| . |
|
☬ ੴਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ☬
ਵਾਰ ਮਾਝ ਕੀ, ਮਹਲਾ ੧-ਸਟੀਕ
(ਪੰ: ੧੩੭- ੧੫੮)
(ਲੋੜੀਂਦੀ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
(ਕਿਸ਼ਤ ੭)
ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ, ਦਿੱਲੀ, ਪ੍ਰਿਂਸੀਪਲ
ਗੁਰਮੱਤ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ, ਦਿੱਲੀ,
ਮੈਂਬਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਦਿ: ਸਿ: ਗੁ: ਪ੍ਰ: ਕਮੇਟੀ, ਦਿੱਲੀ: ਫਾਊਂਡਰ
(ਮੋਢੀ) ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਲਹਿਰ ਸੰਨ 1956
(ਲੜੀ ਜੋੜਣ ਲਈ, ਸਟੀਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰੋ ਜੀ)
(ਪਉੜੀ ਨੰ: ੨ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ, ਸਲੋਕਾਂ ਸਮੇਤ)
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧॥ ਜੀਉ ਪਾਇ ਤਨੁ ਸਾਜਿਆ ਰਖਿਆ ਬਣਤ ਬਣਾਇ॥ ਅਖੀ ਦੇਖੈ ਜਿਹਵਾ
ਬੋਲੈ ਕੰਨੀ ਸੁਰਤਿ ਸਮਾਇ॥ ਪੈਰੀ ਚਲੈ ਹਥੀ ਕਰਣਾ ਦਿਤਾ ਪੈਨੈ ਖਾਇ॥ ਜਿਨਿ ਰਚਿ ਰਚਿਆ ਤਿਸਹਿ ਨ
ਜਾਣੈ ਅੰਧਾ ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ॥ ਜਾ ਭਜੈ ਤਾ ਠੀਕਰੁ ਹੋਵੈ ਘਾੜਤ ਘੜੀ ਨ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਨਾਹਿ ਪਤਿ
ਪਤਿ ਵਿਣੁ ਪਾਰਿ ਨ ਪਾਇ॥ ੧ ॥
ਮਃ ੨॥ ਦੇਂਦੇ ਥਾਵਹੁ ਦਿਤਾ ਚੰਗਾ ਮਨਮੁਖਿ ਐਸਾ ਜਾਣੀਐ॥ ਸੁਰਤਿ ਮਤਿ
ਚਤੁਰਾਈ ਤਾ ਕੀ ਕਿਆ ਕਰਿ ਆਖਿ ਵਖਾਣੀਐ॥ ਅੰਤਰਿ ਬਹਿ ਕੈ ਕਰਮ ਕਮਾਵੈ ਸੋ ਚਹੁ ਕੁੰਡੀ ਜਾਣੀਐ॥ ਜੋ
ਧਰਮੁ ਕਮਾਵੈ ਤਿਸੁ ਧਰਮ ਨਾਉ ਹੋਵੈ ਪਾਪਿ ਕਮਾਣੈ ਪਾਪੀ ਜਾਣੀਐ॥ ਤੂੰ ਆਪੇ ਖੇਲ ਕਰਹਿ ਸਭਿ ਕਰਤੇ
ਕਿਆ ਦੂਜਾ ਆਖਿ ਵਖਾਣੀਐ॥ ਜਿਚਰੁ ਤੇਰੀ ਜੋਤਿ ਤਿਚਰੁ ਜੋਤੀ ਵਿਚਿ ਤੂੰ ਬੋਲਹਿ ਵਿਣੁ ਜੋਤੀ ਕੋਈ
ਕਿਛੁ ਕਰਿਹੁ ਦਿਖਾ ਸਿਆਣੀਐ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਦਰੀ ਆਇਆ ਹਰਿ ਇਕੋ ਸੁਘੜੁ ਸੁਜਾਣੀਐ॥ ੨ ॥
ਪਉੜੀ॥ ਤੁਧੁ ਆਪੈ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇ ਕੈ ਤੁਧੁ ਆਪੈ ਧੰਧੈ ਲਾਇਆ॥ ਮੋਹ ਠਗਉਲੀ ਪਾਇ
ਕੈ ਤੁਧੁ ਆਪਹੁ ਜਗਤੁ ਖੁਆਇਆ॥ ਤਿਸਨਾ ਅੰਦਰਿ ਅਗਨਿ ਹੈ ਨਹ ਤਿਪਤੈ ਭੁਖਾ ਤਿਹਾਇਆ॥ ਸਹਸਾ ਇਹੁ
ਸੰਸਾਰੁ ਹੈ ਮਰਿ ਜੰਮੈ ਆਇਆ ਜਾਇਆ॥ ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਮੋਹੁ ਨ ਤੁਟਈ ਸਭਿ ਥਕੇ ਕਰਮ ਕਮਾਇਆ॥ ਗੁਰਮਤੀ
ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਸੁਖਿ ਰਜਾ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਇਆ॥ ਕੁਲੁ ਉਧਾਰੇ ਆਪਣਾ ਧੰਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ॥ ਸੋਭਾ ਸੁਰਤਿ
ਸੁਹਾਵਣੀ ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਚਿਤੁ ਲਾਇਆ॥ ੨ ॥
(ਸਟੀਕ ਪਉ: ੨-ਲੋੜੀਂਦੇ ‘ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਸਹਿਤ)
ਸਲੋਕ ਮ: ੧॥ ਜੀਉ ਪਾਇ ਤਨੁ ਸਾਜਿਆ ਰਖਿਆ ਬਣਤ ਬਣਾਇ॥ ਅਖੀ ਦੇਖੈ ਜਿਹਵਾ
ਬੋਲੈ ਕੰਨੀ ਸੁਰਤਿ ਸਮਾਇ॥ ਪੈਰੀ ਚਲੈ ਹਥੀ ਕਰਣਾ ਦਿਤਾ ਪੈਨੈੑ ਖਾਇ॥ ਜਿਨਿ ਰਚਿ ਰਚਿਆ ਤਿਸਹਿ ਨ
ਜਾਣੈ, ਅੰਧਾ ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ॥ ਜਾ ਭਜੈ ਤਾ ਠੀਕਰੁ ਹੋਵੈ ਘਾੜਤ ਘੜੀ ਨ ਜਾਇ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਨਾਹਿ
ਪਤਿ, ਪਤਿ ਵਿਣੁ ਪਾਰਿ ਨ ਪਾਇ॥ ੧॥
ਪਦ ਅਰਥ :
—ਜੀਉ—ਜਿੰਦ। ਤਨੁ—ਸਰੀਰ। ਬਣਤ—ਘਾੜਤ (ਮਨੁੱਖਾ
ਸਰੀਰ ਦੀ ਘਾੜਤ)। ਅਖੀ—ਅੱਖੀਂ, ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ। ਕੰਨੀ—ਕੰਨੀਂ, ਕੰਨਾਂ `ਚ। ਸੁਰਤਿ—ਸੁਣਨ ਦੀ ਸੱਤਿਆ।
ਸਮਾਇ—ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਦਿਤਾ… ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀਆਂ ਬੇਅੰਤ ਦਾਤਾਂ। ਜਿਨਿ ਰਚਿ ਰਚਿਆ …
ਜਿਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਇਸ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅੰਧੁ—ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਕੰਮ, ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ
ਸ਼ਿਕਾਰ। ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ-ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਚਲਾਈ ਤੇ ਖਿੱਚੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਾ
ਭਜੈ ਤਾ ਠੀਕਰੁ ਹੋਵੈ… ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ `ਤੇ ਇਹੀ ਸਰੀਰ ਮਿਟੀ ਦਾ ਢੇਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਘਾੜਤ ਘੜੀ ਨ
ਜਾਇ… ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਮੁਰਦਾ ਹਇਆ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਰੀਰ ਜੋ ਅਜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ
ਪੂਰੀ ਪਹਿਚਣ `ਚ ਸਾਹਮਣੇ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ `ਚ ਸਮ੍ਰਥਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ
ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਙ ਚਲਦਾ, ਫ਼ਿਰਦਾ, ਵੇਖਦਾ, ਸੁਣਦਾ, ਬੋਲਦਾ ਤੇ ਸੁਰਤ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਪਾਰਿ ਨਾ
ਪਾਇ—ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਲੰਘਦਾ, ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਭਾਵ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਜਿਸ
ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਤਿ—ਇੱਜ਼ਤ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ,
ਕਰਤੇ ਦੇ ਦਰ `ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋਣਾ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੋਟ-
ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਮੂਲ ਤੇ ਸਿਧੇ ਅਰਥਾਂ
ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਨੋਟ
ਨੂੰ ਧਿਆਨ `ਚ ਰਖਣ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਵ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਵਾਰਤਕ ਰੂਪ
ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਉਸ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਕੁੱਝ ਲੁਪਤ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਂਝ ਇਸ
`ਚ ਵੀ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਤਮਕ, ਤੇ ਅਗਾਧ ਬੋਧ ਇਲਾਹੀ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ
ਵਾਰਤਕ ਰੂਪ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਯੋਗ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਨਿਰਮਲ ਭਉ `ਚ ਰਹਿੰਦੇ
ਹੋਏ (ਵਾਧੂ ਵਿਆਖਿਆ ਤੋਂ ਵੀ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ) ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਵ ਰਚਨਾ ਵਾਲੀ ਉਹ ਲੋੜ ਇਥੇ ਵੀ ਲਾਗੂ
ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਵੀ ਕੇਵਲ ਉਸ ਲਈ, ਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਘਟ ਤੋਂ ਘਟ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ
ਮੂਲ ਅਰਥ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣ। ਜਦਕਿ ਇਹ, ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥ
ਕਰਣ ਸਮੇਂ ਪੰਥ ਦੀ ਚਲਦੀ
ਫ਼ਿਰਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ
ਨੇ ਵੀ ਬਰੈਕਟਾਂ ਦੀ ਟੇਕ ਲੈ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਕਾਵ ਤੋਂ ਵਾਰਤਕ `ਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਇਸੇ ਲੋੜ ਨੂੰ
ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਆਸ ਹੈ ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਸੰਪੂਰਣ ਸਟੀਕ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲੇ ਕਾਲਮਾ `ਚ ਇਸ ਵੇਰਵੇ
ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਧਿਆਨ `ਚ ਰਖਣ ਗੀਆਂ।
ਅਰਥ :
— (ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ) ਜਿੰਦ ਪਾ ਕੇ (ਮਨੁੱਖ ਦਾ) ਸਰੀਰ
ਘੜਿਆ ਹੈ। ਕਰਤੇ ਨੇ ਕਿਆ ਸੋਹਣੀ ਤੇ ਵਧੀਆ ਇਸ ਦੀ ਘਾੜਤ ਘੜੀ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ,
ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ, ਜੀਭ ਨਾਲ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕੰਨਾਂ `ਚ ਸੁਣਨ ਦੀ ਸੱਤਿਆ ਭਾਵ ਤਾਕਤ
ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਭਕੁਝ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ
ਖਾਂਦਾ ਪਹਿਣਦਾ ਭਾਵ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬੇਅੰਤ ਦਾਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜੀਵਨ ਭਰ ਵਰਤਦਾ ਵੀ ਹੈ।
ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਕਰਤੇ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ
ਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਆਰਿਆ, ਜਨਮ ਲੈਣ ਬਾਅਦ ਮਨੁੱਖ, ਉਸ ਦਾਤੇ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਅਗਿਆਨੀ ਤੇ
ਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਕੋਰਾ ਮਨੁੱਖ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਗਿਆਨੀ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ ਔਝੜੇ ਤੇ
ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਰਹਿਕੇ, ਭਟਕਣਾ `ਚ ਹੀ, ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਤੀਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਫ਼ਿਰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਰੂਪ ਭਾਂਡਾ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਠੀਕਰਾ ਭਾਵ
ਕੇਵਲ ਮਿਟੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੰਮ ਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਰਦਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਮਨੁੱਖ
ਦਾ ਸਰੀਰ ਜੋ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਪਛਾਣ `ਚ ਸਾਹਮਣੇ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ
ਮਨੁੱਖ `ਚ ਸਮ੍ਰਥਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਙ ਚਲਦਾ-ਫ਼ਿਰਦਾ, ਵੇਖਦਾ,
ਸੁਣਦਾ, ਬੋਲਦਾ, ਤੇ ਸੁਰਤ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਜੋ ਕਰਤੇ
ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਘੜੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਮੁੜ ਮਨੁੱਖ ਪਾਸੋਂ ਨਹੀਂ ਘੜੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।
ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਅਗਿਆਨੀ ਮਨੁੱਖ, ਗੁਰੂ
ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਪੈ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਕਰ
ਸਕਦਾ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਕੁਰਾਹੇ
ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਇਸ ਜਨਮ ਨੂੰ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ
ਨੂੰ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਜੀਵਨ ਭਰ ਉਝੜ ਪਿਆ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਸਹਿੰਦਾ ਤੇ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਜਦਕਿ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ੧।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ- ਗੁਰਬਾਣੀ
ਅਨੁਸਾਰ ਪਿਛਲਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਬਿਰਥਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ `ਚ ਕਰਤੇ ਦੇ ਨਿਆਂ `ਚ, ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ
ਜੂਨਾਂ-ਗਰਭਾਂ ਭੁਗਤਾਉਣ ਬਾਅਦ ਹੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲੀ ਵਾਰੀ ਤੇ ਅਵਸਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਠੀਕ
ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਅੱਜ ਕਰਤੇ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ
ਦਾ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਬਾਕੀ ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਜੂਨਾਂ `ਚ ਇੱਕ ਵੀ
ਅਜਿਹੀ ਜੂਨ ਨਹੀਂ ਜਿੱਥੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਪੱਖੀ ਦਿਮਾਗ਼ ਤੇ ਸਰੀਰ ( multiple
usable mind & well balanced body) ਪ੍ਰਾਪਤ
ਹੋਣ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖ ਜੂਨ ਵਾਲਾ ਸਰੀਰ ਤੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਹੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਿ ਜੀਵ,
“ਅਵਰ ਜੋਨਿ ਤੇਰੀ
ਪਨਿਹਾਰੀ॥ ਇਸੁ ਧਰਤੀ ਮਹਿ ਤੇਰੀ ਸਿਕਦਾਰੀ”
(ਪੰ: ੪੭੩) ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਤਾਂ ਕਰਤਾ ਹੀ
ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਬਿਰਥਾ ਕੀਤੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ ਘਟ ਜਾਂ ਵਧ ਤੇ
ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਜੂਨਾਂ ਭੋਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੀਵ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਵਾਲਾ ਦੁਰਲਭ ਤੇ ਅਮੁਲਾ ਅਵਸਰ
ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਫ਼ਿਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਬਾਕੀ ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਜੂਨਾਂ,
ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦੇ ਬਿਰਥਾ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਜਨਮ ਦਾ ਕੇਵਲ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮੂਹ
ਜੂਨਾਂ ਸਮੇਂ, ਕਰਤੇ ਵੱਲੋਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਤੇ ਜਿਹੜੀ ਜੂਨ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੂਨਾਂ ਸਮੇਂ ਜੀਵ
ਆਪਣੀ ਇਛਾ ਨਾਲ ਸੱਜੇ-ਖਬੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ੁਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਜੂਨਾਂ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ
ਸਮੇਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਤੇ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ `ਚ
(Cells & Packages)
ਹੀ ਕੋਠਰੀਆਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਲਕਿ ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਜੀਵ ਨੂੰ
ਜ਼ਬਾਨ ਵੀ ਗੁੰਗੀ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ (ਜਨਮ) ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ
“ਅੰਦਰਿ ਰਾਜਾ ਤਖਤੁ ਹੈ ਆਪੇ ਕਰੇ
ਨਿਆਉ” (ਪੰ: ੧੦੪੨) ਜਦੋਂ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸ ਦਾ
ਵਾਧਾ ਘਾਟਾ ਤੇ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਵੀ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕੋ ਇੱਕ ਜਨਮ ਹੈ ਜਦੋਂ ਜੀਵ ਸਾਧਸੰਗਤ
`ਚ ਆ ਕੇ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਇਸ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਗੁਰਮੁਖ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ
ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਦਾ ਲਈ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ
ਉਲਟ, ਮਨਮੁਖਤਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਅ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਫ਼ਿਰ ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖ, ਜੀੳਂੂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ
ਕਰਤੇ `ਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਕੇ ਅਨੰਦ ਮਈ, ਟਿਕਾਅ ਵਾਲਾ, ਵਿਕਾਰ-ਚੰਤਾ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਹਿਤ ਤੇ ਸੰਤੋਖੀ, ਜੀਵਨ
ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਲਕਿ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੇ। ਜਦਕਿ ਮਨਮੁਖ
ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਵਿਕਾਰਾਂ, ਚਿੰਤਾਵਾਂ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਬਲਕਿ ਗੁਣਾਹਾਂ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ
ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁੜ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਸਲੋਕ `ਚ ਵੀ ਗੁਰਦੇਵ ਇਹੀ ਫ਼ੁਰਮਾਅ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਤਾਂ
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜੂਨ, ਭਾਵ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਵਾਲਾ ਅਵਸਰ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜਨਮ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਮਨੁੱਖ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ
“ਜਿਨਿ ਰਚਿ ਰਚਿਆ ਤਿਸਹਿ ਨ ਜਾਣੈ, ਅੰਧਾ ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ”
ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ `ਚ ਹੀ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ
ਤੇ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਇਕੋ ਹੀ ਢੰਗ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਹੈ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲ ਕਰਣਾ।
ਉਪ੍ਰੰਤ
“ਨਾਨਕ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਨਾਹਿ ਪਤਿ, ਪਤਿ
ਵਿਣੁ ਪਾਰਿ ਨ ਪਾਇ” ਭਾਵ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ
ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਜੀਵ, ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਵਾਂਝਾ ਹੀ
ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ `ਚ ਹੀ ਡੁਬਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਮਮੁੰਦਰ `ਚ ਡੁਬਣ ਦੇ ਅਰਥ
ਹਨ, ਜੀਊਂਦੇ ਜੀਅ ਵੀ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਚ ਡੁੱਬੇ ਰਹਿਣਾ। ਫ਼ਿਰ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਮਨਮੁਖ ਮੁੜ
ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
ਮ: ੨॥ ਦੇਂਦੇ ਥਾਵਹੁ ਦਿਤਾ ਚੰਗਾ, ਮਨਮੁਖਿ ਐਸਾ ਜਾਣੀਐ॥ ਸੁਰਤਿ ਮਤਿ
ਚਤੁਰਾਈ ਤਾ ਕੀ, ਕਿਆ ਕਰਿ ਆਖਿ ਵਖਾਣੀਐ॥ ਅੰਤਰਿ ਬਹਿ ਕੈ ਕਰਮ ਕਮਾਵੈ, ਸੋ ਚਹੁ ਕੁੰਡੀ ਜਾਣੀਐ॥ ਜੋ
ਧਰਮੁ ਕਮਾਵੈ ਤਿਸੁ ਧਰਮੁ ਨਾਉ ਹੋਵੈ, ਪਾਪਿ ਕਮਾਣੈ ਪਾਪੀ ਜਾਣੀਐ॥ ਤੂੰ ਆਪੇ ਖੇਲ ਕਰਹਿ ਸਭਿ ਕਰਤੇ,
ਕਿਆ ਦੂਜਾ ਆਖਿ ਵਖਾਣੀਐ॥ ਜਿਚਰੁ ਤੇਰੀ ਜੋਤਿ, ਤਿਚਰੁ ਜੋਤੀ ਵਿਚਿ ਤੂੰ ਬੋਲਹਿ, ਵਿਣੁ ਜੋਤੀ ਕੋਈ
ਕਿਛੁ ਕਰਹਿ ਦਿਖਾ ਸਿਆਣੀਐ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਦਰੀ ਆਇਆ ਹਰਿ ਇਕੋ ਸੁਘੜੁ ਸੁਜਾਣੀਐ॥ ੨॥ {ਪੰਨਾ
੧੩੮}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਦੇਂਦੇ
ਥਾਵਹੁ—ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨਾਲੋਂ। ਦਿਤਾ ਚੰਗਾ… ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਰਤੇ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀਆਂ
ਦਿਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਦਾਤਾਂ ਚ ਹੀ ਉਲਝੇ ਰਹਿਣਾ। ਸੁਰਤਿ—ਸੂਝ। ਮਤਿ—ਅਕਲ। ਕਿਆ ਕਰਿ ਆਖਿ—ਕਿਆ ਆਖਿ ਕਰਿ?
ਕੀ ਆਖ ਕੇ? ਕਿੰਨ੍ਹਾਂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਨਾਲ? ਅਜਿਹੇ ਨਾ ਸ਼ੁਕਰੇ ਨੂੰ। ਅੰਤਰਿ ਬਹਿ ਕੈ—ਅੰਦਰ ਬੈਠ ਕੇ, ਲੁਕ
ਕੇ, ਪਰਦੇ `ਚ। ਪਾਪਿ ਕਮਾਣੈ—ਜੇ ਮੰਦੇ ਕੰਮ ਕਰੀਏ ਕੁਕਰਮ ਕਰੀਏ। ਚਹੁ ਕੁੰਡੀ—ਚਹੁਆਂ ਕੂਟਾਂ `ਚ,
ਹਰ ਪਾਸੇ।
ਤੂੰ ਆਪੇ ਖੇਲ ਕਰਹਿ ਸਭਿ ਕਰਤੇ, ਕਿਆ ਦੂਜਾ ਆਖਿ ਵਖਾਣੀਐ… ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਇਹ ਸਭ
ਖੇਡਾਂ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਹਨ ਭਾਵ ਜੀਵਨ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਮਨਮੁਖ ਹੋਣਾ ਵੀ ਕਰਤੇ ਦੇ ਨਿਆਂ `ਚ
ਹੀ ਹੈ। ਜਿਚਰੁ ਤੇਰੀ ਜੋਤਿ, ਤਿਚਰੁ ਜੋਤੀ ਵਿਚਿ ਤੂੰ ਬੋਲਹਿ… ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਕਿਸੇ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਤੇਰਾ
ਨੂਰ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਾ ਉਂਨੀਂ ਦੇਰ ਹੀ ਉਸ ਸਰੀਰ ਦਾ ਚਲਣ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦਿਖਾ— ਦੇਖਾਂ, ਵੇਖਾਂ।
ਵਿਣੁ ਜੋਤੀ ਕੋਈ ਕਿਛੁ ਕਰਹਿ ਦਿਖਾ ਸਿਆਣੀਐ… ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰੋਂ ਉਸ ਕਰਤੇ ਦੀ ਜੋਤ ਅੱਡ ਹੋ
ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਬਹੁਤ ਸਿਆਣਾ ਵੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਚਲਦਾ-ਫ਼ਿਰਦਾ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾ ਸਕਦਾ।
ਅਰਥ:
—ਮਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਟੁਰਣ ਵਾਲੇ ਮਨਮੁਖ ਦੀ ਇਹ
ਪਹਿਚਾਣ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਨਾਲ ਤਾਂ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਦਾਤੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ
ਪਹਿਚਾਣਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੂਝ, ਅਕਲ ਤੇ ਸਿਆਣਪ ਅਜਿਹੇ ਨੀਵੇਂ ਤਲ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨੂੰ
ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ `ਚ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਵਲੋ ਭਾਵੇਂ ਲੁਕ ਕੇ ਤੇ ਅੰਦਰ
ਬੈਠ ਕੇ ਵੀ ਕੁਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਉਹ ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਕੁਕਰਮ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰ ਥਾਂ
ਨਸ਼ਰ ਕਰਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਨੇਮ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਭਲਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ,
ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਧਰਮੀ’ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੰਦੇ ਕੰਮ ਕੀਤਿਆਂ ਮਨੁੱਖ ਮੰਦਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਇਸ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਾਹਿਰਾ ਧਰਮੀ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਜ਼ਰੂਰ ਗੁਰਮੁਖ ਹੀ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਮਨਮੁਖ ਦਾ
ਹੀ ਦੂਜਾ ਰੂਪ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਕਿਉਂਕਿ ਇਥੇ ਵਿਸ਼ਾ ਹੀ ਮਨਮੁਖ ਦਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਧਰਮੀ ਦਾ
ਮਤਲਬ ਵੀ ਕਰਮ ਕਾਂਡੀ ਹੀ ਹੈ ਭਾਵ ਜ਼ਾਹਿਰਾ ਧਰਮੀ ਪਰ ਹਉਮੈ ਗ੍ਰਸਤ ਅਥਵਾ ਸੱਚ ਧਰਮ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਤੇ
ਅਗਿਆਨੀ)।
ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਸਾਰੇ ਕੋਤਕ ਤਾਂ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈਂ ਤੇ ਇਹ
ਸਾਰੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਵੀ ਤੇਰੀਆਂ ਹੀ ਹਨ ਭਾਵ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਰਕੇ ਮਨਮੁਖ ਹੋਣਾ ਵੀ ਤੇਰੇ ਸੱਚ
ਨਿਆਂ `ਚ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਜੀਵਾਂ ਅੰਦਰ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤੇਰੀ ਜੋਤਿ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ
ਉਨਾਂ ਚਿਰ ਹਰੇਕ ਸਰੀਰ `ਚ ਜੋਤਿ ਰੂਪ ਹੋ ਕੇ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਵਰਤਦਾ ਤੇ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾਂ ਹੈਂ।
ਉਪ੍ਰੰਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰੋਂ ਜਦੋਂ ਤੇਰੀ ਜੋਤਿ ਅੱਡ ਹੋ ਜਾਏ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ
ਸਕਦਾ। ਭਾਵ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰੋਂ ਤੇਰੀ ਜੋਤ ਹੀ ਅੱਡ ਹੋ ਜਾਏ ਤਾਂ ਕੋਈ ਸਿਆਣੇ ਤੋਂ ਸਿਆਣਾ
ਮਨੁੱਖ ਵੀ (ਡਾਕਟਰ ਹਕੀਮ ਆਦਿ) ਉਸ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਚਲਦਾ-ਫ਼ਿਰਦਾ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾ ਸਕਦਾ।
ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨਮੁਖ ਦੇ ਉਲਟ ਗੁਰਮੁਖ
ਦਾ ਇਹੀ ਫ਼ਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ
“ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਦਰੀ ਆਇਆ ਹਰਿ ਇਕੋ ਸੁਘੜੁ ਸੁਜਾਣੀਐ”
ਗੁਰਮੁਖ ਨੂੰ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ `ਚ ਕਰਤੇ ਦੇ ਹੀ ਦੀਦਾਰੇ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ। ਗੁਰਮੁਖ, ਮਨਮੁਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਤੇ ਤੋਂ ਮਨੁਕਰ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁੰਚਦਾ
ਬਲਕਿ ਸੁਆਸ ਸੁਆਸਾ ਕਰਤੇ ਦੇ ਸ਼ੁਕਰਾਣੇ `ਚ ਹੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦਾ ਤੇ ਸਰੀਰ ਸਮੇਤ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦਾਤਾਂ
ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦਾ ਹੈ। ੨।
ਗੁਰਮੱਤ ਵਿਚਾਰ ਦਰਸ਼ਨ-
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਹਮਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਵੱਡਾ ਫ਼ਰਕ ਦੋਨਾਂ
ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ `ਚ ਹੈ ਜਦਕਿ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ ਲਗਭਗ ਦੋਨਾਂ `ਚ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਕ
ਪਾਸੇ ਮਨਮੁਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਕਿ ਕਰਤਾ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ
ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਜੂਨਾਂ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਇੰਨਾ ਸੋਹਣਾ ਸੁਣੱਖਾ ਸਰੀਰ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਉਹੀ ਮਨੁੱਖ, ਜਨਮ
ਲੈ ਕੇ ਦੂਜੀਆਂ ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬੇਅੰਤ ਸਰੀਰਕ ਵਾਧਿਆਂ ਸਮੇਤ, ਕਰਤੇ ਦੀਆਂ ਬੇਅੰਤ ਦਾਤਾਂ ਨੂੰ
ਤਾਂ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਮਨਮੁਖ ਰਹਿ ਕੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਸ ਸਲੋਕ `ਚ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ
“ਜਿਨਿ ਰਚਿ ਰਚਿਆ ਤਿਸਹਿ ਨ ਜਾਣੈ
ਅੰਧਾ ਅੰਧੁ ਕਮਾਇ” ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ
ਉਸੇ ਲਈ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੈ
“ਦੇਂਦੇ ਥਾਵਹੁ ਦਿਤਾ ਚੰਗਾ ਮਨਮੁਖਿ ਐਸਾ ਜਾਣੀਐ॥ ਸੁਰਤਿ ਮਤਿ ਚਤੁਰਾਈ ਤਾ ਕੀ ਕਿਆ ਕਰਿ ਆਖਿ
ਵਖਾਣੀਐ”।
ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਗੁਰਦੇਵ, ਮਨਮੁਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਪਖਾਂ
ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨਮੁਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਇਹ ਦੋ ਪੱਖ ਹਨ; ਪਹਿਲਾ ਇਹ ਕਿ ਅਜਿਹਾ
ਮਨਮੁਖ ਜੋ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਹੀ ਕੁਕਰਮੀ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਕੁਕਰਮ ਚਾਹੇ ਉਹ ਲੁਕ ਛਿਪ ਕੇ ਤੇ ਪਰਦੇ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ
ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਕੁਕਰਮ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ `ਚ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਮਣੇ ੳੇੁਘੜ ਹੀ ਆਉਂਦੇ
ਹਨ, ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨਮੁਖ ਦਾ ਹੀ ਇਹ ਰੂਪ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨਮੁਖ ਜ਼ਾਹਿਰਾ ਤਾਂ
ਵੱਡਾ ਧਰਮੀ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੋਕਾਈ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ‘ਧਰਮੀ ਪੁਰਖ’ ਕਰਕੇ ਹੀ ਜਾਣਦੀ ਤੇ
ਪਹਿਚਾਣਦੀ ਹੈ। ਜਦਕਿ ਮਨਮਤੀਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਵੀ ਮੂਲੌਂ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਹਉਮੈ ਆਦਿ
ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਗ੍ਰਸਿਆ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਕਰ ਉਤਨਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਵੀ ਸੱਚ ਧਰਮ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਬਹੁਤਾ
ਕਰਕੇ ਕਰਮਕਾਂਡੀ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਵੱਡੇ ਕੁਕਰਮੀ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਅਜਿਹੇ ਧਰਮੀ ਤੇ
ਕਰਮਕਾਂਡੀ ਮਨਮੁਖਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹੀ ਵਿਗਾੜ ਹੁੰਦੇ ਹੈ।
ਉਸੇ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ
“ਨਾਨਕ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਨਾਹਿ ਪਤਿ ਪਤਿ
ਵਿਣੁ ਪਾਰਿ ਨ ਪਾਇ”
ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਵਿਹੂਣਾ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ, ਮਨਮੁੱਖ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ
ਉਝੜੇ ਪਿਆ ਤੇ ਖੁਆਰੀ `ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਬਿਤਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅਜਿਹਾ ਮਨਮੁਖ
ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮੁੜ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਜੂਨਾਂ ਗਰਭਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਮਨਮੁਖ ਦੇ ਹਸ਼ਰ ਦੇ ਉਲਟ ਗੁਰਮੁਖ
ਬਾਰੇ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ “ਨਾਨਕ
ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਦਰੀ ਆਇਆ ਹਰਿ ਇਕੋ ਸੁਘੜੁ ਸੁਜਾਣੀਐ”
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਹਿਲੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਜਿਸ ਲਈ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੈ
“ਜਾ ਭਜੈ ਤਾ ਠੀਕਰੁ ਹੋਵੈ ਘਾੜਤ ਘੜੀ
ਨ ਜਾਇ” ਦੂਜੇ ਸਲੋਕ `ਚ ਉਸੇ ਲਈ ਹੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੈ
“ਜਿਚਰੁ ਤੇਰੀ ਜੋਤਿ ਤਿਚਰੁ
ਜੋਤੀ ਵਿਚਿ ਤੂੰ ਬੋਲਹਿ, ਵਿਣੁ ਜੋਤੀ ਕੋਈ ਕਿਛੁ ਕਰਿਹੁ ਦਿਖਾ ਸਿਆਣੀਐ।
ਜਦਕਿ ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ `ਚ ਨਿਰਣੇ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ
ਬਿਨਾ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਪਾਇਆਂ ਨਹੀਂ। ਦੂਜਾ ਇਹ ਕਿ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਕਰਤੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੰਭਾਲ `ਚ ਹੈ
ਅਤੇ ਇਥੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜੋ ਮਨਮੁਖ ਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਵਾਲੀ ਵੰਡ ਹੈ ਉਹ ਵੀ
“ਤੂੰ ਆਪੇ ਖੇਲ ਕਰਹਿ ਸਭਿ ਕਰਤੇ,
ਕਿਆ ਦੂਜਾ ਆਖਿ ਵਖਾਣੀਐ” ਅਨੁਸਾਰ
ਮਨੁੱਖ-ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਰਹਿਣੀ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਕਸਵਟੀ `ਤੇ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸਚੇ ਨਿਆਂ `ਚ ਹੀ
ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣ `ਤੇ, ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਕਮਾਈ
ਕਰਕੇ, ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਪਾਤ੍ਰ ਬਣੇ। ਜਿਸ ਤੌਂ ਜੀਵ ਸਦਾ ਲਈ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ `ਚੋਂ
ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ। ਦਰਅਸਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜੂਨ ਦਾ ਮਕਸਦ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਜੀਵ
ਜਿਵੇਂ ਬਾਕੀ ਜੂਨਾਂ ਭੋਗ ਰਿਹਾ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵੀ ਬਿਰਥਾ ਕਰਕੇ, ਫ਼ਿਰ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ
ਜੂਨਾਂ ਦੇ ਗੇੜ `ਚ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਦਾ ਮਿਲਣਾ ਜਾਂ ਨਾ ਮਿਲਣਾ
ਉਸ ਜੀਵ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਪਉੜੀ॥ ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇ ਕੈ, ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਧੰਧੈ ਲਾਇਆ॥ ਮੋਹ ਠਗਉਲੀ
ਪਾਇ ਕੈ, ਤੁਧੁ ਆਪਹੁ ਜਗਤੁ ਖੁਆਇਆ॥ ਤਿਸਨਾ ਅੰਦਰਿ ਅਗਨਿ ਹੈ, ਨਹ ਤਿਪਤੈ ਭੁਖਾ ਤਿਹਾਇਆ॥ ਸਹਸਾ
ਇਹੁ ਸੰਸਾਰੁ ਹੈ ਮਰਿ ਜੰਮੈ ਆਇਆ ਜਾਇਆ॥ ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਮੋਹੁ ਨ ਤੁਟਈ ਸਭਿ ਥਕੇ ਕਰਮ ਕਮਾਇਆ॥
ਗੁਰਮਤੀ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਸੁਖਿ ਰਜਾ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਇਆ॥ ਕੁਲੁ ਉਧਾਰੇ ਆਪਣਾ, ਧਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ॥ ਸੋਭਾ
ਸੁਰਤਿ ਸੁਹਾਵਣੀ, ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਚਿਤੁ ਲਾਇਆ॥ ੨॥ {ਪੰਨਾ ੧੩੮}
ਪਦ ਅਰਥ:
—ਧੰਧੈ… ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਆਹਿਰਾਂ `ਚ।
ਠਗਉਲੀ—ਠਗ-ਮੂਰੀ, ਠਗ-ਬੂਟੀ। ਮੋਹ ਠਗਉਲੀ ਪਾਇ
ਕੇ … ਮੌਹ ਮਾਇਆ ਰੂਪ ਠਗ ਬੂਟੀ ਪਾ ਕੇ, ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਦਾ ਜਾਲ ਵਿਛਾ ਕੇ। ਆਪਹੁ—ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ।
ਖੁਆਇਆ—ਖੁੰਝਾ ਦਿੱਤਾ, ਮਾਇਆ ਤੇ ਧੰਦਿਆਂ ਤੇ ਆਹਿਰਾਂ `ਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਨਹ ਤਿਪਤੈ—ਨਹੀਂ ਰੱਜਦਾ।
ਸਹਸਾ—ਤੌਖ਼ਲਾ, ਸ਼ੰਕਾ। ਸੁਖਿ—ਸੁਖ `ਚ। ਰਜਾ—ਰੱਜ ਗਿਆ। ਮਾਇਆ—ਮਾਂ। ਜਣੇਦੀ—ਜੰਮਣ ਵਾਲੀ, ਜਨਮ ਦੇਣ
ਵਾਲੀ।
ਨੋਟ-
“ਧਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ” ਸੱਚ ਵੀ ਇਹ ਹੈ, ਜੇਕਰ
ਔਲਾਦ ਗੁਣ ਵਾਣ ਤੇ ਨਾਮਨਾ ਖੱਟ ਲਿਆਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੇ
ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਂਝ ਪ੍ਰਚਲਣ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਔਲਾਦ ਗੁਣ ਵਾਣ ਤੇ
ਨਾਮਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਇਹੀ ਲਫ਼ਜ਼ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ “ਧੰਨ ਹੈ, ਤੈਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ
ਵਾਲੀ ਤੇਰੀ ਮਾਂ” ਅਥਵਾ “ਧੰਨ ਹੈ ਉਹ ਮਾਂ ਜਿਸ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ”। ਦਰਅਸਲ ਇਥੇ ਗੁਰੂ
ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵੀ ਉਹੀ ਪ੍ਰਚਲਣ ਵਰਤਿਆ ਹੈ।
ਫ਼ਿਰ ਇਹ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਥੇ ਆ ਕੇ ਸਾਡੇ ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨ
“ਧਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ”
ਵਾਲੀ ਪੰਕਤੀ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਣ ਸਮੇਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਪੰਕਤੀ
“ਮਾਤਾ ਮਤਿ, ਪਿਤਾ
ਸੰਤੋਖੁ” (ਪੰ: ੧੫੧) ਦੀ ਟੇਕ ਲੈ ਲੈਂਦੇ
ਹਨ। ਜੋ ਚਲਦੇ ਪ੍ਰਕਰਣ
“ਕੁਲੁ ਉਧਾਰੇ ਆਪਣਾ” ਮੁਤਾਬਿਕ ਜੋੜ ਨਹੀਂ
ਖਾਂਦੇ ਤੇ ਯੋਗ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਸਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ —
ਦਰਅਸਲ ਇਸ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਰਥ
ਪਉੜੀ ਨੂੰ ਪੰਜ ਭਾਗਾਂ `ਚ ਵੰਡ ਕੇ ਹੀ ਸਮਝੇ ਜਾ ਸਕਣ ਗੇ। ਤਾਂ ਤੇ ਇਹ ਪੰਜ ਭਾਗ ਬਨਣਗੇ:
(੧)
“ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇ ਕੈ, ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਧੰਧੈ ਲਾਇਆ॥ ਮੋਹ ਠਗਉਲੀ ਪਾਇ ਕੈ, ਤੁਧੁ ਆਪਹੁ ਜਗਤੁ
ਖੁਆਇਆ”
(੨)
“ਤਿਸਨਾ ਅੰਦਰਿ ਅਗਨਿ ਹੈ, ਨਹ ਤਿਪਤੈ ਭੁਖਾ ਤਿਹਾਇਆ॥ ਸਹਸਾ ਇਹੁ ਸੰਸਾਰੁ ਹੈ ਮਰਿ ਜੰਮੈ ਆਇਆ
ਜਾਇਆ”
(੩)
“ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਮੋਹੁ ਨ ਤੁਟਈ ਸਭਿ ਥਕੇ ਕਰਮ ਕਮਾਇਆ”
(੪)
“ਗੁਰਮਤੀ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਸੁਖਿ ਰਜਾ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਇਆ”
(੫)
“ਕੁਲੁ ਉਧਾਰੇ ਆਪਣਾ, ਧਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ॥ ਸੋਭਾ ਸੁਰਤਿ ਸੁਹਾਵਣੀ, ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਚਿਤੁ
ਲਾਇਆ” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਅਰਥ ਹਨ:
(੧)
“ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇ ਕੈ, ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਧੰਧੈ ਲਾਇਆ॥ ਮੋਹ ਠਗਉਲੀ ਪਾਇ ਕੈ, ਤੁਧੁ ਆਪਹੁ ਜਗਤੁ
ਖੁਆਇਆ” ਅਰਥ:. .
ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰ
ਕੇ ਤੇ ਤੂੰ ਆਪ ਇਸ `ਚ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਰੂਪ ਠਗ ਬੂਟੀ ਪਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਮੂਹ ਜੀਵਾਂ
ਨੂੰ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਧੰਦਿਆਂ ਤੇ ਆਹਿਰਾਂ `ਚ ਵੀ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਲਗਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
(੨)
“ਤਿਸਨਾ ਅੰਦਰਿ ਅਗਨਿ ਹੈ, ਨਹ ਤਿਪਤੈ ਭੁਖਾ ਤਿਹਾਇਆ॥ ਸਹਸਾ ਇਹੁ ਸੰਸਾਰੁ ਹੈ ਮਰਿ ਜੰਮੈ ਆਇਆ
ਜਾਇਆ” ਅਰਥ:. .
ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਪਾ ਕੇ ਵੀ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਤੇਰੀ ਇਸ
ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਅੰਦਰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ ਬਾਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਫ਼ਿਰ ਕਦੇ ਰਜਦੇ ਹੀ
ਨਹੀਂ। ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਪੱਖੋਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ਭੁੱਖੇ ਤੇ ਤਿਹਾਏ
ਹੀ ਰੰਿਹੰਦੇ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਤੋਖਲੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ
ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਅਜੇ ਇਹ ਵੀ ਲੈਣਾ ਹੈ।
ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਲੈਣਾ ਹੈ ਆਦਿ, ਦੂਜੇ ਕੋਲ ਇਹ ਹੈ
ਤੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਦਿ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਚੋਂ ਸੁਆਸ ਤਾਂ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੇ
ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਾਲੀ ਭੁਖ, ਪਿਆਸ ਤੇ ਤੌਖਲਾ ਅੰਤਮ ਸੁਆਸਾਂ ਤੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ
ਹੁੰਦੇ। ਅਜਿਹੇ ਮਨਮੁਖ ਇਸੇ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਉਮੈ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁੱਠੀ `ਚ
ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਮਨਮੁਖ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੇ ਜਨਮ
ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਗੇੜਾਂ `ਚ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।
(੩)
“ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਮੋਹੁ ਨ ਤੁਟਈ ਸਭਿ ਥਕੇ ਕਰਮ ਕਮਾਇਆ”
ਅਰਥ:. .
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰੋਂ ਮਾਇਆ
ਦਾ ਇਹ ਮੋਹ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਪੈਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਤੋੜਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜਦਕਿ ਜੀਵਨ ਅਜਿਹੇ
ਉਖਾੜ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ `ਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਅਨੇਕਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਕਰਮ ਕਾਂਡਾਂ, ਭੇਖਾਂ
ਤੇ ਮਿਥੇ ਸੰਸਾਰਕ ਉੱਦਮਾਂ `ਚ ਵੀ ਉਲਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚੋਂ ਇਹ ਕਲਪਣਾ,
ਭਟਕਣਾ, ਉਖਾੜ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਬਲਕਿ ਗੁੰਝਲਾਂ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਣੀਆਂ ਹੋਰ ਤੇ ਹੋਰ
ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ।
(੪)
“ਗੁਰਮਤੀ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਸੁਖਿ ਰਜਾ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਾਇਆ”
ਅਰਥ:. .
ਇਸ `ਤੇ ਗੁਰਦੇਵ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਚ
ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸਿਮਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ ਗੂਰੂ ਦੀ
ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਕੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ `ਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਚਿਆਰੇ ਤੇ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਵਾਲੀ
ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ! ਅਜਿਹੇ ਗੁਰਮੁਖ ਵੀ ਬੇਸ਼ਕ ਤੇਰੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਉਸੇ ਮਾਇਆ ਤੇ
ਧੰਧਿਆਂ `ਚ ਹੀ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਚੂੰਕਿ ਸੁਰਤ ਕਰਕੇ ਤੇਰੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿੰਦੇ
ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ, ਤੇਰੀ ਮਾਇਆ ਤੇ ਇਹ ਧਂਧੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਚਿਆਰੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
ਲਈ ਵਸੀਲਾ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਤੇਰੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਸਦਕਾ ਅਜਿਹੇ ਜੀਊੜੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਚੇ
ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਸੁਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ `ਚ ਟਿਕਾਅ ਤੇ ਸੰਤੋਖ ਆ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ ਜਦਕਿ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਭਟਕਣਾ ਆਦਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਫਟਕ ਸਕਦੇ॥
(੫)
“ਕੁਲੁ ਉਧਾਰੇ ਆਪਣਾ, ਧਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ॥ ਸੋਭਾ ਸੁਰਤਿ ਸੁਹਾਵਣੀ, ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਚਿਤੁ
ਲਾਇਆ” ਅਰਥ:. .
ਇਸ ਲਈ ਧੰਨਤਾ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖ ਜੀਊੜਿਆਂ
ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਾਲੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ। ਬਲਕਿ ਅਜਿਹੇ ਜੀਊੜੇ ਤਾਂ ਕਰਤੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਸਲਾਹ ਦੀ ਬਰਕਤ
ਨਾਲ ਉਸ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਕਾਰਾਂ `ਚੋਂ ਕਢਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਤੇ ਵਸੀਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤਾਂ ਤੇ
ਜਿਸ-ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ `ਚ ਚਿੱਤ ਜੋੜਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ਸੰਸਾਰ `ਚ ਵੀ ਫੈਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾਲ
ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੂਝ ਬੈਝ ਵੀ ਇਲਾਹੀ ਮੰਡਲਾਂ ਵਾਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(ਚਲਦਾ)
#012 MkV.GVDs07.04.12#
ਸਾਰੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ਦਾ ਹੱਲ ਅਤੇ ਸੈਂਟਰ ਵੱਲੋਂ ਲ਼ਿਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਰੇ
‘ਗੁਰਮੱਤ ਪਾਠਾਂ’ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਇਕੋ ਹੀ ਹੈ-ਤਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਵਾਰ ਅਰਥਾਂ ਸਹਿਤ
‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਚਾਲੂ ਰਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੋਝੀ ਵਾਲਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਅਰਥਾਂ ਲਈ ਦਸ ਭਾਗ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਦਰਪਣ’ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ
ਜਾਂ ਚਾਰ ਭਾਗ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਜੀ।
EXCLUDING THIS BOOK “Majh Ki Vaar M:1 GVD & Steek” BEING
LOADED IN ISTTS. Otherwise All
the Self Learning Gurmat Lessons already loaded on
www.sikhmarg.com
it is to clarify that;
---------------------------------------------
For all the Gurmat Lessons written upon Self Learning based
by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are
reserved with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki
Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost
i.e. mostly Rs 300/- to 400/- (in rare cases these are 500/-) per hundred
copies for further Free distribution or otherwise. (+P&P.Extra) From ‘Gurmat
Education Centre, Delhi’, Postal Address- A/16 Basement, Dayanand Colony,
Lajpat Nagar IV, N. Delhi-24 Ph 91-11-26236119, 46548789& ® J-IV/46 Old D/S
Lajpat Nagar-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26467315 Cell 9811292808
web site-
www.gurbaniguru.org
|
. |