| . |
|
☬ ੴਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ☬
ਵਾਰ ਮਾਝ ਕੀ, ਮਹਲਾ ੧-ਸਟੀਕ
(ਪੰ: ੧੩੭- ੧੫੦)
(ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
(ਕਿਸ਼ਤ ੨੨)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੬ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੧॥ ਕਲਿ ਕਾਤੀ ਰਾਜੇ ਕਾਸਾਈ ਧਰਮੁ ਪੰਖ ਕਰਿ ਉਡਰਿਆ॥ ਕੂੜੁ
ਅਮਾਵਸ ਸਚੁ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੀਸੈ ਨਾਹੀ ਕਹ ਚੜਿਆ॥ ਹਉ ਭਾਲਿ ਵਿਕੁੰਨੀ ਹੋਈ॥ ਆਧੇਰੈ ਰਾਹੁ ਨ ਕੋਈ॥ ਵਿਚਿ
ਹਉਮੈ ਕਰਿ ਦੁਖੁ ਰੋਈ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਕਿਨਿ ਬਿਧਿ ਗਤਿ ਹੋਈ॥ ੧ ॥
ਮਃ ੩॥ ਕਲਿ ਕੀਰਤਿ ਪਰਗਟੁ ਚਾਨਣੁ ਸੰਸਾਰਿ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਕੋਈ ਉਤਰੈ ਪਾਰਿ॥
ਜਿਸ ਨੋ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਤਿਸੁ ਦੇਵੈ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਤਨੁ ਸੋ ਲੇਵੈ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ ਆਇਆ॥ ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਅਭੁਲੁ ਹੈ ਨ
ਭੁਲੈ ਕਿਸੈ ਦਾ ਭੁਲਾਇਆ॥ ਭਗਤ ਆਪੇ ਮੇਲਿਅਨੁ ਜਿਨੀ ਸਚੋ ਸਚੁ ਕਮਾਇਆ॥ ਸੈਸਾਰੀ ਆਪਿ ਖੁਆਇਅਨੁ ਜਿਨੀ
ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਬਿਖੁ ਖਾਇਆ॥ ਚਲਣ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਨੀ ਕਾਮੁ ਕਰੋਧੁ ਵਿਸੁ ਵਧਾਇਆ॥ ਭਗਤ ਕਰਨਿ ਹਰਿ
ਚਾਕਰੀ ਜਿਨੀ ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ॥ ਦਾਸਨਿ ਦਾਸ ਹੋਇ ਕੈ ਜਿਨੀ ਵਿਚਹੁ ਆਪਿ ਗਵਾਇਆ॥ ਓਨਾ ਖਸਮੈ ਕੈ
ਦਰਿ ਮੁਖ ਉਜਲੇ ਸਚੈ ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਇਆ॥ ੧੬ ॥
(ਸਟੀਕ ਪਉ: ੪-ਲੋੜੀਂਦੀ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮ: ੧॥ ਕਲਿ ਕਾਤੀ ਰਾਜੇ ਕਾਸਾਈ, ਧਰਮੁ ਪੰਖ ਕਰਿ ਉਡਰਿਆ॥ ਕੂੜੁ
ਅਮਾਵਸ ਸਚੁ ਚੰਦ੍ਰਮਾ, ਦੀਸੈ ਨਾਹੀ ਕਹ ਚੜਿਆ॥ ਹਉ ਭਾਲਿ ਵਿਕੁੰਨੀ ਹੋਈ॥ ਆਧੇਰੈ ਰਾਹੁ ਨ ਕੋਈ॥
ਵਿਚਿ ਹਉਮੈ ਕਰਿ ਦੁਖੁ ਰੋਈ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਕਿਨਿ ਬਿਧਿ ਗਤਿ ਹੋਈ॥ ੧॥
{ਪੰਨਾ ੧੪੫}
ਪਦ ਅਰਥ: —ਕਲਿ—ਕਲਜੁਗੀ
ਸੁਭਾਉ, ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਵਾਲਾ ਸੁਭਾੳ।
ਕਾਤੀ—ਛੁਰੀ।
ਰਾਜੇ ….
ਰਾਜ ਕਰਣ ਵਾਲੇ, ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚਲੇ
ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦਰਿਆਂ `ਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਰਹੇ ਰਾਜੇ ਭਾਵ ਮਨੱਖਾ ਮਨ।
ਕਾਸਾਈ—ਕਸਾਈ,
ਕੁਹਣ ਵਾਲੇ, ਜ਼ਾਲਮ। ਪੰਖ—ਖੰਭ।
ਕੂੜੁ…
ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼, ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰਾ।
ਅਮਾਵਸ—ਹਨੇਰੀ
ਰਾਤ, ਕੂੜ ਦਾ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰਾ।
ਸਚੁ … ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ।
ਕੂੜੁ ਅਮਾਵਸ
…ਕਰਤੇ
ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਜੀਵਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਜੀਵਨ।
ਸਚੁ ਚੰਦ੍ਰਮਾ…ਕਰਤੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਰੂਪੀ ਰੋਸ਼ਨੀ, ਇਲਾਹੀ ਸੱਚ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼।
ਕਹ—ਕਿੱਥੇ,
ਕਿਸ ਜਗ੍ਹਾ `ਤੇ? ਹਉ—ਮੈ,
(ਹਉਮੈ ਕਾਰਨ ਵਿਕਾਰਾਂ ਅਉਗੁਣਾਂ ਦਾ ਗ੍ਰਸਿਆ ਤੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਜੀਵਨ)।
ਭਾਲਿ …
ਢੂੰਡ ਢੂੰਡ ਕੇ।
ਵਿਕੁੰਨੀ… ਵਿਆਕੁਲ।
ਆਧੇਰੈ. .
ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚ।
ਰਾਹੁ…ਰਸਤਾ,
ਮਾਰਗ। ਰਾਹੁ ਨ ਕੋਈ…
ਜੀਵਨ ਸੱਚੁ ਦੇ ਰਾਹ `ਤੇ ਚਲਣ ਲਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲ
ਰਿਹਾ। ਦੁਖੁ ਰੋਈ—ਪ੍ਰਕਰਣ
ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਅਉਗੁਣਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਦੁੱਖਾਂ ਕਾਰਨ ਰੋ ਰਹੀ ਹਾਂ, ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹਾਂ।
ਕਿਨਿ ਬਿਧਿ—ਕਿਸ
ਤਰ੍ਹਾਂ? ਗਤਿ—ਮੁਕਤੀ,
ਵਿਕਾਰਾਂ ਅਉਗੁਣਾ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਤੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ।
ਅਰਥ: —
“ਕਲਿ ਕਾਤੀ ਰਾਜੇ ਕਾਸਾਈ, ਧਰਮੁ ਪੰਖ ਕਰਿ ਉਡਰਿਆ”
ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ `ਚ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਦਾ ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਵਾਲਾ
ਸੁਭਾਉ ਹੀ ਕਸਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਮਨ ਹੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜ਼ਿਬ੍ਹਾ ਭਾਵ ਬਿਰਥਾ ਕਰਣ
ਲਈ ਛੁਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ, ਇਸ ਦਾ ਮਨ ਰੂਪ ਰਾਜਾ ਹੀ
ਜ਼ਾਲਮ ਤੇ ਕਸਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਅਜਿਹੀ ਮਾਨਸਿਕ ਦਸ਼ਾ ਕਾਰਨ, ਮਨੁੱਖ ਦਾ
ਸਮੂਚਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਕਲਿਹ ਕਲੇਸ਼ ਦਾ ਯੁਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੀਵਨ `ਚੋਂ ਸੱਚ ਧਰਮ ਮਾਨੋ ਖੰਭ ਲਾ ਕੇ
ਉੱਡ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ `ਚ ਸੱਚ ਧਰਮ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ।
“ਕੂੜੁ ਅਮਾਵਸ ਸਚੁ ਚੰਦ੍ਰਮਾ, ਦੀਸੈ ਨਾਹੀ ਕਹ ਚੜਿਆ”
ਜਿਵੇਂ ਮਸਿਆ ਦੀ ਕਾਲੀ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਸਮੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦੇ
ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ `ਚ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਇਸ ਘੁੱਪ
ਹਨੇਰੇ `ਚ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਕਿ ਸੱਚ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ।
“ਹਉ ਭਾਲਿ ਵਿਕੁੰਨੀ ਹੋਈ॥ ਆਧੇਰੈ ਰਾਹੁ ਨ ਕੋਈ”
ਜਿਵੇਂ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਬਟਨ (ਸਵਿੱਚ) ਨੂੰ ਵੀ
ਢੂੰਡਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਭਾਵ ਵਿਕਾਰਾਂ ਅਉਗੁਣਾਂ ਦਾ ਗ੍ਰਸਿਆ ਤੇ
ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਮੇਰਾ ਜੀਵਨ, ਜੀਵਨ ਦੀ ਇਸ ਜਿਲ੍ਹਣ `ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਵਿਆਕੁਲ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,
ਪਰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਇਸ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਸੱਚ ਧਰਮ ਲਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ।
“ਵਿਚਿ ਹਉਮੈ ਕਰਿ ਦੁਖੁ ਰੋਈ”
ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰਦੇਵ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਸਾਰੇ ਦਾ ਮੂਲ
ਤੇ ਅਸਲ ਕਾਰਨ, ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਹਉਮੈ ਕਾਰਨ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ
`ਚ ਵਿਕਾਰਾਂ, ਅਉਗੁਣਾਂ, ਕੁਕਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਟਾਂ ਸਹਿਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਤੇ ਸਦਾ ਦੁਖੀ ਵੀ ਰੰਿਹੰਦਾ
ਹੈ।
“ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਕਿਨਿ ਬਿਧਿ ਗਤਿ ਹੋਈ”
ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਇਸ ਤਬਾਹੀ
ਤੇ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ ਕਾਰਨ
“ਵਿਚਿ ਹਉਮੈ ਕਰਿ ਦੁਖੁ ਰੋਈ” ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਣ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਆਲੀਆਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ `ਤੇ ਹੀ ਸੁਆਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ “ਐ ਭਾਈ! ਜਦੋਂ ਤੇਰੀ ਬਰਬਾਦੀ
ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਤੈਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੂੰ ਵਿਚਾਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਮੰਗ ਕਿ ਤੇਰੀ
ਗਤੀ ਭਾਵ ਵਿਕਾਰਾਂ, ਅਉਗੁਣਾਂ ਆਦਿ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਅਤੇ ਤਾਰਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਕਿਵੇਂ ਤੇ ਕਿਸ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ?
ਭਾਵ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ
ਹਉਮੈ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਸੱਚ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਉਸ ਬਿਨਾ
ਨਹੀਂ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਅਨੇਕਾਂ ਥਾਵੇਂ ਮਨੁੱਖਾ ਮਨ ਨੂੰ, ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਕਿਹਾ ਹੈ ਉਪ੍ਰੰਤ ਗਿਆਨ
ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਨ ਰਾਜੇ ਦੀ ਪਰਜਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ ਇਹੀ ਵਿਸ਼ਾ ਸਮਝਣ
ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਲੋਕ ਵੀ ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਬਾਣੀ ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ ਪ: ੧੧ `ਚ
“ਸਚਿ ਕਾਲੁ ਕੂੜੁ ਵਰਤਿਆ ਕਲਿ
ਕਾਲਖ ਬੇਤਾਲ” ਅਤੇ
“ਲਬੁ ਪਾਪੁ ਦੁਇ ਰਾਜਾ ਮਹਤਾ ਕੂੜੁ
ਹੋਆ ਸਿਕਦਾਰੁ॥ ਕਾਮੁ ਨੇਬੁ ਸਦਿ ਪੁਛੀਐ ਬਹਿ ਬਹਿ ਕਰੇ ਬੀਚਾਰੁ॥ ਅੰਧੀ ਰਯਤਿ ਗਿਆਨ ਵਿਹੂਣੀ ਭਾਹਿ
ਭਰੇ ਮੁਰਦਾਰੁ” (ਪੰ: ੪੬੯)
ਦੋ ਸਲੋਕ ਹਨ ਤੇ ਬਾਣੀ `ਚ ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਥਾਵੇਂ।
ਦਰਅਸਲ ਇਸ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮਨ ਰੂਪ ਰਾਜਾ ਖ਼ੁਦ
ਹੀ “ਵਿਚਿ ਹਉਮੈ ਕਰਿ
ਦੁਖੁ ਰੋਈ” ਭਾਵ ਹਉਮੈ ਵੱਸ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਹੀ ਸਹਿਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਜਦਕਿ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤਾ
ਕਰਕੇ ਇਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਭਾਵ ਮਨ ਹੀ ਕਸਾਈ ਬਣਿਆ ਹੋਵੇ
ਭਾਵ ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਚ ਗ੍ਰਸਿਆ ਤੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਪ੍ਰਜਾ (ਕਰਮ
ਤੇ ਗਿਆਨ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ) ਨੂੰ ਜ਼ਿਬ੍ਹਾ ਕਰਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਹੱਥ `ਚ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਛੁਰੀ ਫ਼ੜੀ ਹੁੰਦੀ
ਹੈ ਤੇ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸਲੋਕ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨ ਦੀ ਇਸੇ ਹਉਮੈ ਕਾਰਨ ਹੀ ਜੀਵਨ `ਚ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਘੁੱਪ
ਹਨੇਰਾ ਛਾਇਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਇਸ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ
ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਂਦਾ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਿਆਕੁਲ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਜੀਵਨ ਦੇ ਇਸ ਹਨੇਰੇ ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਬਹੁਤੇਰੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਚ
ਧਰਮ ਦਾ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਸੁਝਦਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਏ ਬਿਨਾ, ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ ਕਾਰਨ, ਹਉਮੈ ਬਾਰੇ
ਸੋਝੀ ਹੋਣੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।
ਮ:
੩॥ ਕਲਿ ਕੀਰਤਿ ਪਰਗਟੁ ਚਾਨਣੁ ਸੰਸਾਰਿ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਕੋਈ ਉਤਰੈ ਪਾਰਿ॥ ਜਿਸ ਨੋ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਤਿਸੁ
ਦੇਵੈ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਤਨੁ ਸੋ ਲੇਵੈ॥ ੨॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੫}
ਪਦ ਅਰਥ: — ਕਲਿ…
ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ `ਚ।
ਕੀਰਤ…ਕਰਤੇ
ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ। ਕਲਿ
ਕੀਰਤਿ …. ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ `ਚ
ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਹੀ।
ਪਰਗਟੁ … ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ।
ਚਾਨਣੁ
…. .
ਚਾਨਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸੰਸਾਰਿ—ਸੰਸਾਰ
`ਚ, ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ `ਚ।
ਗੁਰਮੁਖਿ—ਜੋ
ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ।
ਕੋਈ …
ਵਿਰਲਾ ਹੀ। ਉਤਰੈ ਪਾਰਿ
…. ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਭਾਵ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ
ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਉਤਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਰਤਨੁ …ਜੀਵਨ
ਦਾ ਰਤਨ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ, ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਵਾਲਾ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਰਥ: —
“ਕਲਿ ਕੀਰਤਿ ਪਰਗਟੁ ਚਾਨਣੁ ਸੰਸਾਰਿ” ਇਸ
ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਵਾਲੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਘੁਪ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਵਲ ਕਰਤੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਹੀ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਇਸ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਘੋਰ ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ
ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕੇਵਲ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਹੀ ਉੱਘਾ ਚਾਨਣ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
“ਗੁਰਮੁਖਿ ਕੋਈ ਉਤਰੈ ਪਾਰਿ”
ਪਰ ਕੋਈ (ਵਿਰਲਾ ਹੀ) ਜਿਹੜਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਇਸ ਚਾਨਣ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈ ਕੇ, ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਇਸ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ `ਚੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਬਹੁਤੇ
ਡੁੱਬਦੇ ਹੀ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਚਾਨਣ ਦਾ ਲਾਭ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਨਹੀਂ
ਹੁੰਦੇ।
“ਜਿਸ ਨੋ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਤਿਸੁ ਦੇਵੈ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਤਨੁ ਸੋ ਲੇਵੈ”
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਰਤਾ
ਪ੍ਰਭੂ ਜਿਸ `ਤੇ ਮਿਹਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ ਇਹ ਚਾਨਣ ਅਥਵਾ ਗਿਆਨ
ਤੇ ਸੋਝੀ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋ ਕੇ
ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਅਥਵਾ ਨਾਮ-ਰੂਪ ਰਤਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਸਲੋਕ `ਚ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਣ ਤੇ ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ਾਂ ਦਾ
ਮੂਲ, ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਹੀ
ਸੰਸਾਰ `ਚ ਉਜਾਲਾ ਕਰਣ ਦੇ ਸਮ੍ਰਥ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਸਚਾਈ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੱਖ ਵੀ ਬਿਆਣਦੇ
ਹਨ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਵਾਲੇ ਚਾਨਣ ਦਾ ਲਾਭ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਵਿਰਲੇ ਹੀ
ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਲਾਭ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸਦਾ ਥਿਰ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਜੀਊੜੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਪਾਤ੍ਰ ਬਣਦੇ ਅਤੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ
ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਨੋਟ- ਦੋਨਾਂ
ਸਲੋਕਾਂ ਸਬੰਧੀ: — ਧਿਆਣ
ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਥੇ ਪਉੜੀ ਨਾਲ ਦੋ ਸਲੋਕਾਂ `ਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸਲੋਕ ਪਹਿਲੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ `ਚ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਪੁੱਛ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਵਾਲੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਭਰਪੂਰ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਜੀਵ ਦੀ
ਖ਼ਲਾਸੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋਵੇ? ਭਾਵ ਜੀਵ ਵਿਆਕੁਲ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ `ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ
ਮਿਲ ਰਿਹਾ।
ਉਪ੍ਰੰਤ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉਸੇ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਜਿਹੇ ਕਲਹਿ ਕਲੇਸ਼ ਵਾਲੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਭਰਪੂਰ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਜੀਵ ਦੀ ਖ਼ਲਾਸੀ,
ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ-ਸਾਲਾਹ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੂਜਾ ਕੋਈ
ਰਾਹ ਨਹੀਂ। ਜਦਕਿ ਇਸ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੱਕ ਅਪੜਣ ਲਈ ਜੀਵ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ
ਕਮਾਈ ਕਰੇ ਅਥਵਾ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰੇ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਹਮਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰਖ ਕੇ ਇਹ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਹੋ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਵੇਲੇ, ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ
ਸਲੋਕ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।
ਜਦਕਿ ਸਚਾਈ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ,
ਆਪਣੀ ਹੱਥੀਂ ਲਿਖੀ ਤੇ ਸੰਭਾਲੀ ਵੀ ਆਪ ਸੀ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੌਪਣਾ ਸਮੇਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਆਪਣੀ
ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ, ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਸਮੇਤ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ। ਦਰਅਸਲ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ
ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੌਰਿਆ ਸਮੇਂ ਆਪ ਇਕਤ੍ਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜੇ
ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਸਮੇਤ, ਇਹ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਸੌਪੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਦਰਜਾ-ਬ-ਦਰਜਾ ਜਦੋਂ ਬਾਣੀ ਪੰਜਵੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਕੋਲ ਪੁੱਜੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਤੇ ਚੌਥੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ
ਬਾਣੀ ਸਮੇਤ ਬਲਕਿ ਉਸ `ਚ ਯਾਰਾਂ ਭੱਟਾ ਤੇ ਤਿੰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ, ਸਮੂਚੀ ਬਾਣੀ
ਨੂੰ ਆਦਿ ਬੀੜ ਦਾ ਸਰੂਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ।
ਪਉੜੀ॥ ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ, ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ ਆਇਆ॥ ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਅਭੁਲੁ ਹੈ, ਨ
ਭੁਲੈ ਕਿਸੈ ਦਾ ਭੁਲਾਇਆ॥ ਭਗਤ ਆਪੇ ਮੇਲਿਅਨੁ, ਜਿਨੀ ਸਚੋ ਸਚੁ ਕਮਾਇਆ॥ ਸੈਸਾਰੀ ਆਪਿ ਖੁਆਇਅਨੁ,
ਜਿਨੀ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਬਿਖੁ ਖਾਇਆ॥ ਚਲਣ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਨੀ, ਕਾਮੁ ਕਰੋਧੁ ਵਿਸੁ ਵਧਾਇਆ॥ ਭਗਤ ਕਰਨਿ
ਹਰਿ ਚਾਕਰੀ, ਜਿਨੀ ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ॥ ਦਾਸਨਿਦਾਸ ਹੋਇ ਕੈ ਜਿਨੀ ਵਿਚਹੁ ਆਪੁ ਗਵਾਇਆ॥ ਓਨਾ
ਖਸਮੈ ਕੈ ਦਰਿ ਮੁਖ ਉਜਲੇ, ਸਚੈ ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਇਆ॥ ੧੬॥
{ਪੰਨਾ ੧੪੫}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਮੇਲਿਅਨੁ—ਅਕਾਲਪੁਰਖ
ਆਪ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਖੁਆਇਅਨੁ—
ਉਸ ਨੇ ਆਪ ਖੁੰਝਾਏ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਕੁਰਾਹੇ
ਪਾਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਿਖੁ—ਵਿਹੁ,
ਵਿਸ਼, ਜ਼ਹਿਰ। ਸਾਰ—ਸਮਝ,
ਸੋਝੀ। ਵਿਸੁ—ਵਿਹੁ,
ਵਿਸ਼, ਜ਼ਹਿਰ। ਅਨਦਿਨੁ—ਹਰ
ਰੋਜ਼, ਹਰ ਵੇਲੇ, ਹਰ ਸਮੇ।
ਦਾਸਨਿਦਾਸ—ਦਾਸਾਂ ਦੇ ਦਾਸ,
ਨਿਰਮਾਣਤਾ ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ।
ਸੁਹਾਇਆ—ਸੋਹਣੇ
ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਸ਼ੋਭਦੇ ਹਨ। ਹੋਇ
ਕੈ… ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਇਆ …
ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਦਰ `ਤੇ ਸ਼ੋਭਾ ਪਾਉਂਦੇ
ਹਨ।
ਪਉੜੀ ਸਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੋਟ- ਪਉੜੀ
ਦੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਧਾਰਤ ਅਰਥਾਂ ਵੱਲ ਵਧਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸਾਂ ਮਨ ਕਰਕੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋਣਾ ਹੈ
ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਲਫ਼ਜ਼
‘ਭਗਤਾਂ’ ਤੇ
‘ਸੰਸਾਰੀਆਂ’
ਦੇ ਅਰਥ ਉਹ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ `ਚ ਅਤੇ
ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਧੀਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ
ਦੋਨਾਂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਵੇਕਲੇ ਤੇ ਭਿੰਨ ਹਨ।
ਦੂਜਾ ਇਹ, ਜੇਕਰ ਇਸ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸੁਰਤ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਹੀ ਵਿਚਰਦੇ ਤੇ ਅਟਕੇ ਰਹਾਂਗੇ ਤਾਂ ਯਕੀਨਣ
ਕੁਰਾਹੇ ਹੀ ਪਏ ਰਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਿਘੀ ਗੋਦ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਾਨ ਸਕਾਂਗੇ।
ਤਾਂ ਤੇ ਪਉੜੀ ਦੇ ਗੁਰਮੱਤ ਅਰਥਾਂ ਵੱਲ ਵਧਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼
ਨੁੱਕਤੇ:-
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੧-
ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ `ਚ ਭਗਤ ਉਹ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਘਰ ਪ੍ਰਵਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ਆਦਿ `ਚ ਚਲੇ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ ਇਹ ਲੋਕ ਸਨਿੰਆਸੀਆਂ, ਬੈਰਾਗੀਆਂ, ਬਿਭੂਤ ਧਾਰੀਆਂ, ਤਪਸਵੀਆਂ,
ਨਾਂਗਿਆਂ, ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀਆਂ, ਜੋਗੀਆਂ ਆਦਿ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ `ਚ ਉਹ ਲੋਕ ਵੀ ਭਗਤ ਹਨ ਜਿਹੜੇ
ਪ੍ਰਵਾਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਕੇ ਜੰਗਲਾਂ `ਚ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਆਬਾਦੀਆਂ `ਚ ਹੀ ਸਾਧੂਆਂ, ਸੰਤਾਂ,
ਭਗਤਾਂ, ਰਮਤਿਆਂ ਆਦਿ ਦੇ ਭੇਖ `ਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ।
ਤੀਜਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ `ਚ ਵਿਚਰਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਤੇ ਧਰਮ
ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ `ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸ਼੍ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਚਲਤ ਬੋਲੀ
`ਚ ਦੇਵੀ ਭਗਤ ਤੇ ਭਗਤ ਜੀ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਥਵਾ ਗੁਰਮੱਤ ਦੀ ਕਸਵੱਟੀ `ਤੇ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ `ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਜਾਂ ਕਿੱਤੇ ਨਾਮ ਭਗਤ ਨਹੀਂ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ
ਭਗਤ, ਸਾਧੂ, ਸੰਤ
ਆਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੀਵਨ ਰਹਿਣੀ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ
ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚੋਂ ਮਿਲੇਗੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਕਿਧਰੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗੀ।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੨- ਸਨਾਤਨੀ
ਅਥਵਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਘਰ ਪ੍ਰਵਾਰ `ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਬੇਸ਼ੱਕ
(ੳ)
ਉਹ ਬਾਲ ਬੱਚੇ ਦਾਰ ਹੈ
(ਅ)
ਉਮਰ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਜੇ ਬਾਲ ਬੱਚੇ ਦਾਰ ਨਹੀਂ
(ੲ)
ਸਰੀਰਕ ਜਾ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਦੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਈ; ਸੁਆਲ
ਤਾਂ ਇਹ ਹਠ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤੇ ਕਝਿ ਵੀ ਬੇਸ਼ੱਕ ਛੋਟਾ ਜਾਂਵੱਡਾ ਧੰਦਾ ਅਥਵਾ ਕਾਰ
ਵਿਹਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ
ਸੰਸਾਰੀ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਭਗਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।
ਕਿਉਂਕਿ ਸਨਾਤਨ, ਪੁਰਾਤਨ ਅਥਵਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਅਜਿਹੀ ਜੀਵਨ ਰਹਿਣੀ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਹੀ
‘ਦੁਨੀਆਦਾਰ’
ਜਾਂ
‘ਸੰਸਾਰੀ’
ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਥਵਾ ਗੁਰਮੱਤ `ਤੇ
‘ਸੰਸਾਰੀ’
ਅਥਵਾ
‘ਦੁਨੀਆਦਾਰ’
ਦੀ ਨਾ ਇਹ ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਸਵੱਟੀ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਜਿਹੜਾ ਬੇਸ਼ੱਕ
ਸਨਿੰਆਸੀਆਂ, ਬੈਰਾਗੀਆਂ, ਬਿਭੂਤਧਾਰੀਆਂ, ਤਪੱਸਵੀਆਂ, ਨਾਂਗਿਆਂ, ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀਆਂ ਆਦਿ ਦੇ
ਪਹਿਰਾਵਿਆਂ `ਚ ਵਿਚਰਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਅਖੌਤੀ ਭਗਤਾਂ, ਸਾਧੂਆਂ, ਸੰਤਾਂ ਅਦਿ ਦੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ
ਰੂਪ `ਚ ਹੋਵੇ, ਜੇ ਕਰ ਉਸ ਦੀ ਸੁਰਤ ਹੀ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ ਕਸਾਂ `ਚ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ
ਸੰਸਾਰੀ ਤੇ ਦੁਨੀਅਦਾਰ ਹੀ ਹੈ, ਭਗਤ ਨਹੀਂ।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੩- ਇਸ
ਪਖੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਾਲੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਪਹਿਚਾਨਣ ਲਈ ਦਸ ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੱਲ ਝਾਤ
ਮਾਰੋ! ਵਿਸ਼ਾ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲਗੇਗੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹਸਤੀਆਂ ਗ੍ਰਿਹਸਤੀ ਵੀ
ਸਨ ਤੇ ਦੁਨੀਅਦਾਰੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਫ਼ਰਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾ ਉਹ
ਸੰਸਾਰੀ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦੁਨੀਆਦਾਰ ਹਨ। ਉਹ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰੇ ਕਰਤੇ ਦਾ ਨੂਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ
ਭਗਤ ਹਨ। ਸੱਚ ਵੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ
ਵਲਗਣ `ਚੋਂ ਬਾਹਿਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੱਚ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ; ਤਾਂ ਹੀ ਸਮਝ ਆਵੇਗੀ ਕਿ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਭਗਤ ਕੌਣ ਹੈ ਤੇ ਸੰਸਾਰੀ ਕੌਣ।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੪- ਹੋਰ
ਤਾਂ ਹੋਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ੧੫ ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੋ! ਸਾਰੇ ਭਗਤ ਬਾਲ ਪ੍ਰਵਾਰ ਵਾਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਾਰ
ਵਿਹਾਰ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਰਵਿਦਾ ਜੀ, ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ, ਨਾਮਦੇਵ ਅਤੇ ਧੰਨਾ ਜੀ
ਸਬੰਧੀ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚੋਂ ਵੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ
ਸੰਸਾਰੀ
ਤੇ ਦੁਨੀਆਦਾਰ
ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ
ਭਗਤ
ਸਨ। ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੰਚਮ
ਪਿਤਾ ਨੇ “ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਤ ਸਾਹਿਬ” ਜੀ ਅੰਦਰ ਜੋ ਸਿਰਲੇਖ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਸਿਰਲੇਖ ਹੈ
“ਬਾਣੀ ਭਗਤਾਂ ਕੀ”
ਤਾਂ ਕਿਉਂ?
ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਭਗਤ, ਸੰਤ, ਸਾਧ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਪਦ ਜੀਵਨ ਦੀ ਖ਼ਾਸ
ਅਵਸਥਾ ਲਈ ਹਨ, ਕਿਸੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਜਾਂ ਭੇਖ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਦੂਜਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਮੂਚਾ
ਆਧਾਰ, ਭੱਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ
“ਕਬਿ ਕਲ, ਸੁਜਸੁ ਗਾਵਉ ਗੁਰ
ਨਾਨਕ, ਰਾਜੁ ਜੋਗੁ ਜਿਨਿ ਮਾਣਿਓ”
(ਪੰ: ੧੩੮੯) `ਤੇ ਖੜਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਜਦੋਂ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਣ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਪਣੀ ਬਰਾਬਰੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਤਾਂ
ਇਹ ਸਾਰੇ ਭਗਤ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਸ ਉੱਚਤੱਮ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪੁੱਜੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲ਼ਾ
ਹੈ “ਪੰਚ ਪਰਵਾਣ ਪੰਚ
ਪਰਧਾਨੁ॥ ਪੰਚੇ ਪਾਵਹਿ ਦਰਗਹਿ ਮਾਨੁ॥ ਪੰਚੇ ਸੋਹਹਿ ਦਰਿ ਰਾਜਾਨੁ॥ ਪੰਚਾ ਕਾ ਗੁਰੁ ਏਕੁ ਧਿਆਨੁ”
(ਬਾਣੀ ਜਪੁ)।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਭਗਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ
“ਇਕਾ ਬਾਣੀ ਇਕੁ ਗੁਰੁ ਇਕੋ ਸਬਦੁ
ਵੀਚਾਰਿ” (ਪੰ: ੬੪੬) ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ `ਤੇ ਪੂਰੇ
ਉਤਰਦੇ ਸਨ। ਜਦਕਿ ਉਦੋਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ, ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਕੱਚੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ
ਰਚਨਾਵਾਂ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਪਰ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਣ ਨਹੀਂ ਦੀ ਕੀਤਾ।
ਨੁੱਕਤਾ ਨੰ: ੫- ਸਚਾਈ
ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੇਵਲ ਹੱਥਲੀ ਪਉੜੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਅਤੇ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਜੀਵਨਜਾਚ
ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਣ ਲਈ ਅਸਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸੰਪੂਰਣ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਧਾਂਤ, ਅਰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ
ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚੋਂ ਹੀ ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਸਨਾਤਨੀ, ਪੁਰਾਤਨ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਾਂ ਅਨਮੱਤੀ
ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ। ਜੇ ਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ
ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਾਂਗੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ ਕਮਾਈ ਕਰ ਸਕਾਂਗੇ।
ਤਾਂ ਤੇ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਰਥ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਹਨ:-
ਅਰਥ: —
“ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ,
ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ ਆਇਆ” ਸੰਸਾਰ `ਚ ਨਿੱਤ ਦੇਖਦੇ
ਹਾਂ ਕਿ ਭਗਤਾਂ ਤੇ ਦੁਨੀਆਦਾਰਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਰਹਿਣੀ `ਚ ਕਦੇ ਜੋੜ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਭਾਵ ਦੋਨਾਂ ਦੀ
ਰਹਿਣੀ ਤੇ ਸੋਚ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਆਪਸ `ਚ ਮੇਲਾ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ।
(ਬਸ਼੍ਰਤੇ ਭਗਤਾਂ ਤੇ ਸੰਸਰੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚੋਂ
ਹੀ ਲਏ ਜਾਣ)
“ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਅਭੁਲੁ ਹੈ”
ਜਦਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚਲੀ ਅਜਿਹੀ ਖੇਡ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ
ਰਹਿਣੀਆਂ ਤੇ ਸੁਭਾਵਾਂ ਕਾਰਨ, ਮਨੁੱਖ-ਮਨੁੱਖ ਵਿਚਾਲੇ ਜੋੜ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਕਿਸ ਨੇ
‘ਸੰਸਾਰੀ’
ਤੇ ਕਿਸ ਨੇ
‘ਭਗਤ’
ਜੀਵਨ ਜੀਵਿਆ? ਆਖ਼ਿਰ ਇਹ ਨਿਆਂ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਹੀ ਕਰਣਾ
ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਅਭੁਲ ਵੀ ਹੈ।
“ਨ ਭੁਲੈ ਕਿਸੈ ਦਾ ਭੁਲਾਇਆ”
ਇਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕਰਤਾ ਉਕਾਈ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਹਸਤੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ
ਅਭੁੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਕਰਤਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਖੁੰਝਾੳੇਣ ਨਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖੁੰਝਦਾ ਭਾਵ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੇ ਨਿਆਂ
`ਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦਖ਼ਲ਼ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।
“ਭਗਤ ਆਪੇ ਮੇਲਿਅਨੁ, ਜਿਨੀ ਸਚੋ ਸਚੁ ਕਮਾਇਆ”
ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਕਾਦਿਰ ਦੇ ਹੁਕਮ, ਨਿਆਂ ਤੇ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਹੁੰਦਾ
ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਿਰੋਲ ਪ੍ਰਭੂ ਰੰਗ
`ਚ ਰੰਗੇ ਰਹਿ ਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਭਾਣੇ `ਚ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।
“ਸੈਸਾਰੀ ਆਪਿ ਖੁਆਇਅਨੁ, ਜਿਨੀ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਬਿਖੁ ਖਾਇਆ”
ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਦੁਨੀਆਦਾਰ ਭਾਵ ਜਿਹੜੇ ਆਪਹੁੱਦਰੇ ਹੋ
ਕੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਪਿੱਛੇ ਟੁਰਦੇ ਤੇ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਖਚਤ ਰਹਿ ਕੇ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ
ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਕਰਣੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਕੁਰਾਹੇ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਕਰਤੇ ਦੇ ਦਰ
ਤੋਂ ਖੁੰਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਧੱਕ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
“ਚਲਣ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਨੀ, ਕਾਮੁ ਕਰੋਧੁ ਵਿਸੁ ਵਧਾਇਆ”
ਦਰਅਸਲ ਅਜਿਹੇ ਸੰਸਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਵਿਸਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ
ਕਿ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਕੋਈ ਵੀ ਰਹਿਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਥੋਂ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਭਾਵ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨੂੰ ਹੀ ਵਿਸਾਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ
ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਵੀ, ਜੀਵਨ ਭਰ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ
ਦੀ ਬਜਾਏ, ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
“ਭਗਤ ਕਰਨਿ ਹਰਿ ਚਾਕਰੀ, ਜਿਨੀ ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ”
ਜਦਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰੇ ਅਥਵਾ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤ; ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ
ਜੀਵਨ ਜੀਊਂਦੇ ਤੇ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਹੀ ਰੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
“ਦਾਸਨਿਦਾਸ ਹੋਇ ਕੈ ਜਿਨੀ ਵਿਚਹੁ ਆਪੁ ਗਵਾਇਆ”
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੇਵਕਾਂ ਦੇ ਸੇਵਕ ਬਣ
ਕੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹਉਮੈ ਦੂਰ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਭਗਤ ਜਨ ਵਿਕਾਰ ਰਹਿਤ
ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
“ਓਨਾ ਖਸਮੈ ਕੈ ਦਰਿ ਮੁਖ ਉਜਲੇ, ਸਚੈ ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਇਆ”
ਦਰਅਸਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦਰ `ਤੇ ਕੇਵਲ ਅਜਿਹੀ ਰਹਿਣੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ
ਮੂੰਹ ਹੀ ਉਜਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨਹੀਂ। ਭਾਵ ਅਜਿਹੇ ਭਗਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ
ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਕਰਤੇ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਰਹਿ ਕੇ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ
ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਾਰਨ, ਆਪਣੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸੇ
ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਭੂ-ਦਰ `ਤੇ ਵੀ ਸ਼ੋਭਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ੧੬।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
(੧) ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ ਆਇਆ:
ਕਾਦਿਰ ਕਰਤਾ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਵਿਛੜੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ
ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ ਤਾ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਹਊਮੈ
ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਵਿੱਥ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ
ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਵੀ ਨਾ ਪੈਣਾ ਪਵੇ।
ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਕਾਦਿਰ ਜੀਵ ਨੂੰ ਇਸ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਸਮੇਂ ਖਾਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ,
ਦਿਮਾਗ਼ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੂਜੀਆਂ ਬਿਅੰਤ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਨੰਤ ਹੋਰ ਦਾਤਾਂ ਵਾਲਾ ਵਾਧਾ ਵੀ
ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਲਈ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ ਤਾ ਕਿ ਜੀਵ ਨੂੰ ਦਾਤਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਦਿੱਕਤ ਨਾ ਆਵੇ।
ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜੀਵ ਇਸ ਨਿਵੇਕਲੀ ਜੂਨ ਤੇ ਬੇਅੰਤ ਦਾਤਾਂ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ
ਜੀਵਨ ਜੀਊਂਦਾ ਹੈ।
ਇਕ
ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਦੁਰਲਭ ਜੂਨ ਦਾ ਲਾਭ
ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਣ `ਚ ਆ ਕੇ ਤੇ ਸਾਧਸੰਗਤ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨਾਲ ਇਸ ਨਿਵੇਕਲੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼
ਜਨਮ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੇ ਤੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵਡਭਾਗਾ ਬਨਾਉਣ `ਚ ਸਫ਼ਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਜੀਊੜੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ
ਕਾਲ `ਚ ਹੀ ਕਰਤੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਅਤੇ ਉਸੇ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਦਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ
`ਚ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ `ਚ ਚਿੰਤਾ, ਝੋਰੇ, ਭਟਕਣਾ, ਮਾਨਸਿਕ
ਉਖਾੜ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਅਉਗੁਣਾਂ ਦੀ ਸੜਾਂਦ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਅਨੰਦਮਈ,
ਟਿਕਾਅ ਵਾਲਾ ਤੇ ਸੰਤੋਖੀ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹੇ ਵਡਭਾਗੀਆਂ ਲਈ, ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਬੇਅੰਤ ਦਾਤਾਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕਰਤੇ
ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਤਾਂ `ਚੋਂ ਹੀ ਕਰਤੇ ਦੇ
ਦੀਦਾਰੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਲਕਿ ਸੰਸਾਰਕ ਉਤਾਰ ਝੜਾਵ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਤੇ ਆਪਣਾ ਚੰਗਾ
ਜਾਂ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣ `ਚ ਅਸਮ੍ਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਰਤੇ `ਚ
ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਰਤੇ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ
ਆਉਂਦੇ।
ਦੂਜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ
ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਜੀਵਨ ਭਰ ਅਪਣੇ ਮਨ ਪਿਛੇ ਦੌੜਦੇ ਤੇ ਮਨਮਤੀਆ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ
ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਸਮੂਹ ਦਾਤਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਪਰ ਦਾਤੇ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਹ
ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਤੋਂ ਵੀ ਕਾਸਿਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਥੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ
ਨੂੰ ਵਿਕਾਰ ਆਦਿ ਨਿੱਤ ਗੰਦਾ ਕਰਦੇ ਤੇ ਅਉਗੁਣਾਂ ਜੁਰਮਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਕਰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ
ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਦੀ ਦਲ ਦਲ `ਚ ਫ਼ਸਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਚੇਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਸਦਾ ਲਈ
ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਆਏ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਲੇ ਕਾਦਿਰ ਤੋਂ ਫ਼ਾਸਲਾ ਵਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਭਰ ਵੀ ਭਟਕਣਾ, ਵਿਕਾਰਾਂ, ਮਾਨਸਿਕ ਉਖਾੜ, ਚਿੰਤਾ, ਝੋਰਿਆਂ ਤੇ
ਹਾਏ ਤੋਬਾ ਆਦਿ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਤੇ ਦੁਰਲਭ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਅਤੇ
ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(੨) ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਅਭੁਲੁ ਹੈ ਨ ਭੁਲੈ ਕਿਸੈ ਦਾ ਭੁਲਾਇਆ-
ਜਦਕਿ ਇਸ ਪਉੜੀ ਦਾ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੋ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਜੀਵਨ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ, ਇਸ `ਚ ਦੋਸ਼ ਕਰਤੇ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਜਨਮ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ
ਹਨ।
ਦੂਜੇ ਉਹ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਰਤੇ ਵੱਲੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ
ਦੁਰਲਭ ਅਵਸਰ, ਉਪ੍ਰੰਤ ਇਸ `ਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਪੱਖੀ ਸਰੀਰ ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਦਿਮਾਗ਼ ਭਾਵ ਸਭਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ
ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇਸ ਜਨਮ ਦੀ ਉੱਤਮਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਮਨਮਤੀਏ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਘੁਪ
ਹਨੇਰੇ `ਚ ਹੀ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਂਦੇ ਹੋਏ ਜਨਮ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ
ਇਹ ਇਸ ਅਮੁੱਲੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਵੀ ਕੌਡੀਆਂ ਬਦਲੇ ਰੋਲ ਤੇ ਬਿਰਥਾ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਕਰਤੇ ਦੇ ਨਿਆਂ `ਚ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਇਕਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਰ `ਤੇ
ਕਬੂਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ
“ਇਕਿ ਖੋਟੇ ਇਕਿ ਖਰੇ ਆਪੇ
ਪਰਖਣਹਾਰੁ॥ ਖਰੇ ਖਜਾਨੈ ਪਾਈਅਹਿ ਖੋਟੇ ਸਟੀਅਹਿ ਬਾਹਰ ਵਾਰਿ”
(ਪਉ: ੧੨) ਅਨੁਸਾਰ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ-ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ
ਧੱਕ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ
“ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਅਭੁਲੁ ਹੈ” ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿ
ਕਰਤਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ
“ਨ ਭੁਲੈ ਕਿਸੈ ਦਾ ਭੁਲਾਇਆ”
ਉਸ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦਖ਼ਲ ਹੀ ਸੰਭਵ
ਹੈ।
(੩) “ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ” ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਦੋ ਕਾਲੇ ਪੱਖ ਵੀ ਹਨ
(੧) ਪਹਿਲਾ (ੳ) -
ਬੇਅੰਤ ਸੱਜਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ
ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਪੰਕਤੀ “ਭਗਤਾ
ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ ਆਇਆ” ਨੂੰ ਮੂਲੋਂ
ਹੀ, ਗ਼ਲਤ ਬਲਕਿ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਅਰਥਾਂ `ਚ ਹੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਕਈ
ਵਾਰ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਸੱਜਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਮੁਹਾਵਰੇ ਦੇ ਤੌਰ `ਤੇ ਹੀ ਲੈ ਰਹੇ
ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਨ ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਦੇ ਇਲਾਹੀ ਸੱਚ ਨੂੰ, ਇਸ ਦੇ ਉਲਟੇ ਪ੍ਰਭਾਵ `ਚ
ਪੇਸ਼ ਕਰਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਦੇ ਮੂਲ ਅਰਥਾਂ
ਦਾ ਹੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਬਲਕਿ ਕਈਂ ਵਾਰ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਇਹ ਪੰਕਤੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਹੈ
ਜਾਂ ਬਾਹਰੋਂ।
ਫ਼ਿਰ ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਨ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਪੰਕਤੀ ਦੀ ਕੁਵਰਤੋਂ
ਕਰਦੇ ਇਨਾਂ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਬੜੇ ਗਰਵ ਨਾਲ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਵੀ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਨ “ਦੇਖੋ ਜੀ! ਜਦੋਂ
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਆਪ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ
“ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ
ਆਇਆ”, ਫ਼ਿਰ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਦੱਸੋ ਕੀ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ
ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਵੀ ਵਧ ਸਿਆਣੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਹਾਂ? ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ
ਜਦਕਿ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਹਾਂ ਹੀ ਸੰਸਾਰੀ ਲੋਕ, ਅਸੀਂ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤਾ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਵਗ਼ੈਰਾ,
ਵਗ਼ੈਰਾ?
ਦਰਅਸਲ ਘੋਖਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਸ `ਚ ਬਹੁਤਾ ਦੋਸ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਦੋਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਜੋਕੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ `ਤੇ ਬੈਠੇ
ਪੁਰਾਤਨ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਇਥੇ
ਭਗਤਾਂ
ਦਾ ਅਰਥ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਪੁਰਾਤਨ ਧਾਰਮਿਕ ਭੇਖ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਜਿਵੇਂ ਜੋਗੀ, ਸਨਿਆਸੀ, ਬੈਰਾਗੀ, ਭਗਤ ਆਦਿ। ਜਦਕਿ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ
ਲਫ਼ਜ਼ ਭਗਤ
ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਉਹ ਨਹੀਂ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ
ਸੰਸਾਰੀਆਂ
ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਜਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਅਰਥ ਹਨ।
(ਅ) ਇਹ ਤੋਖ਼ਲਾ ਤੇ ਸਬੰਧਤ ਸੰਗਤਾਂ- ਦਰਅਸਲ
ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ `ਚ ਇਹ ਪੰਕਤੀ ਹੈ ਕਿੱਥੇ ਤੇ ਉਥੇ
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ੁਰਮਾਅ ਕੀ ਰਹੇ ਹਨ? ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਨ ਤਾਂ ਬਦੋ ਬਦੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪਣੀ ਮੂੰਹ ਚੜ੍ਹੀ
ਨੂੰ ਹੀ ਵਰਤਣ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਕੱਚੀ ਬੋਲੀ ਕਾਰਨ, ਅਸਲ `ਚ ਇਸ ਪੱਖੌਂ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵੀ ਘੋਰ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਤੱਕ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਸਮੂਹ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ
ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਨ ਇਥੇ ਚਲ ਰਹੀ ਮਾਝ ਕੀ ਵਾਰ ਮ: ੧ ਦੀ ਹੱਥਲੀ ਪਉੜੀ ਦੀ ਕੇਵਲ ਪਹਿਲੀ
ਪੰਕਤੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਉਸ `ਚੋਂ ਵੀ ਅੱਧੀ ਪੰਕਤੀ
“ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ
ਆਇਆ” ਹੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਸਬੰਧਤ
ਸਥਾਨ `ਤੇ, ਇਹ ਵੀ ਦੇਖ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਪੂਰੀ ਪੰਕਤੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ
“ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ
ਆਇਆ॥ ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਅਭੁਲੁ ਹੈ ਨ ਭੁਲੈ ਕਿਸੈ ਦਾ ਭੁਲਾਇਆ”।
ਜਿਸਦਾ ਵੇਰਵਾ ਉਪਰ ਅਰਥਾਂ ਅਤੇ ਚਲਦੇ
“ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ”
`ਚ ਵੀ ਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਜਨਾਂ `ਚੋਂ ਵੀ ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਅੱਧੀ ਪੰਕਤੀ ਤੇ ਉਹ
ਵੀ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਲੈ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਵੀ ਕਈ ਸੱਜਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ
ਠੀਕ ਸਾਬਤ ਕਰਣ ਲਈ, ਆਪਣੀ ਸਫ਼ਾਈ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਛਡੋ ਜੀ! ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਠਹਿਰੇ ਕੇਵਲ
ਦੁਨੀਆਦਾਰ,
ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਬਾਲ ਬੱਚੇ ਵੀ ਪਾਲਣੇ ਹਨ। ਆਪਣਾ ਗ੍ਰਿਹਸਥ ਵੀ ਤਾਂ ਚਲਾਉਣਾ ਹੈ ਉਂਝ ਵੀ
‘ਧਰਮ’
ਤਾਂ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਸਾਡਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਸਾਡੇ ਵਾਸਤੇ
ਤਾਂ ਇਨਾਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁੱਝ ਨਿਤਨੇਮ ਕਰ ਲਿਆ, ਫ਼ਿਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾ
ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਆਏ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਫ਼ਤਰ… ਦੁਕਾਨ… ਕੰਮ ਕਾਰ… ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ `ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਨਾ ਸਾਡਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਸਾਡੇ ਵੱਸ ਦਾ
ਹੈ। ਬਲਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਨ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਵੀ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ ਬੋਧ ਆਦਿ,
ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਭਾਈਆਂ, ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਆਦਿ ਦਾ, ਸਾਡਾ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ।
ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਾਡੀ ਜੀਵਨਜਾਚ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਅਨਧਰਮੀਆਂ
ਵਾਂਗ ਕੇਵਲ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਣ, ਜੋ ਕਿ ਹੈਣ ਵੀ
ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ, ਜੇ ਆਪਣੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ `ਤੇ ਹੀ ਥੋੜਾ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕਰ
ਲੈਣ। ਤਾ ਕਿ ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸਬੰਧਤ ਪੰਕਤੀ
“ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ
ਆਇਆ” ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਬਾਤ ਵਿਚਕਾਰ
ਲਿਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੱਚੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰੌੜਤਾ ਲਈ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਉਹ ਆਪ ਵਿਚਾਰਣ ਕਿ, ਕੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸਬੰਧਤ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵੱਜੋਂ
ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ, ਕੀ ਆਪ ਗ੍ਰਿਹਸਥੀ ਨਹੀਂ ਸਨ? ਫ਼ਿਰ ਇਨਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ
ਸਹਿਬਾਨ ਨੇ, ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ `ਚ, ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਪ੍ਰਵਾਰਕ ਫ਼ਰਜ਼ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਹੀਂ
ਸੀ ਨਿਭਾਇਆ? ਉਹ ਪ੍ਰਵਾਰਕ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀਆਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਨ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਤੋਂ ਵੀ
ਵਧ ਨਿਭਾਅ ਰਹੇ ਹਨ? ਜੇ ਕਰ ਸਾਡੇ ਇਹ ਸੱਜਨ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੇਵਲ ਇਨੀਂ ਹੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਲੈਣ, ਤਾਂ ਵੀ
ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਾਲੇ ਸੱਚ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆ ਜਾਣ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਇਸੇ ਤੋਂ
ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ `ਤੇ ਮਿਹਰ ਕਰ ਦੇਵੇ, ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਹੋਰ
ਸਮਝਣ ਲਈ ਸ਼ੌਂਕ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਅਮੁੱਲੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਣ ਦੇ ਯੋਗ ਵੀ ਹੋ
ਜਾਣ।
ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕਾਲ ਪੱਖ-
ਅਜਿਹੇ ਦੁਨੀਆਦਾਰ ਅਤੇ ਧਰਮੀ ਵੀ? -
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿ
ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅਜਿਹੀ ਤੇ ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਰੁਧ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੈ ਕਿੱਥੇ? ਜੋ ਕਿ
ਭਗਤਾਂ
ਤੇ ਸੰਸਾਰੀਆਂ
ਵਾਲੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਅਰਥ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੇ
ਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲੈ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਲ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ, ਜਾਣ
ਬੁਝ ਕੇ ਅਨਰਥ ਤੇ ਖਿਲਵਾੜ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤਾ
ਕਰਕੇ ਗੁਰਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ
ਭਗਤ ਅਥਵਾ
ਧਰਮ
ਤੇ ਧਰਮੀ
ਦੇ ਅਰਥ ਪਤਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ
ਗੁਰਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ
ਦੁਨੀਆਦਾਰ, ਗ੍ਰਿਹਸਥੀ ਅਥਵਾ
ਸੰਸਾਰੀ
ਦੇ ਅਰਥ ਪਤਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਸੱਜਨ, ਇਸ ਪੱਖੋਂ
ਗੁਰਮੱਤ ਦੇ ਮੂਲ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਿਨਾ, ਅੱਜ ਵੀ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ
ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ `ਚ ਹੀ ਫਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਉਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਹੀ ਪ੍ਰਚਾਰ
ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮੀ ਹੋਣਾ, ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਕੰਮ ਹਨ। ਧਰਮੀ ਹੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸੰਸਾਰੀ
ਜਾਂ ਦੁਨੀਆਦਾਰ ਹੋਰ। ਉਸੇ ਦਾ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਇਹ ਕੰਮ ਕੇਵਲ ਧਾਰਮਿਕ
ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਹੈ, ਸੰਸਾਰੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਧਰਮ ਕਰਮ ਕਰਵਾਉਣੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ, ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਰਮਕਾਂਡਾ
ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਵਾਉਣੀ। ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਲੋਕ ਕੇਵਲ ਸਾਧਾਰਨ ਦੁਨੀਆਦਾਰ ਤੇ ਗ੍ਰਿਹਸਤੀ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧਰਮ ਪੱਖੋਂ ਕੇਵਲ ਇਤਨੀ ਹੀ ਸੀਮਾਂ ਤੇ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੰਮਣੇ,
ਮਰਣੇ, ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਆਦਿ ਸਮੇਂ ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਜੋ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ
ਕਰਮਕਾਂਡ ਕਰਵਉਣ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕਰਣ, ਬੱਸ ਉਹ ਲੋਕ ਅੱਖਾਂ, ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਉਹੀ ਕੁੱਝ ਕਰਦੇ ਜਾਣ
ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂਆਂ ਕੋਲੋਂ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਜਾਣ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਬ੍ਰਹਾਮਣੀ ਤੇ ਵੈਦਿਕ
ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ `ਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ `ਚ ਵੀ ਇਹੀ
ਕੁੱਝ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਤਾਂ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਬਲਕਿ ਅਜਿਹਾ ਤਾਂ ਅੱਜ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ
`ਚ ਵੀ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਸ ਪਾਸ, ਨਿੱਤ ਦੇਖਿਆ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਗੁਰਮੱਤ ਜੀਵਨ ਇਹ
ਨਹੀਂ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਤੇ ਨਿਰੋਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਸ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ।
ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ- ਗਹੁ ਨਾਲ
ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਰੂਪੀ ਰਾਜਾ, ਹਉਮੈ
ਕਾਰਨ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸੇ ਤੋਂ ਇਸ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੇ ਕਰਮ ਇੰਦਰੇ ਵੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਲਟੇ ਰਾਹ
ਚਲਦੇ ਹਨ। ਉਸੇ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ
ਵਿਕਾਰਾਂ-ਜੁਰਮਾਂ-ਗੁਣਾਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰਾ ਛਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ
ਗੁਰਦੇਵ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਖੋਲਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦਾ
ਵਾਸਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਥੇ ਸੱਚ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਸ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਾਲੇ ਘੋਰ
ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਨਿਵਾਰਣ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਇਸ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਵੀ ਖਾਤਮਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਗੁਰਦੇਵ
ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਮੂਲ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੇਸ਼ੱਕ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ `ਚ ਅਜਿਹਾ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸਫ਼ਲ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਵਿਰਲੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਉੜੀ `ਚ ਵੀ ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨਂੂੰ
“ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ
ਆਇਆ” ਵਾਲਾ ਕਾਰਨ ਦੇ ਕੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ
ਦਰਅਸਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ `ਚ ਹੀ ਖਚਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ
ਇਸੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਅਜ਼ਾਈਂ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦਕਿ ਜਿਸ ਕਰਤੇ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਜੀਵਾਂ
ਦੀ ਕਰਣੀ ਦਾ ਨਿਆਂ ਹੋਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਬਲਕਿ ਉਹ ਤਾਂ
“ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਅਭੁਲੁ ਹੈ ਨ ਭੁਲੈ
ਕਿਸੈ ਦਾ ਭੁਲਾਇਆ” ਭਾਵ ਉਹ ਅਭੁਲ ਵੀ ਹੈ ਤੇ
ਉਸ ਦੀ ਕਰਣੀ `ਚ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦਖ਼ਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਇਹ ਤਾਂ ਸਭ ਉਸ ਦੇ ਸੱਚ ਨਿਆਂ `ਚ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ
“ਭਗਤ ਆਪੇ ਮੇਲਿਅਨੁ ਜਿਨੀ ਸਚੋ
ਸਚੁ ਕਮਾਇਆ” ਅਤੇ
“ਸੈਸਾਰੀ ਆਪਿ ਖੁਆਇਅਨੁ ਜਿਨੀ
ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਬਿਖੁ ਖਾਇਆ॥ ਚਲਣ ਸਾਰ ਨ ਜਾਣਨੀ ਕਾਮੁ ਕਰੋਧੁ ਵਿਸੁ ਵਧਾਇਆ”
ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ
“ਭਗਤ ਕਰਨਿ ਹਰਿ ਚਾਕਰੀ ਜਿਨੀ
ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ॥ ਦਾਸਨਿ ਦਾਸ ਹੋਇ ਕੈ ਜਿਨੀ ਵਿਚਹੁ ਆਪਿ ਗਵਾਇਆ॥ ਓਨਾ ਖਸਮੈ ਕੈ ਦਰਿ ਮੁਖ
ਉਜਲੇ ਸਚੈ ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਇਆ” ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਸ਼ਰਤ ਇਕੋ
ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਇਸ ਸਚਾਈ ਤੱਕ ਅਪੜਣ ਲਈ ਇਥੇ
‘ਭਗਤ’
ਤੇ
‘ਸੰਸਾਰੀ’
ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਚੋਂ ਹੀ ਲਏ ਜਾਣ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਾਂ
ਅਨਮੱਤੀਆਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ।
(ਚਲਦਾ) #22
MkV.GVDs22.16.04.12#
(ਨੋਟ- ਇਸ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅਸੀਂ
ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠ ਨੰ:
G-108
“ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ ਜੋੜੁ
ਕਦੇ ਨ ਆਇਆ” `ਚ ਵੀ ਸੱਤ
ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਵੀ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ, ਸੰਗਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਲਾਭ ਵੀ ਲੈ ਸਕਦੀਆਂ
ਹਨ-ਧੰਨਵਾਦਿ)
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Majh Ki Vaar M:1 GVD & Steek” being
loaded in instalments. Otherwise
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the Gurmat 6Lessons written upon Self Learning based
by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are
reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki
Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost
i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred
copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat
Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony,
Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S
Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |