| . |
|
☬ ੴਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ☬
ਵਾਰ ਮਾਝ ਕੀ, ਮਹਲਾ ੧-ਸਟੀਕ
(ਪੰ: ੧੩੭- ੧੫੦)
(ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
(ਕਿਸ਼ਤ ੨੧)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੧੫ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੧॥ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਵਾਵਹਿ ਗਾਵਹਿ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਜਲਿ ਨਾਵਹਿ॥ ਜਾ
ਤੁਧੁ ਭਾਵਹਿ ਤਾ ਕਰਹਿ ਬਿਭੂਤਾ ਸਿੰਙੀ ਨਾਦੁ ਵਜਾਵਹਿ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਪੜਹਿ ਕਤੇਬਾ ਮੁਲਾ ਸੇਖ
ਕਹਾਵਹਿ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਹੋਵਹਿ ਰਾਜੇ ਰਸ ਕਸ ਬਹੁਤੁ ਕਮਾਵਹਿ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤੇਗ ਵਗਾਵਹਿ
ਸਿਰ ਮੁੰਡੀ ਕਟਿ ਜਾਵਹਿ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਜਾਹਿ ਦਿਸੰਤਰਿ ਸੁਣਿ ਗਲਾ ਘਰਿ ਆਵਹਿ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ
ਨਾਇ ਰਚਾਵਹਿ ਤੁਧੁ ਭਾਣੇ ਤੂੰ ਭਾਵਹਿ॥ ਨਾਨਕੁ ਏਕ ਕਹੈ ਬੇਨੰਤੀ ਹੋਰਿ ਸਗਲੇ ਕੂੜੁ ਕਮਾਵਹਿ॥ ੧ ॥
ਮਃ ੧॥ ਜਾ ਤੂੰ ਵਡਾ ਸਭਿ ਵਡਿਆਂਈਆ ਚੰਗੈ ਚੰਗਾ ਹੋਈ॥ ਜਾ ਤੂੰ ਸਚਾ ਤਾ ਸਭੁ
ਕੋ ਸਚਾ ਕੂੜਾ ਕੋਇ ਨ ਕੋਈ॥ ਆਖਣੁ ਵੇਖਣੁ ਬੋਲਣੁ ਚਲਣੁ ਜੀਵਣੁ ਮਰਣਾ ਧਾਤੁ॥ ਹੁਕਮੁ ਸਾਜਿ ਹੁਕਮੈ
ਵਿਚਿ ਰਖੈ ਨਾਨਕ ਸਚਾ ਆਪਿ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਨਿਸੰਗੁ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਈਐ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਆਖੈ ਕਾਰ ਸੁ ਕਾਰ
ਕਮਾਈਐ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਹੋਇ ਦਇਆਲੁ ਤ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ॥ ਲਾਹਾ ਭਗਤਿ ਸੁ ਸਾਰੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਈਐ॥ ਮਨਮੁਖਿ
ਕੂੜੁ ਗੁਬਾਰੁ ਕੂੜ ਕਮਾਈਐ॥ ਸਚੇ ਦੈ ਦਰਿ ਜਾਇ ਸਚੁ ਚਵਾਂਈਐ॥ ਸਚੈ ਅੰਦਰਿ ਮਹਲਿ ਸਚਿ ਬੁਲਾਈਐ॥
ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਸਦਾ ਸਚਿਆਰੁ ਸਚਿ ਸਮਾਈਐ॥ ੧੫ ॥
(ਸਟੀਕ ਪਉ: ੧੫-ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕੁ ਮ: ੧॥ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਵਾਵਹਿ ਗਾਵਹਿ, ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਜਲਿ ਨਾਵਹਿ॥ ਜਾ
ਤੁਧੁ ਭਾਵਹਿ ਤਾ ਕਰਹਿ ਬਿਭੂਤਾ, ਸਿੰਙੀ ਨਾਦੁ ਵਜਾਵਹਿ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਪੜਹਿ ਕਤੇਬਾ, ਮੁਲਾ
ਸੇਖ ਕਹਾਵਹਿ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਹੋਵਹਿ ਰਾਜੇ, ਰਸ ਕਸ ਬਹੁਤੁ ਕਮਾਵਹਿ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤੇਗ
ਵਗਾਵਹਿ, ਸਿਰ ਮੁੰਡੀ ਕਟਿ ਜਾਵਹਿ॥ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਜਾਹਿ ਦਿਸੰਤਰਿ, ਸੁਣਿ ਗਲਾ ਘਰਿ ਆਵਹਿ॥ ਜਾ
ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਨਾਇ ਰਚਾਵਹਿ, ਤੁਧੁ ਭਾਣੇ ਤੂੰ ਭਾਵਹਿ॥ ਨਾਨਕੁ ਏਕ ਕਹੈ ਬੇਨੰਤੀ, ਹੋਰਿ ਸਗਲੇ ਕੂੜੁ
ਕਮਾਵਹਿ॥ ੧॥ {ਪੰਨਾ ੧੪੫}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਤੁਧੁ
ਭਾਵੈ—ਇਹ ਵੀ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਹੈ, ਤੈਨੂੰ ਭਾਉਂਦਾ
ਹੈ। ਵਾਵਹਿ—ਸਾਜ਼
ਵਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਲਿ—ਪਾਣੀ
`ਚ। ਬਿਭੂਤਾ—ਸੁਆਹ,
ਸਰੀਰ `ਤੇ ਸੁਆਹ ਮਲਣੀ, ਬਿਭੂਤ ਧਾਰੀ।
ਰਸ ਕਸ—ਸੰਸਾਰਕ
ਰਸ ਕਸ, ਦੁਨੀਆਦਾਰੀ `ਚ ਖਚਤ।
ਬਹੁਤੁ…
ਲੋੜ ਤੋਂ ਵਧ, ਬਿਨਾ ਲੋੜ।
ਕਮਾਵਹਿ… ਇਕੱਠੇ ਕਰਣਾ, ਸੰਸਾਰਕ ਧਨ
ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਣ `ਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ।
ਮੁੰਡੀ—ਧੌਣ,
ਗਰਦਨ। ਦਿਸੰਤਰਿ—ਇਕ
ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਹਰ ਸਮੇਂ ਚਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਰਮਤੇ ਸਾਧੂ (ਜਿਵੇਂ ਜੋਗੀ,
ਸਨਿਆਸੀ, ਬੈਰਾਗੀ, ਬਿਭੂਤ ਧਾਰੀ, ਨਾਂਗੇ ਆਦਿ) ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਡੇਰਾ ਵਾਦੀ ਵੀ।
ਸੁਣਿ—ਸੁਣ
ਕੇ, ਜੋ ਕੁੱਝ ਬਾਹਰੋਂ ਸੁਣ-ਸਮਝ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ —
ਜੇਕਰ ਤੇਰੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ।
ਨਾਇ—ਨਾਮ
`ਚ, ਸਿਮਰਨ `ਚ, ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ `ਚ।
ਨਾਇ ਰਚਾਵਹਿ…
ਜਿਹੜੇ ਲਿਵ ਤੇ ਸੁਰਤ ਕਰਕੇ ਸਦਾ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ `ਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਤੁਧੁ ਭਾਣੇ—ਜੋ
ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ `ਚ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਸਦਾ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ
ਨੂੰ ਸਦਾ ਮਿੱਠਾ ਕਰਕੇ ਮੰਣਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ
“ਜੇ ਸੁਖੁ ਦੇਹਿ ਤ ਤੁਝਹਿ ਅਰਾਧੀ,
ਦੁਖਿ ਭੀ ਤੁਝੈ ਧਿਆਈ॥ ੨ ॥
ਜੇ ਭੁਖ ਦੇਹਿ ਤ ਇਤ ਹੀ ਰਾਜਾ, ਦੁਖ ਵਿਚਿ ਸੂਖ ਮਨਾਈ”
(ਪੰ: ੭੫੭)।
ਤੂੰ—ਤੈਨੂੰ।
ਭਾਵਹਿ—ਪਿਆਰੇ
ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
ਅਰਥ:
— “ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਵਾਵਹਿ
ਗਾਵਹਿ” ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਇਹ ਵੀ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਹੈ
ਕਿ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਜੀਵਨ ਭਰ ਸਾਜ਼ ਵਜਾਂਦੇ ਤੇ ਗਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
“ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਜਲਿ ਨਾਵਹਿ”
ਇਹ ਵੀ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਉਹ ਵੀ
ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਤੀਰਥ ਇਸ਼ਨਾਨ ਆਦਿ ਦੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ `ਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
“ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵਹਿ ਤਾ ਕਰਹਿ ਬਿਭੂਤਾ, ਸਿੰਙੀ ਨਾਦੁ ਵਜਾਵਹਿ”
ਇਹ ਵੀ ਤੇਰੀ ਖੇਡ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਪਿੰਡੇ
`ਤੇ ਸੁਆਹ ਮਲਦੇ ਤੇ ਸਿੰਙੀ ਨਾਦ ਵਜਾਂਦੇ ਭਾਵ ਧਾਰਮਿਕ ਭੇਖਾਂ `ਚ ਉਲਝੇ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ
ਮੁਕਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ
“ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਪੜਹਿ ਕਤੇਬਾ, ਮੁਲਾ ਸੇਖ ਕਹਾਵਹਿ”
ਇਹ ਵੀ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਜਗਤ `ਚ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਜ਼ਿੰਦਗ਼ੀ ਭਰ
ਕੁਰਾਨ ਆਦਿ ਧਰਮ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਉਹ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁੱਲਾਂ, ਸ਼ੇਖ਼ ਆਦਿ
ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਆਗੂ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਖਵਾਂਦੇ ਹਨ।
“ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਹੋਵਹਿ ਰਾਜੇ, ਰਸ ਕਸ ਬਹੁਤੁ ਕਮਾਵਹਿ”
ਫ਼ਿਰ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਉਹ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਰਾਜੇ ਭਾਵ ਵੱਡੇ
ਵੱਡੇ ਧਨਾਢ, ਬਹੁ ਬਲੀ, ਸੰਸਾਰਕ ਤਾਕਤਾਂ, ਔਹਦਿਆਂ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਤੇ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਧਨ ਪਦਾਰਥ ਆਦਿ
ਇਕੱਠੇ ਕਰਣ `ਚ ਹੀ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਸੰਸਾਰਕ ਰਸਾਂ `ਚ ਗ਼ਲਤਾਨ ਰਹਿ
ਕੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
“ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤੇਗ ਵਗਾਵਹਿ, ਸਿਰ ਮੁੰਡੀ ਕਟਿ ਜਾਵਹਿ”
ਫ਼ਿਰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਵੀ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ
ਵਰਣ ਵੰਡ `ਚ ਖਤ੍ਰੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉੱਚਤਾ ਤੇ ਸਦਾਚਾਰਕ ਜਾਂ ਸੱਚ ਧਰਮ
ਪੱਖੋਂ ਸੰਭਾਲ ਨਹੀਂ; ਬਲਕਿ ਯੁਧ ਖੇਤ੍ਰ `ਚ ਤਲਵਾਰ ਆਦਿ ਚਲਾਉਣੀ, ਲੜਣਾ ਮਰਨਾ ਤੇ ਗਰਦਨਾ
ਕਟਵਾਉਣੀਆਂ ਹੀ ਮਿਥਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਹੇ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਜੀ! ਇਹ ਸਭ ਵੀ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਹੀ ਹੋ
ਰਿਹਾ ਹੈ।
“ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਜਾਹਿ ਦਿਸੰਤਰਿ, ਸੁਣਿ ਗਲਾ ਘਰਿ ਆਵਹਿ”
ਹੇ ਕਰਤੇ! ਇਹ ਵੀ ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ `ਚ ਹੈ ਜੋ ਕੁੱਝ ਲੋਕ
(ਜਿਵੇਂ ਰਮਤੇ ਸਾਧ ਤੇ ਅਜੋਕੇ ਪਖੰਡੀ ਡੇਰੇਦਾਰ ਆਦਿ ਵੀ) ਦੇਸ਼ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰਾਂ ਦੇ ਹੀ ਚੱਕਰ ਕੱਟਦੇ
ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਪ੍ਰੰਤ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਉਧਰ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਜਦੋ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਪਰਤਦੇ ਹਨ ਤਾਂ
ਪ੍ਰਵਾਰ-ਸਮਾਜ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਉਹ ਇਸ `ਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਵਡਿਆਈ ਸਮਝਦੇ ਤੇ ਇਸੇ
ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੀਮਾ ਮੰਣਦੇ ਹਨ।
“ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਨਾਇ ਰਚਾਵਹਿ, ਤੁਧੁ ਭਾਣੇ ਤੂੰ ਭਾਵਹਿ”
ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਇਹ ਵੀ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਝ ਲੋਕ, ਜੋ
ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਤੇ ਤੇਰੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਕੇ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਮਿਠਾ ਕਰਕੇ ਮਣਦੇ ਹਨ, ਉਹ
ਤੈਨੂੰ ਪਿਆਰੇ ਵੀ ਲਗਦੇ ਹਨ।
“ਨਾਨਕੁ ਏਕ ਕਹੈ ਬੇਨੰਤੀ, ਹੋਰਿ ਸਗਲੇ ਕੂੜੁ ਕਮਾਵਹਿ”
ਸਲੋਕ ਦੇ
ਅੰਤਮ ਬੰਦ `ਚ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਅਤੇ
ਕਰਤੇ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ “ਹੇ ਕਰਤੇ! ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਟੁਰਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਲੋਕ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਬਾਕੀ ਸਲੋਕ `ਚ ਜ਼ਿਕਰ ਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਕੂੜ ਦਾ ਵਪਾਰ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਤੇ ਕੂੜ
ਹੀ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਵ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੁਆਸਾਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਸਉਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸੱਚ ਦੇ ਮਾਰਗ
`ਤੇ ਖੌਟਾ ਹੈ; ਉਹ ਸੌਦਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਸਲੋਕ
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਇਸ ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਬੜੇ ਸੁਆਦਲੇ ਤੇ ਨਿਵੇਕਲੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਣ
ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਧਰ ਦੇਖੋ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਹਿੱਲ ਜੁੱਲ ਤੇ ਚਲਣ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ
`ਚੋਂ ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖ ਵਰਗ `ਚ ਹੀ ਦੇਖ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਹਰੇਕ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਆਹਰ `ਚ
ਲੱਗਾ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇਗਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖ਼ੂਬੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਨੰਤ ਜੂਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾ
ਜਨਮ ਮਿਲਦਾ ਹੀ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ
ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਹਉਮੈ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰੇ।
ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਜੀਵ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣੇ ਬਿਨਾ, ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਕਰਤੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਅੱਡ ਰਹਿ ਕੇ, ਹਉਮੈ ਵੱਸ ਅਨੇਕਾਂ ਰੰਗਾਂ `ਚ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀ
ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਗਾਣ-ਵਜਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ `ਚ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮੁੱਕਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਨੇ ਤੀਰਥ ਇਸ਼ਨਾਨ
ਆਦਿ ਕਰਮ ਕਾਂਡਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਹਰ ਬਣਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜੋਗੀਆਂ,
ਸੰਨਿਆਸੀਆਂ ਆਦਿ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭੇਖਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਣ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰਹਿ ਕੇ, ਅਮੁੱਲੇ ਜਨਮ ਨੂੰ
ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਉਹ ਵੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਚਾਈ ਪੱਖੋਂ ਤਾਂ ਸੱਚ ਧਰਮ ਨਾਲ ਦੂਰ ਦਾ
ਵੀ ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਉਪਰੋਂ ਉਪਰੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰਥਾਂ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਅਧਯਨ `ਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿ
ਕੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਥੇ ਹੀ ਬੱਸ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਾਰੀ ਦੌੜ ਹੀ
ਔਹਦਿਆਂ ਤਾਕਤਾਂ, ਧਨ ਪਦਾਰਥਾ ਦਾ ਇਕੱਠੇ ਕਰਣਾ, ਸੰਸਾਰਕ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੇ ਰਸ ਕਸ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਰਾਹੀ ਸੰਸਾਰਕ ਤਲ ਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ
ਹੋ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਇਕਠੀਆਂ ਕਰਣੀਆਂ ਤੇ ਦੇਣੀਆਂ, ਇਸੇ `ਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਵਡਿਆਈ ਮੰਨ ਕੇ
ਬੈਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਜਾਤਾਂ ਪਾਤਾਂ ਤੇ ਵਰਣਾਂ ਦੇ ਗਹਿਰੇ ਖੂਹ `ਚ ਡੁੱਬੇ ਹੋਏ ਜਿਵੇਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ
ਵਰਣ ਵੰਡ `ਚ ਖਤ੍ਰੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮੀ ਹੋਣ ਦੀ ਸੀਮਾ ਵੀ ਉੱਚਾ ਆਚਰਣ ਤੇ ਸੱਚ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ
ਯੁਧ ਭੁਮੀ `ਚ ਲੜਣਾ ਮਰਨਾ ਤੇ ਸਿਰ ਕਟਵਾਉਣਾ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਫ਼ਿਰ ਜੀਵਨ ਪੱਖੋਂ ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਕਿੱਥੇ
ਖੜੇ ਹੋਣ ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੁੱਝ ਲੈਣਾ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਜਦਕਿ ਇਸ ਸਾਰੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨਿਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ
ਜੂਨ ਦੇ ਅਸਲ ਮਕਸਦ “ਜਾ
ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਨਾਇ ਰਚਾਵਹਿ, ਤੁਧੁ ਭਾਣੇ ਤੂੰ ਭਾਵਹਿ”
ਭਾਵ ਮਨ ਕਰਕੇ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਿਨਾ,
ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾ
“ਨਾਨਕੁ ਏਕ ਕਹੈ ਬੇਨੰਤੀ, ਹੋਰਿ
ਸਗਲੇ ਕੂੜੁ ਕਮਾਵਹਿ” ਬਾਕੀ ਸਭ ਤਾਂ ਜਨਮ
ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਣਾ ਭਾਵ ਮੁੜ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪੈਣਾ ਹੀ ਹੈ, ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ।
੨.”ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਤਾ ਵਾਵਹਿ ਗਾਵਹਿ…” -
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਲੋਕ `ਚ
“ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ”
ਵਾਲੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ
ਵੀ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ `ਚ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ
ਸਲੋਕ `ਚ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਕਰਣੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਆਣਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ
“ਸਗਲੇ ਕੂੜੁ ਕਮਾਵਹਿ” ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਉਂ ਕਿ
ਉਹ ਸਾਰੇ ਕਰਮ ਕਰਤੇ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਹਊਮੈ ਵੱਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬਾਣੀ ਆਸਾ
ਕੀ ਵਾਰ ਦੇ ਸਲੋਕ “ਲਖ
ਨੇਕੀਆ ਚੰਗਿਆਈਆ ਲਖ ਪੁੰਨਾ ਪਰਵਾਣੁ” `ਚ ਵੀ
ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ
“ਨਾਨਕ ਮਤੀ ਮਿਥਿਆ ਕਰਮੁ ਸਚਾ
ਨੀਸਾਣੁ” (ਪੰ: ੪੬੭) ਜਦਕਿ ਇਹ ਸਭ ਵੀ ਕਰਤੇ
ਦੀ ਰਜ਼ਾ `ਚ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਫ਼ਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ `ਚ।
ਕਰਤੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿਕ ਹੋ ਕੇ ਸੰਸਾਰਕ ਆਹਰਾਂ `ਚ ਲੱਗੇ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਫ਼ਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਹਉਮੈ
ਵੱਸ ਲੱਗੇ ਹੋਣਾ।
ਮ: ੧॥ ਜਾ ਤੂੰ ਵਡਾ, ਸਭਿ ਵਡਿਆਈਆ, ਚੰਗੈ ਚੰਗਾ ਹੋਈ॥ ਜਾ ਤੂੰ ਸਚਾ, ਤਾ
ਸਭੁ ਕੋ ਸਚਾ, ਕੂੜਾ ਕੋਇ ਨ ਕੋਈ॥ ਆਖਣੁ ਵੇਖਣੁ ਬੋਲਣੁ ਚਲਣੁ, ਜੀਵਣੁ ਮਰਣਾ ਧਾਤੁ॥ ਹੁਕਮੁ ਸਾਜਿ
ਹੁਕਮੈ ਵਿਚਿ ਰਖੈ, ਨਾਨਕ ਸਚਾ ਆਪਿ॥ ੨॥
{ਪੰਨਾ ੧੪੫}
ਪਦ ਅਰਥ:
—
ਜਾ ਤੂੰ…ਹੇ
ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਜੀ! । ਚੰਗੈ
ਚੰਗਾ ਹੋਈ…. ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਚੰਗੇ ਹੋ
ਇਸ ਲਈ ਚੰਗੇ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਚੰਗਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸਚਾ….
ਸਦਾ ਥਿਰ ਤੇ ਸਿਰਜਨ ਹਾਰ ਅਕਾਲਪੁਰਖ।
ਤਾ ਸਭੁ ਕੋ ਸਚਾ…ਸਾਰਿਆਂ
`ਚ ਤੂੰ ਆਪ ਵੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈਂ, ਸਾਰਿਆਂ `ਚ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਵੀ ਹੈਂ ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸੱਚੀ
ਹੈ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਧਾਤੁ—ਮਾਇਆ।
॥॥” ਆਖਣੁ ਵੇਖਣੁ ਬੋਲਣੁ ਚਲਣੁ, ਜੀਵਣੁ ਮਰਣਾ ਧਾਤੁ”॥ ਹੁਕਮੁ ਸਾਜਿ ਹੁਕਮੈ
ਵਿਚਿ ਰਖੈ, ਨਾਨਕ ਸਚਾ ਆਪਿ”
ਅਰਥ :
— “ਜਾ ਤੂੰ ਵਡਾ, ਸਭਿ
ਵਡਿਆਈਆ” ਹੇ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਜੀ! ਜਦੋਂ ਸਮੂਹ
ਰਚਨਾ ਦਾ ਸੱਚ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਹੀ ਵੱਡਾ ਭਾਵ ਜਗਤ ਦਾ ਕਰਤਾ ਵੀ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ, ਤਾਂ ਤੇ ਜਗਤ `ਚ
ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਭ ਤੇਰੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਵਡਿਆਈਆਂ ਹਨ।
“ਚੰਗੈ ਚੰਗਾ ਹੋਈ”
ਸਚ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ, ਕਿ ਚੰਗੇ (ਪ੍ਰਭੂ) ਤੋਂ ਸਦਾ ਚੰਗਿਆਈਆਂ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
“ਜਾ ਤੂੰ ਸਚਾ, ਤਾ ਸਭੁ ਕੋ ਸਚਾ, ਕੂੜਾ ਕੋਇ ਨ ਕੋਈ”
ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਯਕੀਨ ਬੱਝ ਜਾਏ ਕਿ ਤੂੰ
ਸੱਚਾ ਭਾਵ ਸਦਾ ਥਿਰ ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਪਾਲਨਾ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ, ਤਾਂ ਅਜਿਹੀ ਉਭਰ ਚੁੱਕੀ
ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਵੀ ਸੱਚਾ ਹੀ ਦਿੱਸਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਹਰੇਕ ਜੀਵ `ਚ ਵੀ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ
ਮੌਜੂਦ ਹੈਂ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜਿਹੀ ਉਭਰ ਚੁੱਕੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਸਮੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕੂੜਾ ਤੇ ਗ਼ਲਤ
ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ; ਅਥਵਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ `ਚੋਂ ਮੇਰ ਤੇਰ, ਵਿਤਕਰਿਆਂ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਵੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
“ਆਖਣੁ ਵੇਖਣੁ, ਬੋਲਣੁ, ਚਲਣੁ, ਜੀਵਣੁ ਮਰਣਾ”
ਇਸ ਲਈ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਜੋ ਕੁੱਝ ਦਿੱਸਦਾ ਜਾਂ ਆਖਿਆ ਤੇ
ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਲਕਿ ਸੰਸਾਰ ਤਲ `ਤੇ ਜਿਹੜੀ ਬੋਲਨ ਤੇ ਚਲਣ ਵਾਲੀ ਕਿਰਿਆ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਸਮੂਹ ਰਚਨਾ `ਚ ਜੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਤੇ ਉਸ `ਚ ਜਨਮ-ਮਰਨ ਭਾਵ ਉਤਪੱਤੀ ਤੇ ਬਿਨਾਸ
ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਚਲਦੀ ਹੈ,
“ਧਾਤੁ” ਇਹ ਸਭ ਕਰਤੇ
ਦੀ ਮਾਇਆ ਤੇ ਦੇਖਣ ਮਾਤ੍ਰ ਭਾਵ ਛਲਾਵਾ ਹੀ ਹੈ। ਕਰਤੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਇਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਜੂਦ ਕੁੱਝ ਵੀ
ਨਹੀਂ ਹੈ।
(ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸਾਰੇ ਦਾ ਮੂਲ
“ਜਾ ਤੂੰ ਵਡਾ, ਸਭਿ ਵਡਿਆਈਆ”
ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਤਾ ਆਪ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਜਾਂ
ਵੱਖਰਾ ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਰਚਨਾ ਰੂਪੀ ਇਹ ਸਭ ਵਡਿਆਈਆਂ ਵੀ ਉਸੇ ਦੀਆਂ ਹੀ ਹਨ)
“ਹੁਕਮੁ ਸਾਜਿ ਹੁਕਮੈ ਵਿਚਿ ਰਖੈ, ਨਾਨਕ ਸਚਾ ਆਪਿ”
ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਇਸ ਜਗਤ ਵਾਲੇ ਇਲਾਹੀ ਸੱਚ
ਨੂੰ ਬਿਆਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਸਾਰੀ ਖੇਡ, ਰਚਨਾ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਤੇ ਸਦਾ ਥਿਰ
ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਖੇਡ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਕਰਤਾ ਇਸ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਟਲ ਹੁਕਮ `ਚ
ਹੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰਾ ਜਗਤ ਜੋ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬਲਕਿ ਇਸ
ਜਗਤ `ਚ ਚਲਦੇ, ਫ਼ਿਰਦੇ, ਗਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰਦੇ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਅੰਦਰ ਜੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨਜ਼ਰ ਆ
ਰਹੀ ਹੈ ਇਹ ਸਭ ਦਿਖਾਵਾ ਮਾਤ੍ਰ ਕਰਤੇ ਦੀ ਮਾਇਆ ਹੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਕਰਤੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਇਸ ਸਾਰੇ ਦਾ ਆਪਣਾ
ਕੁੱਝ ਵੀ ਵਜੂਦ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਛਲਾਵਾ ਮਾਤ੍ਰ ਭਾਵ ਦਿਸਦਾ ਹੀ ਹੈ।
ਦੂਜਾ, ਇਹ ਸਭ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਕਰਤੇ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਵਿਸਤਾਰ ਹੈ। ਇਹੀ ਵੀ, ਚੂੰਕਿ
ਕਰਤਾ ਆਪ ਵਡਿਆਈਆਂ ਤੇ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਕੀਤੇ ਹੋਏ `ਚ ਵੀ ਖੋਟ ਨਹੀਂ
ਬਲਕਿ ਇਸ ਸਾਰੇ `ਚ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਜੂਦ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ `ਚ ਕੁੱਝ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਨੂੰ
ਗ਼ਲਤ ਤੇ ਕੂੜਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਤਾਂ ਤੇ ਸੰਕੋਚਵੇਂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ `ਚ ਨਿਰੋਲ ਸੱਚ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਮੂਹ ਰਚਨਾ
“ਹੁਕਮੁ ਸਾਜਿ ਹੁਕਮੈ
ਵਿਚਿ ਰਖੈ, ਨਾਨਕ ਸਚਾ ਆਪਿ” ਕਰਤੇ ਦੇ ਹੁਕਮ
ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ ਤੇ ਇਸ `ਚ ਕਰਤੇ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਾ ਹੀ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ।
ਪਉੜੀ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਨਿਸੰਗੁ, ਭਰਮਿ ਚੁਕਾਈਐ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਆਖੈ ਕਾਰ, ਸੁ
ਕਾਰ ਕਮਾਈਐ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਹੋਇ ਦਇਆਲੁ, ਤ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ॥ ਲਾਹਾ ਭਗਤਿ ਸੁ ਸਾਰੁ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਈਐ॥
ਮਨਮੁਖਿ ਕੂੜੁ ਗੁਬਾਰੁ, ਕੂੜੁ ਕਮਾਈਐ॥ ਸਚੇ ਦੈ ਦਰਿ ਜਾਇ, ਸਚੁ ਚਵਾਂਈਐ॥ ਸਚੈ ਅੰਦਰਿ ਮਹਲਿ, ਸਚਿ
ਬੁਲਾਈਐ॥ ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਸਦਾ ਸਚਿਆਰੁ, ਸਚਿ ਸਮਾਈਐ॥ ੧੫॥
{ਪੰਨਾ ੧੪੫}
ਪਦ ਅਰਥ:
—
ਸਤਿ…… ਸਦਾ ਥਿਰ।
ਸਤਿਗੁਰੁ…
ਸਦਾ ਥਿਰ ਗੁਰੂ, ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ।
ਸੇਵਿ….
ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਣਾ, ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ
ਕਮਾਈ ਕਰਣੀ, ਮੁਰੀਦ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਜੀਵਨ ਰਾਹ `ਤੇ ਚਲਣਾ।
ਨਿਸੰਗੁ—ਝਾਕਾ
ਉਤਾਰ ਕੇ, ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ, ਇੱਕ ਮਨ ਇੱਕ ਚਿੱਤ ਹੋ ਕੇ, ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ।
ਤ ….
ਤਾਂ ਹੀ, ਉਸ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ।
ਭਰਮਿ ਚੁਕਾਈਐ….
ਮਨ `ਚ ਭਰਮ ਭੁਲੇਖੇ ਸ਼ੰਕੇ ਸੁਆਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ।
ਲਾਹਾ—ਲਾਭ,
ਨਫ਼ਾ। ਸਾਰੁ—ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ,
ਉੱਤਮ, ਨਿਚੋੜ। ਭਗਤਿ…ਕਰਤੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ।
ਭਗਤਿ ਸੁ ਸਾਰੁ… ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ
ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਤੇ ਉੱਤਮ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਚਵਾਂਈਐ—ਬੋਲੀਐ।
ਸਚਿ—ਸਚੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਰਾਹੀਂ। ਸਚਿਆਰੁ—ਸੱਚ
ਦਾ ਵਪਾਰੀ।
ਅਰਥ:
— “ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ
ਨਿਸੰਗੁ, ਭਰਮਿ ਚੁਕਾਈਐ” ਜੇ ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ
ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨੀਏ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰੀਏ,
ਤਾਂ ਮਨ ਦੀ ਭਟਕਣਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਮਨ `ਚ ਭਰਮ ਭੁਲੇਖੇ, ਸ਼ੰਕੇ ਸੁਆਲ ਆਦਿ ਰਹਿੰਦੇ ਹੀ
ਨਹੀਂ।
“ਸਤਿਗੁਰ ਆਖੈ ਕਾਰ, ਸੁ ਕਾਰ ਕਮਾਈਐ”
ਇਸ ਲਈ ਜੀਵਨ `ਚ ਉਹੀ ਕੰਮ ਕਰਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸ਼ਬਦ
ਗੁਰੂ ਕਰਣ ਲਈ ਕਹੇ ਤੇ ਸਦਾ ਥਿਰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣ।
“ਸਤਿਗੁਰੁ ਹੋਇ ਦਇਆਲੁ, ਤ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ”
ਜੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਹਰ ਦੇ ਘਰ `ਚ ਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ
ਦੇਵੇ, ਤਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿਮਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ `ਚ ਜੁੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ
ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।
“ਲਾਹਾ ਭਗਤਿ ਸੁ ਸਾਰੁ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਈਐ”
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਭਾਵ
ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਇਆਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ ਉੱਤਮ ਤੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
“ਮਨਮੁਖਿ ਕੂੜੁ ਗੁਬਾਰੁ, ਕੂੜੁ ਕਮਾਈਐ”
ਜਦਕਿ ਮਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਟੁਰਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਨਿਰਾ ਕੂੜ ਦਾ
ਹਨੇਰਾ ਹੀ ਢੋਂਦਾ ਤੇ ਖੱਟਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਨਿਰੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
“ਸਚੇ ਦੈ ਦਰਿ ਜਾਇ, ਸਚੁ ਚਵਾਂਈਐ” ਜੇ ਸੱਚੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ `ਚ ਜੁੜ ਕੇ ਸਦਾ ਥਿਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ
ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬੋਲਚਾਲ, ਵਿਹਾਰ ਵੀ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉੱਤਮ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਹੋ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜੀਵਨ `ਚ ਟਿਕਾਅ ਆ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਅਨੰਦਮਈ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
“ਸਚੈ ਅੰਦਰਿ ਮਹਲਿ, ਸਚਿ ਬੁਲਾਈਐ” ਕਰਤੇ ਦੀ
ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦੀ ਬਰਕਤ ਨਾਲ, ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਸਕੀਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਮੌਤ ਤੋਂ
ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਕਰਤੇ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
“ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਸਦਾ ਸਚਿਆਰੁ, ਸਚਿ ਸਮਾਈਐ”
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਚੁ ਭਾਵ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ `ਚ ਜੁੜਣ ਨਾਲ, ਮਨੁੱਖ
ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ਲਈ ਭਾਵ ਸਦੀਵ ਕਾਲ ਲਈ
ਸਚਿਆਰ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਦਾ ਹੈ। ੧੫।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-ਪਉੜੀ
`ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੰਬਰਵਾਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ:-
(ੳ) ਜੇ ਕਰ ਮਨੁੱਖ ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ, ਜੀਵਨ `ਚ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ
ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਮਨ `ਚੋਂ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭਰਮ ਭੁਲੇਖੇ ਸ਼ੰਕੇ ਸੁਆਲ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(ਅ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ `ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਣ
ਨਾਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ, ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ
ਸਲਾਹ (ਕਰਤੇ ਦੇ ਨਾਮ) ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
(ੲ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਹੋਇਆਂ ਜੀਵਨ `ਚ ਵੱਡਾ ਲਾਭ ਇਹ ਹੁੰਦਾ
ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਵਾਲਾ ਉੱਤਮ ਤੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(ਸ) ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ, ਜਿਹੜੇ ਮਨਮੁਖ ਆਪਣੇ ਮਨ ਪਿਛੇ ਚਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ
ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੀ ਕਾਲਖ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਭਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ
ਇਹ ਕੂੜ ਭਾਵ ਅਗਿਆਨਤਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
(ਹ) ਸਚੇ ਦੇ ਦਰ ਨਾਲ ਜੁੜਣ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਬੋਲਚਾਲ, ਵਿਹਾਰ ਵੀ ਕਰਤੇ ਦੀ
ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਅਨੁਸਾਰ ਤੇ ਉੱਤਮ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(ਕ) ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮੌਤ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਕਰਤੇ `ਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(ਖ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਤੇ ਦੇ ਰੰਗ `ਚ ਰੰਗਿਆ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ, ਜੀਉਂਦੇ ਜੀਅ
ਵੀ ਸਦੀਵ ਕਾਲ ਲਈ ਸਚਿਆਰੇ ਦੀ ਪਦਵੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਕਰਤੇ `ਚ ਹੀ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਹੋਇਆ
ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਪਉੜੀ ਤੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ-
ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ
ਕਿ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਆਹਰਾਂ `ਚ ਲਗਾ ਰਹਿ ਕੇ ਜਨਮ ਬਤੀਤ
ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜਨਮ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੰਸਾਰਕ ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ ਕਰਦੇ ਲਿਵ ਕਰਕੇ
ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ `ਚ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਤੇ
ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜਿਤਨੇ ਵੀ ਰੰਗ
ਤਮਾਸ਼ੇ ਤੇ ਚਲਣ ਹਨ ਇਹ ਸਭ, ਸਦਾ ਥਿਰ ਇਕੋ ਇੱਕ ਕਰਤੇ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹਨ ਤੇ ਸਾਰੇ `ਚ ਕਰਤੇ ਦੀ
ਮੌਜੂਦਗੀ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੀ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕਰਤੇ ਦੀ ਮਾਇਆ, ਛੱਲ ਤੇ ਦਿਖਾਵਾ ਹੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ
ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਇਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਕਰਤੇ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਤੇ ਉਸ ਦੇ
ਹੁਕਮ `ਚ ਬੱਝੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਉੜੀ ਵੀ ਇਸੇ ਸਲੋਕਾਂ ਵਿਚਲੇ ਵੇਰਵੇ ਦਾ ਹੀ ਸੰਖੇਪ ਹੈ ਭਾਵ
ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਤੇ ਕਰਤੇ ਦੀ
ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਜੀਵਨ ਰਹਿਣੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਕਰਤੇ
`ਚ ਅਭੇਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਸੇ `ਚ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਦੂਜੇ, ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ
ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤੇ ਮਨਮਤੀਏ ਰਹਿ ਕੇ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਜੀਊਂਦੇ
ਜੀਅ ਵੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੀ ਕਾਲਖ ਨਾਲ ਭਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਂਜ ਵੀ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਹੀ ਜਾਂਦੇ
ਹਨ। (ਚਲਦਾ)
#21 MkV.GVDs21.15.04.12#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Majh Ki Vaar M:1 GVD & Steek” being
loaded in instalments. Otherwise
All the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based
by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are
reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki
Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost
i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred
copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat
Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony,
Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S
Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |