.

☬ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ ੧ (ਪੰ: ੧੨੭੮-੯੧)

ਸਟੀਕ, ਲੋੜੀਂਦੇ “ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਹਿਤ”

(ਕਿਸ਼ਤ-੨)

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਕਿਸ਼ਤ ੧ ਅਰੰਭਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ “ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮ: ੧” ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ)

ੴ ਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ॥

ਵਾਰ ਮਲਾਰ ਕੀ ਮਹਲਾ ੧ ਰਾਣੇ ਕੈਲਾਸ ਤਥਾ ਮਾਲਦੇ ਕੀ ਧੁਨਿ॥

ੴ ਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ” - ਵਾਰ ਨੂੰ ਅਰੰਭ ਕਰਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੀ ਉਸਤਤ ਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਬਿਆਣ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਗੁਰਦੇਵ ਵੱਲੋਂ “ੴ ਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ” ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਇਹੀ ਨਿਯਮ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੰਪੂਰਣ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਸੰਪੂਰਣ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਇਹ ਮੰਗਲਾਚਰਣ, ਇੱਕ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਸਰੂਪਾਂ `ਚ ੫੬੭ ਵਾਰੀ ਦਰਜ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਂਜ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅਰੰਭ ਬਾਣੀ ਜਪੁ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ “ਬਾਣੀ ਜਪੁ” ਹੀ “ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ” ਦੀ ਅਰੰਭਕ ਬਾਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦਾ ਅਰੰਭ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇਸਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ, ਬਾਕਾਇਦਾ ਇਸ ਅਰੰਭਕ ਬਾਣੀ ‘ਜਪੁ’ ਤੋਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਦੇ ਅਰੰਭ `ਚ ਜੋ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਆਇਆ ਹੈ ਇਹ ਆਪਣੇ ਪੂਰਨ ਸਰੂਪ `ਚ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਸਦੇ ਕੁਲ ਚਾਰ ਸਰੂਪਾਂ ਚੋਂ ਚੌਥਾ, ਅਤੀ ਸੰਖੇਪ ਤੇ ਅੰਤਮ ਸਰੂਪ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਸੰਪੂਰਣ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਅਜੋਕੀਆਂ ਛਾਪੇ ਵਾਲੀਆਂ ਬੀੜਾਂ `ਚ ਤੋਂ “ਤਨੁ ਮਨੁ ਥੀਵੈ ਹਰਿਆ” ਤੱਕ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਸਰੂਪਾਂ `ਚ ੫੬੭ ਵਾਰੀ ਦਰਜ ਹੋਇਆ ਹੈ। ੩੩ ਵਾਰੀ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਆਪਣੇ ਪੂਰਨ ਸਰੂਪ `ਚ ਅਤੇ ੩੪੪ ਵਾਰੀ ਬਾਕੀ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਸੰਖੇਪ ਸਰੂਪਾਂ `ਚ। ਉਂਝ ਸੰਨ ੧੯੩੬ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਛਾਪੇ ਦੀਆਂ ਬੀੜਾਂ `ਚ ਇਸ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦੇ ਪੰਜ ਸਰੂਪਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸਰੂਪ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਹੀ ਸੀ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਨੰਬਰਵਾਰ ਚਾਰ ਸਰੂਪ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ:-

“ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ॥

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਪੂਰਣ ਸਰੂਪ `ਚ ਮੰਗਲਚਰਣ … … … ੩੩ ਵਾਰੀ

“ੴਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾਪੁਰਖੁ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ” ੮ ਵਾਰੀ

“ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ” … … … … …. . ੨ ਵਾਰੀ

“ੴ ਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ” … … … … … …. . ੫੨੪ ਵਾਰੀ = ਕੁਲ ੫੬੭ ਵਾਰੀ

ਪਦ ਅਰਥ- ਦਾ ਉਚਾਰਣ ‘ਏਕ ਓਅੰਕਾਰ’ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਸੰਸਕਿੁਤ ਦੇ ਓਮ ਜਾਂ ‘ਓਮਕਾਰ’ ਲਫ਼ਜ਼ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਨਿਵੇਕਲੇ ਤੇ ਭਿੰਨ ਹੀ ਹਨ। ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਇਸ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ:

“ਏਕਮ ਏਕੰਕਾਰੁ ਨਿਰਾਲਾ॥ ਅਮਰੁ ਅਜੋਨੀ ਜਾਤਿ ਨ ਜਾਲਾ॥” ਬਿਲਾਵਲ ਮ: ੧ ਪੰ: ੮੩੮

ਓਅੰਕਾਰਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਉਤਪਤਿ॥ ਓਅੰਕਾਰੁ ਕੀਆ ਜਿਨਿ ਚਿਤਿ॥”

ਓਅੰਕਾਰਿ ਸੈਲ ਜੁਗ ਭਏ॥ ਓਅੰਕਾਰਿ ਬੇਦ ਨਿਰਮਏ॥”

ਓਅੰਕਾਰਿ ਸਬਦਿ ਉਧਰੇ॥ ਓਅੰਕਾਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਰੇ॥” ਰਾਮਕਲੀ ਮ: ੧ ਦਖਣੀ ਓਅੰਕਾਰ (ਪੰ: ੯੨੯)

ਚੇਤੇ ਰਹੇ! ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ `ਚ ਲਿਖਣ ਸਮੇਂ ‘ਓਮਕਾਰ’ ਲਿਖਣਾ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ `ਚ ਲਿਖਣ ਸਮੇਂ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ‘੧ ਓਅੰਕਾਰ’ ਹੀ ਲਿਖਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਦਰਅਸਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਤੇ ਨਿਵੇਕਲੇ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਵੀ ਪੁਰਾਤਨ ਉਮ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਵੱਖਰਾ, ਨਿਵੇਕਲਾ ਤੇ ਨਿਤਾਂਤ ਭਿੰਨ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਦੇਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਇਸ ਦੇ ਉਚਾਰਣ ਬਾਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਨਿਰਣਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਤੇਦੇ ਅਰਥ ਹਨ:

ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ‘੧+ਓਅੰ +ਕਾਰ’ ਤਿੰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਤੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰਵਾਰ ਅਰਥ ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ:

੧- ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ, ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਇਥੇ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ‘ਏਕਾ’ ਲਗਾ ਕੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਉਜਾਗਰ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਇਸ ਲਈ ਤਾ ਕਿ ਇਸ `ਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੀ ਬਾਕੀ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਓਅੰਕਾਰ ਨਾਲ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ (digital) ‘ਏਕਾ’ ਲਗਾ ਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਪੂਰਨ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕਰਤਾ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ‘ਇਕ’ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਹੈ, ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜਾਂ ਵਧ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਓਅੰ - ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਇੱਕ ਰਸ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਹਾਥੀ-ਗੈਂਡੇ ਆਦਿ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਵਜੂਦ ਤੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਛੋਟੇ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਨੰਗੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਨਾ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵਾਂ `ਚ ਵੀ ਕਰਤੇ ਦਾ ਵਜੂਦ, ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਤੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਵਜੂਦ, ਕਿਸੇ `ਚ ਘੱਟ ਜਾਂ ਦੂਜੇ `ਚ ਵੱਧ ਨਹੀਂ।

ਕਾਰ- ਜਿਵੇਂ “ਚਉਗਿਰਦ ਹਮਾਰੈ ਰਾਮ ਕਾਰ” (ਪੰ: ੮੧੯) ਕਾਰ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਲਕੀਰ। ਲਕੀਰ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ ਕਿ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਸਾਰ ਤਾਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਘਾੜਤ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਰਚਨਾ ਅਥਵਾ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਅੰਤ ਤਾਂ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਾਰ ਭਾਵ ਲਕੀਰ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਕਰਤੇ ਦਾ ਅੰਤ ਤੇ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਦੇ ਸਮੂਹਕ ਅਰਥ ਹਨ- ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਸੰਪੂਰਣ ਰਚਨਾ `ਚ ਇੱਕ ਰਸ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-

੧- ਅਗਿਆਨਤਾ ਵੱਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰੱਬ, ਭਗਵਾਨ, ਦੇਵੀਆਂ ਦੇਵਤੇ ਤੇ ਇਸ਼ਟ ਮਿਥ ਰਖੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਕੋਲ ਜੋ ਦੋ ਗੁਣ ਦੇਖੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜਿਸ `ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਆ ਗਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਉਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਭਗਵਾਨ ਤੇ ਰੱਬ ਮਿੱਥ ਲਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਮਹੇਸ਼, ਦਸ਼ਰਥ ਸੁਤ ‘ਰਾਮ’, ਜਸੋਦਾ ਸੁਤ ‘ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ’ ਬਲਕਿ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਅੱਗ, ਨਦੀਆਂ, ਪੌਧੇ ਆਦਿ ਉਸਦੇ ਇਸ਼ਟਾਂ ਦੀ ਇਸੇ ਅਸੀਮਤ ਲੜੀ `ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਨੇਕਾਂ ਭਗਵਾਨ ਮਿੱਥੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ (digital) ‘ਏਕਾ’ ਲਗਾ ਕੇ ਸਦਾ ਲਈ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ `ਚੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਭਗਵਾਨ ਜਾਂ ਰੱਬ ਨਹੀਂ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ, ਉਹ ਜਨਮ-ਮਰਨ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਐ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕੋ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਭਗਵਾਨ, ਰੱਬ ਤੇ ਇਸ਼ਟ ਮੰਨ ਰਹੇ ਹੋ ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਅੰਗ ਜਾਂ ਫ਼ਿਰ ਕਾਲਪਨਿਕ ਭਾਵ ਤੁਹਾਡੇ ਆਪਣੇ ਰਾਹੀਂ ਮਿੱਥੇ ਹੋਏ ਹਨ; ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਕਰਤਾ ਤੇ ਭਗਵਾਨ ਜਾਂ ਰੱਬ ਇੱਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਰਾਤਨ ਰਚਨਾਵਾਂ `ਚ ਓਮ ਜਾਂ ਓਅੰ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਕਈ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਵਰਤਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਵਾਲਾ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਕੇ, ਇਸ ਨੂੰ ਇਕੋ ਨਿਵੇਕਲੇ ਉਚਾਰਣ ਤੇ ਨਿਵੇਕਲੇ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

੨. ਕਾਰ- ‘ਕਾਰ’ ਸੰਸਕਿੁਤ ਦਾ ਪਿਛੇਤ੍ਰ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ‘ਜੈ-ਜੈ ਕਾਰ’ -- ਜੈ ਹੀ ਜੈ। ‘ਨੰਨਾਕਾਰ’ -- ਨਾ ਹੀ ਨਾ)। ‘ਧੰਧੂਕਾਰ’ -- ਹਨੇਰਾ ਹੀ ਹਨੇਰਾ। ਕਾਰ ਦਾ ਸ਼ਬਦੀ ਅਰਥ ਹੈ ਲਕੀਰ। ਜਦਕਿ ਇਥੇ ਕਾਰ ਅਥਵਾ ਲਕੀਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ-ਕਰਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਉਹ ਬੇਅੰਤ ਹੈ; ਉਹ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਉਪਰ ਹੈ; ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਪਨ, ਜੁਆਨੀ, ਬੁਢਾਪਾ ਤੇ ਮੌਤ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ; ਉਹ ਬਿਨਸਦਾ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਸਦੀਵੀ ਹੈ; ਉਹ ਸਦਾ ਥਿਰ ਹੈ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ੴ ‘੧+ਓਅੰ+ਕਾਰ ਤਿੰਨ ਅਖਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੋ। ‘ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ-ਕਰਤਾ ਇੱਕ ਹੈ, ਉਹ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਇੱਕ ਰਸ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਵੇਰਵੇ ਲਈ-ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਰ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੀ ਲਕੀਰ ਹੈ। ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਥੇ ਇਸ ਪਿਛੇਤ੍ਰ ‘ਕਾਰ’ (ਲਕੀਰ) ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰੇ ਸਾਹਿਤ `ਚ ‘ਕਾਰ’ ਅਥਵਾ ਲਕੀਰ ਲਈ ਇਹ ਸਰੂਪ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। `ਚ ਕਾਰ ਦਾ ਇਹ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਵੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਆਪਣੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ `ਚ ਨਵੀਂ ਦੇਣ ਹੈ।

ਕਈ ਸੱਜਨ ਆਪਣੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵੱਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ `ਚ ‘੧ ਓਅੰ’ ਲਿਖ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਵੇਰਵੇ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ `ਚ ‘੧ ਓਅੰ ਕਾਰ’ ਲਿਖਣਾ ਵੀ ਉਤਨਾ ਹੀ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹੈ ਜਿਤਨਾ ‘੧ ਓਅੰ’ ਲਿਖਣਾ। ਇਸ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੀ ਹੈ, ਭਾਵ ਅਰੰਭ `ਚ ਤੇ ਓ ੰ ਨਾਲ ਪਿਛੇਤ੍ਰ ‘ਕਾਰ’ ਵੀ ਅਵੱਸ਼ ਲਗਣਾ ਹੈ। ਵਿਚਲੀ ਕਾਰ (ਲਕੀਰ) ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਣੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਦੀ ਅਸੀਮਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ ਭਾਵ ਅਜਿਹੀ ਕਾਰ (ਲਕੀਰ) ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਿਨਾਂ ਚਾਹੋ ਲੰਮਾ ਖਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਅੰਤ ਤਾਂ ਆ ਸਕਦਾ ਪਰ ਉਸ ਲਕੀਰ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।

ਸਤਿਨਾਮੁ ਤੋਂ ਸਤਿ- ਮੰਗਲਾਚਰਨ `ਚ ਸਤਿਨਾਮੁ ਵੀ ‘ਸਤਿ’ + ‘ਨਾਮ’ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਸਤਿਨਾਮੁ ਵਾਲੇ ਜੁੜਵੇਂ ਲਫ਼ਜ਼ ਦੀ ਹੀ ਵਿਆਖਿਆ ‘ਨਿਰਗੁਨੁ ਆਪਿ ਸਰਗੁਨੁ ਭੀ ਓਹੀ’ (ਪੰ: ੨੮੭) ਆਦਿ ਬਹੁਤੇਰੇ ਫ਼ੁਰਮਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਰਤਾ ਪ੍ਰਭੂ ਸਤਿ ਭਾਵ ਨਿਰਗੁਵੀ ਆਪ ਹੈ ਤੇ ਨਾਮ ਭਾਵ ਸਰਗੁਣ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਹੈ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸਰਗੁਣ’ ਤੇ ‘ਨਿਰਗੁਣ’ ਦੋ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਹਸਤੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਬਲਕਿ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਆਪ ਹੀ ਸਭਕੁਝ ਹੈ।

ਤਾਂ ਤੇ ‘ਸਤਿਨਾਮੁ’ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਨਿਰਗੁਣ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਗੁਣ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੰਤ ‘ਸਤਿਨਾਮੁ’ `ਚ ‘ਮ’ ਹੇਠ ‘ੁ’ (ਔਂਕੜ) ਕਰਤੇ ਲਈ ਇਕਵਚਨ ਦਾ ਦਿਉਤਕ ਹੈ। ਭਾਵ ਕਾਦਿਰ ਸਤਿਨਾਮੁ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ‘ਇਕੋ ਇਕ’ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਸਤਿ’ ਕਰਤੇ ਦੇ ‘ਨਿਰਗੁਣ’ ਸਰੂਪ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ‘ਨਾਮ’ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਨਾਮਨਾ, ਵਡਿਆਈਆਂ, ਸਿਫ਼ਤਾਂ। ਭਾਵ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਹੀ ਕਰਤੇ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ, ਵਡਿਆਈਆਂ ਉਸ ਦੀ ਅਸੀਮ ਰਚਨਾ `ਚੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਵਆਪਕ ਹੈ।

ਦਰਅਸਲ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਮੰਗਲਾਚਰਨ `ਚ ਸਤਿਨਾਮੁ `ਚੋਂ ਵੀ ਲਫ਼ਜ਼ ਸਤਿ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਰਤੇ ਦੇ “ਆਪਹਿ ਏਕੁ ਆਪਿ ਬਿਸਥਾਰੁ” (ਪੰ: ੨੯੨) ਭਾਵ ਸਦਾ ਥਿਰ ਗੁਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾ ਸਦਾ ਥਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਉਸੇ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਵਿਸਥਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ‘ਸਤਿਨਾਮੁ ਚੋਂ ਵੀ ਕਰਤੇ ਦਾ ਮੂਲ ਗੁਣ ਸਤਿ ਹੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਨਾਮ ਅਥਵਾ ਨਾਮਨਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਬਨਾਵਟ ਤੇ ਖੇਡ ਹੈ। ਪ੍ਰਭੂ ਸੰਬੰਧੀ ਇਕੱਲੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਸਤਿ ਪ੍ਰਥਾਏ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਬੇਅੰਤ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹਨ ਜਿਵੇਂ “ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਪ੍ਰਭੁ ਸੁਆਮੀ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਕਿਨੈ ਵਖਿਆਨੀ” (ਪੰ: ੨੭੯) ਆਦਿ। ਉਂਜ ‘ਸਤਿ’ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ‘ਅਸ’ ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅਰਥ ਹਨ-ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ। ਭਾਵ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਸਦੀਵੀ ਤੇ ਸਦਾ ਥਿੱਰ ਹਸਤੀ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਨਾਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਸਦਾ ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ।

ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ- ਜਿਸ `ਚ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣ ਤੇ ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਸੰਪੂਰਣ ਮੰਗਲਾਚਰਨ `ਚ “ੴ ਤੋਂ ‘ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ” ਤੱਕ ਬਿਆਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਕਰਤਾ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ੴ (ਪ੍ਰਭੂ) ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਹੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। .

ਨੋਟ-ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦੇ ਚਾਰ ਸਰੂਪਾਂ ਚੋਂ ‘ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ ਮ: ੧’ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ `ਚ “ੴਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ” ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦਾ ਚੌਥਾ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਹੈ। ਸੰਪੂਰਣ ਮੰਗਲਾਚਰਣ `ਚੋਂ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ, ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰਵੈਰੁ, ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ, ਅਜੂਨੀ ਤੇ ਸੈਭੰ ਕਰਤੇ ਦੇ ਬਾਕੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਨ ਇਸ ਸੰਖੇਪ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦਾ ਭਾਗ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਇਥੇ ‘ਸਤਿਨਾਮੁ’ `ਚੋਂ ਵੀ ਇਕੱਲਾ ਸਤਿ ਹੀ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ‘ਸਤਿਨਾਮੁ’ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਅਸੀਂ ਕਰ ਵੀ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਨਾ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ:

ਕਰਤਾਪੁਰਖੁ- ਪ੍ਰਭੂ ਅਥਵਾ ਆਪ ਹੀ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕਰਤਾ (ਬਨਾਉਣ ਵਾਲਾ) ਹੈ। ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ ‘ਕਰਤਾ’ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ‘ਪੁਰਖੁ’ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ, ਜ਼ੱਰੇ ਜ਼ੱਰੇ `ਚ ਵਿਆਪਕ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਕਰਤਾਪੁਰਖੁ’ ਵੀ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ (ਕਰਤਾ+ਪੁਰਖੁ) ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ‘ਪ੍ਰਭੂ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਕਰਤਾ ਵੀ ਆਪ ਹੈ ਤੇ ਰਚਨਾ ਦੇ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਵਿਆਪਕ ਵੀ ਹੈ। ਉਂਜ ‘ਪੁਰਖੁ’ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ, ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਆਇਆ ਹੈ।

ਨਿਰਭਉ- ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰ+ਭਉ ਵੀ ਦੋ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਧੀ ਤੋਂ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੌਤ ਸਮੇਤ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ। ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਹਰੇਕ ਜੀਵ, ਜਿਸ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਹੈ, ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਡਰ `ਚ ਹੀ ਜੀਊਂਦਾ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਮਹਾਂਬਲੀ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਵੀ ਡਰ ਹੈ, ਕਿਧਰੇ ਅਚਣਚੇਤ ਉਸ `ਤੇ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਭਾਰੂ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਨਿਰਭਉ ਵਾਲੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕੇਵਲ `ਚ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਡਰ, ਸਹਿਮ ਜਾਂ ਖਤਰਾ ਨਹੀਂ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ ਤਾਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹਰੇਕ `ਤੇ ਮੰਡਰਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਕੇਵਲ ‘ਇਕੋ ਇਕ’ ਹੀ ਹੈ।

ਨਿਰਵੈਰੁ- ਨਿਰਵੈਰੁ ਵੀ ਨਿਰ+ਵੈਰੁ ਦੋ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਧੀ ਤੋਂ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੈਰ ਨਹੀਂ। ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਇਨਸਾਫ਼-ਪਸੰਦ ਵੀ ਯਕੀਨ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕਰਣੀ `ਚ, ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੈਰ ਦਾ ਅੰਸ਼ ਨਹੀਂ। ਆਮ ਤੌਰ `ਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਤੋਂ ਇਮਾਨਦਾਰ ਜੱਜ ਵੀ ਕੁੱਝ ਘਟਨਾਵਾਂ `ਚ ਕਈ ਵਾਰ ਠੀਕ ਗਵਾਹੀਆਂ ਜਾਂ ਪੂਰੀ ਘੋਖ ਪੜਤਾਲ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਕਈਆਂ ਨਾਲ ਵੈਰ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲ ਕਾਤਿਲ ਤਾਂ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਸੀ। ਕੇਵਲ ਇਕੋ ਇੱਕ ਕਰਤਾ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਕਰਣੀ `ਚ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਲੇਸ਼ ਮਾਤਰ ਵੀ ਵੈਰ, ਵਿਤਕਰਾ ਤੇ ਅਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਅਕਾਲਮੂਰਤਿ- ‘ਅਕਾਲਮੂਰਤਿ’ ਵੀ ਦੋ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ‘ਅਕਾਲ+ਮੂਰਤਿ’ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਹੈ। ਅਕਾਲ’ ਭਾਵ ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੀਮਾ `ਚ ਨਹੀਂ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਹਰ ਸ਼ੈ, ਜੜ੍ਹ ਭਾਵੇਂ ਚੇਤੰਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਜਾਂ ਛੂ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੀਮਾ `ਚ ਹੈ। ਹਰੇਕ `ਤੇ ਬਚਪਣ, ਜੁਆਨੀ, ਬੁਢਾਪਾ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਫ਼ਤ ਕੇਵਲ ਤੇ ਲੇਵਲ ਕਰਤੇ `ਚ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ ਹੈ, ਨਾ ਆਦਿ ਤੇ ਨਾ ਉਸ `ਤੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਥੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਅਕਾਲ’, ਮੂਰਤਿ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ। ਜੇਕਰ ‘ਅਕਾਲ’ ਵੀ ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰਵੈਰੁ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਸਰੂਪ ਵੀ ਅਕਾਲ ਦੀ ਬਜਾਇ ਅਕਾਲ ਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ ਤੇ ‘ਲ’ ਹੇਠਾਂ ‘ੁ ‘(ਔਂਕੜ) ਵੀ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਸ਼ਬਦ ਮੂਰਤਿ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਸਰੂਪ ਵੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਮੂਰਤਿ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਰੂਪ ਅਥਵਾ ਹਸਤੀ ਵਾਲਾ। ਭਾਵ, ‘ਕਰਤਾ’, ਕਾਲਪਨਿਕ ਨਹੀਂ, ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ‘ਹਸਤੀ’ ਅਥਵਾ ‘ਹੋਂਦ’ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ’ ਦੇ ਸਮੂਚੇ ਅਰਥ ਹਨ, ਕਾਦਿਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਪਰੇ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹੋਂਦ ਵਾਲੀ ਹਸਤੀ ਹੈ।

ਅਜੂਨੀ - ਸ਼ਬਦ ‘ਅਜੂਨੀ’ ਵੀ ‘ਅ+ਜੂਨੀ’ ਭਾਵ ਦੋ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਤੋਂ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਹਰੇਕ ਵਸਤੂ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੂਜੀ ਖਾਨੀ (ਉਤਪਤੀ ਦੇ ਢੰਗ) ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਜੂਨ `ਚੋਂ ਆਈ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਕਰਤਾ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਹਸਤੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੂਨ ਜਾਂ ਗਰਭ `ਚੋਂ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਗਰਭ ਆਦਿ `ਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸੈਭੰ- ਸੈਭੰ ਵੀ ਸੈ+ਭੰ ਭਾਵ ਦੋ ਅਖਰਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਤੋਂ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸਯੰਭੂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪ ਹੈ। ਸੈਭੰ ਦਾ ਅਰਥ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਦੀ ਹੋਂਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਤੇ ਸੁਤੇ-ਸਿਧ ਹੈ। ਦਾ ਕਰਤਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦੇ ਗਰਭ `ਚ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਅਸਥਾਪਣ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-

੧. ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰੋ! ਸਮਝ ਆਉਂਦੇ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲਗੇਗੀ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਗੁਰੂ’ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਨਹੀਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਿਸ ‘ਗੁਰੂ’ ਦੇ ਲੜ ਲਾਇਆ ਹੈ, ਉਹ ‘ਗੁਰੂ’ ਪਦ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਵੇਕਲੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਹੈ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਸਦੀਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ ਜਿਵੇਂ “ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਸਦਾ ਸਦਾ ਨਾ ਆਵੈ ਨ ਜਾਇ॥ ਓਹੁ ਅਬਿਨਾਸੀ ਪੁਰਖੁ ਹੈ ਸਭ ਮਹਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ” (ਪੰ: ੭੫੯)। ਇਸ ਲਈ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ‘ਗੁਰੂ’ ਪਦ ਦੇ ਕੋਈ ਵੀ ਅਰਥ ਜਾਂ ਆਧਾਰ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ‘ਗੁਰੂ’ `ਤੇ ਲੇਸ਼ ਮਾਤ੍ਰ ਵੀ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਮਝਦੇ ਜਾਂ ਮੰਣਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਜੀਵਨ ਭਰ ‘ਸੱਚੇ’, ‘ਸਦਾ ਥਿਰ’ ਗੁਰੂ-ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ‘ਗੁਰੂ-ਸਤਿਗੁਰੂ’ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਸਫ਼ਲ ਤੇ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ‘ਗੁਰੂ’, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ, ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੇ ‘ਨਿਜ ਗੁਣ’ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਤੇ ਲਖਾਇਕ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਅਨੇਕਾਂ ਥਾਵੇਂ ਪ੍ਰਗਟ, ਮਨੁੱਖ ਮਾਤ੍ਰ ਲਈ ਇਸ ਸਦੀਵੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਬਿਆਣਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ “ਤਤੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਜੋਤਿ ਸਬਾਈ, ਸੋਹੰ ਭੇਦੁ ਨ ਕੋਈ ਜੀਉ॥ ਅਪਰੰਪਰ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪਰਮੇਸਰੁ, ਨਾਨਕ ਗੁਰੁ ਮਿਲਿਆ ਸੋਈ ਜੀਉ” (ਪੰ: ੫੯੯) ਭਾਵ ਉਹ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜੋ ਸੰਪੂਰਨ ਰਚਨਾ `ਚ ਵਿਆਪਕ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਤੇ ਰਚਨਾ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ, ਮੇਰਾ ‘ਗੁਰੂ’ ਵੀ ਉਹੀ ਹੈ।

ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਸੁਆਲ ਕੀਤਾ “ਕਵਣ ਮੂਲੁ ਕਵਣ ਮਤਿ ਵੇਲਾ॥ ਤੇਰਾ ਕਵਣੁ ਗੁਰੂ ਜਿਸ ਕਾ ਤੂ ਚੇਲਾ” ਤਾਂ ਗੁਰਦੇਵ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟ ਉੱਤਰ ਸੀ “ਪਵਨ ਅਰੰਭੁ ਸਤਿਗੁਰ ਮਤਿ ਵੇਲਾ॥ ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਚੇਲਾ” (ਪੰ: ੯੪੨)। ਭਾਵ ਐ ਜੋਗੀਓ! ਤੁਸਾਂ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਸੁਆਲ ਕੇਵਲ ਚਲਦੀ ਪਰੀਪਾਟੀ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ‘ਮੇਰਾ ਗੁਰੂ ਤਾਂ ਤਦ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜੱਦ ਤੋਂ ਸੁਆਸਾਂ ਦਾ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਮੇਰਾ ਗੁਰੂ ‘ਸ਼ਬਦ’ (ਇਲਾਹੀ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ) ਹੈ, ਸਰੀਰ ਨਹੀਂ। ਦੂਜਾ, ਜੋ ਤੁਸਾਂ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਚੇਲਾ ਕਿਸ ਦਾ ਹਾਂ? ਦਰਅਸਲ ਤੁਹਾਡਾ ਇਹ ਸੁਆਲ ਵੀ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੈ ਤੇ ਗ਼ਲਤ ਹੈ। ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰਲੀ ‘ਸੁਰਤ’ ਦਾ ਟਿਕਾਅ, ਸ਼ਬਦ `ਚ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਦ ਤੱਕ ਸਰੀਰ ਵੀ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪੈਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਐ ਜੋਗੀਓ! ਗੁਰੂ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਚੇਲਾ, ਇਹ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਸਰੀਰ’ ਦੇ ਹੈਣ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਇਥੇ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ‘ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਸੁਰਤ’ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਖ਼ੁਦ ਗੁਰੂ ਹਸਤੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਮਾਤ੍ਰ ਲਈ ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੜ ਲਾਇਆ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਅਤੀ ਸਤਿਕਾਰਜੋਗ ਗੁਰੂ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਲਾਂਭੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਕਰਤੇ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਅਤੇ ਸਮੂਚੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਵੀ ‘ਗੁਰੂ’ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਗੁਰੂ’ ਕੇਵਲ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ-ਰੱਬੀ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਅਥਵਾ ‘ਵਿਵੇਕ ਬੁਧ’ ਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ ਅਤੇ ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ `ਚ ਉਸ ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਫ਼ਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇਸੇ ਸਫ਼ਲਤਾ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ, ਸਚਿਆਰਾ, ਵਡਭਾਗੀ, ਗੁਰਮੁਖ ਆਦਿ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਭਾਵ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਣਾ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮੁੜ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਾ ਆਉਣਾ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਸਮਝ ਆਉਂਦੇ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲਗੇਗੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਮਨੁੱਖ ਮਾਤ੍ਰ ਨੂੰ ਸੱਚ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਣ ਲਈ ਉਸੇ ਇਲਾਹੀ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ ਹੀ ਸਰੀਰਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਧਾਰਨ ਕੀਤੇ ਬਾਕੀ ਨੌ ਜਾਮੇ ਵੀ। ਦੂਜੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ `ਚ ‘ਇਕ ਗੁਰੂ ਦਸ ਸਰੂਪ’ ਉਸੇ ਹੀ ਸਦੀਵੀ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਦੀਵ ਕਾਲ ਲਈ ਸਥਾਪਤ ਗੁਰੂ ਹਨ, ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਅੱਖਰ ਸਰੂਪ ਗੁਰੂ “ਸਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ”।

੨.’ਤੋਂ ‘ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਸੰਪੂਰਣ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਵਿਚਕਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਅਨੰਤ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਲਈ ਸੱਤ ਅਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਰਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਕਿਸੇ `ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਨਮ ਲੈ ਲਿਆ। ਇਹ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸੰਪੂਰਣ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਵਿਚਲੇ “ਅਜੂਨੀ ਤੇ ਸੈਭੰ” ਅਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਨ ਹਨ ਜੋ ਸਿਧੇ ਕਰਤੇ `ਤੇ ਹੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਸੇ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲੇ `ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

੩. ਸਦੀਵੀ ਅਥਵਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਨ ‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ” -ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਆਗਮਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹੇ ਸੱਚੇ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਗਿਆਨ ਦਾ ਕੋਈ ਸਰੂਪ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਅਪਾਰ ਕ੍ਰਿਪਾਲਤਾ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਮਾਤ੍ਰ `ਤੇ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਜਿਸ ਰੱਬੀ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ” ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਸਥਾਪਤ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸਿਧਾਂਤ ਵੀ ਪਹਿਲੇ ਜਾਮੇ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰੀ ਇਸ ਇਲਾਹੀ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਈ: ਸੰਨ ੧੭੦੮ ਨੂੰ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਨੇ ਦਸਵੇਂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ, ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਬਿਆ ਖੜਾ ਕਰਕੇ ਉਸੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ `ਤੇ ਸੰਪੂਰਣਤਾ ਦੀ ਮੋਹਰ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ” ਜੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਸਰੂਪ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ `ਚ ਰਲਾ ਜਾਂ ਵਾਧਾ ਘਾਟਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।

ਇਥੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਵਾਲੀ “ਜੋਤਿ ਓਹਾ ਜੁਗਤਿ ਸਾਇ, ਸਹਿ ਕਾਇਆ ਫੇਰਿ ਪਲਟੀਐ” (ਪੰ: ੯੬੬) ਅਨੁਸਾਰ ‘ਜੀਵਨ ਜੁਗਤ’ ਨੂੰ ਹੀ ਪਾਹੁਲਧਾਰੀ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੇ ਸਮੂਹਕ ਤੌਰ `ਤੇ ਪੰਥ `ਚ ਵਰਤਾਉਣਾ ਹੈ। ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਨੇ “ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ” ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਲਈ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਢੰਗ ਵੀ ‘ਖੰਡੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ’ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਪਾਹੁਲ ਧਾਰੀ ‘ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ’ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ‘ਸਿੱਖ’ ਕੇਵਲ ੳੇੁਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਤਨ-ਮਨ-ਧਨ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ।

੪. ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਚਾਰਾਂ ਸਰੂਪਾਂ `ਚੋਂ, ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮੰਗਲਾਚਰਣ (ਮੂਲਮੰਤਰ) ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਕਿਤਨਾ ਵੀ ਸੰਕੋਚ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਅਤੇ ‘ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਤੋੜ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ‘ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਭਾਵ ‘ਗੁਰੂ (ਗੁਰਬਾਣੀ) ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਇਸਤਰ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ‘ਗੁਰੂ’ ਦੋਵੇਂ ਸੰਬੰਧਕ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ‘ਗੁਰੂ’ ਪਦ, ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਹੀ ਸਦੀਵੀ ਗੁਣ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਜੀਵਨ-ਜੁਗਤ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਕਰਤੇ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ।

ਚੇਤੇ ਰਹੇ, ਸੰਸਾਰਕ ਗਿਆਨਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ ਨਿਰਾ ਪੁਰਾ ਕੋਰਾ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਗਿਆਨ, ਕਰਤੇ-ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਹੀ ਨਿਜ ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਰੂਪ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਣ ਵਾਲੀ ਸਮ੍ਰਥਾ ਨਾਲ ਵੀ ਓਤ ਪ੍ਰੋਤ “ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ” ਅਥਵਾ ‘ਵਿਵੇਕ ਬੁਧ’ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ‘ਸਿੱਖ’ `ਤੇ, ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ “ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ” ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਸਾਰਕ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਕਰਣ ਜਾਂ ਮਨਣ ਵਾਲਾ ਨਿਯਮ ਹੀ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਤਾਂ ਤੇ “ੴ ਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ” ਦੇ ਅਰਥ: ਕਾਲਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਅਤੇ ਉਹ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਤੇ ਜ਼ੱਰੇ ਜ਼ੱਰੇ `ਚ ਇਕ-ਰਸ ਮੌਜੂਦ ਵੀ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਸਤਿ-ਕਰਤਾ ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹਸਤੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਿਰਗੁਣ ਰੂਪ `ਚ ਹੋ ਕੇ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਬੇਅੰਤ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ ਜਿਵੇਂ “ਨਾਨਕ ਆਪਿ ਅਲਿਪਤੁ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ” (ਪੰ: ੨੭੬) ਹੋਰ “ਸਭਿ ਘਟ ਭੋਗਵੈ ਅਲਿਪਤੁ ਰਹੈ ਅਲਖੁ ਨ ਲਖਣਾ ਜਾਈ॥ ਪੂਰੈ ਗੁਰਿ ਵੇਖਾਲਿਆ ਸਬਦੇ ਸੋਝੀ ਪਾਈ” (ਪੰ: ੯੫੨) ਆਦਿ।

ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ- ਅਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਆਪ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ (ਕ੍ਰਿਪਾ) ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਹੋ ਕੇ “ਸਭ ਮਹਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ” ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

(ਨੋਟ-ਕਰਤਾਪੁਰਖੁ, ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲਮੂਰਤਿ, ਅਜੂਨੀ, ਸੈਭੰ ਇਸ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹਨ)

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ:

ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ, ਨਾਸਤਕ, ਕਦੇ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੀ ਕਿਉਂਕਿ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਭਾਵੇਂ ਕਿਨਾਂ ਗੁਣਵਾਨ, ਮਹਾਬਲੀ, ਵਿਦਵਾਨ ਜਾਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਰੱਬ ਜਾਂ ਭਗਵਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਮੰਗਲਾਚਰਣ `ਚ ਬਿਆਣੇ ਸੱਤ ਦੇ ਸੱਤ (੭) ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਵਾਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਭੂ, ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਜਾਂ ਬਿਆਣਿਆ ਹੈ। ਖੂਬੀ ਇਹ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤਾਂ `ਚੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਗੁਣ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲੇ `ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਭਗਵਾਨ, ਰੱਬ, ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਹੈ ਜਿਸ `ਤੇ ਹੋਰ ਬੇਅੰਤ ਤੇ ਅਨੰਤ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਘਟੋ ਘੱਟ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਵਿਚਲੇ ਸੱਤ (੭) ਗੁਣ ਜ਼ਰੂਰ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਣ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ਦੇ ਅਰਥ ਹੀ ਇਹੀ ਹਨ ਕਿ ਕਰਤਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਆਪ ਹੀ ‘ਗੁਰੂ’, ‘ਸ਼ਬਦ’, ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਅਥਵਾ ਵਿਵੇਕ ਬੁਧ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਕੇ, ਇਸ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਉਸ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਨੂੰ ਬੇਸ਼ਕ ਚਾਰ ਸਰੂਪਾਂ `ਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਤੋਂ ਅਰੰਭ ਕਰਕੇ ਸਮਾਪਤੀ ‘ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ’ `ਤੇ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ “ਗੁਰੁ ਪਰਮੇਸਰੁ ਏਕੋ ਜਾਣੁ. .” (ਪੰ: ੮੬੪) ਜਾਂ “ਗੁਰ ਗੋਵਿੰਦੁ, ਗ+ਵਿੰਦੁ ਗੁਰੂ ਹੈ, ਨਾਨਕ ਭੇਦੁ ਨ ਭਾਈ” (ਪੰ: ੪੪੨) ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ‘ਗੁਰੂ’ ਤੇ ‘ਅਕਾਲਪੁਰਖ’ ਦੋ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਗੁਰੂ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦਾ ਹੀ ਇਕੋ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਗੁਣ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਪਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਕਦੇ ਵੀ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਦੂਜਾ ਇਹ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ, ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦਾ ਹੀ ਨਿਜ ਤੇ ਨਿਵੇਕਲਾ ਗੁਣ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਗੁਰੂ’ ਸਰੀਰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਲਾਹੀ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਹੀ ਹੈ।

ਵਾਰ ਮਲਾਰ ਕੀ ਮਹਲਾ ੧-ਪਹਿਲੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਵਾਰ, ਮਲਾਰ ਰਾਗ `ਚ।

ਰਾਣੇ ਕੈਲਾਸ ਤਥਾ ਮਾਲਦੇ ਕੀ ਧੁਨਿ ਸੰਬੰਧੀ-ਕੈਲਾਸ ਦੇਉ ਤੇ ਮਾਲ ਦੇਉ ਦੋ ਸੱਕੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਹਾਲਾ ਭਰਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਕਿਸੇ ਭੇਤੀ ਨੂੰ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪੋ `ਚ ਲੜਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਸ `ਚ ਭਾਰੀ ਜੁੱਧ ਮਚਿਆ। ਯੁਧ `ਚ ਮਾਲ ਦੇਉ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ ਤੇ ਕੈਲਾਸ ਦੇਉ ਪਕੜਿਆ ਗਿਆ। ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਦੋਨਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਆਪਸ `ਚ ਸੁਲਹ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਮੁੜ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਆਪਸ `ਚ ਰਾਜ ਨੂੰ ਵੀ ਅੱਧਾ ਅੱਧਾ ਵੰਡ ਲਿਆ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਢਾਢੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਜੰਗ `ਤੇ ਵਾਰ ਲਿਖੀ ਜਿਸ `ਚੋਂ ਨਮੂਨੇ ਵੱਜੋ ਇੱਕ ਪਉੜੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ: —

ਧਰਤ ਘੋੜਾ, ਪਰਬਤ ਪਲਾਣ, ਸਿਰ ਟੱਟਰ ਅੰਬਰ॥ ਨੌ ਸੌ ਨਦੀ ਨੜਿੰਨਵੇ ਰਾਣਾ ਜਲ ਕੰਬਰ॥

ਢੁਕਾ ਰਾਇ ਅਮੀਰ ਦੇਵ ਕਰਿ ਮੇਘ ਅਡੰਬਰ॥ ਆਣਿਤ ਖੰਡਾ ਰਾਣਿਆਂ ਕੈਲਾਸ਼ੈ ਅੰਦਰ॥

ਬਿਜਲੀ ਜਿਉਂ ਚਮਕਾਣੀਆਂ ਤੇਗਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਬਰ॥ ਮਾਲਦੇਉ ਕੈਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਬੱਧਾ ਕਰਿ ਸੰਬਰ॥

ਫਿਰ ਅੱਧਾ ਧਨ ਮਾਲਦੇਉ ਛਡਿਆ ਗੜ੍ਹ ਅੰਦਰ॥ ਮਾਲਦੇਉ ਜਸੁ ਖਟਿਆ ਵਾਂਗ ਸ਼ਾਹ ਸਿਕੰਦਰ॥

ਜਿਸ ਸੁਰ `ਚ ਮਾਲਦੇਉ ਦੀ ਇਹ ਵਾਰ ਲੋਕ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਉਸੇ ਸੁਰ `ਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਵਾਰ ਗਾਉਣ ਦੀ ਹਿਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਵਾਰਾਂ ਉਪਰ ਧੁਨੀਆਂ ਬਨਾਮ ‘ਫਿਲਮੀ ਤਰਜ਼ਾਂ’ ਸੰਬੰਧੀ? - ਸਾਹਿਬਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੁਲ ੨੨ ਵਾਰਾਂ ਦੇ ਅਰੰਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ੯ ਵਾਰਾਂ `ਤੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਧੁਨੀਆਂ ਵੀ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦੇ ਅਰੰਭ `ਚ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੌ (੯) ਧੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸਾਡੇ ਕੁੱਝ ਸੱਜਨ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ‘ਜੇ ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਨੂੰ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਮੋੜਣ ਲਈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅ ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਣੀ ਯੋਗ ਸਮਝੀ ਤਾਂ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਫਿਲਮੀ ਧੁਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕੀਰਤਨ ਸਮੇਂ ਵਰਤਣ `ਚ ਵੀ ਹਰਜ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਓਪਰੀ ਨਜ਼ਰੇ, ਦਲੀਲ ਵਜ਼ਣਦਾਰ ਹੈ; ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਡਰਾਮੇ, ਰਾਸਾਂ, ਗੀਤ ਅਤੇ ਕਾਮ-ਰਸ ਨੂੰ ਉਭਾਰਣ ਲਈ ਸਸਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ, ਮਹਿਫਲਾਂ, ਮੁਸ਼ਾਇਰੇ ਆਦਿ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਅਜੋਕੇ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਉਸ ਸਸਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਹੀ ਬਦਲ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਖ਼ੁਦ ਪਾਤਸਾਹ ਨੇ ਵੀ ਬਾਣੀ ‘ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ’ ਵਿਚਲੇ ਸਲੋਕ “ਗਾਵਹਿ ਰਾਜੇ ਰਾਣੀਆ” `ਚ ਉਸਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਬੋਲਾਂ ਲਈ ਹੀ ਉਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ “ਬੋਲਹਿ ਆਲ ਪਤਾਲ” ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ “ਬਾਜਾਰੀ ਬਾਜਾਰ ਮਹਿ ਆਇ ਕਢਹਿ ਬਾਜਾਰ” ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪਤ੍ਰ (Certificate) ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਣੀ ਵਾਲਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।

ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਥੇ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੇ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਤ ਵਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਵਰਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ‘ਜੋਧਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ’ ਨਾਲ ਹੈ, ਹੋਛੇ ਰਸਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਲੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ `ਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੋ ਰਹੇ ਆਤਮਕ-ਯੁੱਧ ਨਾਲ ਹੈ। ਉਸ ਯੁਧ ਨਾਲ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਰਹਿ ਕੇ ਲੋਕਾਈ ਸੱਚੇ, ਸਦੀਵੀ ਅਨੰਦਮਈ ਹੁਲਾਰੇ ਤੋਂ ਵਾਂਝੀ ਰਹਿ ਰਹੀ ਹੈ।

ਦੇਖਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਇਹ ਢੰਗ ਵੀ ਕੇਵਲ ਵਾਰਾਂ ਲਈ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਹੈ, ਭਾਵ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਉਹ ਨਿਵੇਕਲਾ ਅੰਗ ਜਿਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੀ ਯੁੱਧ-ਹੁਲਾਰਾ ਹੈ। ਸਮੂਚੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਚਨਾ `ਚ ਹੋਰ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਇਹ ਧੁਨੀਆਂ ਵਾਲਾ ਢੰਗ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ। ਜਦਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧੁਨੀਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਬਹੁਤੇ ਰਾਗੀ ਸੱਜਨ ਤਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੇ ਰਾਗਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਫ਼ਿਲਮੀ ਤਰਜ਼ਾਂ ਜੋੜੀ ਫ਼ਿਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਗ਼ਲਤ ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਘੋਰ ਬੇਅਦਬੀ ਹੈ। (ਉਂਜ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੇਰਵੇ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇਸੇ ਕਲਮ ਤੋਂ ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠ ਨੰ: ੭੩ ‘ਕੀਰਤਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ’ ਵਧੇਰੇ ਸਹਾਈ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।) (ਚਲਦਾ) #02 MlV.GVDs02.14#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Malaar Ki Vaar M:1 Steek & GVD” BEING LOADED IN ISTTS. Otherwise about All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.