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਉਸ ਲਈ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੀ ਗੇੜ ਵੀ ਉਸੇ ਦਾ ਹੀ
ਬਦਲਵਾਂ ਰੂਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨਮੁਖ ਲਈ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ
‘ਜਮ’
ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਉਸ ਦਾ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਜਨਮਾਂ, ਜੂਨਾਂ, ਗਰਭਾਂ ਦੇ
ਗੇੜ `ਚ ਪੈਣਾ ਭਾਵ ਉਸਦਾ ਲੋਕ ਵੀ ਗਿਆ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਵੀ।
(੪) ਉਂਜ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਜਮ’ ਦੇ ਹੋਰ
ਵੀ ਕਈ ਰੂਪ ਆਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ‘ਜਮਿ ਮਾਰੇ’, ‘ਜਮ ਜੰਦਾਰ’ ਆਦਿ। ਤਾਂ ਵੀ ਅਰਥਾਂ ਪੱਖੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ
ਮੌਟੇ ਤੌਰ `ਤੇ ਇਹੀ ਤਿੰਨ ਅਰਥ ਹਨ।
(੫) ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਲਫ਼ਜ਼ ਜਮ (ਜਾਂ ਇਸਦੇ
ਬਦਲਵੇਂ ਰੂਪ), ਕਿਧਰੇ ਕਿਧਰੇ ਮਿਸਾਲ ਵਜੌਂ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਰਣ ਦੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਰਾਤਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ
ਅਰਥਾਂ `ਚ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ।
ਅਰਥ :
— “ਅੰਦਰਿ ਸਹਸਾ ਦੁਖੁ ਹੈ,
ਆਪੈ ਸਿਰਿ ਧੰਧੈ ਮਾਰ॥ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਸੁਤੇ, ਕਬਹਿ ਨ ਜਾਗਹਿ, ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਪਿਆਰ” -
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ
ਮਾਇਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਲਈ ਹੀ ਮੋਹ ਪਿਆਰ ਤੇ ਦੌੜ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਸਦਾ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਮਇਕ
ਰਸਾਂ `ਚ ਹੀ ਖੱਚਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਗ਼ਫ਼ਲਤ ਦੀ ਨੀਂਦ `ਚੋਂ ਜਾਗਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ। ‘
ਦਰਅਸਲ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ `ਚ ਸਦਾ ਤੋਖਲੇ ਤੇ ਕਲੇਸ਼ ਹੀ ਟਿਕੇ ਰਹਿੰਦੇ
ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਸਿਰ `ਤੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਬਿਨਾ ਲੋੜ ਬੇਅੰਤ ਝਮੇਲੇ,
ਖੁਆਰੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ੱਜਲ-ਖ਼ਰਾਬੀਆਂ ਤੇ ਫ੍ਰੇਸ਼ਾਣੀਆਂ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਸਹੇੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
“ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਤਹਿ, ਸਬਦੁ ਨ ਵੀਚਾਰਹਿ, ਇਹੁ ਮਨਮੁਖ ਕਾ ਆਚਾਰੁ” -
ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਟੁਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਰਹਿਣੀ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
ਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਗੁਰੂ-ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਵੀ
ਨਹੀਂ ਜੁੜ ਪਾਂਦੇ। ਦਰਅਸਲ ਇਹੀ ਹੈ ਮਨਮੁਖ ਦੀ ਰਹਿਣੀ ਅਥਵਾ ਮਨਮੁਖੀ ਜੀਵਨ।
“ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਨ ਪਾਇਆ, ਜਨਮੁ ਬਿਰਥਾ ਗਵਾਇਆ, ਨਾਨਕ ਜਮੁ ਮਾਰਿ ਕਰੇ
ਖੁਆਰ” - ਤਾਂ ਤੇ ਤੀਜੇ
ਨਾਨਕ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਜਿਹੇ
ਮਨਮੁਖਾਂ
ਨੂੰ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਕਰਣੀ
ਵੀ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਉਸੇ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਨਮ ਹੀ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਣ
ਉਹ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਖੁਆਰੀਆਂ ਭਟਕਣਾ ਚਿੰਤਾਂਵਾ ਤ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਆਦਿ ਨਾਲ ਲਦਿਆ
ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਇਸ
ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ
ਗੁਰਮੁਖ
ਦੇ ਜਨਮ ਤੇ ਰਹਿਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ
ਸੀ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਇਸ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ
ਮਨਮੁਖ
ਬਾਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ, ਸੰਸਾਰ `ਚ ਮਨੁੱਖ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਧੰਦਿਆਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ
ਝਮੇਲਿਆਂ ਖੁਆਰੀਆਂ, ਕਲੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਭਟਕਣਾ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਅਸਲ `ਚ, ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਸਲ ਢੰਗ
ਨਾ ਪਤਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਹੇੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਇਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ
ਤੋਂ ਛੁੱਟਕਰਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਵੀ ਕਦੇ ਟਿਕਾਅ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।
ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੁਭਾਅ ਕਰਕੇ ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ-ਕਸਾਂ ਤੇ
ਧੰਦਿਆਂ `ਚ ਖੱਚਤ ਰਹਿਣ ਭਾਵ ਜੀਵਨ ਪੱਖੋਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪਏ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ
ਮਨਮੁਖ
ਜੀਵਨ ਭਰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਉੱਕਾ ਵਿਚਾਰ ਤੇ ਕਮਾਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਸ ਤੇ ਗੁਰਦੇਵ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ
ਕਿ ਦਰਅਸਲ ਇਹੀ ਹੈ ਅਸਲ `ਚ
ਮਨਮੁਖ ਦੀ ਜੀਵਨ
ਰਹਿਣੀ।
ਉਪ੍ਰੰਤ ਅਜਿਹੀ ਮਨਮੁਖਤਾ
ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਰਹਿਣੀ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ
“ਹਰਿ
ਨਾਮੁ ਨ ਪਾਇਆ, ਜਨਮੁ ਬਿਰਥਾ ਗਵਾਇਆ, ਨਾਨਕ ਜਮੁ ਮਾਰਿ ਕਰੇ ਖੁਆਰ”
ਭਾਵ ਮਨਮੁਖ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਨਮ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜੀਂਦੇ ਜੀ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਕਾਰਣ ਖੁਆਰੀਆਂ ਭਟਕਣਾ ਚਿੰਤਾਂਵਾ ਝੋਰੇ
ਤ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਆਦਿ ਭਰੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਹ ਮੁੜ
ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
(ਚਲਦਾ)
(ਇਸ ਪਉੜੀ ਦੀ ਬਾਕੀ ਵਿਚਾਰ ਅਗ਼ਲੀ
ਕਿਸ਼ਤ ਪੰਜ `ਚ ਪੜੋ ਜੀ) #Instt. 04
Gu.ki.v.02.014#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Gujri Ki Vaar M:3 Steek & GVD” BEING
LOADED IN ISTTS. Otherwise about
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the
Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit
Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but
easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of
Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/-
(in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free
distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’,
Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N.
Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New
Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |