ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਅਸਲੀਯਤ
(ਕਿਸ਼ਤ ਨੰ: 04)
ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸੀ.
ਬਚਿਤ੍ਰ
ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥ/ਅਖਉਤੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਦਰਜ
ਰਚਨਾਂਵਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ
ਸਨ ੧੯੬੭ (ਸੰਮਤ ੨੦੨੪ ਬਿਕ੍ਰਮੀ)
ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਗਯਾਨੀ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਤਨ ਦੀ ਸੋਧੀ (?), ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਸਿੰਘ ਐਂਡ ਕੋ:
, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਛਪੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ੧੪੨੮ ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਬੀੜ, ਜੋ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਲੇਖਕ ਕੋਲ ਹੈ,
ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਂਵਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੇਠ ਲਿਖਤ ਹੈ::::
(੧) ਜਾਪੁ: ਪੰਨਾ ੧ ਤੋਂ ੧੦: ਕੋਈ ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ। ਕੀ ਅਖੀਰਲੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਸੋਧਕ ਕਮੇਟੀ
ਨੇ ਕਟ ਦਿਤੀਆਂ? ਸ਼ਿਵ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ/ ਮਹਾਕਾਲ ਦੀ ਉਸਤਤਿ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਸ਼ਿਵ ਸਹਸਤ੍ਰ-ਨਾਮਾ ਤੇ
ਆਧਾਰਿਤ (ਕਾਲ ਕਾਲ: ਨਮੋਸਤੁਤੇ = ਨਮੋ ਕਾਲ ਕਾਲੇ) …। ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਕੁੱਝ ਲਫ਼ਜ਼
ਹਿਕਾਯਤਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰ (ਫ਼ਾਰਸੀ) ਹਨ, ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਦਰਜ ਹੋ ਗਏ, ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
(੨) ਪੰਨਾਂ ੧੧ ਤੋਂ ੩੮: ਉਪਰ ਲਿਖੀ ਬੀੜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕੋਈ ਸਿਰਲੇਖ ਨਹੀ ਪਰ ਬਾਦ ਵਿੱਚ
ਛਪੀਆਂ ਬੀੜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਗੁਰੂ-ਦੋਖੀ ਨੇ ਸਿਰਲੇਖ ‘ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ` ਛਾਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮੰਗਲਾਚਰਨ
‘ਸਰਬਕਾਲ ਕੀ ਰਛਾ ਹਮਨੈ।। ਸਰਬਲੋਹ ਕੀ ਰਛਾ ਹਮਨੈ।। ` ੴ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੇ ੨੦
ਛੰਦਾਂ (੨੧੧ ਤੋਂ ੨੩੦) ਦੀ ਆਖਰੀ ਪੰਕਤੀ “ਜੈ ਜੈ ਹੋਸੀ ਮਹਿਖਾਸੁਰ ਮਰਦਨ. . “ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦੀ
ਜੈ ਜੈਕਾਰ ਕਰਣ ਵਾਲੀ ਰਚਨਾ ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ ਨਹੀ ਹੈ ਬਲਕਿ ਕਾਲ ਉਸਤਤਿ ਅਰਥਾਤ ਦੇਵੀ-ਉਸਤਤਿ ਹੈ।
(੩) ਪੰਨਾ ੩੯ ਤੋ ੭੩ ਤਕ: ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥ ਲਿਖਯਤੇ।। ਪੰਨਾ ੭੩ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਇਸ਼ਟ
ਦਾ ਸਰੂਪ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਾ ਹਨ; ‘ਸਰਬਕਾਲ ਹੈ ਪਿਤਾ ਅਪਾਰਾ।। ਦੇਬਿ ਕਾਲਕਾ ਮਾਤ ਹਮਾਰਾ।। ` ਪਾਠਕ
ਜ਼ਰੁਰ ਨੋਟ ਕਰਣ।
(੪) ਪੰਨਾ ੭੪ ਤੋਂ ੯੯ ਤਕ: ਅਥ ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ ਉਕਤਿ ਬਿਲਾਸ।। ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤ ‘ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਮਾਰਕੰਡੇ
ਪੁਰਾਨੇ ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਉਕਤਿ ਬਿਲਾਸ…।। ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ ਆਧਾਰ-ਗ੍ਰੰਥ ਮਾਰਕੰਡੇਯ
ਪੁਰਾਣ (ਜੋ ਕਿ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦਾ ਕਥਾ-ਗ੍ਰੰਥ) ਹੈ। ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ
ਸਾਫ਼ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਨਕਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। (ਵੇਖੋ ਅੰਤਿਕਾ,
appendix,
ਨੰਬਰ ੧ ਦੀ ਤਾਲਿਕਾ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਦੇ ਨੰਬਰ)।
(੫) ਪੰਨਾ ੯੯ ਤੋਂ ੧੧੯ ਤਕ: ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤ “ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕੇ ਚੰਡੀ
ਚਰਿਤ੍ਰੇ ਉਸਤਤ…” ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਵੀ ਚੰਡੀ (ਦੁਰਗਾ, ਭਵਾਨੀ, ਭਗਉਤੀ, ਕਾਲਕਾ. .) ਦੀ ਉਸਤਤ
ਹੈ। ਉਪਰ ਲਿਖੇ ਪੰਨਾ ੭੪ ਤੋਂ ੯੯ ਤਕ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
(੬) ਪੰਨਾ ੧੧੯ ਤੋਂ ੧੨੭ ਤਕ: ਪੁਰਾਤਨ ਬੀੜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਲੇਖ ‘ਵਾਰ ਦੁਰਗਾ ਕੀ` ਪਰ ਹੁਣ ‘ਵਾਰ
ਸ੍ਰੀ ਭਗਉਤੀ ਜੀ ਕੀ` ਇਹ ਵਾਰ `ਚੰਡੀ ਦੀ ਵਾਰ` ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਜ਼ਮੂਨ ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਉਪਰ
ਲਿਖੀਆਂ ਚੰਡੀ ਦੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਰਚਨਾਂਵਾਂ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਦਾ ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤ ‘ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦੁਰਗਾ
ਕੀ ਵਾਰ ਸਮਾਪਤੰਸਤੁ ਸੁਭਮਸਤੁ।। ਇਸ ਵਾਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਉੜੀ “ਪ੍ਰਿਥਮ ਭਗਉਤੀ ਸਿਮਰ ਕੇ. . “
ਮੋਜੂਦਾ ਅਰਦਾਸ ਦਾ ਮੁਖੜਾ ਹੈ” ਪਰ ਆਖਰੀ ਪਉੜੀ ਨੰ: ੫੫ ਦੀ ਪੰਕਤੀ ‘ਦੁਰਗਾ ਪਾਠ ਬਣਾਇਆ ਸਭੇ
ਪਉੜੀਆਂ।। ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ‘ਸਭੇ ਪਉੜੀਆਂ` ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਦੀ ਉਸਤਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
(੭) ਪੰਨਾ ੧੨੭ ਤੋਂ ੧੫੫ ਤਕ: ਸਿਰਲੇਖ ‘ਅਥ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਬੋਧ ਗ੍ਰੰਥ ਲਿਖਯਤੇ`।। ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੇ ਆਖਰੀ
ਛੰਦ ‘ਰੂਆਲ ਛੰਦ` ਦੇ ਸਵੈਯੇ ਨੰ: ੩੩੪, ੩੩੫ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਚਿਛੁਰ, ਬਿੜਾਰ,
ਧੂਲਿਕਰਣ ਨਾਂ ਦੇ ਦੈਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮਿਥੀ ਵਿਧੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੈਤ-ਮੇਧ ਯੱਗ ਕੀਤਾ
(ਆਧਾਰ ਮਾਰਕੰਡੇਯ ਪੁਰਾਣ)। ਇਹ ਰਚਨਾ ਵੀ “ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦੈਂਤ-ਮੇਧ ਯੱਗ ਦੀ
ਵਿਧੀ” ਸਮਝਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨ ਇਹ ਰਚਨਾ ਨਹੀ ਦੇ ਰਹੀ।
(੮) ਪੰਨਾ ੧੫੫ ਤੋਂ ੨੫੪ ਤਕ: ਅਥ ਚੌਬੀਸ ਅਉਤਾਰ ਕਥਨੰ।। ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਅਤੇ ਮੁਢਲੀ ਚੌਪਈ ਧਿਆਨ ਪੜੌ
ਜੀ; ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ੧੦। . . ਚੋਪਈ। . . ਬਰਨਤ ਸਯਾਮ ਜਥਾ ਮਤਿ ਭਾਈ।। ੧।। (ਨੋਟ: ਇਹ ਚੋਪਈ ਸਪਸ਼ਟ
ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਯਾਮ ਕਵੀ ਨੂੰ ਹੀ ‘ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ੧੦` ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਏਨਾ ਵੱਡਾ ਧੋਖਾ! ?) ਇਸ ਰਚਨਾ
ਦਾ ਆਧਾਰ-ਗ੍ਰੰਥ ਸ੍ਰੀਮਦ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ੨੪ ਅਉਤਾਰਾਂ ਮਛ, ਕੱਛ ਨਰ
ਨਾਰਾਇਣ, ਮਹਾ ਮੋਹਨੀ ਅਵਤਾਰ, ਵਾਰਾਹ, ਨਰਸਿੰਘ, ਬਾਵਨ ਅਵਤਾਰ, ਪਰਸਰਾਮ ਅਵਤਾਰ, ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਵਤਾਰ,
ਰੁਦ੍ਰ ਅਵਤਾਰ, ਜਲੰਧਰ ਅਵਤਾਰ, ਬਿਸਨੁ ਅਵਤਾਰ, ਮਧੁ ਕੈਟਭ ਬਧ ੧੪ਵਾਂ ਅਵਤਾਰ ਬਿਸਨੁ, ਅਰਿਹੰਤ ਦੇਵ
ਅਵਤਾਰ, ਮਨੁ ਰਾਜਾ ਅਵਤਾਰ, ਧਨੰਤਰ ਵੈਦ ਅਵਤਾਰ, ਸੂਰਜ ਅਵਤਾਰ, ਚੰਦ੍ਰ ਅਵਤਾਰ, ਅਤੇ ਬੀਸਵਾਂ ਰਾਮ
ਅਵਤਾਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤ ‘ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ… ਧਿਆਇ ਸਮਾਪਤਮ` ਹਰ
ਅਧਿਆਇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ।
(੯) ਪੰਨਾ ੨੫੪ ਤੋਂ ੫੭੦ ਤਕ: ਅਥ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰ ਇਕੀਸਮੋ ਕਥਨੰ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ੩੧੭ ਪੰਨੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ
ਦੇ ੨੧ਵੇਂ ਅਵਤਾਰ ‘ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ` ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹਨ। ੧੧੦੯੨ (?) ਛੰਦਾ ਦੀ (ਰਚਨਹਾਰੇ ਕਵਿ ਸਯਾਮ
ਮੁਤਾਬਿਕ) ਇਹ ਰਚਨਾ ਸ੍ਰੀਮਦ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਦਾ ‘ਦਸਮ ਸਕੰਧ` (ਦਸਵਾਂ ਕਾਂਡ) ਦੀ ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਨਕਲ ਹੈ
(ਵੇਖੋ ਅੰਤਿਕਾ, appendix,
ਨੰਬਰ ੨ ਵਿੱਚ ਦੋਹਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਤਰਤੀਬ)। ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤਾਂ
‘ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮ ਸਿਕੰਧੇ ਪੁਰਾਣੇ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰੇ. . ਤੋਂ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ
ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਵਤਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸ੍ਰੀਮਦ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਹੀ ਹੈ। ਗੋਪੀ ਚੀਰ ਹਰਣ
ਦੀ ਕਥਾ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਸਾਫ਼ ਝਲਕਦੀ ਹੈ। ਲਿਖਾਰੀ ਦੀ ਕਵੀ-ਛਾਪ ‘ਕਬਿ ਸਯਾਮ ਭਨੈ. . ` ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ
ਇਸੇ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਟ ਚੰਡੀ ਨੂੰ ‘ਅਥ ਦੇਵੀ ਜੂ ਕੀ ਉਸਤਤ ਕਥਨੰ` ਨਹੀ
ਭੁਲਦਾ; ਸਾਰੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੁੰ ਦੇਵੀ-ਪੂਜਕ ਸਿਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਵੈਯਾ ‘ਮੈ ਨ ਗਨੇਸ਼ਹ ਪ੍ਰਿਥਮ ਮਨਾਊ।। …
ਉਚਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ‘ਮਹਾਕਾਲ ਰਖਵਾਰ ਹਮਾਰੋ।। ` ਦੇਵਤਾ ਮਹਾਕਾਲ ਦੇ ਲੜ ਹੀ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰ ਨੰ: ੨੬੬ ਦਾ ਅਖੀਰਲਾ ਦੋਹਰਾ “ਮਹਾਕਾਲ ਕੋ ਸਿਖਯ ਕਰਿ ਮਦਿਰਾ ਭਾਂਗ ਪਿਵਾਇ।। “
ਸਿਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਕਾਲ ਦਾ ਅਰਥ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਾਂ ਅਕਾਲਪੁਰਖੁ ਨਹੀ ਕਿਉਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਪਣ
ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਭੰਗ, ਸ਼ਰਾਬ ਆਦਿਕ ਨਸ਼ੇ ਵਰਤਣ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਨਾਹੀ ਹੈ। ਯਥਾ ਗੁਰਵਾਕ:
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਾ ਵਾਪਾਰੀ ਹੋਵੈ ਕਿਆ ਮਦੁ ਛੂਛੈ ਭਾਉ ਧਰੇ।। (ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ
ਸਾਹਿਬ, ਅੰ: ੩੬੦)
(੧੦) ਪੰਨਾ ੫੭੦ ਤੋਂ ੬੧੧ ਤਕ: ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ੨੨ਵੇਂ ਨਰ ਅਵਤਾਰ, ੨੩ਵੇਂ ਬੁੱਧ ਅਵਤਾਰ, ੨੪ਵੇਂ
ਨਿਹਕਲੰਕੀ ਅਵਤਾਰ ਅਤੇ ਮਹਿਦੀ ਅਵਤਾਰ (੨੫ਵਾਂ ਕਿਥੋਂ ਲਿਖਿਆ?) ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਆਧਾਰ- ਗ੍ਰੰਥ
ਸ੍ਰੀਮਦ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਹੈ। ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤ ‘ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਚਤੁਰਬਿਸਤਿ ਕਲਕੀ
ਅਵਤਾਰ ਬਰਨਨੰ ਸਮਾਪਤੰ।। ` ਸਵੈਯਾ ਛੰਦ ਦੇ ਛੰਦ ਨੰ: ੧੪੧ ਤੋਂ ੧੫੬ ਤਕ ਦੀ ਆਖਰੀ ਪੰਕਤੀ “ਭਲੁ
ਭਾਗ ਭਯਾ ਇਹ ਸੰਭਲ ਕੇ ਹਰਿ ਜੂ ਹਰਿ ਮੰਦਰਿ ਆਵਹਿਗੇ।। “ ਅਰਥਾਤ, ਇਸ ਸੰਭਲ ਸ਼ਹਰ ਦੇ ਭਲੇ ਭਾਗ ਹਨ
ਜਿਥੇ ਕਲਕੀ ਅਵਤਾਰ (ਇਸੇ ਨੂੰ ਹਰਿ ਜੂ ਕਰਕੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ) ਇਸ ਸ਼ਹਰ ਦੇ ਹਰਿ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਆਉਣਗੇ।
ਸੰਭਲ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸ਼ੂਦ੍ਰ ਸੀ ਅਤੇ ਕਲਕੀ ਅਵਤਾਰ (ਹਰਿ ਜੂ) ਸਾਰੇ ਸ਼ੁਦ੍ਰਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਲਈ ਅਤੇ
ਉੱਚ-ਜਾਤੀਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਇਆ ਹੈ (ਛੰਦ ੧੬੯) ਭਾਵ ਸ਼ੂਦ੍ਰਾਂ ਨੂੰ ਉਚ ਜਾਤੀਏ ਲੋਕਾਂ
ਨਾਲ ਲੜਾਉਣ ਲਈ ਕਲਕੀ ਅਵਤਾਰ ਆਵੇਗਾ…
(੧੧) ਪੰਨਾ ੬੧੧ ਤੋਂ ੬੩੫ ਤਕ: ਅਥ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਵਤਾਰ ਕਥਨੰ ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤ ‘ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ
ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਸਪਤਮੋ ਅਵਤਾਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਾਲਿਦਾਸ ਸਮਾਪਤਮ।। ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ‘ਕਾਲ`
ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਸਤ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿਤੀ; ਬਾਲਮੀਕ, ਕਸ਼ਪ, ਸ਼ੁਕ੍ਰ, ਬਚੇਸ, ਬਿਆਸ, ਖਸਟ
ਰਿਖਿ ਤੇ ਸਤਵਾਂ ਕਾਲਿਦਾਸ ਦਸੇ ਹਨ।
(੧੨) ਪੰਨਾ ੬੩੫ ਤੋਂ ੭੦੯ ਤਕ: ਅਥ ਰੁਦ੍ਰ ਅਵਤਾਰ ਕਥਨੰ।। ਰਿਸ਼ਿ ਅਤ੍ਰੀ ਦੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੇ ਪਤੀ ਦਾ
ਧਿਆਨ ਧਰਕੇ ਅਪਣੇ ਸੱਜੇ ਹਥ ਨਾਲ ਖੱਬਾ ਹਥ ਰਗੜਿਆ ਤਾਂ ਦੱਤ ਪੁਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ! ! ? (ਛੰਦ ੩੪)।
ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤ ‘ਇਤਿ ਸ੍ਰੀ ਬਚਿਤ੍ਰ੍ਰ ਨਾਟਕ ਗ੍ਰੰਥੇ ਦਤ ਮਹਾਤਮੇ. . `। ਦੱਤ ਨੇ ੨੪ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ
ਕੀਤੇ; ਮਨ, ਮਕੜੀ, ਬਗੁਲਾ, ਬਿੱਲਾ, ਰੁਈ ਧੁਨਖਤਾ, ਮਛਿਆਰਾ, ਚੇਰੀ, ਬਨਜਾਰਾ, ਕਾਛਨ, ਰਾਜਾ ਸੁਰਥ,
ਲੜਕੀ ਗੁਡੀ ਖੇਲਤੀ, ਸੇਵਕ (ਭ੍ਰਿਤ), ਪਤੀ ਭਗਤ ਇਸਤ੍ਰੀ, ਬਾਨ ਗਰ, ਇੱਲ, ਦੁਧੀਰਾ, ਸ਼ਿਕਾਰੀ, ਨਲਨੀ
ਸੁਕ, ਸ਼ਾਹ, ਤੋਤਾ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਹਲ ਵਾਹੁਣ ਵਾਲਾ, ਜਛਣੀ ਨਾਰ ਰਾਗ ਗਾਵਤੀ ਆਦਿਕ। ਰਚਨਾ ਦਾ
ਲਿਖਾਰੀ ਕਵਿ ਸ਼ਯਾਮ ਹੈ (ਪੜੋ ਛੰਦ ੪੯੮)।
ਅੱਗੇ ਹੈ ਪਾਰਸਨਾਥ ਰੁਦ੍ਰ ਅਵਤਾਰ: ਪਾਰਸਨਾਥ ਨੇ ਦੇਵੀ ਚੰਡੀ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ, ਸਭ
ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਚਲਾ ਸਕਣ ਦਾ ਵਰ ਮੰਗਿਆ। ਕੋਈ ਸਮਾਪਤੀ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀ ਲਿਖਿਆ। ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਧੂਰੀ ਰਚਨਾ ਹੈ।
(੧੩) ਪੰਨਾ ੭੦੯ ਤੋਂ ੭੧੭ ਤਕ: ਦਸ ਸਬਦ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚ, ੩੩ ਸਵੈਯੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮੁਚੇ ਤੌਰ ਤੇ
ਘੋਖ ਕੀਤਿਆਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲ-ਉਸਤਤ/ਦੇਵੀ-ਉਸਤਤ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ,
੩ ਸਵੈਯੇ, ੧ ਦੋਹਰਾ।
(੧੪) ਪੰਨਾ ੭੧੭ ਤੋਂ ੮੦੮ ਤਕ: ਸ੍ਰੀ ਸਸਤ੍ਰ ਨਾਮ ਮਾਲਾ ਪੁਰਾਣ ਲਿਖਯਤੇ।। ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਭਗਉਤੀ ਉਸਤਤ
ਨਾਲ? ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਦੇਵੀ ਭਗਵਤੀ/ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਫੜੇ ਹੋਏ ਹਨ (ਵੇਖੋ ਦੁਰਗਾ ਦੀ
ਤਸਵੀਰ)। ਸ਼ਸਤ੍ਰਾਂ ਨੂੰ ਪੀਰ ਮੰਨ ਕੇ ਸ਼ਸਤ੍ਰਾਂ ਦੀ ਉਸਤਤਿ ਕਰਦਿਆਂ ‘ਕਾਲ ਤੁਹੀ ਕਾਲੀ ਤੁਹੀ. . `
ਜਪਣ ਨਾਲ ਭਾਵ ਦੇਵੀ ਪੂਜਾ ਨਾਲ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਉੱਚਾ ਨਹੀ ਹੋਣਾ।
(੧੫) ਪੰਨਾ ੮੦੯ ਤੋਂ ੧੩੮੮ ਤਕ: ਅਥ ਪਾਖਯਾਨ ਚਰਿਤ੍ਰ ਲਿਖਯਤੇ।। ਦੇਵੀ ਪੂਜਕ ਲਿਖਾਰੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਦੇਵੀ ਉਸਤਤ ਚੰਡੀ ਚਰਿਤ੍ਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜੋ ਕਿ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਰਕੰਡੇ-ਉਵਾਚ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ
ਮਾਰਕੰਡੇ-ਪੁਰਾਣ ਵਿਚੋਂ ਨਕਲ ਮਾਰ ਕੇ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਪੰਨਾ ੮੧੦ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਕਾਲ ਦਾ ਸਰੂਪ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ
ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਿਆ ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ। ਰਚਨਹਾਰੇ ਕਬਿ ਸਯਾਮ, ਕਬਿ ਰਾਮ, ਕਬਿ ਕਾਲ ਨਾਮਕ ਕਵੀਆਂ ਦੀ
ਕਵੀ ਛਾਪ (ਤਖੱਲਸ) ਅਨੇਕਾਂ ਥਾਂਈਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਚਰਿਤ੍ਰ ੨੬੬ ਦਾ ਆਖਰੀ ਦੋਹਰਾ: ਮਹਾਕਾਲ ਦਾ ਸਿਖ
ਛਲ ਕਪਟ ਕਰਕੇ ਭੰਗ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪਿਲਾ ਕੇ ਹੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਆਖਰੀ ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰ ਨੰ: ੪੦੫ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਚੋਪਈ।। ਹਮਰੀ ਕਰੋ ਹਾਥ ਦੈ ਰਛਾ।। …… ਮਹਾਕਾਲ
ਦੇ ਅੱਗੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਬੇਨਤੀ ਹੈ। ਅਨੇਕਾਂ ਚਰਿਤ੍ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਲੀਲ ਭਾਸ਼ਾ, ਨਸ਼ੇ ਪ੍ਰੇਰਕ,
ਨਾਜਾਇਜ਼-ਸੰਬੰਧ ਪ੍ਰੇਰਕ ਕਥਾਵਾਂ, ਕੇਸ ਨਾਸ਼ਕ ਤੇਲ ਵਰਤ ਕੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦਸਣ
ਵਾਲੀਆਂ ਕਥਾਂਵਾਂ ਉੱਕਾ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ/ਸਿਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਹਨ।
(੧੬) ਪੰਨਾ ੧੩੮੯ ਤੋਂ ੧੩੯੪ ਤਕ: ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਹ।। ਇਸ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਵੀ
ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਸੁੰਦਰ ਸਰੂਪ ਵਾਲਾ, ਜਲਾਲ ਵਾਲਾ, ਚੰਗੀ ਜ਼ਮੀਰ ਵਾਲਾ, ਦੇਗ ਤੇਗ ਦਾ ਮਾਲਕ,
ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈਂ; ਤੇਰੀਆਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਹਨ (ਸ਼ੇਅਰ ੮੯ ਤੋਂ ੯੩ ਤਕ)। ਜ਼ਰਾ
ਸੋਚੀਏ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਵਰਗੇ ਜ਼ਾਲਮ ਹਾਕਮ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਿਉਂ ਕਰਣਗੇ? ਫਿਰ ਸ਼ੇਅਰ
੪੬ ਅਤੇ ੯੪ ਵਿੱਚ ‘ਧਰਮ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੈਂ` ਕਿਹਾ ਹੈ। ਆਪਾ-ਵਿਰੋਧੀ ਬਿਆਨ ਕਿਵੇਂ? ਇਸ ਰਚਨਾ ਨੂੰ
ਹਿਕਾਯਤ ਨੰ: ੧ ਕਰਕੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਬਾਕੀ ਹਿਕਾਯਤਾਂ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਮਜ਼ਮੂਨ ਮੇਲ ਨਹੀ ਖਾਂਦਾ, ਫਿਰ
ਇਹ ਹਿਕਾਇਤ ਕਿਵੇਂ?
(੧੭) ਪੰਨਾ ੧੩੯੪ ਤੋ ੧੪੨੮ ਤਕ: ਹਿਕਾਯਤਾਂ:: (ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਹ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੁਲ ਗਿਣਤੀ ੧੨) ਮਜ਼ਮੂਨ
ਤ੍ਰਿਯਾ ਚਰਿਤ੍ਰ ਹੀ ਹੈ। ਰਚਨਹਾਰਾ ਕਬਿ ਸਯਾਮ ਹੀ ਹੈ। ਕਵੀ ਸ਼ਯਾਮ ਫ਼ਾਰਸੀ ਜ਼ਬਾਨ ਜਾਣਦਾ ਹੈ (ਵੇਖੋ
ਕ੍ਰਿਸਨਾਵਤਾਰ, ਪੰਨਾ ੪੯੭, ਪ੍ਰਸੰਗ ਕਾਲਜਮਨ ਦੈਤ ਬਧ)। ਹਿਕਾਯਤ ਨੰ: ੫ (ਪੰਨਾ ੧੪੦੬) ਦੀ ਕਹਾਣੀ
ਅਤੇ ਚਰਿਤ੍ਰੋ ਪਾਖਯਾਨ ੨੬੭ (ਪੰਨਾ ੧੨੧੦) ਕਹਾਣੀ ਇਕੋ ਜਹੀ ਹੈ; ਠੀਕ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿਕਾਯਤ ਨੰ:
੧੨ (ਪੰਨਾ ੧੪੨੭) ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਚਰਿਤ੍ਰੋ ਪਾਖਯਾਨ ਨੰ: ੨੨੧ (ਪੰਨਾ ੧੧੩੧) ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਪੂਰੀ
ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਸ਼ੇ ਵਰਤਣ ਲਈ ਉਕਸਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰਚਨਾਂਵਾਂ।
ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀ ਕਵੀ-ਛਾਪ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਰਚਨਹਾਰੇ, ਚਰਿਤ੍ਰੋ ਪਾਖਯਾਨ
ਆਦਿਕ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਕਵੀ ਸਯਾਮ, ਕਵੀ ਰਾਮ ਆਦਿਕ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਹਿਕਾਯਤਾਂ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਵੀ ਇਹ ਕਵੀ ਹੀ
ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ। ਇਸ਼ਟ ਦਾ ਸਰੂਪ, ਔਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਗ਼ਲਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਲਿਖਾਰੀ
ਭੁਲਣਹਾਰ, ਅਸ਼ਲੀਲ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ, ਭੰਗ-ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਬਾਰੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਰੁਧ ਉਪਦੇਸ਼ ਆਦਿਕ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ
ਵੀਚਾਰਿਆਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰਾ ਗ੍ਰੰਥ ਗੁਰਮਤਿ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਵੀਆਂ ਦਾ ਰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸੀ.
(ਨੋਟ:-
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚਾਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨੁਕਤੇ, ਵਾਲਾ ਲੇਖ, ਭੇਜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅਟੈਚਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦੇਣਾ-ਸੰਪਾਦਕ)
