.

gurbfxI ivc pOrfxk kQfvF
(iksLq nM: 21)

pRo: ieMdr isMG ‘Gwgf’

gMgf :- iÈv dI kfm agnI iqRpq krn qoN ienkfr krn qy, ies dI kropI qoN bcx leI gMgf ny ivȃ dy crnF ivc jf pnfh leI. kipl irÈI dI kroD agnI nfl sV cuwky rfjy sfgr dy 60 hËfr puwqrF dI mukqI vfsqy, BgIrQ ny ds hËfr brs qp krky, gMgf DrqI qy ilaFdI. ivȃ vwloN gMgf ƒ jdoN DrqI qy jfx leI ikhf igaf qF Auh kroD ivc af geI. ies ny DrqI ƒ qbfh krn dI Tfx leI. iÈv ny gMgf ƒ afpxIaF jtfvF ivc Dfrn kr ilaf. jdoN svrg qoN AuqrI, Aus vkq jhƒ irÈI jwg kr irhf sI. gMgf ƒ jwg ivc ivGnkfrI jfxky Auh sfrI ƒ zIk lfky pI igaf. iPr imMnqf qrly krn qy Ausny gMgf ƒ afpxy kMn rfhIN bfhr afAux dI afigaf dy idwqI. dyvI jfxky gMgf ƒ ihmflf qy mynf dI bytI, aqy Aumf dI BYx ikhf jFdf hY. iewk smyN ieh rfjy ÈFqƒ dI pqnI bxI. ijQy ies ny swq puwqrF ƒ jnm idwqf. pihly Cy puwqr ies ny iewk Èrfp pUrf krn leI Kud mfr idwqy. afKrI swqvF puwqr BIÈm rfjy ny bcf ilaf. ieh muV gMgf ivc smf geI. ieh kfrqkyX dI mF BI dwsIdI hY. gMgf ny sony ƒ agnI Byt krn leI jnm idwqf. ikAuNik sony ny hI gMgf ƒ grBvqI kIqf sI. (ihMdU imiQhfs kos pMnf 211, mhfnkoÈ pMnf - 432)

ivcfr :- gMgf iewk diraf hY, Bfrq dy bfkI dirafvF vrgf afm diraf. iesy diraf dy afs pfs bdyÈ ivcoN afey afrIan hmlfvr afbfd hoey. gMgf ndI dy nfl nfl afbfd qy pRPuwlq hoeI afrIan lokF dI nsl ƒ, gMgf GftI dI siBaqf df nfm idwqf igaf. pfxI ijMdgI dI mhwqv pUrn loV hY. iesy leI afrIan lokF ny ies ndI nfl, anMq krfmfqI khfxIaF nwQI kr idwqIaF. ieh vwDdIaF ikqy dI ikqy puwj geIaF. awj jdoN iehnF khfxIaF ƒ pVHIey qF isr ckrf jFdf hY. aijhIaF kuPr khfxIaF GVn vfly lok iks imwtI dy bxy hoey hoxgy? ies ndI nfl axigxq krfmfqI khfxIaF joVky, mnokfmnfvF dI pUrqI df ivÈvfÈ duafky, sdIaF qoN lokF ƒ luwitaf igaf hY. iesdy hwk ivc ieMnF Ëordfr pRcfr kIqf igaf hY ik iewk ihMdU ƒ rwb Xfd rhy cfhy nf rhy, bRfhmx qy gMgf meIaf jrUr Xfd rihMdy hn. jnm lYidaF hI sB qoN pihlF bwcy dy mUMh ivc gMgf jl pfieaf jFdf hY. jy mjbUrI vs gMgf jl Gr ivc nf hovy, ikqy nyiVE imly BI nf, Aus hflq ivc gAU df mUqr iplfieaf jf skdf hY. iewk ihMdU ny afpxI Aumr ivc, ijMnIvfr vwD qoN vwD ho sky, gMgf ieÈnfn krnf huMdf hY. mrx iknfry pey ivakqI ƒ BI gMgf pfxI ipafAuxf puMn krm mMinaf jFdf hY. mry dIaF hwzIaF qy suafh BI gMgf ivc pfeI jFdI hY.

ieh qF sI iewk ihMdU dI sihj ivc kIqI geI ikiraf. aAu hux ies dI cIr PfV krky vyKIey ik AuWpr vrixq khfxIaF dI kI ivigafnk vuwkq hY. ieh iewk ndI hY, ies ndI nfl iÈv kfm afqur ho ky sMBog krnf cfhuMdf hY. ndI nfl srIrk sbMD? jI hF iehnF dIaF ‘‘Drm pusqkF`` ivc sB kuJ jfieË hY. iehnF dy ‘‘mhfqmf lok`` ies aÈlIl qy kUV ikiraf ƒ Drm dI mohr lf ky lgfqfr styjF qoN pRcfrdy af rhy hn. iÈv iewk dyvqf (?) hY. aijhf ik Ausƒ vfÈnf pUrqI qoN isvfey hor kuwJ suwJdf hI nhIN. aKOqI dyvIaF nfl qF jo kuJ krdf hY so hY, afh ndI nfl sMBog dI iewCf? ndI afpxf kuafrfpx bcfAuNdI ikwQy geI, ivȃ dI Èrn ivc. awgoN Auh ikhVf Gwt hY iehnF dI mMd krqUqF df mflk ivȃ hY. jy ieh gMgf iesqrI srIr vflI hY, iPr ivȃ BI awgoN ikhVf Gwt gujfrygf? iewk ndI ƒ Bfrq dy Bfg ivDfqf bRfhmxF ny kI bxf ky pyÈ kr idwqf hY. iksy dI hY mjfl ik ivroD ivc afvfË BI kwZ sky? ivȃ df invfs asQfn BI ikqy bhuq AuWcy QF qy hY, AuWQy hI ivcfrI gMgf guwCf muwCf hoeI sdIaF qwk bYTI rhI, TIk hY nf?

iewk hor mhfn irÈI prAupkfr kr igaf iesdf nfm sI kipl. iksy mfmUlI ijhI gwl qy kipl df pfrf sqvyN afsmfn qy jf ciVHaf. ies ny srfp ruUpI ÈkqIÈflI aijhf agn bfx Cwizaf ik sgr rfjy dy 60 hËfr puwqr Bsm (suafh) ho gey. hy Bgvfn ! iewko ivakqI dy swT hËfr puwqr? iehnF dy sB kuwJ cwldf hY jI, ibnF idmfg dI vrqoN kIqy sfrf kuwJ mYƒ pVHnf ipaf hY. mYN quhfƒ BI iehI nyk slfh idaFgf ik idmfg dI vrqoN nf kirE, bs khfxIaF suxdy jfAu. ikAuNik ieh ‘‘Dfrmk kQfvF`` hn. aqy iewko rfjy dy swT hËfr puwqr? lhOl ivlf kUvq, JUT dI BI afpxI koeI sImf huMdI hY. iehnF khfxIaF ivcly JUT sImF qoN prHy hn ‘‘bRhmMzI JUT``. ijvyN bRihmMz aMdfËy qoN prHy hY, ievyN hI iehnF pOrfxk gRRMQF ivc JUT mMny jf skdy hn. vyKo nf iewko ivakqI swT hËfr bwicaF ƒ jnm dy skdf hY. AusdI pqnI pMj ds vIh pqnIaF rlky BI kI swT hËfr puwqrF ƒ jnm dy skdIaF hn? ieqny puwqr kyvl kfrKfny ivc koeI mÈIn qF BfvNy bxf dyvy. bMdy dy puwq bxfAux vflI PYktrI hflI qwk ikDry suxI vyKI nhIN. bs iehnF ihMdU gRMQF ivc hI kuPr pVHn leI iml jFdf hY.

awgoN hor khfxI GVI geI ik AuhnF swT hËfr kfikaF dI mukqI vfsqy koeI ‘‘igwdV isMgI`` lwBI jfvy. so Auh lwB ilaFdI gMgf dy rUp ivc. ies gMgf meIaf ivc AuhnF mr cuwky ivakqIaF dI suafh pf idE ‘‘mukq`` ho jfxgy. iËMdgI ivc iesy kfrn ihMdU lok koeI cMgf kMm krn dI koiÈÈ nhI krdy. kI loV hY aOKy hox dI? iËMdgI Br JUT bolo luwt mcfE, irÈvqF lE, blfqkfr kro, kql kro[[[. mrn qoN bfd suafh gMgf dy pfxI ivc pf idE, sfry bwjr pfp muafP. ies DrqI qy ijqnI dyr aijhf gMdf pRcfr huMdf rhygf, AuqnI dyr lokF df suDfr hox dI koeI afs nhI kIqI jf skdI.

jdoN ivȃ ny gMgf ƒ DrqI qy clI jfx leI ikhf qF ieh guwsy ivc awg bbUlf ho geI. vfh jI vfh ! ndI ƒ BI guwsf af jFdf hY? guwsy ivc PuMkfrdI afKx lwgI; ‘‘mYN sfrI DrqI ƒ qbfh kr idaFgI``. vfh myry Bgvfn ! ndI gwlF krdI hY kRoD ivc af ky DrqI ƒ qbfh krn dIaF igwdV BbkIaF BI mfrdI hY. awgy iÈv iqafr br iqafr sI. pihlF qF Ausdy blfqkfr qoN bc geI sI, aYqkI ikvyN bcygI? iÈv ny afpxIaF jtfvF ivc Auqfr leI. keI hËfr sfl qwk jtfvF ivc AulJI hoeI ‘‘psIno psInf`` huMdI, twNkrF mfrdI rhI. jtF ivcoN bfhr inklx df rfh lf lwB skI. AuDr BgIrQ irÈI vrgy iÈv ƒ mnfAux leI, hËfrF sfl qrly krdy rhy. afKr gMgf ny BI iÈv qoN muafPI mMgI. iÈv ny pRsMn ho ky, gMgf ƒ jtfvF ivcoN bfhr jfx dI afigaf dy idwqI. qF ikqy ivcfrI ƒ sfh afieaf soKI hoeI. vfh gMgf meIaf jI [[[[[[. jY hovy [[[[[ .

aPsos ik hMkfrI hoeI gMgf df pihlF qF iÈv ny hMkfr qoiVaf. iÈv qoN mukq ho ky, iPr mnafeIaF qy Auqr afeI, lwgI KOrU pfAux. ieQy iewk ‘‘mhfn qpsvI irÈI jhƒ`` jwg kr irhf sI. jdoN Aus ny Èor suixaf qF guwsy ivc BVk AuiTaf. kOx hY jo myry jwg dy mMqr pVHn ivc ivGn pf irhf hY? kOx hY jo myry jwg dy mMqr pVHn ivc ivGn pf irhf hY? kOx ho jo myrI ibrqI BMg kr irhf hY? pqf kIqf qF gMgf dI Èrfrq idws afeI. hYN iewk jnfnI ies qrF dhfVy, KOrU pfvy? asMBv[[[. qy irÈI jI ny zIk lf ky sfrI gMgf ƒ pI ipaf. ivȃ qy iÈv dovyN ibwt ibwt vyKdy hI rih gey. dovF ivcoN mwdq leI aOKy vyly koeI nf bhuiVaf. ivcfrI qIvIN mfnI, kwlI kfrI, sfD dy aiVwky af geI[[[. dur iPwty mUMh aYho ijhIaF khfxIaF ilKx vfilaF dy. isr ivc suafh iehnF ƒ AuBfrn pRcfrn vfilaF dy. gMgf, BgIrQ qy hor sbMDq lokF ny jhƒ irÈI dy hËfrF sfl qk qrly kIqy, BgqI kIqI. Ausny awgoN bfhr kwZ idwqI. Èukr hY ivcfrI dI jfn bc geI. nfly jy ipÈfb dy rsqy bfhr kZvf idMdy qF ivcfrI ny apivwqr ho jfxf sI. jhƒ irÈI dy rhI qF iZwz ivc hI sI, ijQy twtI ipÈfb mOjUd hY. bs ieh irafieq kr idwqI ik kMn QfxIN bfhr afAux dI afigaf dy idwqI.

ieh gMgf bIbI kyvl ndI nhIN hY, iewk dyvI BI mMnINdI hY. ihmflf iesdf ipqf, mynf ies dI mfqf qy Aumf ies dI BYx hY. aYvyN nf koeI mËfk kry iehnF lokF dy ndIaF BI mF bfp dy sMXog qoN jMmdIaF hn. koeI swc nhIN mMndf nf mMny, iPr ikhVf iehnF dI lwq tuwt jfxI hY? bRfhmx aqy sfD lok idn rfq Ëor Èor nfl, iehnF krfxIaF ƒ pRcfr rhy hn. ivcfrf ihMdU smfj, bybws lfcfr ies kuPr ƒ sdIaF qoN suxdf af irhf hY. lgBg pfglpx dI hflq ivc jF komf (arD cyqn avsQf) ivc ihMdU smfj inwGr igaf hY. AuhnF dy pRcfr sdkf, afpxy afpƒ iswK aKvfx vfly, byaMq pYsf qy smF brbfd krky murdy dIaF hwzIaF (asQIaF) pfAux ajy BI DfeI krdy gMgf ndI vwl pfglF vFg nwsy cly jf rhy hn. dyÈ ivcly hI nhI amRIkf kYnyzf ieMglYNz afid qoN cwlky, miraF dI suafh qy hwzIaF lY ky lwKF rupY Krc krky, gMgf ijhI ndI dy rfhF dI DUV Pwkdy iPrdy hn. bhuq sfrf ‘‘ByzF df iewjV`` gMgf ieÈnfn krn jf irhf jnm jnmFqrF dI mYl kwtx vflf BI vyiKaf jf skdf hY. afm ivakqIaF dI kI gwl krnI hoeI. amRIkf ivc ‘‘iswKI dy JMzy JulfAux vfly`` BfeI mnjIq isMG (jQydfr) vwloN ‘‘sRI isMG sfihb`` df iKqfb pRfpq krn vfly, XogI hrBjn isMG dy clfxf kr jfx qy, AuhnF dy sjfey iswK, XogI jI dIaF asQIaF lY ky gMgf meIaf dy crnF ivc arpx krn, ivÈyÈ qOr qy keI lwK rupY Krc ky afey. pMQ dy bhuq hI pRisD kIrqnI jiQaF ny gMgf Gft qy bYT ky, mr gey XogI jI nimq mnohr kIrqn kIqf. drbfr sfihb aMimRqsr dy hËUrI rfgIaF ny. Èfied ieh Èbd BI rfgIaF syvfdfrF ny piVHaf hovy, iesdf kIrqn BI kIqf hovygf?

dIvf myrf eyku nfmu duKu ivic pfieaf qylu..

Auin cfnix Ehu soiKaf cUkf jm isAu mylu..

ipMzu ipqil myrI kysAu ikiraf scu nfmu krqfru..

aYQY EQY afgY pfCY eyhu myrf afDfru..

gMg bnfris isPiq qumfrI nfvY afqm rfEu..

scf nfvxu qF QIaY jF aihinis lfgY BfAu..

ieh lokI horu CimCrI bRfhmxu vit ipMzu Kfie..

nfnk ipMzu bKsIs kf kbhUM inKuais nfih.. (358)

hy BfeI vfihgurU df nfm hI myrf rfh dsyrf dIvf hY. nfm rUpI dIvy ivc duwK rUpI qyl pYNdf hY, qy sfry duwK sV jFdy hn. igafn df cfnx hox nfl aigafnqf dy jm nws jFdy hn. hy sMsfr dy aigafnqf ivc zuwby loko, PjUl gwlF ivc nf pvo. gurU df igafn ies qrHF hY ijvyN anMq mxF rUMeI ƒ, iewk icMgfrI sfVn dy smrwQ huMdI hY. ipMz BrfAuxy dIvf vwtI ikiraf krnI, ieh PjUl rsmF hn. mYN kyvl vfihgurU dy gux gfAuxy hI pRvfn krdf hF. vfihgurU df shfrf hI hr QF agvfeI bKÈdf hY. gMgf qy asQIaF pfAuxIaF ipMz BrfAuxy bRfhmxF ƒ dfn krnf AuWkf hI mUrKpuxf hY. vfihgurU dI Xfd gurU dI iswiKaf hI sB qo sRyÈT hY. kfÈI (bnfrs) jfx df koeI mhfqm nhIN. aslI ieÈnfn ieh hY ik mnuwK vfihgurU dI Xfd ivc juiVaf rhy. ipqrF nimwq idwqf igaf dfn, AuWpr ikqy nhIN jFdf. ieQy hI sfrf kuwJ bRfhmx pujfrI hVwp kr jFdy hn. ieh ipMnIaF dfn puMn gMgf qy af ky krnf inrHf hI Pryb hY luwt hY. aslI qF prmfqmf dI bKiÈÈ rUpI ipMnI iml jfvy, sB qoN AuWqm hY.

mihqy cOk vfly tksflIey bRfhmxF qoN BI keI mIl awgy njr afAuNdy hn. jo kuJ AuhnF dIaF pusqkF ivc, bRfhmxI krmkFz nwkf nwk Bry pey hn, mYN afpxI dUjI pusqk ‘‘sfzf byVf ieAuN grikaf`` ivc dy cuwikaf hF. iewQy nvIN vfprI Gtnf pfTkF ƒ dwsxI ËrUrI bxdI hY. bfbf Tfkur isMG dy mrn qy, iehnF dy do muKI bx gey. iewk pfsy igafnI hrnfm isMG DuMmf, dUjy pfsy igafnI rfm isMG. BfeI rfm isMG ny snsnIKyË pRgtfvf kridaF dwisaf ik tksfl dy nvyN muKI, DuMmf jI ny cflI idn lgfqfr ividafrQIaF dI pVHfeI rukvf idwqI. tksfl dIaF iemfrqF dy drvfËy bMd krvf idwqy. tksfl dy hwYz kuaftr mihqy cOk ivKy, cflI idn hvn kIqf igaf. iPr igafnI hrnfm isMG DuMmf, gMgf meIaf ƒ nmÈkfr krn leI, hrdvfr puwijaf. BgvyN bsqr pihny gMgf ivc cuwBIaF lfeIaF. ihMdU sfDF dy pYr pUjy, afÈIrvfd pRfpq kIqf Puwl arpx kIqy. (ajIq - 24-8-05 pMnf - 6)

vfh myry bfbf nfnk jI, qusI aYho ijhy iswK bxfey sn[[[[[?

iewk rfjf sI sFqƒ Ausdy mn ivc ivafh krfAux dI iewCf jfgI. sYr krdf gMgf iknfry tihl irhf sI ik iewk bhuq suMdr qy jvfn aOrq sfhmxy KVI nËr afeI. sFqƒ ny ies bIbI awgy ivafh df pRsqfv rwiKaf. Auh mMn qF geI pr afpxIaF kuwJ ÈrqF aDIn. kihx lwgI myry qoN ijqny bwcy jnm lYxgy, AuhnF qy qyrf koeI aiDkfr nhI hovygf. qUM puCyNgf BI nhIN ik nv jnmy bwcy df kI bixaf? sFqƒ sihmq ho igaf. bIbI gMgf rfjy dy Gr af geI. bwcy pYdf hox lwgy, qy gMgf AuhnF ƒ jmidaF ƒ hI mfrn lwg peI. pihly Cy bwcy mfrn qoN bfd, swqvF bwcf rfjy ny Koh ilaf. aKy mYN iesƒ nhI mfrn idaFgf. gMgf afKx lwgI iPr qyrf myrf iekrfrnfmf Kqm awj qoN hI. mYN iesy vkq ijwQoN afeI vfps jf rhI hF. sFqƒ ny imMnq nfl puwiCaf, ik afKr dws qF jfh qUM hYN kox? Ausny iPr sfrI iviQaf ibafn kIqI ‘‘swq nOjvfnF ny sfDUaF dy vwCy corI kr ley sn. pqf lwgx qy sfDUaF ny AuhnF swqy muMizaF ƒ mfq lok ivc jnm lYx df srfp dy idwqf. Auh svrgI jIv rox lwgy, ik glqI muafP kr idE, asIN svrg Cwz ky jfxf nhIN cfhuMdy. AuhnF dy ipqf irÈI ny BI bwicaF qy qrs krn leI bynqI kIqI. irÈI kihx lwigaf, TIk hY gMgf ƒ swdo, bIbI gMgf iewQy BI afx hfËr hoeI. aKy kfky iËwd krdy aY srfp pUrf krn mfq lok nhIN jf rhy. jy qUM iehnF ƒ grB ivc pflyN qy jnm dy ky qurMq hI mfr idaF kryN, qF juafkF df srfp BI pUrf ho jfvygf. CyqI vfps svrg ivc BI muV afAuxgy. ivcfrI prAupkfrI gMgf mMn geI. ies srfp ƒ pUrf krn leI rfjf Èfqƒ nfl ivafh rcfieaf. pihly Cy puwqr CyqI CyqI mfrky svrg ƒ Byj idwqy aKIrly dI iksmq burI Ausƒ rfjy ny mfrn nf idwqf. iehI BIÈm ipqfmf bixaf. ieh sfrI afpxy bfry ‘‘swco swc`` khfxI gMgf bIbI ny rfjy ƒ suxfeI. vfps iPr ndI bxky vihx lwgI. bol gMgf meIaf kI jY. pfTk jn iDafn nfl vyKx prKx, iehnF ilKfrIaF ny ksm KfDI hoeI hY ik ‘‘jo kuC khUMgf JUT khUMgf, JUT ky isvf kuC nhIN khUMgf``.

iewk sfzy mhFpurK prcfrk qy jQydfr jo hn, iehnF kuPr dIaF pMzF ƒ iswK smfj dy aMdr DwkI qury jf rhy hn. ivcfry iswKF dIaF kyvl ÈklF hI iswKF vflIaF ikqy ikqy nËr pNYdIaF hn, AuNÖ sfry pfsy bRfhmx DfVF qurIaF iPrdIaF hn. drbfr sfihb df nfm hr roË idn ivc ijMnI vfrI ardfs huMdI hY ‘‘ivȃ df mMdr`` kih ky ardfs huMdI hY. ‘‘hrI`` ivȃ ƒ afiKaf jFdf hY, ‘‘mMdr`` ihMdUaF dy Tfkr duafry leI hY. ies Drm asQfn vfsqy Èbd ‘‘drbfr sfihb`` hY. ÈRomxI kmytI afpxy mqy ivc pfs kr cuwkI hY ik ‘‘ies ƒ hr mfeI BfeI hrI mMdr nf ilKy nf boly, drbfr sfihb nfm vrqy``.

vYsy qF ies gMgf mfeI dI Kud ihMdUaF ny bVI bypqI kIqI hY. ieh AuhnF df mslf hY. hYrfnI ies gwl dI hY ik hor koeI kOm, smfj dyÈ dy lok afpxI mF dI ikqy ieMnI bypqI krdy nhIN imlxgy. kyvl ihMdU hI dunIaf ivc aijhy lok hn ik pUjnIk mfqf ƒ ivlHkdI qVpdI roNdI ivKf ky KuÈ huMdy hn. sgoN blfqkfr krfAux qoN BI Èrm nhIN krdy. hor hnyrgrdI ieh ik iehnF kuPr kQfvF ƒ Dfrmk kQfvF dwsI jf rhy hn. aijhy kUV kpt ƒ, dunIaf ivc ikqy BI Dfrmk mfnqf nhIN imlI hoeI, ieh kyvl ieQy hI hY. afpxy Boly Bfly lokF dy BivwK dI aKOqI Drm muKIaF ƒ koeI icMqf nhIN.

ikRÈn KMz ivc iËkr kIqf igaf sI peI ikRÈn ny gopIaF ƒ ibnF vsqrF qoN ieÈnfn krn qy, qfVnf kIqI sI. kwpVy curf ley sn, vrux dyvqy dI bypqI krn df ielËfm lfieaf igaf sI. ivcfrIaF BolIaF kuVIaF qoN muafPI mMgvfeI sI. ikRÈn jI jfxI jfx hoxgy. kI Auh nhI jfxdy ik ‘‘gMgf mfqf`` ivc ikMny sfD nMgy nhfAuNdy hn? hËfrF hI alP nMgy sfD byÈrmI dIaF sB hwdF qoV ky, Èryafm qury iPr rhy hn. qIrQF qy puwjy ÈrDflU bVI ÈrDf Bfvnf nfl AuhnF dI syvf krdy hn. puwqr pRfpqI dI iewCf rwKx vflIaF aMnHIaF ÈrDflU bIbIaF, AuhnF nFgy sfDF dy ilMg ƒ kwcI lwsI nfl DodIaF hn. Aus gMdI hoeI lwsI ƒ aMimRq jfx ky pINdIaF hn. ies mUrKqf aqy byÈrmI vflI pUjf ƒ, Drm df aMg jfxky, hr vwzy iekwT ivc anykF aOrqF duhrfAuNdIaF hn. hF jI iÈv ‘‘Bgvfn`` jI ƒ gMgf nfl jbr ijnfh krn leI jdoN iqafr vyiKaf, Aus vkq gMgf afpxI iewËq bcfAux leI ivȃ dy crnF nfl ilpt geI. ivȃ ny ies ƒ bcfa ilaf dwsdy hn. afh jo hjfrF bUbny sfD alP nMgy ho ky gMgf ivc zubkIaF lfAuNdy ny, ies krqUq ƒ gMgf nfl blfqkfr nhIN mMinaf jfvygf? iesy gMgf ƒ mfqf BI afKI jf rhy hn iesdy sfhmxy ngnqf df qFzv nfc? jY gMgf mfqf dI. bol gMgf meIaf kI jY.

ies gMgf mfqf dy ieÈnfn leI PrFs dI iek vwzI kMpnI ƒ arbF rupY df Tykf dy ky sPfeI krn dI iËMmyvfrI sONpI geI sI. hjfrF lok ies ivc hwzIaF qF inq pfAuNdy hI ny. byaMq lfÈF BI ies ivc suwt ky cly jFdy hn, lwkVF dI QuV kfrn. irÈIkys hirduvfr ivKy gMgf dI pUjf BI ho rhI hY. Puwl dIvy qy hor smgrI pfxI ivc rohV ky, ies ƒ pUjf mMinaf jf irhf hY. iesy gMgf bIbI ivc sYkVy ÈihrF ivcoN nflIaF (sIvryj) rfhIN ml mUqr BI suitaf jFdf hY. ies ivcoN bMnH mfrky, pfxI df inkfs nihrF duafrf jdoN qoN KyqF vwl Byjxf ÈurU kIqf hY, Kfs krky tIhrI bMnH lfieaf hY. AudoN qoN ielfhfbfd dy ‘‘pivwqr qIrQ`` qy sfDUaF mhfqmf leI ieÈnfn krnf, apivwqr ho igaf hY. AuQy hux kyvl ÈihrF dy inkfs vflf gMdf pfxI hI jFdf hY. sfDF ny srkfr ƒ DmkI idwqI hY ‘‘agr gMgf myN sfP pfxI nf CoVf igaf qo[[qo[[ hm ieÈnfn nhI kryNgy. aOr hmfrf pRkop srkfr ky lIey BfrI pVygf``.

ies gMgf jmnf godfvrI srsvqI (PrËI ndI) gomqI, kMvfrI afid BfrqI dirafvF dy nfm aOrqF vfly hn. ieDr pMjfb vwl JfqI mfro; sqluj ibafs jyhlm Jnf afid sfry ‘‘purK`` rUp nfm hn. ies vKryvyN qoN ies qrHF pRqIq ho irhf hY ik ihMdUaF aqy Bfrq nfloN pMjfb aqy iswKF df sB kuJ inrflf hY vwKrf hY. smyq dirafvF dy. gurU sfihb ny bVI koiÈÈ kIqI ik iehnF ndIaf (dyvIaF) nfl dirafvF df sMgm krvf dyeIey qF ik AuWnq qy nvIN swiBaqf pRPuwlq ho sky. aPsos ik ies qrHF nhIN ho sikaf. Bfrq srkfr dI sfijÈ qihq jmnf meIaf ny sqluj ƒ, afpxf ipClwg bxf ilaf hY. ivcfrf kmËor buwZf, bybs hoieaf jmnf dIaF DoKybfËLIaF, qy momo TwgxIaF df iÈkfr ho cuwikaf hY. jmunf sqluj ilMk nihr pMjfbI dI brbfdI df aYlfn hI qF hY. bVIaF Kqrnfk hn ieh dyvIaF mfeIaF, afpxy rUp jfdU nfl buwiZaF ƒ BI Gwty rol skdIaF jy. iehnF pOrfxk dyvIaF df afDuink Kfsf lYy ky muV iewk dyvI pRgt hoeI sI. dyviqaF dI sBf ivc, srbsMmqI nfl Ausƒ, ‘‘ivȃ Bgvfn`` jI ny, ‘‘durgf mfqf`` kihky invfijaf sI. ies mfzrn durgf kol, srfp dy ky Bsm kr dyx dI pUrI smrwQf sI. apxy ‘pRkop aqy srfp`` nfl, Kflsf pMQ ƒ sfV ky suafh kr idwqf igaf. hiQafrF dI mfr iewk jnm qk hI huMdI hY. srfp dI mfr qF ‘‘iewkI kulF, jF jnmF jnmF`` qwk BI cldI rih skdI hY. aDuink dyv sBf, BfrqI pfrlImYNt, durgf dyvI, ieMdrf gFDI. ieMdrf ƒ durgf df iKqfb dyx vflf dyvqf ivȃ, atwl ibhfrI vfjpfeI. drbfr sfihb qy hmly qoN pihlF qy bfd ivc lgfqfr iswKF Auqy pRkop aqy srfp df asr bfdsqUr jfrI hY, ikMnI dyr rhygf? [[[[[

keI hiQafr hn ivroDI ƒ Kqm krn dy. bhuqI pRsMsf krky, aYÈpRsqI dy sfry sfDn dy ky, hOslf hIx krky, aigafnqf ivc rwKky, afriQk qOr qy kmjor krky, nsl ivgfV ky jF iPr nslkuÈI krky. iswKF kol gurU df bKiÈaf gurUbfxI rUp mhfn Kjfnf hY. iswK ies qoN swKxf hY. gurbfxI bfry afm iswK ƒ koeI igafn nhIN hY. pRcfrk toly pOrfxk kQfvF ivc grk ho gey hn. ikAuNik AuhnF ƒ smyN dy hfxI pRcfrk bxfAux leI, iswK muKIaF ny koeI Auprflf hI nhIN kIqf. niVnvyN pRqIÈq pRcfrk, Èkl qoN iswKF dy pRcfrk hn. vYsy Auh ihMdU mq df pRcfr hI kr rhy hn. iswKF dy rfjsI lIzr, hfr svIkfr kr cuwky hn. afm iswK smfj ivcoN afpxf afDfr guaf cuky hn. iehnF bwcy KfxIaF zfiexF ny awgoN nOjvfnF dI lIzriÈp (dUjI kqfr) pYdf hI nhIN hox idwqI. gurdvfry kyvl pUjf sQfn bx gey hn. gurU gRMQ sfihb rUpY kmfAux df sfDn mfqr rih gey hn. gMgf meIaf bfry gurbfxI df kI PYslf hY afE, pRmfxf duafrf prKIey -

asu dfn, gj dfn, ishjf nfrI BUim dfn, aYso dfnu inq inqih kIjY..

afqm jAu inrmfiel kIjY, afp brfbir kMcnu dIjY, rfm nfm sir qAU n pUjy.. (973)

bnfrs (kFÈI) afid qIrQF qy jf ky qp sfDnf krdy hn. ieh kMm ijMdgI ivc iksy lyKy nhIN hn. Aulty kMmf nfl iksy df rfeI mfqr Blf nhI huMdf. iesy qrF jIvn brbfd kr lYNdy hn. koeI agnI ivckfr bYT ky DUxIaF qfpdf hY. koeI awg ivc sVky hI jfn gvf lYNdf hY. keI sfry lok pRfXXfm dy ZMgf duafrf Aumr lMmI krn dI PjUl ikiraf ivc smF gvf idMdy hn. jy koeI cMgf kMm hI nf kIqf lMmI Aumr df kI krnf hoieaf? keI amIr lok asmyD jwg krdy hn (jwg bfry ‘‘j`` KMz ivc ivsQfr nfl iliKaf igaf hY AuQy vyKo) afpxy vjn ijMnf sonf gupq qrIky dfn koeI BfvyN krdf iPry. afpxf nfm pRgt nf kry. ieh sfry kMm bfhrI ivKfvf hY. prAupkfr vflI gurmuKF vflI ijMdgI df qF iehnF krmkFzF ivc lys mfqr BI nhIN hY. hy pfKMzI mnuwK Cwz dy, Czdy ieh vfDU dy kUV krm. qyry aMdr qF eIrKf dvYÈ kpt Pryb Biraf ipaf hY. AuproN ivKfvy leI Dfrmk idsdy kMm krI jf irhf hY. mn ƒ sfP kr, DoKf Pryb inMdf sfVf byeImfnI, jfqI nPrq afid vrgy kMm iqafg dyh. isrP qy isrP rwb jI dy gux gfAuNdf rhu, aslI kMm iehI hY. jy koeI gMgf qy ieÈnfn krdf rhy, godfvrI ivc cuwBIaF lfAuNdf iPry, kuMB mOky qy nHfvy, kydfr nfQ BI drÈn kry. gomqI ndI ivc anyk vfr ieÈnfn kry. iehnF qIrQF qy pfxI ivc Kloky hjfrF gAUuaF BI dfn kr

dyvy. hor kroVF qIrQF qy Btkdf iPry, ihmflf prbq dIaF brPIlIaF guPfvF ivc srIr ƒ gfl lvy[[[[. aijhy axigxq krm iksy lyKy ivc nhIN hn. iehnF nfl mnuwwKqf df koeI kilafx nhIN hox lwgf. bhuq sfry GoVy dfn jy koeI kry, hfQI BI dfn kr dyvy. iÈMgfr krky suMdr jvfn pqnI BI dfn kry. afpxI ËmIn dfn ivc dy dyvy. aijhy df hr roË hI krdf rhy qF BI iksy lyKy ivc nhI hn. inAulI krmf duafrf pyt dI sPfeI ijMnI mrËI kr lvy. afpxy srIr brfbr qol ky sonf dfn BI kr dyvy. ieh kIqf igaf rwb jI dI Xfd mukfbly rfeI mfqr BI nhI hY. gurbfxI ny iksy ihMdU qIrQ ƒ mfnqf nhIN idwqI. iehnF luwt dy kyNdrF ƒ bVI bybfkI nfl rwd kIqf hY. sfzf pRcfrk tolf iehnF ndIaf dy hI gux gfeI jf irhf hY. iehnF dyvIaf dyviqaF dy gux gfien krI jf irhf hY. bhuq sfry kflpink qIrQ gurU GrF nfl ‘‘ikwl pwqIaf lf ky`` joV idwqy gey hn. drbfr sfihb aMimRqsr ivKy mUrK pujfrI (aKOqI jQydfr qy lIzr) aTsT nfm df iewk QF Qfpky Ausƒ aTfhT qIrQ mMnI qy pRcfrI jf rhy hn. ijnHF qIrQF qy Kfk Cfnxo siqgurU jI ny roikaf hY. ijnHF qIrQ iswKF ny afpxy gurdvfiraF ivc ilaf ibTfey hn. afm iswK, igafn qoN KflI lgfqfr luwitaf jf irhf hY. lE jI qIrQ ieÈnfn bfry gurbfxI ivcoN hor ‘hukmnfmy`` pRfpq kr leIey. pVHo -

gurdyv qIrQu aMimRqu srovru gur igafnu mjnu aprMprf.. (250)

hy BfeI gurU hI mhfn qIrQ hY, gurU igafn df sfgr hY. ies igafn jl nfl afqmf ƒ ieÈnfn krvfE. ivkfrF ƒ bfhr kwZ suto, ieh ieÈnfn prHy qoN prHy Auqwm hY.

gur drIafAu sdf jlu inrmlu, imilaf durmiq mYlu ihrY.. (1329)

hy guriswKo ! siqgurU igafn df diraf hY, ies igafn diraf ivc ieÈnfn kIiqaF BYVI mwq adroN DoeI jFdI hY. ivkfrF nfl Biraf mnuwK svwC mn vflf ho jFdf hY.

pfp krir pMcf ky bis ry.. qIriQ nfie khir siB Auqry.. (1348)

hy BfeI ! pMj ivkfrF dy aDIn ho ky pfp krdf hY. iPr qIrQF qy iesnfn krky JUTf dfhvf krdf hY ik sfry pfp Do idwqy gey? pfxI nfl pfp nhI Doey jf skdy.

gMgf jlu gur goibMd nfm .. jo ismrY iqskI giq hovY, pIvq bhuiV n join BRmfm.. (1137)

hy BfeI ! gMgf jl vfihgurU dI Xfd hY. jo mnuwK prmyÈr ƒ ihrdy vsf lYNdf hY, Aus ny smJo aslI gMgf jl pI ilaf. vfihgurU ihrdy ivc hovy qF jnm mrn dy sfry sMkt zr afid imt jFdy hn.

muMiz muMzfihaY jy guru pfeIaY hm guru kInI gMgfqf ..

iqRBvx qfrxhfru suafmI eyku n cyqis aMDfqf .. (155)

hy BfeI qusIN lok gMgf iknfry jf ky afpxy vfl ktfAuNdy ho. Brm ivc pY gey ho ik Èfied ies qrHF gMgf mfqf prsMn hovygI. jI nhIN qusIN kurfhy pY gey ho, ndIaF qy qIrQF qy jf ky isr mnfAuxf AuWkf hI mUrKqf hY. asI qF inrMkfr jI ƒ afpxf gurU mMinaf hoieaf hY. Aus vfihgurU ƒ vfl nhIN mn arpx krIdf hY. Auh inrMkfr iqMnF lokF ƒ qfrn dy smrwQ hY. aMnHy lokIN iewk rwb ƒ Cwzky dirafvF ndIaF qy Dwky Kf rhy hn. jo iksy lyKy ivc nhIN. pr Aupkfr vflf nyk jIvn hI lyKy ivc hovygf.

gMgf jmunf gOdfvrI srsuqI, qy krih Audmu DUir sfDU kI qfeI ..

iklivK mYlu Bry, pry hmrY ivic, hmrI mYlu sfDU kI DUir gvfeI .. [[[[

jhrnvI qpY BfgIriQ afxI, kydfru QfipE mhsfeI ..

kFsI ikRsnu crfvq gfAU imil hir jn soBf pfeI ..

ijqny qIrQ dyvI Qfpy siB iqqny locih DUir sfDU kI qfeI .. (1263)

hy guriswKo ! gMgf jmunf godfvrI afid afpxy afp ivc kuC BI nhIN hn. sgoN Auh qF jIvn vfly nyk purKF dy crnF dI DUVI lYxf locdIaF hn. AuhnF qIrQF ivc qF aQfh mYl hY (khfxIaF muqfbk burfeI juVI hoeI hY) Aus mYl ƒ kwtx leI ieh ndIaF sfDUaF (gurmuKF) dy crn prsx leI byqfb hn. gMgf nflNo qF BgIrQ hI vwzf hY jo Ausƒ bynqI krky DrqI qy ilafieaf. kydfr nfQ BI sfDUaF dy kfrn hY. ieh asQfn iÈv nfl sbMDq hY. kFÈI ivc ikRÈn gAUaF cfrdf irhf, Aus kfrx ieh asQfn pRiswD ho igaf. ijqny BI qIrQ mOjUd hn. dyvIaF dyviqaF dy nfm nfl juVy hoey hn. ieh sfry nyk iensfnF kfrn hn. pfxI dI qIrQ dI afpxI koeI pivwqrqf nhIN hoieaf krdI. sfry qIrQ sfDUaF (gurmuKF) dy crnF dI DUVI locdy hn.

gMgf gieaf godfvrI sMsfr ky kfmf .. nfrfiex supRsMn hoie q syvku nfmf .. (1196)

hy BfeI ! gMgf, gieaf, godfvrI afid ndIaF df ieÈnfn qy pUjf nfsmJ sMsfrI lokF dy kMm hn. mNY (nfmdyv) qF kyvl inrMkfr ƒ prsMn kr lYx ivc ivÈvfÈ rwKdf hF. ieh dyv qIrQF nfl myrf koeI vfsqf nhIN hY.

qIrQu hmrf hir ko nfmu .. guir Aupdyisaf qqu igafnu .. (1142)

hy BfeI ! vfihgurU dI Xfd hI sfzf asl qIrQ hY. sfƒ siqgurU jI ny ieh isry dI gwl incoV dI ivcfr smJf idwqI hY. ieh gurU df igafn hI vwzf qIrQ hY.

crxodku hoie sursrI qij bYkuMT Driq ivic afeI ..

nAu sY ndI niVMnvY aTsir qIriQ aMig smfeI ..

iqhu loeI prvfxu hY mhfdyv lY sIs cVfeI ..

dyvI dyv sryvdy jY jY kfr vzI vizafeI ..

sxu gMgf bYkuMT lK lK bYkuMT nfiQ ilv lfeI ..

sfDU DUiV dulMB hY sfD sMgiq siqgurU srdfeI .. (Bf: gu: vfr - 23-4)

hy BfeI ! gMgf dI mhfnqf nhIN hY, sgoN Auh qF svrg Cwz ky, Bly purKF dy crn prsx leI DrqI qy afeI hY. ies ivc axigxq ndIaF Èfml ho jFdIaF hn, ies qrHF axigxq qIrQ QfAuN QfeIN bx gey hn. ikhf jFdf hY ik ieh gMgf iÈv dy kysF ivcoN dI lMG ky afeI hY. sfry dyvI dyvqy gurmuKF dy crnF dI DUVI locdy hn. Bly purKF dI jY jY kfr krdy hn. smyq gMgf dy lwKF hI svrg vfihgurU jI dy nfm ivc hI hn. gurmuKF dI igafn rUp crn DUVI bhuq durlwB hY. ieh crn DUVI (gurU igafn) sfD sMgq ivc inmrqf nfl Èfml hoieaF syvf kridaF, AupdyÈ suxky pRvfn kridaF pRfpq huMdI hY. ies leI sB qoN AuWqm siqgurU dI Èrx hY. hor qIrQF qy Btkx dI ËrUrq nhIN hY. pfTk jno ! sfry diraf ndIaF ihmflf prbq ivcoN pYNzf qYa krdy afpxy iËMmy lwgI syvf inBfAuNdy pÈU pMCI, ruwK vyl, Gfh bUty, smyq mnuwKF dy sB dIaF loVF pUrIaF krdy vfps smuMdr ivc smfa jFdy hn. iehnF ivc nf koeI pivwqr hY nf apivwqr. ieh pfxI hY, srIrk loVF pUrIaF krn leI. hF krfmfqI iksm df pRcfr krky bhuq sfry lotU toilaF ny afpxIaF dukfndfrIaF KUb cmkf leIaF hn. ijnHF df ruËgfr ies ndI gMgf nfl sbMDq hY, jy ies dI mfnqf Kqm ho jfvy qF AunHF dI roËI rotI bMd ho jfvygI. afpxy irËk kfrn lokI bfr bfr iehnF qIrQF ndIaF, Drm sQfnF nfl krfmfqI khfxIaF joVdy hn Boly lokI ies jfl ivc Psdy rihMdy hn. pujfrIaF ƒ zwkf dUhrf kIqy bgYr byaMq Dn pdfrQ sONp idMdy hn. Auh pujfrI ivhly rihky cMgf coKf Kf ky gogVF vDf ky iPr KUb bdPYlIaF krdy hn. inwq nvIaF Gtnf vfprdI pVdy suxdy af rhy hF. iPr BI aMnI sLrDf, lgfqfr df prcfr afm srDflU ƒ AuQy DUaf ky lY jFdf hY.

gMgf jmunf kyl kydfrf .. kfsI kFqI purI duafrf ..

gMgf sfgru byxI sMgmu aTsiT aMik smfhI hy .. (1022)

hy gurisKo ! gMgf kI hY? ijQy ikRÈn klolF krdf sI, Auh ibMdrfbx kI hY? kydfrnfQ kI hY? kfÈI qIrQ kI hY? kfcI purm (kfcI) dI mhwqqf kI hY? ieh purIaf ieh nfQ duafry kI hn? gMgf jmnf (kflpink svrsqI) df sMg ielfhfbfd, kI hY? aTfhT qIrQ kI hn? ‘‘sO hwQ rwsf isry qy gMZ`` jF afK leIey ik ‘‘hfQI dI pYV ivc sfrIaF pYVF`` af geIaF. hy BfeI ieh sfry qIrQ diraf, purI duafry sMgm aTfhT qIrQ krqfr dy rMg ivc hI hn. prmyÈr df nfm Xfd kIiqaF afpxy afp iehnF qIrQF nfloN vwD mhfqm pRfpq ho jFdf hY. ikAuN qIrQF qy vkq brbfd krIey? ieqny smyN ivc prAupkfr kIqf jf skdf hY. ikAuN qIrQF qy pYsf rohVIey? ieqny pYsf nfl keI loVvMdF dI shfieqf kIqI jf skdI hY. awj qk qIrQF qy Btkx vfilaF ƒ igafn iblkul nhIN imilaf. sfrI Aumr aigafnqf ivc gMvf idMdy hn. bfbf amrdfs jI vIh ku sfl qIrQF qy Xfqrf krdy rhy. afm BIV ivc guafcy rhy. iËMdgI df mksd smJ nhIN afieaf. lMmI Btkxf qoN bfad gurU aMgd sfihb dI hjUrI ivc afey. syvf dy nfl gurU df igafn Dur aMdr qwk Dsdf clf igaf. igafn df sUrj aMqr afqmy jgmg jgmg krdf cV ipaf. Kud Btkxf ivco inkl gey, hor axigxq kurfhy pey lokF ƒ gfzI rfh qurn ivc shfeI hoey. dubfrf gurU amrdfs iek vfrI iPr qIrQ Xfqrf krdy hoey hrdvfr irÈI kys phuMcy. ies vfrI mksd hor sI, gMgf meIaf leI nhI sfDUaF dy byhy pRvcn suxn nhI, sgoN gurU nfnk bfxI df ‘‘swc`` suxfAux leI pDfry sn. jdoN Auhny ivdvqf BrpUr nvIn igafn nfl lbryj, gurU nfnk bfxI dy cfnx ivc, Kud gurU nfnk df qIjf srIr huMidaf pRvcn kIqy qF aQfh BIVF AumwV peIaF AuhnF dy dIvfn vwl. axigxq lokF ny gurU amrdfs jI qoN jIvn syD pRfpq kIqI. ies PyrI df iËkr gurU rfmdfs afpxI bfxI ivc ies qrHF krdy hn -

nfvxu purbu aBIcu gur siqgur drsu Bieaf ..

durmiq mYlu hrI aigafnu aMDyru gieaf ..

qIrQ Audmu siqgurU kIaf sB lok AuDrx arQf ..

mfrig pMiQ cly gur siqgur sMig isKf ..

pRQm afey kulKyiq gur siqgur purbu hoaf ..

pQir BeI sMsfir afey qRy loaf ..

dyKix afey qIin lok suir nr muin jn sB afieaf ..

ijn prisaf gur siqgurU purf iqn ky iklivK nfm gvfieaf ..

duqIaf jmun gey guir hir hir jpnu kIaf ..

jfgfqI imly dy Byt gur ipCy lMGfie dIaf ..

iqRqIaf afey sursrI qh kAu qku clqu Bieaf ..

sBu mohI dyiK drsnu gur sMqu ikny afZ n dfmu lieaf .. (1116)

gurU rfmdfs jI ieiqhfsk gvfhI Brdy hoey dwsdy hn jdoN pivwqr (apIc) purbF smyNN ihMdU lok qIrQF qy ieÈnfn df vwzf mhfqm igxdy sn, Aus smyN Drm pRcfr Kfqr gurU amrdfs jI BI qIrQF qy gey Xfd rhy Aus smyN BfeI jyTf jI nfl sn. gurU jI dy bcn sux ky durmq vflI mYl kwtI geI. aigafnqf vflf hnHyrf imt igaf. qIjy siqgur lokF dy kilafx vfsqy qIrQF qy gey sn qF ik kurfhy ipaF ƒ igafn idwqf jf sky. ies qrHF gurU df vwKrf rfh cwl ipaf. iswK AunHF dy nkÈy kdm qy cl rhy hn. pihlF siqgurU kurKyqr afey. iewQy afAux dI bhuq lokF ƒ Kbr phuMcI. sfry huMm humf ky drÈnF leI afey. ieAuN iekwT sI ijvyN iqMn lok juV gey hox. sfry guxIjn, bRfhmx, jogI, idgMbr sB afey. ijnHF BI gurU jI dy ivcfr suxy AunF dy ivkfrF dy CfAuV kwty gey. iPr gurU jI jmnf qIrQ qy gey. AuQy BI lokF ƒ krIqm pUjf qoN htf ky vfihgurU jI nfl joiVaf. jgfqIaF (tYks) ny msUl nf ilaf. sfry lokI gurU jI dy syvk hF afK ky lMG gey. Aus qoN mgroN gurU amrdfs gMgf afey, iewQy BI EhI kAuqk vriqaf. sfry hI siqgur jI df drÈn krky ibsmfd ivc af gey. vfh ikaf jlfl hY ikaf igafn kf sfgr hY. Dn gurU amrdfs jI. ieQy BI iksy ny tYks nf vsUilaf. sfry ngrF dy pMc jn afey. DrmF dy muKI afey, lMmIaF ivcfrF sB nfl hoeIaF. sfiraF ny siqgur jI awgy sIs Jukfey. bhuiqaF ny iswKI Dfrn kIqI. ieh Drm pRcfr PyrI bhuq sPl rhI awgy qNo bhuqy lokF ny qIrQF vfly Pokt krm ƒ iqafg idwqf.




.