.

☬ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧ ☬

(ਪੰ: ੧੨੭੮-੯੧)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੨੨)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੯ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੋਟ-ਇਸ ਪਉੜੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਲੰਬੀ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਇਸ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ `ਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੨੧ `ਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੨੨ `ਚ ਉਸਦਾ ਬਾਕੀ ਭਾਗ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਲੋਕ ਮਃ ੧॥ ਕੁਲਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਬਾਵਲੇ, ਲੈਂਦੇ ਵਡੇ ਨਿਲਜ॥ ਚੂਹਾ ਖਡ ਨ ਮਾਵਈ, ਤਿਕਲਿ ਬੰਨੈੑ ਛਜ॥ ਦੇਨਿੑ ਦੁਆਈ ਸੇ ਮਰਹਿ, ਜਿਨ ਕਉ ਦੇਨਿ ਸਿ ਜਾਹਿ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਪਈ, ਕਿਥੈ ਜਾਇ ਸਮਾਹਿ॥ ਫਸਲਿ ਅਹਾੜੀ ਏਕੁ ਨਾਮੁ, ਸਾਵਣੀ ਸਚੁ ਨਾਉ॥ ਮੈ ਮਹਦੂਦੁ ਲਿਖਾਇਆ, ਖਸਮੈ ਕੈ ਦਰਿ ਜਾਇ॥ ਦੁਨੀਆ ਕੇ ਦਰ ਕੇਤੜੇ, ਕੇਤੇ ਆਵਹਿ ਜਾਂਹਿ॥ ਕੇਤੇ ਮੰਗਹਿ ਮੰਗਤੇ, ਕੇਤੇ ਮੰਗਿ ਮੰਗਿ ਜਾਹਿ॥ ੧॥ (ਪੰ: ੧੨੮੬)

ਮਃ ੧॥ ਸਉ ਮਣੁ ਹਸਤੀ ਘਿਉ ਗੁੜੁ ਖਾਵੈ ਪੰਜਿ ਸੈ ਦਾਣਾ ਖਾਇ॥ ਡਕੈ ਫੂਕੈ ਖੇਹ ਉਡਾਵੈ ਸਾਹਿ ਗਇਐ ਪਛੁਤਾਇ॥ ਅੰਧੀ ਫੂਕਿ ਮੁਈ ਦੇਵਾਨੀ॥ ਖਸਮਿ ਮਿਟੀ ਫਿਰਿ ਭਾਨੀ॥ ਅਧੁ ਗੁਲ੍ਹਾ ਚਿੜੀ ਕਾ ਚੁਗਣੁ ਗੈਣਿ ਚੜੀ ਬਿਲਲਾਇ॥ ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਓਹਾ ਚੰਗੀ ਜਿ ਕਰੇ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ॥

ਸਕਤਾ ਸੀਹੁ ਮਾਰੇ ਸੈ ਮਿਰਿਆ ਸਭ ਪਿਛੈ ਪੈ ਖਾਇ॥ ਹੋਇ ਸਤਾਣਾ ਘੁਰੈ ਨ ਮਾਵੈ ਸਾਹਿ ਗਇਐ ਪਛੁਤਾਇ॥ ਅੰਧਾ ਕਿਸ ਨੋ ਬੁਕਿ ਸੁਣਾਵੈ॥ ਖਸਮੈ ਮੂਲਿ ਨ ਭਾਵੈ॥ ਅਕ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰੇ ਅਕ ਤਿਡਾ ਅਕ ਡਾਲੀ ਬਹਿ ਖਾਇ॥ ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਓਹੋ ਚੰਗਾ ਜਿ ਕਰੇ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ॥

ਨਾਨਕ ਦੁਨੀਆ ਚਾਰਿ ਦਿਹਾੜੇ ਸੁਖਿ ਕੀਤੈ ਦੁਖੁ ਹੋਈ॥ ਗਲਾ ਵਾਲੇ ਹੈਨਿ ਘਣੇਰੇ ਛਡਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਈ॥ ਮਖੀਂ ਮਿਠੈ ਮਰਣਾ॥ ਜਿਨ ਤੂ ਰਖਹਿ ਤਿਨ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ ਤਿਨ ਭਉ ਸਾਗਰੁ ਤਰਣਾ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਤੂ ਧਣੀ ਸਚਾ ਅਲਖ ਅਪਾਰੁ॥ ਤੂ ਦਾਤਾ ਸਭਿ ਮੰਗਤੇ ਇਕੋ ਦੇਵਣਹਾਰੁ॥ ਜਿਨੀ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨੀ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਗੁਰਮਤੀ ਵੀਚਾਰੁ॥ ਇਕਨਾ ਨੋ ਤੁਧੁ ਏਵੈ ਭਾਵਦਾ ਮਾਇਆ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰੁ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੀਐ ਅੰਤਰਿ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰੁ॥ ਵਿਣੁ ਪ੍ਰੀਤੀ ਭਗਤਿ ਨ ਹੋਵਈ ਵਿਣੁ ਸਤਿਗੁਰ ਨ ਲਗੈ ਪਿਆਰੁ॥ ਤੂ ਪ੍ਰਭੁ ਸਭਿ ਤੁਧੁ ਸੇਵਦੇ ਇੱਕ ਢਾਢੀ ਕਰੇ ਪੁਕਾਰ॥ ਦੇਹਿ ਦਾਨੁ ਸੰਤੋਖੀਆ, ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਆਧਾਰੁ॥ ੧੯ 

(ਪਉੜੀ ੧੯, ਸਟੀਕ ਸਲੋਕਾਂ ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

(ਪਉੜੀ ੧੯ (ਉਹੀ) -ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੨੧ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਕਿਸ਼ਤ ੨੨ `ਚ)

ਮਃ ੧॥ ਸਉ ਮਣੁ ਹਸਤੀ ਘਿਉ ਗੁੜੁ ਖਾਵੈ, ਪੰਜਿ ਸੈ ਦਾਣਾ ਖਾਇ॥ ਡਕੈ ਫੂਕੈ ਖੇਹ ਉਡਾਵੈ, ਸਾਹਿ ਗਇਐ ਪਛੁਤਾਇ॥ ਅੰਧੀ ਫੂਕਿ ਮੁਈ ਦੇਵਾਨੀ॥ ਖਸਮਿ ਮਿਟੀ ਫਿਰਿ ਭਾਨੀ॥ ਅਧੁ ਗੁਲ੍ਹਾ ਚਿੜੀ ਕਾ ਚੁਗਣੁ, ਗੈਣਿ ਚੜੀ ਬਿਲਲਾਇ॥ ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਓਹਾ ਚੰਗੀ, ਜਿ ਕਰੇ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ॥

ਸਕਤਾ ਸੀਹੁ ਮਾਰੇ ਸੈ ਮਿਰਿਆ, ਸਭ ਪਿਛੈ ਪੈ ਖਾਇ॥ ਹੋਇ ਸਤਾਣਾ ਘੁਰੈ ਨ ਮਾਵੈ, ਸਾਹਿ ਗਇਐ ਪਛੁਤਾਇ॥ ਅੰਧਾ ਕਿਸ ਨੋ ਬੁਕਿ ਸੁਣਾਵੈ॥ ਖਸਮੈ ਮੂਲਿ ਨ ਭਾਵੈ॥ ਅਕ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰੇ ਅਕ ਤਿਡਾ, ਅਕ ਡਾਲੀ ਬਹਿ ਖਾਇ॥ ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਓਹੋ ਚੰਗਾ, ਜਿ ਕਰੇ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ॥

ਨਾਨਕ ਦੁਨੀਆ ਚਾਰਿ ਦਿਹਾੜੇ, ਸੁਖਿ ਕੀਤੈ ਦੁਖੁ ਹੋਈ॥ ਗਲਾ ਵਾਲੇ ਹੈਨਿ ਘਣੇਰੇ, ਛਡਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਈ॥ ਮਖੀਂ ਮਿਠੈ ਮਰਣਾ॥ ਜਿਨ ਤੂ ਰਖਹਿ ਤਿਨ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ, ਤਿਨ ਭਉ ਸਾਗਰੁ ਤਰਣਾ॥ ੨॥ (ਪੰ: ੧੨੮੬)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਸਉ ਮਣੁ—ਸੌ ਮਣ। ਸਉ ਮਣ—ਪੰਜਿ ਸੌ ਮਣ—ਭਾਵ ਕਈ ਮਣ, ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ (ਇਕ ਮਣ =੪੦ ਸੇਰ= ਅਜੋਕਾ ਲਗਭਗ ੩੯ ਕਿਲੋ ਵਜ਼ਨ)। ਡਕੈ—ਡਕਾਰਦਾ ਹੈ। ਫੂਕੈ—ਫੂਕਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਸ਼ੂਕਦਾ ਹੈ, ਫੂੰਕਾਰੇ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿ ਗਇਐ—ਜਦੋਂ ਸਾਹ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਜਾਣ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਛੁਤਾਇ—ਪਛਤਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਡਕਾਰਨਾ ਸ਼ੂਕਣਾ ਸਭ ਵਿੱਚੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਚਾਣਕ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਧੀ— ਅੰਨੀ। ਫੂਕਿ—ਫੂਕਾਂ ਮਾਰ ਕੇ, ਹੰਕਾਰ `ਚ। ਅੰਧੀ ਫੂਕਿ ਮੁਈ —ਤਾਕਤਾ ਤੇ ਮਾਇਆ ਆਦਿ ਦੇ ਨਸ਼ੇ `ਚ ਅੰਨੀ ਹੋਈ ਪਈ। ਦੇਵਾਨੀ—ਕਮਲੀ, ਝੱਲੀ, ਪਾਗ਼ਲ। ਮਿਟੀ— ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਕੇ, ਸਮਾਈ, ਇੱਕ ਮਿਕ ਹੋ ਗਈ। ਭਾਨੀ—ਚੰਗੀ ਲੱਗੀ, ਭਾ ਗਈ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਗਈ। ਗੁਲਾੑ—ਗੁੱਲੀ। ਗੈਣਿ—ਆਕਾਸ਼ `ਚ। ਬਿਲਲਾਇ-ਬੋਲਦੀ ਹੈ। ਓਹਾ—ਉਹੀ ਚਿੜੀ। “ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਓਹਾ ਚੰਗੀ ਜਿ ਕਰੇ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ” -ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮੌਜ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕੁੱਝ ਵਿਗਾੜਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਚਿੜੀ-ਹਾਥੀ ਵਾਂਗ ਫੂੰਕਾਰੇ ਆਦਿ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਾਰਦੀ, ਦਰਅਸਲ ਰਿਹੀ ਉਸ ਚਿੜੀ ਰਾਹੀਂ “ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ” ਕਰਣਾ, ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ ਮੌਜ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ `ਚ ਜੀਵਨ ਜੀਉਣਾ।

ਅਰਥ: — “ਸਉ ਮਣੁ ਹਸਤੀ ਘਿਉ ਗੁੜੁ ਖਾਵੈ, ਪੰਜਿ ਸੈ ਦਾਣਾ ਖਾਇ॥ ਡਕੈ ਫੂਕੈ ਖੇਹ ਉਡਾਵੈ, ਸਾਹਿ ਗਇਐ ਪਛੁਤਾਇ” - ਹਾਥੀ ਕਿਤਨਾ ਵਧ ਘਿਉ ਗੁੜ ਤੇ ਕਈ ਮਣ ਦਾਣਾ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਰੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਡਕਾਰ ਮਾਰਦਾ, ਸ਼ੂਕਦਾ ਤੇ ਸੁੰਡ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਉਡਾਂਦਾ ਫ਼ਿਰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਤਨਾ ਖਾਂਦਾ ਪੀਂਦਾ, ਵੇਹਲੀਆਂ ਮਸਤੀਆਂ ਮਾਰਦਾ ਹਾਥੀ ਜਦੋਂ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਮਸਤੀਆਂ, ਡਕਾਰਣਾ, ਸ਼ੂੰਕਣਾ, ਫੁਂਕਾਰੇ ਆਦਿ ਸਭ ਇਕੋ ਸਾਹ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਹਾਥੀ ਦਾ ਸਰੀਰ ਨਾ ਜੀਉਂਦੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਨਾ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਲੇਖੇ।

ਅੰਧੀ ਫੂਕਿ ਮੁਈ ਦੇਵਾਨੀ॥ ਖਸਮਿ ਮਿਟੀ ਫਿਰਿ ਭਾਨੀ” - ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਨ-ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ੇ `ਚ ਅੰਨ੍ਹੀ ਤੇ ਕਮਲੀ ਹੋਈ ਦੁਨੀਆ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਹਾਥੀ ਵਾਂਗ ਹੀ ਫੂੰਕਾਰੇ ਮਾਰਦੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸਲ `ਚ ਇਹ ਵੀ ਆਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਮੁਰਦਾ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਜਦਕਿ ਇਹੀ ਲੋਕਾਈ ਜੇ “ਖਸਮਿ ਮਿਟੀ ਫਿਰਿ ਭਾਨੀ” ਆਪਣੇ ਹੰਕਾਰ, ਹਉਮੈ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਕੇ ਖਸਮ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਮਾ ਜਾਏ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਖਸਮ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਭਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਲੋਕ ਤੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਦੋਵੇਂ ਸੰਵਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਅਧੁ ਗੁਲ੍ਹਾ ਚਿੜੀ ਕਾ ਚੁਗਣੁ, ਗੈਣਿ ਚੜੀ ਬਿਲਲਾਇ” -ਇਧਰ ਚਿੜੀ ਦਾ ਚੋਗਾ ਜਿਹੜਾ ਕੇਵਲ ਅੱਧਾ ਕੁ ਦਾਣਾ ਭਾਵ, ਉਸਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਚੋਗਾ ਚੁਗ ਕੇ ਵੀ ਆਕਾਸ਼ `ਚ ਉੱਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰਦੀ ਫ਼ਿਰਦੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਮੌਜ `ਚ ਬੋਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਓਹਾ ਚੰਗੀ, ਜਿ ਕਰੇ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ” - (ਤਾਂ ਤੇ ਹਾਥੀ ਵਾਂਗ ਡਕਾਰਨ ਤੇ ਫੂੰਕਾਰੇ ਆਦਿ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ) ਇਹ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਚਿੜੀ ਹੀ ਚੰਗੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮੌਜ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜੀਊਂਦੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਇਹੀ ਹੈ ਚਿੜੀ ਦਾ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ” ਕਰਣਾ ਤੇ ਚਿੜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਲਗਣਾ ਵੀ।

ਦਰਅਸਲ ਚਿੜੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਵਰਤ ਕੇ ਗੁਰਦੇਵ ਸਾਨੂੰ ਸੇਧ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਸਲ `ਚ ਇਹੀ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮੌਜ `ਚ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ ਦਾ ਢੰਗ, ਜਿਹੜਾ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।

ਪਦ ਅਰਥ: — ਸਕਤਾ—ਬਲਵਾਨ, ਤਾਕਤਵਰ। ਸੀਹੁ—ਸ਼ੇਰ। ਸੈ—ਸੈਂਕੜੇ। ਮਿਰਿਆ—ਮਿਰਗਾਂ ਨੂੰ। ਪਿਛੈ ਪੈ—ਪਿਛੇ ਪੈ ਕੇ। ਖਾਇ—ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਨ ਮਾਵੈ—ਸਮਾਉਂਦਾ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੇ ਵਰਗਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ। ਸਾਹਿ ਗਇਐ—ਸਾਹ ਮੁੱਕ ਜਾਣ `ਤੇ, ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ `ਤੇ। ਪਛੁਤਾਇ—ਉਸ ਦਾ ਇਹ ਬੁਕਣਾ ਵੀ ਇਕੋ ਸਾਹ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਤਾਣਾ—ਤਕੜਾ, ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਤਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਦੂਜਿਆਂਨੂੰ ਦੁਖੀ ਕਰਣ ਵਾਲਾ। ਘੁਰੈ— ਆਪਣੇ ਘੁਰਨੇ `ਚ। ਬੁਕਿ—ਬੁੱਕ ਕੇ, ਬੁੱਕਦਾ ਹੈ, ਗੱਜਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੱਰਾਂਦਾ ਹੈ। ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ—ਜਿਹੜਾ ਖਸਮ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦਾ ਭਾਵ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਓਹੋ ਚੰਗਾ—ਉਹ ਅੱਕ-ਤਿੱਡਾ ਹੀ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਚਾਰਿ ਦਿਹਾੜੇ—ਸੀਮਤ ਸਮੇ ਲਈ। ਸੁਖਿ ਕੀਤੈ—ਮੌਜਾਂ ਮਾਣਿਆਂ। ਮਖੀਂ—ਮੱਖੀਆਂ ਨੇ। ਮਿਠੈ—ਮਿਠੇ `ਤੇ। ਭਉ ਸਾਗਰੁ—ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ। “‘

ਅਰਥ: — ਸਕਤਾ ਸੀਹੁ ਮਾਰੇ ਸੈ ਮਿਰਿਆ, ਸਭ ਪਿਛੈ ਪੈ ਖਾਇ” -ਬਲੀ ਸ਼ੇਰ ਸੈਂਕੜੇ ਮਿਰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਉਸ ਇੱਕ ਸ਼ੇਰ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਹੋਰ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰ ਵੀ (ਸ਼ੇਰ ਰਾਹੀਂ ਮਾਰੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਿਰਗਾਂ ਨਾਲ) ਆਪਣਾ ਪੇਟ ਭਰਦੇ ਹਨ।

ਹੋਇ ਸਤਾਣਾ ਘੁਰੈ ਨ ਮਾਵੈ, ਸਾਹਿ ਗਇਐ ਪਛੁਤਾਇ” - ਫ਼ਿਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਘੁਰਨੇ `ਚ ਬੈਠਾ ਉਹ ਸ਼ੇਰ, ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਨਸ਼ੇ `ਚ ਸਮਾਉਂਦਾ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ `ਤੇ ਬੜਾ ਮਾਣ ਕਰਦਾ ਤੇ ਗੁਰੱਰਾਂਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਸ਼ੇਰ ਦਾ ਸਾਹ ਵੀ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਭਾਵ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਉਹ ਬੁੱਕਣਾ ਆਦਿ ਵੀ, ਉਸੇ ਸਾਹ ਹੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅੰਧਾ ਕਿਸ ਨੋ ਬੁਕਿ ਸੁਣਾਵੈ॥ ਖਸਮੈ ਮੂਲਿ ਨ ਭਾਵੈ” - (ਦੇਖਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੇਰ ਤਾਂ ਪਸ਼ੂ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦਾ ਉਹ ਜੀਵਨ ਵੀ ਅਕਾਲਪੁਖ ਨੇ ਆਪ ਘੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਜੇ ਕੋਈ ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਹੀ ਜ਼ੁਲਮੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਵੀ ਸੰਸਾਰਕ ਉਹਦਿਆਂ, ਤਾਕਤਾਂ ਤੇ ਧੰਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ੇ `ਚ ਅੰਨਾਂ ਹੋਇਆ ਬੁੱਕਦਾ-ਗੁਰੱਰਾਂਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਇਹ ਸਭ ਸੁਣਾਂਦਾ ਕਿਸ ਨੂੰ ਹੈ?

ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਵੀ ਇਹ ਤਾਕਤਾਂ, ਉਹਦੇ, ਧੰਨ ਪਦਾਰਥ ਆਦਿ ਆਪਣੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਖਸਮ-ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ, ਮਨੁੱਖ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਉਸ ਪਸ਼ੂ ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਹੀ ਬੁੱਕਣਾ-ਗੁਰੱਰਾਣਾ ਖਸਮ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਭਾਵ ਅਜਿਹਾ ਜ਼ੁਲਮੀ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕਦੇ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ `ਚ ਹੀ ਧੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅਕ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰੇ ਅਕ ਤਿਡਾ, ਅਕ ਡਾਲੀ ਬਹਿ ਖਾਇ” - (ਤਾਂ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਟਾਕਰੇ) ਅੱਕ ਦਾ ਤਿੱਡਾ, ਜਿਹੜਾ ਅੱਕ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਤੇ ਅੱਕ ਦੀ ਡਾਲੀ `ਤੇ ਬੈਠਾ ਅੱਕ ਹੀ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।

ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਓਹੋ ਚੰਗਾ, ਜਿ ਕਰੇ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ” - (ਤਾਂ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ `ਤੇ ਗੁਰੱਰਾਣ ਤੇ ਬੁਕਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਰ ਤੋਂ ਤਾਂ) ਉਹ ਤਿੱਡਾ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਧ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਤਿੱਡਾ ਆਪਣੀ ਹੀ ਮਸਤੀ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮੌਜ `ਚ ਜੀਵਨ ਜੀਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ” ਕਰਣਾ ਵੀ।

ਨਾਨਕ ਦੁਨੀਆ ਚਾਰਿ ਦਿਹਾੜੇ, ਸੁਖਿ ਕੀਤੈ ਦੁਖੁ ਹੋਈ” - ਇਥੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦੁਨੀਆ `ਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਮਾ ਵੀ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਇਥੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਨਾ। ਇਥੇ ਬਹੁਤੇ ਸੁਖਾਂ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਰਖਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਹੁਤੇ ਦੁਖ ਹੀ ਭੋਗਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਲੂ ਬੰਦੇ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਸੁਖੱਲਾ, ਆਰਾਮਦੇਹ ਤੇ ਟਿਕਾਅ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਬਲਕਿ ਅਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਸਦਾ ਉਖਾੜਾਂ ਤੇ ਦੁਖਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੀ ਬਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਗਲਾ ਵਾਲੇ ਹੈਨਿ ਘਣੇਰੇ, ਛਡਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਈ” -ਉਂਝ ਤਾਂ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ `ਚ (ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ `ਤੇ ਵਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ) ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤੇਰੇ ਹਨ। (ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਮਿਠਾਸ ਹੀ ਇਤਨੀ ਵਧ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਵਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ) ਗਲਾਂ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਆਪ ਵੀ ਇਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਜਕੜ ‘ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ। ‘

ਮਖੀਂ ਮਿਠੈ ਮਰਣਾ” - ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਮੱਖੀਆਂ ਮਿੱਠੇ ਨਾਲ ਚਿਪਕ-ਚਿਪਕ ਕੇ ਮਰਦੀਆਂ ਵੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਮਿੱਠੇ ਨਾਲ ਚਿਪਕਣੋ ਨਹੀਂ ਹਟਦੀਆਂ।

(ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਦੀ ਪਕੜ ਕਾਰਣ ਲਗਾਤਰ ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮਕ ਮੌਤੇ ਮਰਦੇ ਦੇਖ ਕੇ ਵੀ, ਮਨੁੱਖ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਜਕੜ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਚਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਨੂੰ ਸਹੇੜਣ ਲਈ ਵੀ ਇਹ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)।

ਜਿਨ ਤੂ ਰਖਹਿ ਤਿਨ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ, ਤਿਨ ਭਉ ਸਾਗਰੁ ਤਰਣਾ” -ਪਰ, ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਬਚਾ ਲਵੇਂ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਇਹ ਮਿਠਾਸ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਢੁੱਕਦੀ। ਉਹ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਤੇ ਸੰਸਾਰ-ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰ ਕੇ ਪਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਭਾਵ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ੨।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਤੇ ਦੂਜੀ ਸ਼ੇਰ ਦੀ, ਦੋ ਮਿਸਾਲਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਟਾਕਰੇ `ਤੇ ਦੋ ਮਿਸਾਲਾਂ ਹੋਰ ਹਨ ਚਿੜੀ ਤੇ ਅੱਕ ਦੇ ਤਿੱਡੇ ਦੀਆਂ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹੰਕਾਰੇ ਹੋਏ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਘੂਰਣ-ਸਤਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜਾਨਵਰ ਹਨ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮੌਜ `ਚ ਬੜੇ ਸੀਮਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੌਖਾ ਤੇ ਸੁਆਦਲਾ ਜਨਮ ਬਤੀਤ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਜੀਵ ਹਨ।

ਹਾਥੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਤੋਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਅੰਧੀ ਫੂਕਿ ਮੁਈ ਦੇਵਾਨੀ” ਭਾਵ ਜਿਹੜੇ ਧਨ-ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ੇ `ਚ ਅੰਨ੍ਹੇ ਤੇ ਪਾਗ਼ਲ ਰਹਿ ਕੇ ਹਾਥੀ ਵਾਂਗ ਫੂੰਕਾਰੇ ਮਾਰਦੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵਿਅਰਥ ਤੇ ਬੇਮਕਸਦ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਆਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਮੁਰਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਇਸ ਲੋਕ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪ੍ਰਲੋਕ, ਦੋਵੇਂ ਵਿਗਾੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਲੋਕ ਵਿਗਾੜਣ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਨਾ ਹੋਣਾ ਤੇ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁੜ ਜੂਨਾਂ-ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪੈਣਾ। ਇਥੇ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਚਿੜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਕੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਦੂਜੀ ਮਿਸਾਲ `ਚ ਹੰਕਾਰੀ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਟਾਕਰੇ `ਤੇ ਅੱਕ ਦੇ ਤਿੱਡੇ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜੀਊਣਾ ਸਿਖਾਇਆ ਹੈ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਅੰਧਾ ਕਿਸ ਨੋ ਬੁਕਿ ਸੁਣਾਵੈ॥ ਖਸਮੈ ਮੂਲਿ ਨ ਭਾਵੈ” ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਨਸ਼ੇ `ਚ ਦੂਜਿਆਂ `ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ-ਧੱਕੇ ਕਰੇ, ਭੁੱਲ ਜਾਵੇ ਆਖ਼ਿਰ ਇਹ ਤਾਕਤ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਕਿਸ ਲਈ ਤੇ ਕਿਉਂ ਹੈ? ਬਲਕਿ ਆਪਣੀ ਉਸ ਕਰੂਰ ਕਰਣੀ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੀ ਵੱਡੀ ਬਹਾਦੁਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ ਮੰਨ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ `ਤੇ ਭਾਰੂ ਰਵੇ। ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੈ, ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਧੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਖਸਮਿ ਮਿਟੀ ਫਿਰਿ ਭਾਨੀ” ਵਾਲੀ ਪੰਕਤੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਗੱਲ ਦੂਜੀ ਹੈ, ਜੇ ਲੋਕਾਈ ਆਪਣੇ ਹਾਥੀ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਆਦਿ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਾਲੇ ਜ਼ੁਲਮੀ, ਕਰੂਰ, ਵੇਹਲੜ ਤੇ ਹਉਮੈ ਭਰਪੂਰ ਰਹਿਣੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਵਾਪਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਸਮਾ ਸਕਦੀ ਤੇ ਇੱਕ ਮਿਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਥੇ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਚਿੜੀ ਤੇ ਤਿੱਡੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਵਰਤ ਕੇ ਵੀ ਇਹੀ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪ੍ਰਭੂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਬਲਸ਼ਾਲੀ, ੇ ਤਾਕਤਾਂ, ਉਹਦਿਆਂ ਆਦਿ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਬਣਾ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਚਿੜੀ ਤੇ ਤਿੱਡੇ ਵਾਂਗ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੇ ਸ਼ੁਕਰਾਣੇ ਤੇ ਭਉ-ਭਾਵਨੀ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੀਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਤੀਜਾ ਤੇ ਚੌਥਾ ਪੱਖ, ਜਿਹੜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਹੋਰ ਉਘਾੜੇ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਮਖੀਂ ਮਿਠੈ ਮਰਣਾ” … “ਜਿਨ ਤੂ ਰਖਹਿ ਤਿਨ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ … “ਭਾਵ ਆਖ਼ਿਰ ਉਹ ਕੀ ਕਾਰਣ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤੇ, ਇਸ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਣ ਹੈ, ਕਿ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਮਿਠਾਸ ਹੀ ਇਤਨੀ ਵਧ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਬਦੋਬਦੀ ਇਸ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਵੱਲ ਹੀ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ੰਿਚੰਬੜਿਆ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣਾ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵੀ ਜ਼ਾਇਆ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸਮਝ ਵੀ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਇਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤੇਰੀਆਂ ਤੇ ਵਧ ਚੜ੍ਹ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਤਾਂ ਵੀ ਇਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਕਾਰਣ ਇਸ ਨਾਲ ਚਿੰਬੜਿਆ ਰਹਿ ਕੇ ਆਤਮਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬੱਚ ਪਾਂਦਾ।

ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੇਖਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ ਕਿ ਮਿੱਠੇ ਨਾਲ ਚਿੱਪਕਣ ਕਰਕੇ, ਅਨੇਕਾਂ ਮਖੀਆਂ ਮਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਉਸ ਮਿੱਠੇ ਨਾਲ ਚਿਪਕਣ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਚਾ ਪਾਂਦੀਆਂ। ਨਤੀਜਾ, ਜੀਊਂਦੀਆਂ ਮਖੀਆਂ ਵੀ ਬਦੋਬਦੀ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਆਪ ਬਣਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਮਖੀਆਂ ਹਨ ਜਦਕਿ ਇਧਰ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਅਤੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਾਨਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਵੀ ਇਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਚਾ ਪਾਂਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਮਿਠਾਸ ਹੀ ਇਤਨੀ ਵਧ ਹੈ।

ਗੁਰਦੇਵ ਹੋਰ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਤਾਂ ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ, ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਇਸ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਮਿਠਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਤਾਕਤ, ਉਹਦੇ ਤੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਵੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਹਾਥੀ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਪਸ਼ੂ ਜੂਨਾਂ ਵਾਂਗ ਖੂੰਖਾਰ, ਵਿਹਲੜ, ਮਸਤੀਆਂ ਤੇ ਜੁਰਮਾਂ `ਚ ਡੁੱਬ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਮੁੱਲੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਗੰਦਾ ਤੇ ਜੁਰਮ ਭਰਪੂਰ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਜੇ ਇਤਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਜਿਨ ਤੂ ਰਖਹਿ ਤਿਨ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ, ਤਿਨ ਭਉ ਸਾਗਰੁ ਤਰਣਾ” ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਸਦਕਾ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਵੀ ਪਲਟਾ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਸੁਖੱਲਾ ਪਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪਉੜੀ॥ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਤੂ ਧਣੀ, ਸਚਾ ਅਲਖ ਅਪਾਰੁ॥ ਤੂ ਦਾਤਾ ਸਭਿ ਮੰਗਤੇ, ਇਕੋ ਦੇਵਣਹਾਰੁ॥ ਜਿਨੀ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨੀ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ, ਗੁਰਮਤੀ ਵੀਚਾਰੁ॥ ਇਕਨਾ ਨੋ ਤੁਧੁ ਏਵੈ ਭਾਵਦਾ, ਮਾਇਆ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰੁ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੀਐ, ਅੰਤਰਿ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰੁ॥ ਵਿਣੁ ਪ੍ਰੀਤੀ ਭਗਤਿ ਨ ਹੋਵਈ, ਵਿਣੁ ਸਤਿਗੁਰ ਨ ਲਗੈ ਪਿਆਰੁ॥ ਤੂ ਪ੍ਰਭੁ ਸਭਿ ਤੁਧੁ ਸੇਵਦੇ, ਇੱਕ ਢਾਢੀ ਕਰੇ ਪੁਕਾਰ॥ ਦੇਹਿ ਦਾਨੁ ਸੰਤੋਖੀਆ, ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਆਧਾਰੁ॥ ੧੯॥ (ਪੰ: ੧੨੮੬)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਅਗਮ—ਜਿਸ ਦਾ ਥਹੁ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜਿਸਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਹੀਂ ਨਾਪੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਗੋ—ਇੰਦ੍ਰੇ। ਚਰੁ—ਪਹੁੰਚ। ਅਗੋਚਰੁ—ਜਿਸ ਤੱਕ ਸਾਡੇ ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ, ਅਕਾਲਪੁਰਖ। ਧਣੀ—ਮਾਲਕ, ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖਜ਼ਾਣਿਆਂ ਦਾ ਮਾਲਿਕ, ਅਕਾਲਪੁਰਖ। ਸਚਾ—ਸਦਾ ਥਿਰ, ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ। ਅਪਾਰ— ਬੇਅੰਤ, ਜਿਸਦਾ ਆਰ ਪਾਰ ਨਹੀਂ, ਜਿਸਦਾ ਨਾ ਆਰਲਾ ਬੰਨਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਪਾਰਲਾ। ਵੀਚਾਰੁ—ਸਮਝ। ਇਕਨਾ ਨੋ—ਕਈ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ। ਪੁਕਾਰ— ਅਰਜ਼ੋਈ। ਇੱਕ ਢਾਢੀ ਕਰੇ ਪੁਕਾਰ— ਤੇਰਾ ਢਾਢੀ ਇਹੀ ਅਰਜ਼ੋਈ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੰਤੋਖੀਆ—ਮੈਂ ਸੰਤੋਖੀ ਹੋ ਜਾਵਾਂ, ਮੈਨੂੰ ਸੰਤੋਖੀ ਜੀਵਨ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੇਵੋ। ਆਧਾਰੁ—ਆਸਰਾ। ਸਭਿ—ਸਾਰੇ। ਏਵੈ ਭਾਵਦਾ—ਇਉਂ ਹੀ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਤੁਧੁ—ਤੈਨੂੰ।

ਅਰਥ: — “ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਤੂ ਧਣੀ, ਸਚਾ ਅਲਖ ਅਪਾਰੁ” - ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੇਰਾ ਥਹੁ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦੀ ਪਕੜ ਤੋਂ ਵੀ ਉਪਰ ਹੈਂ। ਤੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈਂ, ਸਦਾ-ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਤੇ ਬੇਅੰਤ ਹੈਂ ਭਾਵ ਤੇਰਾ ਪਾਰਾਵਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ।

ਤੂ ਦਾਤਾ ਸਭਿ ਮੰਗਤੇ, ਇਕੋ ਦੇਵਣਹਾਰੁ” - ਤੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈਂ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਤੇਰੇ ਦਰ ਦੇ ਮੰਗਤੇ ਹੀ ਹਨ। ਬਲਕਿ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮ੍ਰਥ ਵੀ ਇਕੱਲਾ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ ਭਾਵ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜਾ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇ ਸਕੇ।

ਜਿਨੀ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨੀ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ, ਗੁਰਮਤੀ ਵੀਚਾਰੁ” -ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਮੱਤ ਲੈ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਸਿਮਰਿਆ (ਤੇਰੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਨ `ਚ ਸਚਾ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਸੁਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚੋਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ `ਚ ਟਿਕਾਅ ਤੇ ਸੰਤੋਖ ਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਕਨਾ ਨੋ ਤੁਧੁ ਏਵੈ ਭਾਵਦਾ, ਮਾਇਆ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰ” -ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਕਈ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਲਗਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਉਂ ਕਰਣਾ ਵੀ ਤੇਰੀ ਇਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ; ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਤੇਰੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਹੀ ਹੈ।

ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੀਐ, ਅੰਤਰਿ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰੁ” -ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਹਿਰਦੇ `ਚ ਪ੍ਰੇਮ-ਪਿਆਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਵਿਣੁ ਪ੍ਰੀਤੀ ਭਗਤਿ ਨ ਹੋਵਈ, ਵਿਣੁ ਸਤਿਗੁਰ ਨ ਲਗੈ ਪਿਆਰੁ” - ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਲਈ ਮਨ `ਚ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ (ਬੰਦਗੀ) ਕਰਣੀ ਹੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ; ਜਦਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰੇਮ ਵੀ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।

“ਤੂ ਪ੍ਰਭੁ, ਸਭਿ ਤੁਧੁ ਸੇਵਦੇ, ਇੱਕ ਢਾਢੀ ਕਰੇ ਪੁਕਾਰ” - ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਸਭ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈਂ, ਸਾਰੇ ਤੈਨੂੰ ਸਿਮਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਢਾਢੀ ਵੀ ਤੇਰੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਇੱਕ ਅਰਜ਼ੋਈ ਕਰਦਾ ਹਾਂ …

“ਦੇਹਿ ਦਾਨੁ ਸੰਤੋਖੀਆ, ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਆਧਾਰੁ” - (ਮੇਰੀ ਅਰਜ਼ੋਈ ਹੈ, ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ!) ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੀ ਦਾਤ ਬਖ਼ਸ਼। ਮੈਨੂੰ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ, ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਸਰਾ, ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਮਿਲ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਵੀ ਟਿਕਾਅ (ਸੰਤੋਖ) ਆ ਜਾਵੇ।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਪਉੜੀ `ਚ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਦਾਤਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਇਕੋ ਇੱਕ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਹੈ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਉਸ ਦੇ ਦਰ ਦੇ ਮੰਗਤੇ ਹਨ। ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਰਗਾ ਦੂਜਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਉਸਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਤੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦੀ ਪਕੜ `ਚ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਰਤੇ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇਤ੍ਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜਦਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਸਦਾ ਥਿਰ ਹਸਤੀ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦਾ ਪਾਰਾਵਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਫ਼ਿਰ ਜਿਹੜੇ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚਾ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਸੁਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ-ਅਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਬੁੱਝ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੀਵਨ `ਚ ਸੰਤੋਖ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੁੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਮਨ `ਚ ਲਗਣ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜੁੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਕਿ ਮਨ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰ ਵਾਲੀ ਲਗਣ ਪੈਦਾ ਕਰਣ ਲਈ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆਉਣਾ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ੳਪ੍ਰੰਤ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਪੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਲਈ, ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ਦਾ ਸੁਆਲੀ ਬਣਨਾ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਅਰਜ਼ੋਈਆਂ ਕਰਣੀਆਂ ਹਨ।

ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਿ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮਕਸਦ ਬਾਰੇ ਸੋਝੀ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ਦੇ ਸੁਆਲੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਹੀ ਖੱਚਤ ਰਹਿ ਕੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ “ਇਕਨਾ ਨੋ ਤੁਧੁ ਏਵੈ ਭਾਵਦਾ, ਮਾਇਆ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰ” ਅਨੁਸਾਰ ਦਰਅਸ਼ਲ ਇਹ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਭਾਣੇ `ਚ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਦੇਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਪਉੜੀ `ਚ ਬੜੀ ਤਰਤੀਬ ਨਾਲ, ਕਦਮ-ਬ-ਕਦਮ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ, ਅਸਾਂ ਆਪਣੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਿਵੇਂ ਕਰਣਾ ਹੈ? ਦੂਜਾ ਇਹ ਸਾਡੀ ਕਿਸ ਕੋਤਾਹੀ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਸੇ ਤੱਥ ਦੀ ਭਰਵੀਂ ਵਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਪਹਲੇ ਸਲੋਕ “ਕੁਲਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਬਾਵਲੇ, ਲੈਂਦੇ ਵਡੇ ਨਿਲਜ … “`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਲੋਕਾਈ ਜਦੋਂ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਪਾਸਿਓਂ ਠੱਗੀਆਂ ਦੇ ਪਾਖੰਡਾ ਦੇ ਜਾਲ `ਚ ਹੀ ਫ਼ਸਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਠੱਗਣ ਵਾਲੇ ਤੇ ਠੱਗੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ “ਦੇਨਿੑ ਦੁਆਈ ਸੇ ਮਰਹਿ, ਜਿਨ ਕਉ ਦੇਨਿ ਸਿ ਜਾਹਿ” ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਕਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਚਦੇ ਕੇਵਲ ਉਹ ਹਨ “ਫਸਲਿ ਅਹਾੜੀ ਏਕੁ ਨਾਮੁ, ਸਾਵਣੀ ਸਚੁ ਨਾਉ” ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਕੇ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਹਨ।

ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ “ਸਉ ਮਣੁ ਹਸਤੀ ਘਿਉ ਗੁੜੁ ਖਾਵੈ…” `ਚ ਵੀ ਹਾਥੀ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਦੇ ਕੇ “ਅੰਧੀ ਫੂਕਿ ਮੁਈ ਦੇਵਾਨੀ” ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਧਨ-ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਨਸ਼ੇ `ਚ ਅੰਨ੍ਹੀ ਤੇ ਕਮਲੀ ਹੋਈ ਜਿਹੜੀ ਲੋਕਾਈ ਹਾਥੀ ਵਾਂਗ ਫੂੰਕਾਰੇ ਮਾਰਦੀ ਆਪਣਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਸਲ `ਚ ਜੀਉਂਦੇ ਜੀੳ ਵੀ ਆਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਮੁਰਦਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਜਿਹੜੇ ਹੰਕਾਰੇ ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗ ਤਾਕਤ ਤੇ ਧੰਨ ਆਦਿ ਦੇ ਨਸ਼ੇ `ਚ “ਅੰਧਾ ਕਿਸ ਨੋ ਬੁਕਿ ਸੁਣਾਵੈ॥ ਖਸਮੈ ਮੂਲਿ ਨ ਭਾਵੈ” ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ `ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਦੇ ਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਬੁੱਕਦੇ-ਗੁਰੱਰਾਂਦੇ ਵੀ ਹਨ, ਦਰਅਸਲ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਵੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਤੇ ਮਨਮੱਤਾਂ ਦੇ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਹੀ ਜੀਵਨ ਭਰ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਇਹੀ ਕਾਰਣ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ `ਚ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਅਸਲੋਂ ਹਾਥੀ ਤੇ ਸ਼ੇਰ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਪਸ਼ੂ ਜੂਨਾਂ `ਚ ਹੀ ਪਏ ਹੰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਹ ਸਾਰ ਵੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ ਵਾਪਿਸ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ-ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਦੁਖ ਹੀ ਭੋਗਦੇ ਹਨ।

ਬਲਕਿ ਇਸ ਸਲੋਕ `ਚ ਤਾਂ ਪਉੜੀ ਵਿਚਲੇ ਮੂਲ਼ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਕਈ ਹੋਰ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਖੋਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇ ਇਹ ਪੱਖ ਹਨ ਖਸਮਿ ਮਿਟੀ ਫਿਰਿ ਭਾਨੀ” ਅਤੇ ਮਖੀਂ ਮਿਠੈ ਮਰਣਾ” ਅਤੇ ਜਿਨ ਤੂ ਰਖਹਿ ਤਿਨ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ … “ਜਦਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਪੱਖਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਸਲੋਕ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਤੇ ਸਲੋਕ ਸੰਬੰਧੀ “ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ” ਸਮੇਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਇਥੇ ਦੌਰਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਥੋਂ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹ ਲੈਣ। (ਚਲਦਾ) #Instt. 22.19 Mlkiv.03.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Malaar Ki Vaar M:1 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.