.

☬ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧ ☬

(ਪੰ: ੧੨੭੮-੯੧)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੨੮)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੨੪ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕ ਮਃ ੧॥ ਪਉਣੈ ਪਾਣੀ ਅਗਨਿ ਜੀਉ ਤਿਨ ਕਿਆ ਖੁਸੀਆ ਕਿਆ ਪੀੜ॥ ਧਰਤੀ ਪਾਤਾਲੀ ਆਕਾਸੀ ਇਕਿ ਦਰਿ ਰਹਨਿ ਵਜੀਰ॥ ਇਕਨਾ ਵਡੀ ਆਰਜਾ ਇਕਿ ਮਰਿ ਹੋਹਿ ਜਹੀਰ॥ ਇਕਿ ਦੇ ਖਾਹਿ ਨਿਖੁਟੈ ਨਾਹੀ ਇਕਿ ਸਦਾ ਫਿਰਹਿ ਫਕੀਰ॥ ਹੁਕਮੀ ਸਾਜੇ ਹੁਕਮੀ ਢਾਹੇ ਏਕ ਚਸੇ ਮਹਿ ਲਖ॥ ਸਭੁ ਕੋ ਨਥੈ ਨਥਿਆ ਬਖਸੇ ਤੋੜੇ ਨਥ॥ ਵਰਨਾ ਚਿਹਨਾ ਬਾਹਰਾ ਲੇਖੇ ਬਾਝੁ ਅਲਖੁ॥ ਕਿਉ ਕਥੀਐ ਕਿਉ ਆਖੀਐ ਜਾਪੈ ਸਚੋ ਸਚੁ॥ ਕਰਣਾ ਕਥਨਾ ਕਾਰ ਸਭ ਨਾਨਕ ਆਪਿ ਅਕਥੁ॥ ਅਕਥ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਣੇਇ॥ ਰਿਧਿ ਬੁਧਿ ਸਿਧਿ ਗਿਆਨੁ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ॥ ੧ 

ਮਃ ੧॥ ਅਜਰੁ ਜਰੈ ਤ ਨਉ ਕੁਲ ਬੰਧੁ॥ ਪੂਜੈ ਪ੍ਰਾਣ ਹੋਵੈ ਥਿਰੁ ਕੰਧੁ॥ ਕਹਾਂ ਤੇ ਆਇਆ ਕਹਾਂ ਏਹੁ ਜਾਣੁ॥ ਜੀਵਤ ਮਰਤ ਰਹੈ ਪਰਵਾਣੁ॥ ਹੁਕਮੈ ਬੂਝੈ ਤਤੁ ਪਛਾਣੈ॥ ਇਹੁ ਪਰਸਾਦੁ ਗੁਰੂ ਤੇ ਜਾਣੈ॥ ਹੋਂਦਾ ਫੜੀਅਗੁ ਨਾਨਕ ਜਾਣੁ॥ ਨਾ ਹਉ ਨਾ ਮੈ ਜੂਨੀ ਪਾਣੁ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਪੜੀੑਐ ਨਾਮੁ ਸਾਲਾਹ ਹੋਰਿ ਬੁਧੀਂ ਮਿਥਿਆ॥ ਬਿਨੁ ਸਚੇ ਵਾਪਾਰ ਜਨਮੁ ਬਿਰਥਿਆ॥ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰਾਵਾਰੁ ਨ ਕਿਨ ਹੀ ਪਾਇਆ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਗਰਬਿ ਗੁਬਾਰੁ ਤਿਨ ਸਚੁ ਨ ਭਾਇਆ॥ ਚਲੇ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿ ਤਾਵਣਿ ਤਤਿਆ॥ ਬਲਦੀ ਅੰਦਰਿ ਤੇਲੁ ਦੁਬਿਧਾ ਘਤਿਆ॥ ਆਇਆ ਉਠੀ ਖੇਲੁ ਫਿਰੈ ਉਵਤਿਆ॥ ਨਾਨਕ ਸਚੈ ਮੇਲੁ ਸਚੈ ਰਤਿਆ॥ ੨੪ 

(ਪਉੜੀ ੨੪, ਸਟੀਕ ਸਲੋਕਾਂ ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

ਸਲੋਕ ਮਃ ੧॥ ਪਉਣੈ ਪਾਣੀ ਅਗਨੀ ਜੀਉ, ਤਿਨ ਕਿਆ ਖੁਸੀਆ ਕਿਆ ਪੀੜ॥ ਧਰਤੀ ਪਾਤਾਲੀ ਆਕਾਸੀ, ਇਕਿ ਦਰਿ ਰਹਨਿ ਵਜੀਰ॥ ਇਕਨਾ ਵਡੀ ਆਰਜਾ, ਇਕਿ ਮਰਿ ਹੋਹਿ ਜਹੀਰ॥ ਇਕਿ ਦੇ ਖਾਹਿ, ਨਿਖੁਟੈ ਨਾਹੀ, ਇਕਿ ਸਦਾ ਫਿਰਹਿ ਫਕੀਰ॥ ਹੁਕਮੀ ਸਾਜੇ ਹੁਕਮੀ ਢਾਹੇ, ਏਕ ਚਸੇ ਮਹਿ ਲਖ॥ ਸਭੁ ਕੋ ਨਥੈ ਨਥਿਆ, ਬਖਸੇ ਤੋੜੇ ਨਥ॥ ਵਰਨਾ ਚਿਹਨਾ ਬਾਹਰਾ, ਲੇਖੇ ਬਾਝੁ ਅਲਖੁ॥ ਕਿਉ ਕਥੀਐ ਕਿਉ ਆਖੀਐ, ਜਾਪੈ ਸਚੋ ਸਚੁ॥ ਕਰਣਾ ਕਥਨਾ ਕਾਰ ਸਭ, ਨਾਨਕ ਆਪਿ ਅਕਥੁ॥ ਅਕਥ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਣੇਇ॥ ਰਿਧਿ ਬੁਧਿ ਸਿਧਿ ਗਿਆਨੁ, ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ॥ ੧॥ (ਪੰ: ੧੨੮੯)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਪਉਣੈ—ਪਉਣ ਦਾ, ਹਵਾ ਦਾ। ਪਉਣੈ ਪਾਣੀ ਅਗਨੀ—ਭਾਵ ਪੰਜੇ ਤੱਤ-ਅੱਗ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ, ਮਿੱਟੀ ਤੇ ਆਕਾਸ਼। ਜੀਉ—ਜੀਵ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨੂਰ। ਤਿਨ—ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ। ਕਿਆ—ਕੀਹ? ਕਿਆ ਖੁਸੀਆ ਕਿਆ ਪੀੜ—ਕੀ ਸੁਖ ਤੇ ਕੀ ਦੁੱਖ? ਆਕਾਸੀ—ਅਕਾਸ਼ `ਚ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਧਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਇੰਤਹਾ ਹੈ। ਇਕਿ—ਕਈ, ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ। ਦਰਿ—ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ। ਆਰਜਾ—ਉਮਰ। ਜਹੀਰ—ਦੁਖੀ, ਆਤੁਰ। ਨਿਖੁਟੈ ਨਾਹੀ—ਥੁੱੜਦਾ ਨਹੀਂ, ਘਟਦਾ ਨਹੀਂ। ਫਕੀਰ—ਕੰਗਾਲ। ਨਥੈ ਨਥਿਆ—ਨੱਥ `ਚ ਜਕੜਿਆ ਹੋਇਆ, ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਦੀ ਨੱਥ `ਚ ਜਕੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਖਸੇ ਤੋੜੇ ਨਥ—ਜਿਸ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉ—ਕਿਵੇਂ, ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ। ਜਾਪੈ—ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਭਾਸਦਾ ਹੈ, ਦਿੱਸਦਾ ਹੈ, ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਚੋ ਸਚੁ—ਸਦਾ ਥਿਰ ਤੇ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹਸਤੀ, ਅਕਾਲ ਪਰਖ। ਜਾਪੈ ਸਚੋ ਸਚ— ਗੁਰੂ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚਲਿਆਂ ਸਦਾ ਥਿਰ ਤੇ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਰਨਾ—ਜੀਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨੇ। ਕਥਨਾ—ਕਹਿਣਾ, ਬੋਲਣਾ। ਕਾਰ—ਪ੍ਰਭੂ ਵਲੋਂ ਮਿੱਥੀ ਹੋਈ ਕਿਰਤ। ਸੁਣੇਇ—ਸੁਣਦਾ ਹੈ।

ਅਰਥ: —” ਪਉਣੈ ਪਾਣੀ ਅਗਨੀ ਜੀਉ, ਤਿਨ ਕਿਆ ਖੁਸੀਆ ਕਿਆ ਪੀੜ” -ਤੱਤਾਂ ਵੱਲ ਤੱਕੋ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਜੀਵ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨੂਰ ਵੀ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਕੀ ਕਾਰਣ ਹੈ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਖ ਤੇ ਦੁਖ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?

ਭਾਵ ਅਸਚਰਜਤਾ ਇਹ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਸਾਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਇਕੋ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦਾ ਹੀ ਅੰਸ਼ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਕੋਈ ਸੁਖੀ ਹਨ ਤੇ ਕੋਈ ਦੁਖੀ ਹਨ? ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ?

ਧਰਤੀ ਪਾਤਾਲੀ ਆਕਾਸੀ, ਇਕਿ ਦਰਿ ਰਹਨਿ ਵਜੀਰ” -ਕਈ ਧਰਤੀ `ਤੇ ਹਨ ਭਾਵ ਸਾਧਰਨ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਪਾਤਾਲੀ ਭਾਵ, ਬਹੁਤ ਨਿੱਘਰੀ ਹਾਲਤ `ਚ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਣ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਅਕਾਸ਼ੀ ਭਾਵ ਅਤਿਅੰਤ ਸੌਖਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਕਈ ਰਾਜੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਵਜ਼ੀਰ ਹਨ।

ਇਕਨਾ ਵਡੀ ਆਰਜਾ, ਇਕਿ ਮਰਿ ਹੋਹਿ ਜਹੀਰ” -ਕਈ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਬਹੁਤ ਲਮੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਈ ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਮਰਦੇ ਤੇ ਦੁਖੀ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਇਕਿ ਦੇ ਖਾਹਿ, ਨਿਖੁਟੈ ਨਾਹੀ, ਇਕਿ ਸਦਾ ਫਿਰਹਿ ਫਕੀਰ” -ਕੁਝ ਕੋਲ ਧਨ ਪਦਾਰਥ ਇਤਨੇ ਵਧ ਹਨ ਕਿ ਆਪ ਵੀ ਵਰਤਦੇ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਤਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਘੱਟਦਾ। ਫ਼ਿਰ ਕਈ ਸਦਾ ਕੰਗਲੇ ਹੀ ਫਿਰਦੇ ਭਾਵ ਕੰਗਲਤਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੂਲ ਲੋੜਾਂ ਵੀ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।

ਹੁਕਮੀ ਸਾਜੇ ਹੁਕਮੀ ਢਾਹੇ, ਏਕ ਚਸੇ ਮਹਿ ਲਖ” -ਪ੍ਰਭੂ ਇਤਨਾ ਸਮ੍ਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਲ ਭਰ `ਚ ਲੱਖਾਂ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਦਾ ਨਾਸ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਹੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਸਭੁ ਕੋ ਨਥੈ ਨਥਿਆ, ਬਖਸੇ ਤੋੜੇ ਨਥ” - ਅਸਲ `ਚ ਅਜਿਹੇ ਸਾਰੇ ਵਾਧੇ ਘਾਟੇ ਇਸ ਲਈ ਹਨ, ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ ਦੀ ਨੱਥ `ਚ ਜੱਕੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਜਿਸ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨ ਵੀ ਤੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਵਰਨਾ ਚਿਹਨਾ ਬਾਹਰਾ, ਲੇਖੇ ਬਾਝੁ ਅਲਖੁ” -ਉਂਞ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਲੇਖੇ ਤੋਂ ਉਪਰ ਹੈ; ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਲੇਖੈ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਪ੍ਰਭੂ `ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾ ਕੋਈ ਰੰਗ ਹੈ ਨਾ ਰੂਪ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਚਿਹਨ ਚੱਕ੍ਰ ਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇਤ੍ਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਕਿਉ ਕਥੀਐ ਕਿਉ ਆਖੀਐ, ਜਾਪੈ ਸਚੋ ਸਚੁ” -ਤਾਂ ਤੇ ਉਸ ਪਭੂ ਦਾ ਸਰੂਪ ਕਿਵੇਂ ਬਿਆਣ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ? ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਸਰੂਪ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ; ਉਂਞ ਪ੍ਰਭੂ ਹਰ ਥਾਂ `ਤੇ ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗੁਣ ਗਾਇਆਂ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ‘

ਕਰਣਾ ਕਥਨਾ ਕਾਰ ਸਭ, ਨਾਨਕ ਆਪਿ ਅਕਥੁ” -ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੀਵ ਜੋ ਕਰ ਰਹੇ ਤੇ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਸਭ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਮਿੱਥੀ ਹੋਈ ਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

“ਅਕਥ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਣੇਇ॥ ਰਿਧਿ ਬੁਧਿ ਸਿਧਿ ਗਿਆਨੁ, ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ” - ਇਸ ਲਈ ਜਿਹੜੇ, ਅਕੱਥ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਸੁਣਦੇ ਭਾਵ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੱਤ ਉੱਚੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਵੇਕ ਬੁਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਦੀਵੀ ਅਨੰਦ ਵਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਾਨੋ ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਰਿੱਧੀਆਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੋਣ। ੧।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ, ਮਨੁੱਖ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੁਆਲ ਰਖਦੇ ਹਨ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕੀ ਕਾਰਣ ਹੈ ਜਦੋਂ ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਹਵਾ ਪਾਣੀ ਅਗਨੀ ਆਦਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੰਜ ਤਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਫ਼ਿਰ ਸਾਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਜੋਤ ਵੀ ਉਸੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੋਈ ਬੜੇ ਸੁਖੀ ਤੇ ਕੋਈ ਦੁਖੀ ਹਨ; ਕੋਈ ਸਾਧਾਰਨ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਣਾ ਵੀ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਉਹ ਵੀ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਅਤਿਅੰਤ ਸੌਖਾ ਜੀਵਨ ਜੀਂਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚ ਕੁੱਝ ਰਾਜੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਜਿਆਂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਵਜ਼ੀਰ ਹਨ; ਕਈ ਲਮੇਰੀ ਉਮਰ ਭੋਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ ਮਰਦੇ ਹਨ; ਕਈਆਂ ਪਾਸ ਧਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਇਨੀਂ ਬਹੁਤਾਇਤ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪ ਤਾਂ ਖਾਂਦੇ ਤੇ ਵਰਤਦੇ ਹੀ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਉਹ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਾਸ ਆਪਣੀਆਂ ਮੂਲ ਲੋੜਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜਦਕਿ ਸਲੋਕ `ਚ ਇਸ ਸਾਰੇ ਦਾ ਉੱਤਰ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਉਂਜ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਪਲ ਭਰ `ਚ ਲਖਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਲਖਾਂ ਦਾ ਨਾਸ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਵਖ੍ਰੇਵਿਆਂ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਣ ਹੈ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਰਮ ਉਪ੍ਰੰਤ “ਸਭੁ ਕੋ ਨਥੈ ਨਥਿਆ” ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਭ ਵੀ ਉਸੇ ਆਧਾਰ `ਤੇ “ਕਰਣਾ ਕਥਨਾ ਕਾਰ ਸਭ” ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਮਿੱਥੀ ਹੋਈ ਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, “ਬਖਸੇ ਤੋੜੇ ਨਥ” ਪ੍ਰਭੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨ ਤੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਸੁਆਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਕੌਣ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?

ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਰੰਗ ਰੂਪ ਰੇਖ ਤੋਂ ਨਿਆਰਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਲੇਖੇ ਤੋਂ ਉੱਤੇ, ਅਲੱਖ ਤੇ ਅਕੱਥ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇਤ੍ਰਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਗਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਨਾਲ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ “ਜਾਪੈ ਸਚੋ ਸਚੁ” ਚੂੰਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਵਿਆਪਕ ਤੇ ਸਦਾ ਥਿਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਵਿਵੇਕ ਬੁਧ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਬਣ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਹ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸੁਖ ਮਾਣਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉੱਤਮ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਸਾਰਕ ਰਿਧੀਆਂ-ਸਿਧੀਆਂ ਆਦਿ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਖਦੀਆਂ। ਅਜਿਹੇ ਜੀਉੜੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ “ਬਖਸੇ ਤੋੜੇ ਨਥ” ਕਰਮਾ ਦੇ ਬੰਧਨ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਤੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਮਃ ੧॥ ਅਜਰੁ ਜਰੈ ਤ ਨਉ ਕੁਲ ਬੰਧੁ॥ ਪੂਜੈ ਪ੍ਰਾਣ ਹੋਵੈ ਥਿਰੁ ਕੰਧੁ॥ ਕਹਾਂ ਤੇ ਆਇਆ ਕਹਾਂ ਏਹੁ ਜਾਣੁ॥ ਜੀਵਤ ਮਰਤ ਰਹੈ ਪਰਵਾਣੁ॥ ਹੁਕਮੈ ਬੂਝੈ ਤਤੁ ਪਛਾਣੈ॥ ਇਹੁ ਪਰਸਾਦੁ ਗੁਰੂ ਤੇ ਜਾਣੈ॥ ਹੋਂਦਾ ਫੜੀਅਗੁ ਨਾਨਕ ਜਾਣੁ॥ ਨਾ ਹਉ, ਨਾ ਮੈ ਜੂਨੀ ਪਾਣੁ॥ ੨॥ (ਪੰ: ੧੨੮੯)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਅਜਰੁ—ਜੋ ਜਰਿਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਮਨ ਦਾ ਉਹ ਵੇਗ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਰਨਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ। ਨਉ ਕੁਲ—ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਨੌ ਗੋਲਕਾਂ, ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਸਹਿਤ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨੌ ਦਰਵਾਜ਼ੇ। ਬੰਧੁ—ਬੰਧੇਜ, ਹੱਦ ਬੰਨਾ, ਸੀਮਾ। ਨਉ ਕੁਲ ਬੰਧੁ—ਸਰੀਰ ਦੇ ਨੌ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਸਮੇਤ ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦ੍ਰੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਹੱਦ-ਬੰਨਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਸਾਰੇ ਆਪਣੀ ਯੋਗ ਸੀਮਾ `ਚ ਕਮੰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੂਜੈ ਪ੍ਰਾਣ— ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਸਿਮਰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਮਨ ਇੱਕ ਚਿੱਤ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸਿਮਰਨਾ। ਥਿਰੁ—ਅਡੋਲ। ਕੰਧੁ—ਸਰੀਰ। ਥਿਰੁ ਕੰਧੁ—ਸਰੀਰ ਅਡੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਰੀਰ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਚ ਨਹੀਂ ਡੁੱਬਦਾ, ਸਰੀਰ `ਤੇ ਵਿਕਾਰ ਭਾਰੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

ਕਹਾਂ ਤੇ ਆਇਆ ਕਹਾਂ ਏਹੁ ਜਾਣੁ—ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਕਿਥੌ ਆਇਆ ਤੇ ਇਸ ਨੇ ਜਾਣਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਜੀਵਤ ਮਰਤ ਰਹੈ — ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਆਸ਼ਾ-ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਆਦਿ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਸਦਾ ਬਾਰ ਬਾਰ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆਉਣ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਅਥਵਾ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਗੇੜ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਵਾਣੁ—ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਸਾਦੁ—ਕਿਰਪਾ, ਮਿਹਰ। ਹੋਂਦਾ— ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਹਉਮੈ ਕਾਇਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਹੇ ‘ਮੈਂ ਹਾਂ’, ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਅੱਡ ਹੋਂਦ, ਹਉਮੈ ਵਾਲਾ ਸੁਭਾਅ, ਅਹੰਕਾਰੀ ਸੁਭਾਅ। ਫੜੀਅਗੁ—ਫੜਿਆ ਜਾਇਗਾ। ਜਾਣੁ—ਜਾਣ ਲੈ, ਸਮਝ ਲੈ। ਗੁਰੂ ਤੇ ਜਾਣ—ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀ ਸਮਝ। ਜੂਨੀ ਪਾਣੁ—ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੀਆਂ ਜੂਨਾਂ `ਚ ਪੈਣਾ, ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਗੇੜ। ਨਾ ਹਉ, ਨਾ ਮੈ ਜੂਨੀ ਪਾਣੁ—ਨਾ ਹਉਮੈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਇਹ ਜੂਨੀਆਂ `ਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਹਉਮੈ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਣ `ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦਾ ਗੇੜ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅਰਥ: — “ਅਜਰੁ ਜਰੈ ਤ ਨਉ ਕੁਲ ਬੰਧੁ॥ ਪੂਜੈ ਪ੍ਰਾਣ ਹੋਵੈ ਥਿਰੁ ਕੰਧੁ “-ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸਿਮਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਮਨ ਦੀ ਉਸ ਅਵਸਥਾ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ `ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਣਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ, ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸਿਮਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਚ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ `ਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਔਖਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਸਹਿਤ ਇਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨੌ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਆਪਣੀ ਯੋਗ ਸੀਮਾ `ਚ ਬੱਝ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਅਡੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਹਾਂ ਤੇ ਆਇਆ ਕਹਾਂ ਏਹੁ ਜਾਣੁ॥ ਜੀਵਤ ਮਰਤ ਰਹੈ ਪਰਵਾਣੁ” - (ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਸਫ਼ਲ ਅਵਸਥਾ ਸਮੇਂ) ਇਹ ਕਿਥੌ ਆਇਆ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੇ ਜਾਣਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਭਾਵ ਇਸਦਾ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਅਥਵਾ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਗੇੜ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਇਸ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰੋਂ ਆਸ਼ਾ-ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਆਦਿ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਹੁਕਮੈ ਬੂਝੈ ਤਤੁ ਪਛਾਣੈ॥ ਇਹੁ ਪਰਸਾਦੁ ਗੁਰੂ ਤੇ ਜਾਣੈ” -ਤਦੋਂ ਜੀਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹੁਕਮ-ਰਜ਼ਾ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਪ੍ਰਭੂ (ਤਤੁ) ਨੂੰ ਵੀ ਪਛਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ `ਤੇ ਇਹ ਮਿਹਰ, ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਹੋਂਦਾ ਫੜੀਅਗੁ ਨਾਨਕ ਜਾਣੁ॥ ਨਾ ਹਉ, ਨਾ ਮੈ, ਜੂਨੀ ਪਾਣੁ” -ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਤੇ ਭਾਈ! ਇਹ ਸਮਝ ਕਿ ਫਸਦਾ ਉਹੀ ਹੈ ਜੋ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ‘ਮੈਂ ਹਾਂ’ ‘ਮੈਂ ਹਾਂ’। ਇਸ ਲਈ ਜਿੱਥੇ ‘ਹਉ’ ਤੇ ‘ਮੈਂ’ ਰਹਿੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਓਥੇ ਜੂਨੀਆਂ `ਚ ਪੈਣ ਵਾਲਾ ਦੁੱਖ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਭਾਵ ਜੀਵ ਲਈ ਜਨਮ ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਗੇੜ ਵੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ੨।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਨਾ ਕਾਬੂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਣ ਯੋਗ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਤੇ ਵੀ ਕਾਬੂ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਸੁਧਰ ਚੁੱਕੀ ਅਵਸਥਾ ਸਮੇਂ ਇਸਦੇ ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦਰੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਬਾਹਿਰ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਚ ਡੁੱਬਣੋ ਵੀ ਬੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰੋਂ ਸਾਰੇ ਸ਼ੰਕੇ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਫੁਰਨੇ ਆਦਿ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਇਸ ਦਾ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਗੇੜ ਕੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੀਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਹ ਸਭ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੇ ਮਿਹਰ ਸਦਕਾ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੀ ਇਸ ਸਫ਼ਲ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਸਮੇਂ, ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਵਖ੍ਰੇਵੇਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ‘ਹਉਮੈ’ ਤੇ ‘ਮੈਂ’ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਉਹ ‘ਹਉਮੈ’ ਜਿਹੜੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੀਆਂ ਜੂਨਾਂ ਤੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪਾਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪਉੜੀ॥ ਪੜੀੑਐ ਨਾਮੁ ਸਾਲਾਹ, ਹੋਰਿ ਬੁਧੀਂ ਮਿਥਿਆ॥ ਬਿਨੁ ਸਚੇ ਵਾਪਾਰ, ਜਨਮੁ ਬਿਰਥਿਆ॥ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰਾਵਾਰੁ, ਨ ਕਿਨ ਹੀ ਪਾਇਆ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਗਰਬਿ ਗੁਬਾਰੁ, ਤਿਨ ਸਚੁ ਨ ਭਾਇਆ॥ ਚਲੇ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿ, ਤਾਵਣਿ ਤਤਿਆ॥ ਬਲਦੀ ਅੰਦਰਿ ਤੇਲੁ, ਦੁਬਿਧਾ ਘਤਿਆ॥ ਆਇਆ ਉਠੀ ਖੇਲੁ, ਫਿਰੈ ਉਵਤਿਆ॥ ਨਾਨਕ ਸਚੈ ਮੇਲੁ, ਸਚੈ ਰਤਿਆ॥ ੨੪॥ (ਪੰ: ੧੨੮੯)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਪੜੀੑਐ ਨਾਮੁ ਸਾਲਾਹ—ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਕਰਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਹੋਰਿ ਬੁਧੀਂ—ਹੋਰ ਅਕਲਾਂ, ਹੋਰ ਸਿਆਣਪਾਂ। ਗਰਬਿ—ਅਹੰਕਾਰ `ਚ। ਗੁਬਾਰੁ—ਅੰਨ੍ਹਾ। ਤਾਵਣਿ—ਕੜਾਹੇ `ਚ। ਉਠੀ ਖੇਲੁ—ਖੇਡ ਮੁੱਕ ਗਈ, ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਨਾ ਹੋਣਾ ਪਰ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣੀ, ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪਏ ਰਹਿਣਾ। ਆਇਆ ਉਠੀ ਖੇਲ—ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆਇਆ ਵੀ ਤੇ ਚਲਾ ਵੀ ਗਿਆ ਪਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਫਿਰੈ—ਸੰਸਾਰ `ਚ ਆਇਆ ਤੇ ਫ਼ੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਵਤਿਆ—ਅਵੈੜਾ, ਔਤਰਾ, ਬੇ-ਮਕਸਦ, ਬੇ-ਤਰਤੀਬਾ। ਸਚੇ ਰਤਿਆ—ਸੱਚੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਹੋਇਆ। ਮਿਥਿਆ—ਵਿਅਰਥ। ਕਿਨ ਹੀ—ਕਿਸੇ ਨੇ ਹੀ। ਪਾਰਾਵਾਰੁ—ਪਾਰਲਾ ਤੇ ਉਰਲਾ ਬੰਨਾ। ਸਚੁ—ਸੱਚ, ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ, ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ। ਭਾਇਆ—ਚੰਗਾ ਲੱਗਾ। ਤਤਿਆ—ਤਲੀਂਦੇ ਹਨ। ਸਚੈ—ਸਦਾ ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ।

ਅਰਥ: — “ਪੜੀੑਐ ਨਾਮੁ ਸਾਲਾਹ, ਹੋਰਿ ਬੁਧੀਂ ਮਿਥਿੳਡ”- ਹੇ ਭਾਈ! ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ‘ਨਾਮ’ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਕਰਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ‘ਨਾਮ’ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਬਾਕੀ ਸਭ ਸਿਆਣਪਾਂ, ਚਤੁਰਾਈਆਂ ਵਿਅਰਥ ਹਨ।

ਬਿਨੁ ਸਚੇ ਵਾਪਾਰ, ਜਨਮੁ ਬਿਰਥਿਆ” -ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਲਈ ਸੱਚ ਦਾ ਵਾਪਾਰ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਸੱਚ ਦੇ ਵਾਪਾਰ ਵਿਹੂਣਾ ਜਨਮ ਅਜ਼ਾਈਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅਜ਼ਾਈ ਜਨਮ ਜਾਣ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰਾਵਾਰੁ, ਨ ਕਿਨ ਹੀ ਪਾਇਆ” - (ਆਪਣੀਆਂ ਸਿਆਣਪਾਂ, ਚਤੁਰਾਈਆਂ, ਵਿਦਵਤਾ ਆਦਿ ਨਾਲ) ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। (ਆਪਣੀਆਂ ਸਿਆਣਪਾਂ, ਚਤੁਰਾਈਆਂ, ਵਿਦਵਤਾ ਆਦਿ ਨਾਲ) ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਾਰਲਾ ਤੇ ਨਾ ਉਰਲਾ ਬੰਨਾ ਲੱਭਿਆ ਹੈ।

ਸਭੁ ਜਗੁ ਗਰਬਿ ਗੁਬਾਰੁ, ਤਿਨ ਸਚੁ ਨ ਭਾਇਆ” (ਜਦਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿਆਣਪਾਂ ਚਤੁਰਾਈਆਂ ਤੇ ਵਿਦਵਤਾ ਆਦਿ `ਚ ਉਲਝਿਆ) ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਅਹੰਕਾਰ `ਚ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਫ਼ਿਰਦਾ ਹੈ। (ਇਸੇ ਕਾਰਣ ਨਾਮ ਵਿਹੂਣਿਆਂ ਨੂੰ) ‘ਸਚੁ’ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ।

ਚਲੇ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿ, ਤਾਵਣਿ ਤਤਿਆ” - (ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਨਾਮ ਵਿਹੂਣਾ, ਖ਼ਤਮ ਕਰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ) ਅਸਲ `ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਹੰਕਾਰ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਬੋਝ ਹੇਠ) ਇਹ ਕੜਾਹੇ `ਚ ਹੀ ਤਲੀਅ ਰਹੇ ਹੋਣ।

ਬਲਦੀ ਅੰਦਰਿ ਤੇਲੁ, ਦੁਬਿਧਾ ਘਤਿਆ” - (ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚਲੀ) ਬਲਦੀ ਹੋਈ ਦੁਬਿਧਾ `ਚ ਤੇਲ ਦੀ ਨਿਆਂਈਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ, ਦੁਬਿਧਾ ਕਾਰਨ, ਵਿੱਦਵਤਾ, ਸਿਆਣਪਾਂ, ਚਤੁਰਾਈਆਂ ਆਦਿ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੰਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇ ਹੋਰ ਦੁਖੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)।

ਆਇਆ ਉਠੀ ਖੇਲੁ, ਫਿਰੈ ਉਵਤਿਆ” - (ਅਜਿਹਾ ਬੰਦਾ ਸੰਸਾਰ `ਚ) ਆਉਂਦਾ ਤੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਅਵੈੜਾ ਭਾਵ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਰਹਿ ਕੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਈ, ਬੇ-ਤਰਤੀਬਾ ਤੇ ਬੇ-ਮਕਸਦ ਹੀ ਗੁਆ ਕੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ਸਚੈ ਮੇਲੁ, ਸਚੈ ਰਤਿਆ” -ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਸਦਾ-ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਕੇਵਲ ਉਸੇ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਜਿਸ ਦਾ ਜੀਵਨ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਹੋਵੇ। ੨੪।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਅਨੰਤ ਜੂਨਾਂ ਭੋਗਣ ਬਾਅਦ, ਜੀਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਦੁਰਲਭ ਅਵਸਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਨਮ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੀਵ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਸ ਦਾ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹਇਆ ਵਿਛੋੜਾ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇ। ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਜਿਸ ਦਾ ਇਹ ਅੰਸ਼ ਹੈ ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਪ੍ਰਭੂ ਸਦਾ ਥਿਰ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਜਿਸਦਾ ਪਾਰਾਵਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵ, ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਮਾ ਜਾਵੇ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਾ ਪੈਣਾ ਪਵੇ।

ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਜੀਵ ਹਉਮੈ ਮੱਤਾ, ਆਪਣੀ ਵਿੱਦਵਤਾ, ਸਿਆਣਪਾਂ, ਚਤੁਰਾਈਆਂ ਵਾਲੀ ਦੁਬਿਧਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਦੁਰਲਭ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰਦੇਵ ਇਹ ਨਿਰਣਾ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ “ਨਾਨਕ ਸਚੈ ਮੇਲੁ, ਸਚੈ ਰਤਿਆ” ਜੀਵਨ ਭਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ, ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੁੜਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ “ਆਇਆ ਉਠੀ ਖੇਲੁ, ਫਿਰੈ ਉਵਤਿਆ” ਬਲਕਿ ਉਹ ਜੀਵਨ ਭਰ ਵੀ “ਚਲੇ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿ, ਤਾਵਣਿ ਤਤਿਆ॥ ਬਲਦੀ ਅੰਦਰਿ ਤੇਲੁ, ਦੁਬਿਧਾ ਘਤਿਆ” ਦੁਬਿਧਾ, ਹੰਕਾਰ ਆਦਿ ਦੀ ਅੱਗ `ਚ ਸੜਦੇ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ “ਪਉਣੈ ਪਾਣੀ ਅਗਨਿ ਜੀਉ ਤਿਨ ਕਿਆ ਖੁਸੀਆ ਕਿਆ ਪੀੜ. .” `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸੁਆਲ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੰਜ ਤੱਤਾ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹਨ ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਨੂਰ ਵੀ ਉਸੇ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦਾ ਹੈ, ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਭਿਂਨ ਭਿੰਨ ਕਿਉਂ ਹਨ? ਗੁਰਦੇਵ ਨਾਲ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਣ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਹਉਮੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ `ਚ ਭਿੰਨਤਾ ਆਦਿ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੱਸ ਉਸ ਤੋਂ “ਸਭੁ ਕੋ ਨਥੈ ਨਥਿਆ” ਅਤੇ “ਕਰਣਾ ਕਥਨਾ ਕਾਰ ਸਭ” ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਇਹ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਚਲ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰਦੇਵ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਉਸ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਵਿਵੇਕ ਬੁਧ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ “ਅਕਥ ਕੀ ਕਥਾ ਸੁਣੇਇ॥ ਰਿਧਿ ਬੁਧਿ ਸਿਧਿ ਗਿਆਨੁ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ” ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਅ ਕੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਅਨੰਦਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਵਾਧੇ-ਘਾਟੇ, ਉਤਾਰ-ਚੜ੍ਹਾਵ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪੋ ਸਕਦੇ।

ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ “ਅਜਰੁ ਜਰੈ ਤ ਨਉ ਕੁਲ ਬੰਧੁ…” `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ, ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਆਦਿ ਵੱਲੋਂ ਨਾ ਰੋਕੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦਰੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ `ਚ ਬੱਝ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਮੰਦੇ ਕਰਮਾਂ ਵੱਲ ਜਾਣੋ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰੋਂ ਜੀਂਦੇ ਜੀਅ ਆਸ਼ਾ, ਮਨਸ਼ਾ, ਫ਼ੁਰਨੇ ਆਦਿ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਵਨ ਜੀਉਣ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਾਰਣ, ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹਉਮੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਉੱਚੀ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਪੁੱਜ ਕੇ “ਨਾ ਹਉ ਨਾ ਮੈ ਜੂਨੀ ਪਾਣੁ” ਉਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦਾ ਗੇੜ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਉੜੀ `ਚ ਵੀ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਦੇਖ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਪਉੜੀ ਵਿਚਲੇ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੀ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਖੋਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। (ਚਲਦਾ) #Instt. 28.24 Mlkiv.03.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Malaar Ki Vaar M:1 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.