.

☬ ੴਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ☬

ਵਾਰ ਮਾਝ ਕੀ, ਮਹਲਾ ੧-ਸਟੀਕ (ਪੰ: ੧੩੭- ੧੫੦)

(ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ) (ਕਿਸ਼ਤ ੨੫)

ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,

ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ (ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956

(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)

(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੯ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੧॥ ਪਹਿਰਾ ਅਗਨਿ ਹਿਵੈ ਘਰੁ ਬਾਧਾ, ਭੋਜਨੁ ਸਾਰੁ ਕਰਾਈ॥ ਸਗਲੇ ਦੂਖ ਪਾਣੀ ਕਰਿ ਪੀਵਾ, ਧਰਤੀ ਹਾਕ ਚਲਾਈ॥ ਧਰਿ ਤਾਰਾਜੀ ਅੰਬਰੁ ਤੋਲੀ, ਪਿਛੈ ਟੰਕੁ ਚੜਾਈ॥ ਏਵਡੁ ਵਧਾ ਮਾਵਾ ਨਾਹੀ, ਸਭਸੈ ਨਥਿ ਚਲਾਈ॥ ਏਤਾ ਤਾਣੁ ਹੋਵੈ ਮਨ ਅੰਦਰਿ, ਕਰੀ ਭਿ ਆਖਿ ਕਰਾਈ॥ ਜੇਵਡੁ ਸਾਹਿਬੁ ਤੇਵਡ ਦਾਤੀ, ਦੇ ਦੇ ਕਰੇ ਰਜਾਈ॥ ਨਾਨਕ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਉਪਰਿ, ਸਚਿ ਨਾਮਿ ਵਡਿਆਈ॥ ੧ 

ਮਃ ੨॥ ਆਖਣੁ ਆਖਿ ਨ ਰਜਿਆ, ਸੁਨਣਿ ਨ ਰਜੇ ਕੰਨ॥ ਅਖੀ ਦੇਖਿ ਨ ਰਜੀਆ, ਗੁਣ ਗਾਹਕ ਇੱਕ ਵੰਨ॥ ਭੁਖਿਆ ਭੁਖ ਨ ਉਤਰੈ, ਗਲੀ ਭੁਖ ਨ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਭੁਖਾ ਤਾ ਰਜੈ, ਜਾ ਗੁਣ ਕਹਿ ਗੁਣੀ ਸਮਾਇ॥ ੨ 

ਪਉੜੀ॥ ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਸਭੁ ਕੂੜੁ ਕੂੜੁ ਕਮਾਈਐ, ॥ ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਕੂੜਿਆਰੁ ਬੰਨਿ ਚਲਾਈਐ॥ ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਤਨੁ ਛਾਰੁ, ਛਾਰੁ ਰਲਾਈਐ॥ ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਸਭ ਭੁਖ, ਜਿ ਪੈਝੈ ਖਾਈਐ॥ ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਦਰਬਾਰੁ ਕੂੜਿ ਨ ਪਾਈਐ॥ ਕੂੜੈ ਲਾਲਚਿ ਲਗਿ, ਮਹਲੁ ਖੁਆਈਐ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਠਗਿਓ ਠਗਿ ਆਈਐ ਜਾਈਐ॥ ਤਨ ਮਹਿ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਅਗਿ, ਸਬਦਿ ਬੁਝਾਈਐ॥ ੧੯ 

(ਸਟੀਕ ਪਉ: ੧੯-ਲੋੜੀਂਦੀ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)

ਸਲੋਕੁ ਮ: ੧॥ ਪਹਿਰਾ ਅਗਨਿ ਹਿਵੈ ਘਰੁ ਬਾਧਾ, ਭੋਜਨੁ ਸਾਰੁ ਕਰਾਈ॥ ਸਗਲੇ ਦੂਖ ਪਾਣੀ ਕਰਿ ਪੀਵਾ, ਧਰਤੀ ਹਾਕ ਚਲਾਈ॥ ਧਰਿ ਤਾਰਾਜੀ ਅੰਬਰੁ ਤੋਲੀ, ਪਿਛੈ ਟੰਕੁ ਚੜਾਈ॥ ਏਵਡੁ ਵਧਾ ਮਾਵਾ ਨਾਹੀ, ਸਭਸੈ ਨਥਿ ਚਲਾਈ॥ ਏਤਾ ਤਾਣੁ ਹੋਵੈ ਮਨ ਅੰਦਰਿ, ਕਰਿ ਭਿ ਆਖਿ ਕਰਾਈ॥ ਜੇਵਡੁ ਸਾਹਿਬੁ ਤੇਵਡੁ ਦਾਤੀ, ਦੇ ਦੇ ਕਰੇ ਰਜਾਈ॥ ਨਾਨਕ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਉਪਰਿ, ਸਚਿ ਨਾਮਿ ਵਡਿਆਈ॥ ੧॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੭}

ਪਦ ਅਰਥ: ਪਹਿਰਾਪਹਿਣਾਵਾ। ਹਿਵੈ—ਹਿਮ, ਬਰਫ਼ `ਚ। ਬਾਧਾ—ਬਾਧਾਂ, ਬੰਨ੍ਹ ਲਵਾਂ, ਬਣਾ ਲਵਾਂ। ਸਾਰੁ—ਲੋਹਾ। ਪਾਣੀ ਕਰਿ—ਪਾਣੀ ਕਰ ਕੇ, ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ, ਬੜੇ ਸੌਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ। ਹਾਕ—ਆਵਾਜ਼, ਹੁਕਮ `ਤੇ। ਤਰਾਜੀ—ਤਰਾਜੂ। ਅੰਬਰੁ—ਆਕਾਸ਼। ਟੰਕੁ—ਚਾਰ ਮਾਸੇ ਦਾ ਤੋਲ (ਪਹਿਲੇ ਵੱਕਤ ਦੇ ਤੋਲ ਜਿਵੇਂ ੮ ਰਤੀ=੧ਮਾਸਾ, ੪ ਮਾਸੇ= ਇੱਕ ਟੰਕ, ੧੨ ਮਾਸੇ=ਇਕ ਤੋਲਾ, ੫ ਤੋਲੇ=੧ ਛਿਟਾਂਕ, ੧੬ ਛਟਾਂਕ=੧ ਸੇਰ, ੪੦ ਸੇਰ=੧ ਮਣ ‘ਜਿਵੇਂ ਅਜੋਕੇ ਗ੍ਰਾਮ ਤੋਂ ਕੁਅੰਟਲ ਆਦਿ’ )। ਮਾਵਾ—ਮਾਵਾਂ, ਸਮਾ ਸਕਾਂ। ਰਜਾਈ—ਰਜ਼ਾ ਦਾ ਮਾਲਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ। ਦੇ ਦੇ ਕਰੇ—ਦਾਤਾਂ ਦੇ ਦੇ ਕੇ ਵੀ ਹੋਰ ਤੇ ਹੋਰ ਦਾਤਾਂ ਦਿੰਦਾ ਜਾਵੇ। ਜੇਵਡੁ ਸਾਹਿਬੁ ਤੇਵਡੁ ਦਾਤੀ… ਕਰਤਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜਿਤਨਾ ਵੱਡਾ ਆਪ ਹੈ ਉਤਣੀਆਂ ਹੀ ਵਡੀਆਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਹਨ। ਦੇ ਦੇ ਕਰੇ ਰਜਾਈ…. ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜਿਤਨੀ ਵੱਧ ਚਾਹੇ, ਉਤਨੀ ਹੀ ਵਧ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦੇ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। {ਨੋਟ-ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਹਾਕ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਹਿੱਕ ਕੇ’ ਕਰਨਾ ਗ਼ਲਤ ਹੈ, ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਜੋੜ ‘ਹਾਕਿ’ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ‘ਕਰਿ’ ਕਰ ਕੇ, ਨਥਿ-ਨੱਥ ਕੇ, ਆਖਿ—ਆਖ ਕੇ (ਪ੍ਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ)}

ਅਰਥ: “ਪਹਿਰਾ ਅਗਨਿ ਹਿਵੈ ਘਰੁ ਬਾਧਾ, ਭੋਜਨੁ ਸਾਰੁ ਕਰਾਈ” ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜੇ ਮੈਂ ਅੱਗ ਪਹਿਨ ਲਵਾਂ ਭਾਵ ਜੇਕਰ ਇਨਾਂ ਸਮ੍ਰਥ ਹੋ ਜਾਂਵਾਂ ਕਿ ਅੱਗ ਹੀ ਮੇਰੇ ਕਪੜੇ ਹੋਣ, ਬਰਫ਼ `ਚ ਹੀ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾ ਲਵਾਂ ਤੇ ਚਾਹੇ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਬਣਾ ਲਵਾਂ। ਭਾਵ ਜੇ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਇਨੀਂ ਤਾਕਤ ਆ ਜਾਏ ਕਿ ਅੱਗ ਤੇ ਬਰਫ਼ ਵੀ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ `ਤੇ ਬੇਅਸਰ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਲੋਹਾ ਮੇਰਾ ਭੋਜਨ ਹੋ ਜਾਵੇ।

“ਸਗਲੇ ਦੂਖ ਪਾਣੀ ਕਰਿ ਪੀਵਾ, ਧਰਤੀ ਹਾਕ ਚਲਾਈ” ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜੇ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਇਨੀਂ ਵਧ ਤਾਕਤ ਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਮੈਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦੁੱਖ ਵੀ ਬੜੇ ਸੌਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਹਾਰ ਸਕਾਂ ਬਲਕਿ, ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਹੀ ਮੇਰੇ ਹੁਕਮ `ਤੇ ਚਲਦੀ ਹੋਵੇ।

“ਧਰਿ ਤਾਰਾਜੀ ਅੰਬਰੁ ਤੋਲੀ, ਪਿਛੈ ਟੰਕੁ ਚੜਾਈ” ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਇਨੀਂ ਵਧ ਤਾਕਤ ਆ ਜਵੇ ਕਿ ਮੈਂ ਪੂਰੇ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ ਤੱਕੜੀ `ਚ ਰੱਖ ਕੇ ਤੇ ਪਿਛੇ ਕੇਵਲ ਚਾਰ ਮਾਸੇ ਦਾ ਵੱਟਾ ਪਾ ਕੇ ਤੋਲ ਲਵਾਂ।

“ਏਵਡੁ ਵਧਾ ਮਾਵਾ ਨਾਹੀ, ਸਭਸੈ ਨਥਿ ਚਲਾਈ” ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇਨਾਂ ਵਧਾ ਲਵਾਂ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਮਾਂਵਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਤੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਨੱਥ ਕੇ ਚਲਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵਾਂ। ਭਾਵ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਮੇਰੇ ਹੁਕਮ `ਚ ਚਲਦਾ ਹੋਵੇ।

“ਏਤਾ ਤਾਣੁ ਹੋਵੈ ਮਨ ਅੰਦਰਿ, ਕਰਿ ਭਿ ਆਖਿ ਕਰਾਈ” ਹੇ ਮੇਰੇ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਜੀ! ਜੇਕਰ ਮੇਰੇ ਮਨ `ਚ ਇਨੀਂ ਤਾਕਤ (ਜੁੱਰਤ) ਵੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਜੋ ਚਾਹਵਾਂ ਕਰਾਂ ਤੇ ਆਖ ਕੇ ਭਾਵ ਹੁਕਮ ਕਰਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਪਾਸੋਂ ਵੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਹਿੱਮਤ ਰਖਦਾ ਹੋਵਾਂ।

“ਜੇਵਡੁ ਸਾਹਿਬੁ ਤੇਵਡੁ ਦਾਤੀ, ਦੇ ਦੇ ਕਰੇ ਰਜਾਈ” ਜਦਕਿ ਤਾਂ ਵੀ, ਕਰਤਾ ਪ੍ਰਭੂ ਇਤਨਾ ਵਧ ਸਮ੍ਰਥ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕਰ ਕਰਤਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਨੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਤੇ ਅਸੀਮਤ ਦਾਤਾਂ ਤੇ ਤਾਕਤਾਂ ਵੀ ਦੇ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਬੇਅੰਤ ਤਾਕਤ ਸਾਹਮਣੇ, ਇਹ ਸਭ ਬਿਲਕੁਲ਼ ਨਿਗੁਣੀਆਂ ਤੇ ਤੁੱਛ ਹਨ।

“ਨਾਨਕ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਉਪਰਿ, ਸਚਿ ਨਾਮਿ ਵਡਿਆਈ” ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸਲ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾ ਪ੍ਰਭੂ ਜਿਸ `ਤੇ ਆਪਣੀ ਮਿਹਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਚੇ ਨਾਮ ਭਾਵ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੀ ਵਡਿਆਈ ਦੀ ਦਾਤ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ਼ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਉਪਰ ਵਰਣਤ ਬੇਅੰਤ ਤੇ ਅਸੀਮਤ ਤਾਕਤਾਂ ਵੀ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਾਲੇ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਸਾਹਮਣੇ ਕੌਡੀ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਰਖਦੀਆਂ। ੧।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਸਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਬਾਅਦ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਾਰੀ ਦੌੜ, ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਆਪਣੀਆਂ ਸੰਸਾਰਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਾਕਤਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵੱਲ ਹੀ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਵੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਔਖਿਆਈੳਾਂ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਰਾਹ `ਚ ਨਿੱਤ ਖੜੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜਦਕਿ ਗੁਰਦੇਵ, ਸਲੋਕ `ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਅਸੀਮਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੇ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਇਤਨੀ ਵਧ ਮਾਨਸਿਕ ਤਾਕਤ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਵੱਡੀ ਤੋਂ ਔਖਿਆਈ ਵੀ ਉਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਵੁੱਕਤ ਹੀ ਨਾ ਰਖਦੀ ਹੋਵੇ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਜੁਰੱਤ ਸਾਹਮਣੇ ਸੰਸਾਰ ਤਲ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਇਛਾਵਾਂ ਤੇ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਵੀ ਫਿਕੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹੋਣ।

ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਇਤਨਾ ਸਭ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣਾ ਵੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਵਾਲੇ ਮੂਲ ਮਕਸਦ ਸਾਹਮਣੇ ਤੁੱਛ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਸਾਰੇ ਦੀ ਕੁੱਝ ਵੀ ਪਾਇਆਂ ਨਹੀਂ।

ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੀ ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਣਾ ਤੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੇ ਚਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਰਾਹੀਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਪਾਤ੍ਰ ਬਣ ਕੇ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਉਸ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮ: ੨॥ ਆਖਣੁ ਆਖਿ ਨ ਰਜਿਆ, ਸੁਨਣਿ ਨ ਰਜੇ ਕੰਨ॥ ਅਖੀ ਦੇਖਿ ਨ ਰਜੀਆ, ਗੁਣ ਗਾਹਕ ਇੱਕ ਵੰਨ॥ ਭੁਖਿਆ ਭੁਖ ਨ ਉਤਰੈ, ਗਲੀ ਭੁਖ ਨ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਭੁਖਾ ਤਾ ਰਜੈ, ਜਾ ਗੁਣ ਕਹਿ ਗੁਣੀ ਸਮਾਇ॥ ੨॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੭}

ਪਦ ਅਰਥ: ਆਖਣੁ—ਮੂੰਹ (ਇਕ ਵਚਨ)। ਇੱਕ ਵੰਨ—ਇਕਿ ਜਿਹੇ ਰੰਗ ਦੇ, ਇਕੋ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੇ, ਇੱਕ ਇੱਕ ਵੰਣਗੀ ਦੇ। ਗੁਣੀ—ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ `ਚ। ਭੁਖਿਆ—ਭੁੱਖ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਇਆਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਭੁਖ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਇਆਂ। ਗਲੀ— ਗੱਲੀਂ, ਗੱਲਾਂ ਕੀਤਿਆਂ, ਸਮਝਾਇਆਂ, ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਣ ਨਾਲ ਵੀ।

ਅਰਥ: “ਆਖਣੁ ਆਖਿ ਨ ਰਜਿਆ, ਸੁਨਣਿ ਨ ਰਜੇ ਕੰਨ” ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮੂੰਹ ਬੋਲ ਬੋਲ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਜਦਾ। ਭਾਵ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਚਸਕਾ ਜੀਵਨ ਭਰ ਨਹੀਂ ਮੁੱਕਦਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ੳੇੁਸ ਦੇ ਕੰਨ ਵੀ ਸੁਣ ਸੁਣ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰਜਦੇ। ਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਕੰਨਾ ਦਾ ਸੁਨਣ ਤੋਂ ਰਜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

“ਅਖੀ ਦੇਖਿ ਨ ਰਜੀਆ, ਗੁਣ ਗਾਹਕ ਇੱਕ ਵੰਨ” ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਚਸਕਾ ਆਪਣਾ ਹੈ, ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਰੰਗ ਤਮਾਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਦੇਖ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਜੀਵਨ ਭਰ ਰਜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮ੍ਹੂਹ ਬੋਲ ਬੋਲ ਕੇ, ਕੰਨ ਸੁਣਨ ਨਾਲ, ਅੱਖਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਰੰਗ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦੇਖ ਦੇਖ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਜਦੀਆਂ। ਤਾਂ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਾਰੇ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਤੇ ਵੰਣਗੀ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਭਾਵ ਰਸਾਂ ਦੇ ਗਾਹਕ ਹਨ ਤੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਰਸਾਂ ਦੀ ਗਾਹਕੀ `ਚ ਹੀ ਅਟਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦਾ ਚਸਕਾ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮੁੱਕਦਾ।

“ਭੁਖਿਆ ਭੁਖ ਨ ਉਤਰੈ, ਗਲੀ ਭੁਖ ਨ ਜਾਇ” ਬਲਕਿ ਜਿਤਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਦਰਿਆਂ ਸਮਝਾਂਦੇ ਰਵੋ, ਸਮਝਾਇਆਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਨਹੀਂ ਮੁੱਕਦੀ।

“ਨਾਨਕ ਭੁਖਾ ਤਾ ਰਜੈ, ਜਾ ਗੁਣ ਕਹਿ ਗੁਣੀ ਸਮਾਇ” ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਗਿਆਨ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦੀ ਭੁਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਚੂੰਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਮਨੁੱਖ ਤਾਂ ਹੀ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਇਣ ਕਰੇ ਤੇ ਉਸ `ਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਏ। ੨।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਮੂੰਹ, ਕੰਨ, ਅੱਖਾਂ ਆਦਿ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੇ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਸਮੇਤ ਹਰੇਕ ਜੂਨ `ਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਵੱਡਾ ਫ਼ਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਕੀ ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਜੂਨਾਂ ਸਮੇਂ ਇਹ ਕੇਵਲ ਅਮੁੱਕੀ ਜੂਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਕਰਣ ਤੇ ਜੂਨ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਉਣ ਲਈ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੂਨਾਂ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਮਕਸਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜਦਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗ ਕੇ ਕਰਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਸੁਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਜੀਵ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹੋਏ ਹੀ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ, ਮੁੜ ਬਿਰਥਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਗੇੜ `ਚੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇ।

ਜਦਕਿ ਇਹ ਸਭ ਵੀ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੂਨ ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇ, ਮਨੁੱਖ ਗੁਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਅਪਣੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰੋਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਨਾਸ ਕਰੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਸ ਦੇ ਇਹ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜਣ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵ, ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲਾ ਕਰਕੇ ਵਾਪਿਸ ਕਰਤੇ `ਚ ਸਮਾ ਜਾਵੇ; ਪਰ ਗੁਰਦੇਵ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਬਹੁਤ ਘਟ ਹੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ `ਚ ਖਚਤ, ਨਾ ਹੀ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਇਹ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੇ, ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ ‘ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਹੋ ਕੇ, ਹਰਿ ਰਸ ਨਾਲ ਜੁੜਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਪਉੜੀ॥ ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਸਭੁ ਕੂੜੁ, ਕੂੜੁ ਕਮਾਈਐ॥ ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਕੂੜਿਆਰੁ, ਬੰਨਿ ਚਲਾਈਐ॥ ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਤਨੁ ਛਾਰੁ, ਛਾਰੁ ਰਲਾਈਐ॥ ਵਿਣੁ ਸੱਚੇ ਸਭ ਭੁਖ, ਜਿ ਪੈਝੈ ਖਾਈਐ॥ ਵਿਣੁ ਸਚੇ, ਦਰਬਾਰੁ, ਕੂੜਿ ਨ ਪਾਈਐ॥ ਕੂੜੇ ਲਾਲਚਿ ਲਗਿ, ਮਹਲੁ ਖੁਆਈਐ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਠਗਿਓ ਠਗਿ, ਆਈਐ ਜਾਈਐ॥ ਤਨ ਮਹਿ ਤ੍ਰਿਸਨਾ, ਅਗਿ ਸਬਦਿ ਬੁਝਾਈਐ॥ ੧੯॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੭}

ਪਦ ਅਰਥ: —ਵਿਣੁ ਸਚੇ—ਸਦਾ-ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ, ਜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਦੇਈਏ, ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰਿਆਂ। ਕੂੜਿਆਰ—ਕੂੜ ਦਾ ਵਪਾਰੀ। ਬੰਨਿ—ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ, ਜਕੜ ਕੇ। ਛਾਰੁ—ਰਾਖ, ਮਿੱਟੀ, ਸੁਆਹ। ਛਾਰੁ ਰਲਾਈਐ—ਮਿੱਟੀ. ਚ ਰਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੁਖ…. . ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਭੁਖ। ਮਹਲੁ—ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ, ਕਰਤੇ ਦੇ ਨਿਆਂ `ਚ। ਖੁਆਈਐ—ਖੁੰਝਾ ਲਈਦਾ ਹੈ, ਗੁਆ ਲਈਦਾ ਹੈ। ਠਗਿ—ਠੱਗ ਨੇ, ਕੂੜ-ਰੂਪ ਠੱਗ ਨੇ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਲਈ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ ਨੇ। ਅਗਿ—ਅੱਗ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ।

ਅਰਥ: — “ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਸਭੁ ਕੂੜੁ, ਕੂੜੁ ਕਮਾਈਐ” ਜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਵਿਸਾਰ ਦੇਈਏ, ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਕੂੜ ਹੀ ਕਮਾਈਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਜੀਵਨ ਭਰ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਕੀਤਾ ਕਰਤੇ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ; ਬਲਕਿ ਇਧਰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਵੀ ਹਉਮੈ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿਕਾਰਾਂ ਕਾਰਨ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਗੁਣਾਹਾਂ ਵੱਲ ਹੀ ਵਧਦਾ ਹੈ।

“ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਕੂੜਿਆਰੁ, ਬੰਨਿ ਚਲਾਈਐ” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕੂੜ ਭਾਵ ਮਾਇਕ ਰਸਾਂ ਕਸਾਂ `ਚ ਇਤਨਾ ਵਧ ਗੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਮ ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਖੁੰਝੇ ਹੋਏ, ਕੂੜ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਦੇ ਬੰਧਨ, ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਜਕੜ ਕੇ ਭਟਕਾਉਂਦੇ ਤੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਈ ਰਖਦੇ ਹਨ।

“ਵਿਣੁ ਸਚੇ ਤਨੁ ਛਾਰੁ, ਛਾਰੁ ਰਲਾਈਐ” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੀਕ ਠਾਕ ਦਿਸਦਾ ਪਰ ਇਹ ਹਉਮੈ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿਕਾਰਾਂ ਆਦਿ ਕਾਰਨ ਨਕਾਰਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸਰੀਰ, ਜੀਉਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਮਿੱਟੀ `ਚ ਹੀ ਰੁਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣ `ਤੇ ਵੀ ਅਜ਼ਾਈਂ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜੀਵ ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਜਨਮਾਂ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

“ਵਿਣੁ ਸੱਚੇ ਸਭ ਭੁਖ, ਜਿ ਪੈਝੈ ਖਾਈਐ” ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤੇ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਖਾਂਦਾ ਪਹਿਣਦਾ ਤੇ ਵਰਤੋਂ `ਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਭੁਖ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨਾਲ, ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਤੇ ਹੋਰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਧਦੀ ਤੇ ਭੁਖਾ ਦਾ ਭੁਖਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

“ਵਿਣੁ ਸਚੇ, ਦਰਬਾਰੁ, ਕੂੜਿ ਨ ਪਾਈਐ” ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਅਤੇ ਕੂੜ ਭਾਵ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਚ ਖਚਤ ਰਹਿ ਕੇ, ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਣ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਾਂਦਾ।

“ਕੂੜੇ ਲਾਲਚਿ ਲਗਿ, ਮਹਲੁ ਖੁਆਈਐ” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੂੜੇ ਲਾਲਚ `ਚ ਫਸੇ ਰਹਿ ਕੇ ਭਾਵ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ ਕਸਾਂ `ਚ ਫ਼ਸੇ ਰਹਿ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਰ ਗੁਆ ਲਈਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਅਮੁੱਲਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀਦਾ।

“ਸਭੁ ਜਗੁ ਠਗਿਓ ਠਗਿ, ਆਈਐ ਜਾਈਐ” ਇਸੇ ਕਰ ਕੇ ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਜਦੋਂ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਵਡਿਅਈਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਇਹ ਠਗਿਓ ਠਗਿ’ ਭਾਵ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ, ਹਊਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਚ ਫ਼ਸਿਆ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਮੁੜ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

“ਤਨ ਮਹਿ ਤ੍ਰਿਸਨਾ, ਅਗਿ ਸਬਦਿ ਬੁਝਾਈਐ” ਇਸ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ `ਚ ਜੋ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ ਭੜਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਹੀ ਬੁੱਝਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਬਿਨਾ ਇਸ `ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ ਹੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ੧੯।

ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਪਉੜੀ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਨੁੱਖ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੁੜਦਾ, ਇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਕਰਤੇ ਦਾ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹ ਸਕਦਾ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ `ਚ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਇਹ ਜੋ ਵੀ ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ ਦੁਨੀਆਦਾਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਦਰਅਸਲ ਉਹ ਸਾਰੀ ਇਸ ਦੀ ਕੂੜ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਘਾਲ ਥਾਇ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ; ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਦਾ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਜਕੜ `ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਜੁਰਮਾਂ ਵੱਲ ਹੀ ਵਧਦਾ ਹੈ।

ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਜਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਮਿੱਟੀ `ਚੋਂ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਪਿਸ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ ਤੇ ਸਰੀਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ ਲੰਮੇ ਸਮੇ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਹੀ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਵਾਪਿਸ ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਦਰਅਸਲ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਨੁੱਖ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੁੜਦਾ ਇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ ਹੀ ਮਚੀ ਤੇ ਭੜਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਜਿਤਨੀਆਂ ਵੀ ਦਾਤਾਂ ਵਰਤਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਸ, ਇਸ ਅੰਦਰਲੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ `ਚ ਹੀ ਸੜ ਕੇ ਰਾਖ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਰਸ ਨੂੰ ਮਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਜੀਵਨ `ਚ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਤੇ ਕੂੜ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਕਾਰਨ, ਅਜਿਹਾ ਜੀਵਨ ਕਰਤੇ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਬਿਰਥਾ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਧੇ ਜੀਵ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ “ਸਭੁ ਜਗੁ ਠਗਿਓ ਠਗਿ, ਆਈਐ ਜਾਈਐ” ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਜੀਵ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦੀ ਜਕੜ ਤੇ ਪਕੜ `ਚ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਮੁੜ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ “ਤਨ ਮਹਿ ਤ੍ਰਿਸਨਾ, ਅਗਿ ਸਬਦਿ ਬੁਝਾਈਐ” ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਮੂਲ ਕਾਰਨ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਜੀਵਨ `ਚੋਂ ਬੁੱਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ।

ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੀ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣਾ ਤੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਇਹੀ ਰਾਹ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ, ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈ ਕੇ, ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੋਏ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਉਮੈ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਆਪਣੀ ਵਿੱਥ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਸਕੇ।

ਜੇ ਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ `ਚ ਬੇਸ਼ੱਕ ਕਰਤੇ ਵੱਲੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਸਮੇਂ ਅਨੰਤ ਔਖਿਆਈਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਤੇ ਅਸੀਮਤ ਮਾਨਸਿਕ ਜੁਰੱਤ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇ। ਅਜਿਹੀ ਜੁੱਰਤ, ਜਿਸਤੋਂ ਸੰਸਾਰ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਤੇ ਚੱਲੇ ਤੇ ਉਹ ਜੋ ਚਾਹਵੇ ਕਰ ਤੇ ਪਾ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ। ਇਤਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜੇਕਰ ਉਹ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰਿਹਾ, ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਲਈ, ਇਸ ਸਾਰੇ ਦਾ ਕੌਡੀ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਇਕੋ ਇੱਕ ਮਕਸਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਰਾਹੀਂ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਉਸ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋਣਾ ਤੇ ਚਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਜਿਹੜਾ ਇਸ ਕੇਵਲ ਸੰਸਾਰਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨਾਲ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਉਪ੍ਰੰਤ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚਲੇ ਮੂੰਹ, ਕੰਨ, ਅੱਖਾਂ ਆਦਿ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਸਮੇਂ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੇ, ਬਾਕੀ ਜੂਨਾਂ ਵਾਂਙ ਕੇਵਲ ਜਨਮ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇੰਦਰਿਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਮਕਸਦ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਤਹ ਨਾਲ ਜੁੜਣਾ ਤੇ ਦੁਰਲਭ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਜੀਵਨ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਮੰਨ ਕੇ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ ਕਸਾਂ `ਚ ਹੀ ਜਕੜੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਕੁਵਰਤੋਂ ਹੀ, ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਮੁੜ ਜਨਮਾ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪੈਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ.

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਉੜੀ ਅੰਦਰ ਵੀ ਮੂਲ ਰੂਪ `ਚ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੀ ਲਿਆ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾਇਆ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਕੇ ਚਲਦੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਜੀਵਨ, ਕਰਤੇ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਐ ਮਨੁੱਖ! ਜੇ ਤੂੰ ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ ਵਾਪਿਸ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਕੇ ਸਮਝ ਕਿ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਹੀ ਤੇਰੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਹਰ ਸਮੇ ਜਿਹੜੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਲਟਾ ਲਟ ਅੱਗ ਬਲਦੀ ਤੇ ਤੇਰੇ ਦੁਰਲਭ ਜਨਮ ਨੂੰ ਜ਼ਾਇਆ ਤੇ ਬਿਰਥਾ ਕਰਦੀ ਹੈ; ਇਸ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਹੀ ਬੁਝਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ। (ਚਲਦਾ) #25 MkV.GVDs25.19.04.12#

ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।

EXCLUDING THIS BOOK “Majh Ki Vaar M:1 GVD & Steek” being loaded in instalments. Otherwise All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on www.sikhmarg.com it is to clarify that;

---------------------------------------------

For all the Gurmat 6Lessons written upon Self Learning based by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony, Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.org




.