.

☬ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧ ☬

(ਪੰ: ੧੨੭੮-੯੧)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ

(ਕਿਸ਼ਤ-੧੧)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੯ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕ ਮਃ ੩॥ ਬਾਬੀਹਾ ਨਾ ਬਿਲਲਾਇ ਨਾ ਤਰਸਾਇ ਏਹੁ ਮਨੁ ਖਸਮ ਕਾ ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮਿ ਮੰਨਿਐ ਤਿਖ ਉਤਰੈ ਚੜੈ ਚਵਗਲਿ ਵੰਨੁ॥ ੧ 

ਮਃ ੩॥ ਬਾਬੀਹਾ ਜਲ ਮਹਿ ਤੇਰਾ ਵਾਸੁ ਹੈ ਜਲ ਹੀ ਮਾਹਿ ਫਿਰਾਹਿ॥ ਜਲ ਕੀ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਹੀ ਤਾਂ ਤੂੰ ਕੂਕਣ ਪਾਹਿ॥ ਜਲ ਥਲ ਚਹੁ ਦਿਸਿ ਵਰਸਦਾ ਖਾਲੀ ਕੋ ਥਾਉ ਨਾਹਿ॥ ਏਤੈ ਜਲਿ ਵਰਸਦੈ ਤਿਖ ਮਰਹਿ ਭਾਗ ਤਿਨਾ ਕੇ ਨਾਹਿ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਿਨ ਸੋਝੀ ਪਈ ਜਿਨ ਵਸਿਆ ਮਨ ਮਾਹਿ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਨਾਥ ਜਤੀ ਸਿਧ ਪੀਰ ਕਿਨੈ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਤੁਝੈ ਸਮਾਇਆ॥ ਜੁਗ ਛਤੀਹ ਗੁਬਾਰੁ ਤਿਸ ਹੀ ਭਾਇਆ॥ ਜਲਾ ਬਿੰਬੁ ਅਸਰਾਲੁ ਤਿਨੈ ਵਰਤਾਇਆ॥ ਨੀਲੁ ਅਨੀਲੁ ਅਗੰਮੁ ਸਰਜੀਤੁ ਸਬਾਇਆ॥ ਅਗਨਿ ਉਪਾਈ ਵਾਦੁ ਭੁਖ ਤਿਹਾਇਆ॥ ਦੁਨੀਆ ਕੈ ਸਿਰਿ ਕਾਲੁ ਦੂਜਾ ਭਾਇਆ॥ ਰਖੈ ਰਖਣਹਾਰੁ ਜਿਨਿ ਸਬਦੁ ਬੁਝਾਇਆ॥ ੯ 

(ਪਉੜੀ ੯, ਸਟੀਕ ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

ਵਿਸ਼ੇਸ਼-ਹੱਥਲੀ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੯ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸੇ ਲੜੀ ਦੀ ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: ੯, ਪਉੜੀ ਨੰ: ੭ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਅਰੰਭ `ਚ ਤਿੰਨ ਤੇ ਚਾਰ ਨੰਬਰ ਦੇ ਨੋਟ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹ ਲੈਣੇ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਨ:

(੩) ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਪਉੜੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਬਾਬੀਹੇ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਲੋਕਾਂ ਵਿਚਲੀ ਵਿਸ਼ੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਾਬੀਹੇ ਦੇ ਪ੍ਰਕਰਣ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਉੜੀਆਂ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਾਂਗੇ।

(੪) ਤਾਂ ਤੇ ਬਾਬੀਹਾ ਹੈ ਕੀ? ਦਰਅਸਲ ਬਾਬੀਹਾ ਦੂਜੇ ਪੰਛੀਆਂ ਵਾਂਗ ਪੰਛੀ ਤੇ ਬਾਕੀ ਜੂਨੀਆਂ ਵਾਂਗ ਕੇਵਲ ਕਰਮਭੋਗੀ ਜੂਨ ਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਬਿਰਥਾ ਹੋਣ ਬਾਅਦ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਲੇਖੇ-ਜੋਖੇ ਅਤੇ ਕਰਤੇ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਜੀਵ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਹ ਜੂਨ ਵੀ ਭੋਗਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਿਆਸ; ਮਨੁੱਖ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਜੂਨ, ਹਰੇਕ ਜੀਵਧਾਰੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਦੇਖਣਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਾਕੀ ਪੰਛੀਆਂ ਵਾਂਗ ਬਾਬੀਹਾ, ਆਪਣੀ ਚੁੰਜ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਕਰਕੇ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਪੀ ਸਕਦਾ। ਉਂਜ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਸਮੁੰਦਰ ਛੱਲਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਮੂਸਲਾਧਾਰ ਝੜੀ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ। ਕਾਰਣ, ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਇਸਦੀ ਗਰਦਨ `ਚ ਇੱਕ ਸੁਰਾਖ ਰਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਇਹ ਚੁੰਜ `ਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਕੇ ਪੀਨਾ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਇਸ ਦੇ ਪੇਟ `ਚ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਗਰਦਨ ਵਿਚਲੇ ਸੁਰਾਖ ਕਾਰਣ ਬਾਹਰ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ, ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੋੜ ਹੀ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਮਜਬੂਰਨ ਇਹ ਵਿਚਾਰਾ ਆਪਣੀ ਚੁੰਜ ਹਰ ਸਮੇਂ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਉੱਚੀ ਚੁੱਕ ਕੇ, ਜੀਵਨ ਭਰ ਪਾਣੀ ਲਈ ਤੜਫ਼ਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਬਾਰਿਸ਼ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜਿਹੜੀ ਬੂੰਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਇਸ ਦੀ ਚੁੰਜ `ਚ ਆ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਬੱਸ ਉਹੀ ਬੂੰਦ ਇਸ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਬੂੰਦ ਲਈ ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ ਨਾਮ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਚੂੰਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ `ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਬਾਬੀਹੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਸਮੇਂ ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ ਦੀ ਉਡੀਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਬਾਬੀਹੇ ਦੀ ਉਸੇ ਮਿਸਾਲ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ, ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਐ ਭਾਈ! ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਅਨੰਤ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਵਾਲਾ ਦੁਰਲਭ ਅਵਸਰ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਅਮੋਲਕ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣ ਲਈ ਤੇਰੇ ਲਈ ਵੀ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੀ ਇਕੋ ਇੱਕ ਪਿਆਸ ਹੈ ਜਿਵੇਂ “ਏ ਰਸਨਾ ਤੂ ਅਨ ਰਸਿ ਰਾਚਿ ਰਹੀ, ਤੇਰੀ ਪਿਆਸ ਨ ਜਾਇ॥ ਪਿਆਸ ਨ ਜਾਇ ਹੋਰਤੁ ਕਿਤੈ, ਜਿਚਰੁ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪਲੈ ਨ ਪਾਇ॥ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪਾਇ ਪਲੈ ਪੀਐ ਹਰਿ ਰਸੁ, ਬਹੁੜਿ ਨ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਲਾਗੈ ਆਇ॥ ਏਹੁ ਹਰਿ ਰਸੁ ਕਰਮੀ ਪਾਈਐ, ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਜਿਸੁ ਆਇ॥ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਹੋਰਿ ਅਨ ਰਸ ਸਭਿ ਵੀਸਰੇ, ਜਾ ਹਰਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ॥ ੩੨ ॥” (ਪੰ: ੯੨੧) ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਤੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਇਸ ਇਕੋ ਇੱਕ ਪਿਆਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ, ਤਾ ਕਿ ਤੇਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਬਿਰਥਾ ਨਾ ਚਲਾ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਤੇਰਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਤੈਨੂੰ ਮੁੜ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਪਵੇਗਾ।

ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਵਾਲੇ ਪੱਖ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ, ਬਾਬੀਹੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਛਲੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਵੀ ਬੇਅੰਤ ਵਾਰ ਵਰਤੀ ਹੈ। ਬਾਬੀਹੇ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਵਾਂਗ ਮਛਲ਼ੀ ਦੀ ਪਾਣੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ `ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਮਜਬੂਰੀ ਦਾ ਪੱਖ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ “ਮੀਨ ਨਿਵਾਸ ਉਪਜੈ ਜਲ ਹੀ ਤੇ, ਸੁਖ ਦੁਖ ਪੁਰਬਿ ਕਮਾਈ॥ ਖਿਨੁ ਤਿਲੁ ਰਹਿ ਨ ਸਕੈ ਪਲੁ ਜਲ ਬਿਨੁ, ਮਰਨੁ ਜੀਵਨੁ ਤਿਸੁ ਤਾਂਈ” (ਪੰ: ੧੨੭੩) ਭਾਵ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ `ਚ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਣਾ, ਮਛਲੀ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਨਹੀਂ। ਬਲਕਿ ਇਹ ਵੀ ਉਸ ਲਈ ਬਿਰਥਾ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਸੁਖ ਦੁਖ ਪੁਰਬਿ ਕਮਾਈ” ਦਾ ਫਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਾਬੀਹੇ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਸਾਰੰਗ, ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਆਏ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਇਸੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਪਿਆਸ ਲਈ ਹੀ ਜਿਵੇਂ:-

(੧) “ਹਰਿ ਚਰਣ ਕਮਲ ਮਕਰੰਦ ਲੋਭਿਤ ਮਨੋ ਅਨਦਿਨੋ ਮੋਹਿ ਆਹੀ ਪਿਆਸਾ॥ ਕ੍ਰਿਪਾ ਜਲੁ ਦੇਹਿ ਨਾਨਕ ਸਾਰਿੰਗ ਕਉ ਹੋਇ ਜਾ ਤੇ ਤੇਰੈ ਨਾਇ ਵਾਸਾ” (ਪੰ {੧੩)

(੨) “ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਚਿਤਵਤ ਬਰਸਤ ਮੇਂਹ॥ ਕ੍ਰਿਪਾ ਸਿੰਧੁ ਕਰੁਣਾ ਪ੍ਰਭ ਧਾਰਹੁ ਹਰਿ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤਿ ਕੋ ਨੇਂਹ” (੭੦੨)

(੩) “ਹਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਦੀਨ ਸਤਿਗੁਰ ਸਰਣਾਈ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਬੂੰਦ ਮੁਖਿ ਪਾਈ॥ ਹਰਿ ਜਲਨਿਧਿ ਹਮ ਜਲ ਕੇ ਮੀਨੇ ਜਨ ਨਾਨਕ ਜਲ ਬਿਨੁ ਮਰੀਐ ਜੀਉ” (੯੫)

(੪) “ਮੇਰਾ ਮਨ ਲੋਚੈ ਗੁਰ ਦਰਸਨ ਤਾਈ॥ ਬਿਲਪ ਕਰੇ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਕੀ ਨਿਆਈ॥ ਤ੍ਰਿਖਾ ਨ ਉਤਰੈ ਸਾਂਤਿ ਨ ਆਵੈ ਬਿਨੁ ਦਰਸਨ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਜੀਉ” (ਪੰ: ੯੬)

(੫) “ਸਾਰਿੰਗ ਪ੍ਰੀਤਿ ਬਸੈ ਜਲ ਧਾਰਾ” (ਪੰ: ੧੬੪)

(੬) “ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ ਨ ਘੜੀ ਵਿਸਰੈ ਪਲੁ ਮੂਰਤੁ ਦਿਨੁ ਰਾਤੇ॥ ਨਾਨਕ ਸਾਰਿੰਗ ਜਿਉ ਪਿਆਸੇ ਕਿਉ ਮਿਲੀਐ ਪ੍ਰਭ ਦਾਤੇ” (ਪੰ: ੨੪੭)

(੭) “ਸਤਿਗੁਰੁ ਅਗਮੁ ਅਗਮੁ ਹੈ ਠਾਕੁਰੁ ਭਰਿ ਸਾਗਰ ਭਗਤਿ ਕਰੀਜੈ॥ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਿ ਦੀਨ ਹਮ ਸਾਰਿੰਗ ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਨਾਮੁ ਮੁਖਿ ਦੀਜੈ” (ਪੰ: ੧੩੨੩)

(੮) “ਰੇ ਮਨ ਐਸੀ ਹਰਿ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰਿ ਜੈਸੀ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਮੇਹ॥ ਸਰ ਭਰਿ ਥਲ ਹਰੀਆਵਲੇ ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਨ ਪਵਈ ਕੇਹ॥ ਕਰਮਿ ਮਿਲੈ ਸੋ ਪਾਈਐ ਕਿਰਤੁ ਪਇਆ ਸਿਰਿ ਦੇਹ” (ਪੰ: ੬੦) ਜਦਕਿ ਅਜਿਹੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬੇਅੰਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੧ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ:-

ਸਲੋਕ ਮਃ ੩॥ ਬਾਬੀਹਾ, ਨਾ ਬਿਲਲਾਇ, ਨਾ ਤਰਸਾਇ ਏਹੁ ਮਨੁ, ਖਸਮ ਕਾ ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ॥ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮਿ ਮੰਨਿਐ ਤਿਖ ਉਤਰੈ ਚੜੈ ਚਵਗਲਿ ਵੰਨੁ॥ ੧॥ (ਪੰ: ੧੨੮੨)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਬਾਬੀਹਾ—ਇਕ ਪੰਛੀ ਜਿਸਦਾ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਵਾਸਾ ਹੀ ਜਲ `ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਜੀਵਨ ਭਰ ਪਾਣੀ ਲਈ ਤੜਪਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਬੀਹੇ ਦੀ ਉਸ ਪਿਆਸ ਲਈ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਬਾਬੀਹਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੀ ਇਕੋ ਇੱਕ ਪਿਆਸ ਦਾ। ਉਹ ਪਿਆਸ ਜਿਸ ਪਿਆਸ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਬੇਅੰਤ ਜੂਨਾਂ `ਚੋ ਕੱਢ ਕੇ “ਗੋਬਿੰਦ ਮਿਲਣ ਕੀ ਇਹ ਤੇਰੀ ਬਰੀਆ॥ ਅਵਰਿ ਕਾਜ ਤੇਰੈ ਕਿਤੈ ਨ ਕਾਮ…(ਪੰ: ੧੨) ਅਥਵਾ “ਆਨ ਤਿਆਗਿ, ਜਪਹੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ” (ਪੰ: ੨੯੦) ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਨਾ ਬਿਲਲਾਇ— ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਨਾ ਹੋ, ਵਿਲਕ ਨਹੀਂ, ਤੜਪ ਨਹੀਂ। ਏਹੁ ਮਨੁ — ਆਪਣਾ ਮਨ। ਖਸਮ — ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ। ਹੁਕਮੁ— (ਇਕ ਵਚਨ) ਲਫ਼ਜ਼ ਹੁਕਮੁ `ਚ ‘ਮ’ ਦੇ ਪੈਰ ਹੇਠਾਂ ੁ ਇਕੋ ਇੱਕ ਅਕਾਲਪੁਰਖੀ ਹੁਕਮ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੰਨਿ —ਮੰਨ ਲੈ। ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ— ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲੈ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਊਣਾ ਸਿੱਖ ਲੈ (ਇਥੇ ਬਾਬੀਹੇ ਦੀ ਪਿਆਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਕ ਦੇ ਤੌਰ `ਤੇ ਵਰਤ ਕੇ, ਗੁਰਦੇਵ ਦਰਅਸਲ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੁਕਮਿ ਮੰਨਿਐ—ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਚਲਿਆਂ। ਤਿਖ—ਤ੍ਰੇਹ, ਪਿਆਸ। ਚਵਗਲਿ—ਚਾਰ ਗੁਣਾਂ। ਵੰਨੁ—ਰੰਗ।

ਨੋਟ- ਸਲੋਕ `ਚ ‘ਏਹੁ ਮਨੁ’ ਤੇ ‘ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ’ ਦੋਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਮਨੁ ਤੇ ਮੰਨਿ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਵੱਲ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। “‘

ਅਰਥ: — “ਬਾਬੀਹਾ, ਨਾ ਬਿਲਲਾਇ, ਨਾ ਤਰਸਾਇ ਏਹੁ ਮਨੁ, ਖਸਮ ਕਾ ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ” —ਹੇ ਪਾਪੀਹੇ! ਆਪਣੀ ਪਿਆਸ ਲਈ ਨਾ ਤੂੰ ਤੜਪ ਤੇ ਨਾ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਤਰਸਾ। ਤੂੰ ਮਾਲਿਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਮੰਨ ਭਾਵ ਤੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਤੇ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਉਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸੁਭਾਅ ਤਿਆਰ ਕਰ। (ਕਿਉਂਕਿ ਬਰਖਾ ਨੇ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਹੀ ਆਉਣਾ ਹੈ)।

“ਨਾਨਕ ਹੁਕਮਿ ਮੰਨਿਐ ਤਿਖ ਉਤਰੈ ਚੜੈ ਚਵਗਲਿ ਵੰਨੁ” —ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਚਲਿਆਂ ਹੀ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਚੌਗੁਣਾ ਰੰਗ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਇਸੇ ਤਰੀਕੇ ਜੀਵਨ `ਚੋੰ ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੀ ਤੜਪ ਤੇ ਪਿਆਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ੧।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਬਾਬੀਹਾ ਬਨਾਮ ਮਨੁੱਖ-ਬਾਬੀਹੇ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚਾਲੇ ਇੱਕ ਅਨੌਖੀ ਸਾਂਝ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਂਝ ਹੈ ਪਿਆਸ ਦੀ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕੇਵਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਹੀ ਪਿਆਸ ਹੈ ਤੇ ਇਧਰ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਪਿਆਸ ਅਥਵਾ ਤੜਪ। ਤਾਂ ਵੀ ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਪਿਆਸ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਡਾ ਫ਼ਰਕ ਵੀ ਹੈ।

ਇਕ ਪਾਸੇ ਬਾਬੀਹਾ (ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਅਥਵਾ ਸਾਰੰਗ) ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਬਿਰਥਾ ਹੋਣ ਬਾਅਦ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਕੇਵਲ ਕਰਮਭੋਗੀ ਜੂਨ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਬਾਬੀਹੇ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ ਦਾ ਮੋਹਤਾਜਹੈ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸਵਾਂਤੀ ਬੂੰਦ ਦੀ ਘਾਟ, ਬਾਬੀਹੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਣ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਪਿਆਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਿਆਸ ਤੇ ਤੜਪ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਸ ਅਸਲ ਪਿਆਸ ਦੀ ਸੂਝ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਣ `ਚ ਆ ਕੇ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਜੇਕਰ ਮਾਇਕ ਪਦਾਰਥਾਂ `ਚ ਉਲਝਿਆ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਭੁਲਿਆ ਮਨੁੱਖ; ਮਨੁਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਇਸ ਅਸਲ ਪਿਆਸ ਵੱਲੋਂ ਅਨਜਾਣ ਤੇ ਅਵੇਸਲਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦੀ ਜੀਉਂਦੇ ਜੀਅ ਆਤਮਿਕ ਮੌਤ ਹੋਈ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਤੜਪ ਵਿਹੂਣਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਵੀ ਜੀਉਂਦੇ ਜੀਅ ਅਸਲ `ਚ ਆਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਮੁਰਦਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ, ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਜੂਨਾਂ-ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬੀਹੇ ਤੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਫ਼ਰਕ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈ। ਕਰਮ ਭੋਗੀ ਜੂਨ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਬਾਬੀਹਾ ਤਾਂ ਪਿਆਸ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਜੀਵਨ ਭਰ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਭੋਗਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਜਿਹੜੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ `ਚ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਤੜਪ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਪਿਆਸ ਬਾਰੇ ਸੋਝੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਲੋਕਾਈ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੀ ਨੀਂਦ `ਚ ਸੁੱਤੀ ਰਹਿ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ, ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਬਾਕੀ ਸਮੂਹ ਜੂਨਾਂ ਵਾਂਗ ਕੇਵਲ ਕਰਮ ਭੋਗੀ ਜੂਨ ਹੀ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਉਂਜ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਪਉੜੀ ੧੧ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਵੱਲੋਂ ਬਾਬੀਹੇ ਬਾਰੇ “ਬਾਬੀਹਾ ਏਹੁ ਜਗਤੁ ਹੈ, ਮਤ ਕੋ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇ॥ ਇਹੁ ਬਾਬੀਂਹਾ ਪਸੂ ਹੈ, ਇਸ ਨੋ ਬੂਝਣੁ ਨਾਹਿ” ਅਜਿਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਆਵੇਗੀ ਭਾਵ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਚਲਦੇ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਲਫ਼ਜ਼ ਬਾਬੀਹਾ, ਸਿਧਾ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਗ਼ਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ।

ਮਃ ੩॥ ਬਾਬੀਹਾ ਜਲ ਮਹਿ ਤੇਰਾ ਵਾਸੁ ਹੈ ਜਲ ਹੀ ਮਾਹਿ ਫਿਰਾਹਿ॥ ਜਲ ਕੀ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਹੀ ਤਾਂ ਤੂੰ ਕੂਕਣ ਪਾਹਿ॥ ਜਲ ਥਲ ਚਹੁ ਦਿਸਿ ਵਰਸਦਾ ਖਾਲੀ ਕੋ ਥਾਉ ਨਾਹਿ॥ ਏਤੈ ਜਲਿ ਵਰਸਦੈ ਤਿਖ ਮਰਹਿ, ਭਾਗ ਤਿਨਾ ਕੇ ਨਾਹਿ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਿਨ ਸੋਝੀ ਪਈ ਜਿਨ ਵਸਿਆ ਮਨ ਮਾਹਿ॥ ੨॥ (ਪੰ: ੧੨੮੨)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਕੂਕਣ ਪਾਹਿ—ਤੂੰ ਵਿਲਕ ਰਿਹਾ ਹੈਂ, ਤੜਪ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ਚਹੁ ਦਿਸਿ—ਚਹੁ ਪਾਸੀਂ, ਚੋਹਾਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ `ਚ। ਫਿਰਾਇ—ਤੂੰ ਫਿਰਦਾ ਹੈਂ। ਸਾਰ—ਕਦਰ। ਨ ਜਾਣਹੀ—ਨ ਜਾਣਹਿ, ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ। ਏਤੈ ਜਲਿ ਵਰਸਦੈ—ਇਤਨਾ ਪਾਣੀ ਵਰ੍ਹਦਿਆਂ। ਤਿਖ—ਤ੍ਰਿਹ, ਪਿਆਸ। ਤਿਖ ਮਰਹਿ— ਤੂੰ ਪਿਆਸਾ ਹੀ ਮਰ ਰਿਹਾਂ ਹੈਂ। ਭਾਗ— ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ। ਭਾਗ ਤਿਨਾ ਕੇ ਨਾਹਿ — ਉਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।

ਸਲੋਕ ਦੇ ਅੱਖਰੀਂ ਅਰਥ: — ਹੇ ਪਪੀਹੇ! ਤੂੰ ਪਾਣੀ `ਚ ਵੱਸਦਾ ਹੈਂ, ਪਾਣੀ `ਚ ਹੀ ਟੁਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈਂ ਭਾਵ ਤੇਰਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਪਾਣੀ `ਚ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਉਸ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤੈਨੂੰ ਕਦਰ ਨਹੀਂ, ਇਸੇ ਲਈ ਤੂੰ ਵਿਲਕ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ਜਲਾਂ `ਚ ਤੇ ਥਲਾਂ `ਚ ਤੇਰੇ ਚਹੁੰ ਪਾਸੀਂ ਬਰਖਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਜਿਥੇ ਬਰਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਤਨੀ ਬਰਖਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਜਿਹੜੇ ਤਿਹਾਏ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਸਲ `ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਗ `ਚ ਇਸ ਬਰਖਾ ਦਾ ਲਾਭ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਆ ਵੱਸਦਾ ਹੈ ਕੇਵਲ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਬਰਖਾ ਦੀ ਸੂਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ੨।

ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਰਥ, ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ- (੧) ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ, ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਸੰਬੰਧਤ ਗੁਰਮੱਤ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਣ ਲਈ, ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੀ ਬਾਬੀਹੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਉਝ ਇਹ ਪੂਰਾ ਸਲੋਕ ਗੁਰਮੁਖ ਤੇ ਮਨਮੁਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ।

(੨) ਸਲੋਕ ਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਲੋਕ ਦੀ ਅੰਤਮ ਪੰਕਤੀ ਵੱਲ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਲੋਕ ਦੀ ਅੰਤਮ ਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾਕੁਣ ਪੰਕਤੀ ਹੈ “ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਿਨ ਸੋਝੀ ਪਈ, ਜਿਨ ਵਸਿਆ ਮਨ ਮਾਹਿ”। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਚੱਲਾਂਗੇ ਤਾਂ ਸਲੋਕ ਵਿਚਲਾ ਸਾਰਾ ਵਿਸ਼ਾ ਤੇ ਅਰਥ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਸਮਝ `ਚ ਆ ਜਾਣਗੇ।

(੩) ਸਲੋਕ `ਚ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖ ਜੀਵਨ ਤੇ ਮਨਮੁਖ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਧਾ ਸ਼ੰਬੰਧ ਹੈ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨਾਲ; ਬਾਬੀਹਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਜੂਨ ਨਾਲ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ।

(੪) ਇਸ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਚਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਲੜੀ `ਚ ਸੰਬੋਧਨ ਵਜੋਂ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਬੇਸ਼ਕ ਬਾਬੀਹਾ ਆਈ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਥੇ ਬਾਬੀਹਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਥੇ ਬਾਬੀਹੇ ਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਨਾਲ ਸੰਬੌਧਨ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

(੫) ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਇਥੇ ਜੋ ਬਰਖਾ ਦਾ ਪ੍ਰਕਰਣ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਹੀ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਬਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਨਾਮ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਇਹ ਬਰਖਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਅਰੁੱਕ, ਬਿਨਾ ਵਿਤਕਰਾ, ਹਰ ਸਮੇਂ ਤੇ ਹਰੇਕ ਪਾਸੇ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। (ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਬਰਖਾ, ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਅਨੰਤ ਦਾਤਾਂ, ਇਹ ਸਭ ਸਮ ਅਰਥੀ ਹਨ)

(੬) ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਕਿ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਬਰਖਾ ਦਾ ਲਾਭ ਕੇਵਲ ਉਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਚਲਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਵੀ ਪਾਤ੍ਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

(੭) ਮਨਮੁਖ, ਆਪਣੇ ਮਨ ਪਿਛੇ ਟੁਰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਚਲਦੇ। ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਬਰਖਾ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈਣ ਲਈ ਤੜਪਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ, ਹੱਥ ਪੈਰ ਉਹ ਵੀ ਬਹੁਤੇਰੇ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਨਿਗੁਰੇ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਰਖਾ ਦੀ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਤੇ ਸਲੋਕ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਰਥ ਹਨ:-

ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਰਥ: — “ਬਾਬੀਹਾ ਜਲ ਮਹਿ ਤੇਰਾ ਵਾਸੁ ਹੈ ਜਲ ਹੀ ਮਾਹਿ ਫਿਰਾਹਿ” ਐ ਬਾਬੀਹਾ ਰੂਪ ਮਨੁੱਖ! ਤੇਰਾ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਨਾਮ ਜਲ ਰੂਪ ਦਾਤਾਂ ਨਾਲ ਓਤ-ਪ੍ਰੋਤ ਹੈ। ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਤਾਂ ਤੇਰੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। “‘

“ਜਲ ਕੀ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਹੀ ਤਾਂ ਤੂੰ ਕੂਕਣ ਪਾਹਿ” ਤਾਂ ਵੀ ਤੂੰ ਪਭੂ ਦੇ ਉਸ ਨਾਮ ਜਲ ਭਾਵ ਅਨੰਤ ਦਾਤਾਂ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਹੈਂ। ਕੇਵਲ ਇਸੇ ਲਈ ਤੂੰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਤੜਪਦਾ ਤੇ ਬਿਲਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।

“ਜਲ ਥਲ ਚਹੁ ਦਿਸਿ ਵਰਸਦਾ ਖਾਲੀ ਕੋ ਥਾਉ ਨਾਹਿ” ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਜਲ ਦੀ ਬਰਖਾ ਤਾਂ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾਂ, ਹਰੇਕ ਪਲ ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਜਗ੍ਹਾ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ। ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਤੇ ਦਾਤਾਂ ਨਾਲ ਤਾਂ, ਰਚਨਾ ਦਾ ਜ਼ਰਾ ਜ਼ਰਾ ਓਤ ਪ੍ਰੋਤ ਹੈ।

“ਏਤੈ ਜਲਿ ਵਰਸਦੈ ਤਿਖ ਮਰਹਿ, ਭਾਗ ਤਿਨਾ ਕੇ ਨਾਹਿ” ਨਾਮ ਜਲ ਦੀ ਹਰ ਸਮੇਂ, ਹਰੇਕ ਸਥਾਨ `ਤੇ ਤੇ ਇਤਨੀ ਭਾਰੀ ਤੇ ਅਰੁੱਕ ਹੋ ਰਹੀ ਬਰਖਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜਿਹੜੇ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਪਿਅਸੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਉਹ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਪਾਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ।

ਭਾਵ ਜਿਹੜੇ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਤਾਂ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਪਰ ਮਨਮੁਖ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ `ਚ ਸੜਦੇ ਤੇ ਮਾਇਕ ਭੁਖਾਂ ਕਾਰਣ ਪਿਆਸੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

“ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਿਨ ਸੋਝੀ ਪਈ ਜਿਨ ਵਸਿਆ ਮਨ ਮਾਹਿ” ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਾਲੀ ਬਰਖਾ ਦੀ ਸੂਝ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆਉਣ ਕਾਰਣ ਉਹ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੇ ਨਾਮ ਰੰਗ `ਚ ਹੀ ਰੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪਉੜੀ॥ ਨਾਥ ਜਤੀ ਸਿਧ ਪੀਰ, ਕਿਨੈ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਤੁਝੈ ਸਮਾਇਆ॥ ਜੁਗ ਛਤੀਹ ਗੁਬਾਰੁ ਤਿਸ ਹੀ ਭਾਇਆ॥ ਜਲਾ ਬਿੰਬੁ ਅਸਰਾਲੁ ਤਿਨੈ ਵਰਤਾਇਆ॥ ਨੀਲੁ ਅਨੀਲੁ ਅਗੰਮੁ ਸਰਜੀਤੁ ਸਬਾਇਆ॥ ਅਗਨਿ ਉਪਾਈ ਵਾਦੁ ਭੁਖ ਤਿਹਾਇਆ॥ ਦੁਨੀਆ ਕੈ ਸਿਰਿ ਕਾਲੁ ਦੂਜਾ ਭਾਇਆ॥ ਰਖੈ ਰਖਣਹਾਰੁ ਜਿਨਿ ਸਬਦੁ ਬੁਝਾਇਆ॥ ੯॥ (ਪੰਨਾ ੧੨੮੨)

ਪਦ ਅਰਥ: — ਨਾਥ ਜੋਗ ਮੱਤ ਦਾ ਮੁਖੀ ਜਿਵੇਂ ਗ+ਰਖ ਨਾਥ, ਭੰਗਰ ਨਾਥ ਆਦਿ। ਸਿਧ—ਸਾਧਨਾਂ `ਚ ਪੁੱਗੇ ਹੋਏ ਜੋਗੀ। ਨਾਥ ਜਤੀ ਸਿਧ ਪੀਰ —ਧਾਰਮਿਕ ਜਗਤ `ਚ ਨਾਥ ਜਤੀ ਆਦਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਵੱਡੇ ਮੰਣਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਜੁਗ ਛਤੀਹ—ਅਨੇਕਾਂ ਜੁਗ, ਅਨੰਤ ਸਮਾਂ। ਗੁਬਾਰੁ—ਹਨੇਰਾ। ਬਿੰਬੁ—ਜਲ। ਅਸਰਾਲੁ—ਭਿਆਨਕ। ਨੀਲੁ ਅਨੀਲੁ—ਬੇਅੰਤ। ਅਗੰਮੁ—ਜਿਸਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਨਾਪਿਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਰਜੀਤੁ—ਸਦਾ ਥਿਰ ਅਕਾਲਪੁਰਖ। ਸਰਜੀਤੁ ਸਬਾਇਆ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦਾਤਾ ਅਕਾਲਪੁਰਖ। ਅਗਨਿ—ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ। ਉਪਾਈ—ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਵਾਦੁ —ਝਗੜਾ, ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ। ਜਿਨਿ—ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ। ਸਿਰਿ—ਸਿਰ `ਤੇ। ਭਾਇਆ—ਚੰਗਾ ਲੱਗਾ। ਤਿਸ ਹੀ—ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਹੀ। ਸਬਦੁ—ਗੁਰੂ, ਸਤਿਗੁਰੂ। ਬੁਝਾਇਆ—ਸੋਝੀ ਦਿੱਤੀ।

(ਨੋਟ-ਇਥੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਸਰਜੀਤੁ ਦਵੀ ਦੀਪਕੀ ਹੈ॥ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਹੋਣ ਗੇ “ਨੀਲੁ ਅਨੀਲ ਅਗੰਮੁ’ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਭਾਵ ਉਹ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਜਿਹੜਾ ਸਦਾ ਥਿਰ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਸਦੇ ਅਰਥ ਲੈਣੇ ਹਨ ਸਬਾਇਆ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਅਤੇ ਅਰਥ ਹੋਣਗੇ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸਮੂਹ ਰਚਨਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦਾਤਾ ਹੈ)

ਅਰਥ: — “ਨਾਥ ਜਤੀ ਸਿਧ ਪੀਰ, ਕਿਨੈ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ” - ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਨਾਥ, ਜਤੀ, ਜੋਗੀ, ਪੀਰ ਆਦਿ (ਧਾਰਮਿਕ ਜਗਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਮੰਣਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਕਈ ਹੋ ਗੁਜ਼ਰੇ, ਕਈ ਯਤਨ ਕਰ ਹਟੇ ਕਿ ਤੂੰ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈਂ, ਕਦੋਂ ਤੋਂ ਹੈਂ, ਕੇਡਾ ਵੱਡਾ ਹੈਂ ਆਦਿ,) ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਤੇਰਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ।

“ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਤੁਝੈ ਸਮਾਇਆ” - ਜਦਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ `ਤੇ ਟੁਰਣ ਵਾਲੇ (ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਰਥ ਯਤਨਾਂ `ਚ ਨਾ ਪੈ ਕੇ) ਕੇਵਲ ਤੇਰੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਰਤ ਕਰਕੇ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਸਦਾ ਤੇਰੇ ਰੰਗ `ਚ ਹੀ ਰੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

“ਜੁਗ ਛਤੀਹ ਗੁਬਾਰੁ ਤਿਸ ਹੀ ਭਾਇਆ” -ਹੇ ਭਾਈ! ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਇਉਂ ਹੀ ਚੰਗੀ ਲੱਗੀ ਕਿ ਅਨੇਕਾਂ ਜੁਗ ਤੇ ਲੰਮਾਂ ਸਮਾਂ ਜਦੋਂ ਇਹ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਹਨੇਰਾ ਹੀ ਹਨੇਰਾ ਸੀ।

ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਰਚਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ “ਅਦਿ ਸਚੁ” ਭਾਵ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤਾਂ ਉਦੌਂ ਵੀ ਸੀ। ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ, ਅਨੰਤ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ `ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਮਨੁੱਖ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਹ ਰਚਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਕੀ ਸੀ? ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਲਈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਹੈ ਹੀ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਅਤੇ ਸਦਾ ਰਵੇਗਾ ਵੀ।

“ਜਲਾ ਬਿੰਬੁ ਅਸਰਾਲੁ ਤਿਨੈ ਵਰਤਾਇਆ” -ਫਿਰ ਜੇਕਰ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਭਿਆਨਕ ਜਲ ਹੀ ਜਲ ਸੀ ਤਾਂ ਇਹ ਖੇਡ ਵੀ ਉਸ ਕਰਤੇ ਨੇ ਹੀ ਵਰਤਾਈ ਸੀ।

ਭਾਵ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਤੱਕਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਧਰਤੀ ਵੀ ਸਾਰੇ ਪਾਸਿੳਂ ਕੇਵਲ ਪਾਣੀ `ਤੇ ਹੀ ਖੜੀ ਹੈ; ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਇਸ ਖੇਡ ਨੂੰ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਕਰਤਾ ਆਪ ਹੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਦੋਂ ਵੀ ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

“ਨੀਲੁ ਅਨੀਲੁ ਅਗੰਮੁ ਸਰਜੀਤੁ ਸਬਾਇਆ” -ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਜੋ ਸਦਾ ਥਿਰ ਹੈ ਤੇ ਜਿਸ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਜੀਵਨਦਾਤਾ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਆਪ ਹੈ।

“ਅਗਨਿ ਉਪਾਈ ਵਾਦੁ ਭੁਖ ਤਿਹਾਇਆ” -ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ (ਜੀਵਨ ਦਾਤੇ) ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਤਦੋਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ, ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ਤੇ ਭੁੱਖ ਤ੍ਰਿਹ ਆਦਿ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।

“ਦੁਨੀਆ ਕੈ ਸਿਰਿ ਕਾਲੁ ਦੂਜਾ ਭਾਇਆ” - ਉਪ੍ਰੰਤ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜੀਵ ਜਦੋਂ ਦਾਤਾਰ ਕਰਤੇ ਦਾ ਦਰ ਛੱਡ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਘੜੀ ਹੋਈ ਮਾਇਆ `ਚ ਹੀ ਖੱਚਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ ਵੀ ਸਤਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ “ਖਸਮੁ ਛੋਡਿ ਦੂਜੈ ਲਗੇ ਡੁਬੇ ਸੇ ਵਣਜਾਰਿਆ” (ਪੰ: ੪੭੦) “‘

“ਰਖੈ ਰਖਣਹਾਰੁ ਜਿਨਿ ਸਬਦੁ ਬੁਝਾਇਆ” -ਜਦਕਿ ਰੱਖਣਹਾਰ ਸਮ੍ਰਥ ਪ੍ਰਭੂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੂਝ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅਗਨਿ, ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ, ਮਾਇਕ ਭੁਖਾਂ, ਮੌਤ ਆਦਿ ਦੇ ਡਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਹੈ। ੯। “‘

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਧਾਰਮਿਕ ਤਲ `ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਕਿਤਨੇ ਵੀ ਵੱਡੇ ਕਿਉਂ ਨਾ ਮੰਨੇ ਜਾਂ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਾਰ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਿਉਂ ਨਾ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਣ। ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਇਕੱਲਾ ਤੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪ ਸੀ, ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਉਹ ਸਮਾਂ ਮਨੁੱਖ ਮਾਤ੍ਰ ਲਈ ਹੈ ਹੀ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਤਾਂ ਸੰਬੰਧਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਮੁੱਲ। ਗੁਰਦੇਵ ਨਾਲ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਥੋਥੀਆਂ ਗੱਲਾਂ `ਚ ਸਮਾਂ ਵਿਅਰਥ ਕਰਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪ੍ਰਭੂ ਰੰਗ `ਚ ਹੀ ਰੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ।

ਫ਼ਿਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਪਾਣੀ ਹੀ ਪਾਣੀ ਸੀ ਤਾਂ ਫ਼ਿਰ ਦੱਸੋ ਕਿ ਉਸ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਜੋ ਇਕੋ ਇੱਕ ਹੈ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅੰਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਬਲਕਿ ਜੀਵਨ ਦਾਤਾ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੋ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਹੈ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰਮੁਖ ਜਨ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਦਾਤੇ ਦੀਆਂ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪਾਤ੍ਰ ਬਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸੇ `ਚ ਸਮਾਅ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਜਿਹੜੇ ਦਾਤੇ ਨੂੰ ਭੁਲਾਅ ਕੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ `ਚ ਹੀ ਖੱਚਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ ਦੇ ਭਾਂਬੜ, ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਭੁਖ, ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਸਮੇ ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ ਸਤਾਂਉਂਦਾ ਭਾਵ ਉਹ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸ਼ਾਂਝ- ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੋੜ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਕਬੂਲਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਸਦੀਵੀ ਅਨੰਦ ਪਣਪ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਰੋਣਾ ਬਿਲਕਣਾ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਉਲ੍ਹਾਮੇ ਦੇਨੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਕਰਮ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਹੀ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ, ਵਡਿਆਈਆਂ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਰਚਨਾ `ਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਰੂਪ ਦਾਤਾਂ ਦੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਤਾਂ ਹਰ ਸਮੇਂ, ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ, ਬਿਨਾ ਵਿਤਕਰਾ ਤੇ ਹਰੇਕ ਲਈ ਹੋ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਤਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਉਹੀ ਮਾਣਦੇ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਸਮੇ ਕਰਤੇ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਜਦਕਿ ਮਨਮੁਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਤਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਤਮਕ ਮੌਤੇ ਮਰੇ ਅਤੇ ਤੜਪਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚਾ ਅਨੰਦ ਮਾਨਣ ਲਈ ਹੱਥ ਪੈਰ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਬਹੁਤੇਰੇ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਇਸ ਅਨੰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਕਰਮਕਾਂਡ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਬਹੁਤੇਰੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਨਿਗੁਰੇ ਹੋਣ ਕਾਰਣ, ਮਨਮਤੀਏ ਰਹਿਕੇ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਹਾਸਿਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ।

ਜੇਕਰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਪਉੜੀ ਦੇ ਉਪਰ ਦਿੱਤੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ ਉਥੇ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ, ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਤਿਆਰ ਕਰਣਾ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਨੰਦਮਈ ਰਸੀਲਾ ਬਣਾਉਣਾ। ਉਂਜ ਪਉੜੀ `ਚ ਵੀ ਕੇਵਲ ਢੰਗ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੀ ਬਦਲਵੀਂ ਹੈ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪੱਖ ਉਹੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਹੈ। (ਚਲਦਾ) #Instt. 11.9 Mlkiv.02.014#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Malaar Ki Vaar M:1 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.