.

anMd kfrj dIaF lFvF dOrfn kuVI df awgy clxf iswK isDFqF muqfbk hrigË Êlq nhIN hY : zf[ idlgIr
cMzIgVH, 14 sqMbr (ibAuro)
iswK ivdvfn zf[ hrijMdr isMG idlgIr ny ikhf ik anMd kfrj dOrfn lFvF smyN kuVI df awgy cl ky lFvF lYxf iswK ÌlsÌy muqfbk hrigË Êlq nhIN hY. cyqy rhy ik ipCly hÌqy idwlI dy gurdvfrf rkfb gMj kMplYks ivc hoey iek ivafh ivc lFvF dI rsm vyly do lFvF dOrfn kuVI dy awgy clx `qy vfvylf KVf kIqf igaf sI.

 ies kfrvfeI ƒ akfl qÉq sfihb dI mrXfdf dy Ault afK ky idwlI iswK gurdvfrf pRbMDk kmytI dy pRDfn s[ hrivMdr isMG srnf ny anMd kfrj dI rsm inBfAux vfly gRMQI ƒ muawql kr idqf sI aqy Drm pRcfr kmytI dy cyarmYn s[ qrsym isMG ny apxy ahudy qoN asqIÌf dy idqf sI. zf[ idlgIr ny ieh vI disaf ik anMd kfrj dOrfn gurU gRMQ sfihb duafly lFvF lYx dI rsm bfbf drbfrf isMG inrMkfrI ny 1850 ivc ÈurU kIqI sI. Aus qoN pihlF iswKF dy ivafh gurU gRMQ sfihb awgy isrÌ ardfs kr ky hI kIqy jfieaf krdy sn. awj vI keI ivafh isrÌ lFvF pVH ky ardfs kr ky kIqy jFdy hn qy lFvF iblkul nhIN leIaF jFdIaF. nfmDfrI qF gurU gRMQ sfihb ƒ gurU nhIN mMndy aqy ihMdUaF vFg awg dy duafly Pyry lYNdy hn. rihq mrXfdf muqfbk nfmDfrI qF iksy hflq ivc vI iswK nhIN mMny jf skdy. iswK ivdvfn ny ikhf ik ieh shI hY ik akfl qÉq sfihb dI rihq mrXfdf muqfbk anMd kfrj dI rsm ivc cfr lFvF ley jfx sbMDI hdfieq hY ik muMzf awgy ho ky cldf hY pr ies df iswKI isDFqF nfl koeI sbMD nhIN hY. ieh qF 1850 eI[ ivc lFvF ÈurU hox qoN qkrIbn 85 sflF mgroN 1936 ivc rsm kfiem kIqI geI sI, ijs dy Ërf mfsf Ìrk pYx nfl nf qF mirafdf df koeI nuksfn huMdf hY aqy nf hI afnMd kfrj dI pivqrqf ƒ koeI Ìrk pYNdf hY. AunHF ieh vI ikhf ik jo lok ‘lFvF` ivc kuVI dy awgy hox qy rOlf pfAux dI hrkq kr rhy AuunHF ƒ ieh vI smJ lYxf cfhIdf hY ik ‘qlfk` iswK afnMd kfrj dI Gor AulMGxf hY. ies ihsfb nfl qlfk iswKI dy Ault hn. iswK rihq mirafdf df rOlf pfAux vfilaF ivcoN bhuiqaF dy GrF ivc qlfk ho cuwky hn. iswK ÌlsÌy muqfbk lFvf iek krm-kFzI rsm hn nf ik ÌlsÌf. asl aihmIaq anMd kfrj df ÌlsÌf smJx aqy Aus muqfbk gRihsqI iËMdgI ijAux dI hY. AuunHF hor ikhf ik rihq mirafdf muqfbk gurdvfry ivc iswK df ivafh isrÌ iswK nfl hI skdf hY jd ik awDy gurdvfiraF ivc iswKF dIaF DIaF dy ivafh ihMdUaF, muslmfnF qy eIsfeIaF nfl vI ho cuwky hn. ieMglYNz, amrIkf, kYnyzf, nfrvy qy XUrp dy keI mulkF ivc ieho ijhy sYNkVy ivafh hoey hn. kI iswK afgUaF ƒ ienHF gurdvfiraF ivc jfxf cfhIdf hY? kI ienHF gurdvfiraF dy ahudydfrF ƒ qnÉfhIey nhIN mMnxf cfhIdf aqy ÊYr iswKF nfl DIaF ivafhux vfilaF ƒ ‘iswKI qoN Éfrj` nhIN mMnxf cfhIdf? AunHF ikhf ies Gtnf bfry isafsI rOlf pfAux dI QF akfl qÉq dI mirafdf ƒ nf mMnx vfilaF ƒ sumwq dyxI cfhIdI hY. iBMzrF mihqf jwQf, aKMz kIrqnI jQf, bhuqy sfDF dy zyry inqnym dIaF bfxIaF, aKMz pfT dI mirafdf aqy hor drjnF nukiqaF bfry akfl qÉq dI mirafdf qoN vKrf cldy hn. zf[ idlgIr isMG ny apIl kIqI ik ieho ijhy bymfanf nukiqaF `qy rOlf pfAuxf pMQ ƒ do ihisaF `c vMzx vl kdm AuTfAuxf hY. iswK pMQ ƒ ies qoN Ébrdfr rihxf cfhIdf hY. gurU sfihb ny krmkFzF ƒ rwd kIqf sI qy awj kuwJ iswK cODrI iensfnIaq qy rUhfnIaq ƒ prHy kr ky isrÌ krm-kFzF ƒ hI iswKI bxfeI bYTy hn, jo gurU dI isiKaf dy iblkul Ault hY. AuunHF ny idwlI iswK gurdvfrf pRbMDk kmytI dy pRDfn s[ hrivMdr isMG srnf ƒ apIl kIqI ik Auh muawql kIqy gRMQI ƒ bhfl kr dyx aqy s[ qrsym isMG vI apxf asqIÌf vfps lY lYx. iËkrXog hY ik iswK Drm dy ieiqhfs bfry 40 qoN vD ikqfbF dy lyKk zf[ hrijMdr isMG idlgIr idlI iswK gurdvfrf pRbMDk kmytI dy Dfrmk slfhkfr borz dy mYNbr vI hn.


kI gurmiq ieh kihMdI hY ik muMzy ƒ hr hflq ivc kuVI dy awgy ho ky hI lFvF lYxIaF cfhIdIaF hn?
pujfrI vrg ƒ vfihgurU ny BivwK vl vyKx vflIaF awKF nhIN idqIaF huMdIaF. Auh bs bIqy vl hI vyKdI rihMdI hY. jy BivwK vl vyK skdI hovy qF vyK lvy ik agly kuwJ sflF ivc jdoN gurbfxI ƒ smJ ky lfgU krn dI iprq cl peI qF pMQ ny hI hukm jfrI krnf hY ik joVI iek QF KVy ho ky ardfs kiraf kry qy ‘lFvF` dI rsm df iqafg kry. pujfrI ÈRyxI dUijaF ƒ vI iehI kihMdI hY, ‘‘ipwCy jy kuwJ Êlq vI ho igaf hY qF Aus ƒ ‘Êlq` nf afKo qy Aus awgy isr Jukf idAu vrnf asI ieh kr idaFgy, aOh kr idaFgy [[[[.`` Auh bws BUqkfl dI rKvflI kr skdI hYY, BivwK dI nhIN.
kflj ivc nvF nvF dfÉlf ilaf sI jdoN mYƒ iswK stUzYNts ÌYzryÈn vfilaF ny pfAuNtf sfihb ivKy kYNp ivc clx leI ikhf. mYN kYNp qoN bhuq kuwJ isiKaf. Aus kYNp dy ipRMsIpl s[ gurbÉÈ isMG Èyrigl sn jo mgroN Éflsf kflj, aMimRqsr qy gurU goibMd isMG kflj, cMzIgVH dy vI ipRMsIpl bxy. AunHF ny kYNp ivc jo qkrIr kIqI, Auh mYƒ awj qk vI nhIN BuwlI. AunHF ikhf, ‘‘zfktr dsdy hn ik sfzy sRIr ivc, hr roË kuwJ sYWl mr jFdy hn qy AuunHF dI QF nvyN sYWl pYdf ho jFdy hn. sRIr AudoN qk hI svwsQ rihMdf hY jd qk ieh nvyN sYWl pYdf huMdy rihMdy hn. pr iek smF af jFdf hY jdoN nvyN sYWl bxny bMd ho jFdy hn. AudoN bMdy df sRIr buwZf hox lgdf hY qy ijvyN ijvyN ieh nvyN sYWl bxny Gtdy jFdy hn, buZfpf vDdf jfdf hY. aMq jd nvyN sYWl pUrI qrHF bxny bMd ho jFdy hn qF sRIr dI mOq ho jFdI hY [[[[ TIk iehI hflq Drm dI hY. ies dy vI purfxy sYWl mrdy rihMdy hn qy loV pYNdI rihMdI hY ik nvyN sYWl, purfxy sYWlF dI QF lY lYx. Drm ƒ jIAUNdf rwKx leI ieh bhuq ËrUrI hY. pr pujfrI ÈRyxI, hr Drm ivc hI, purfxy sYWlF dI QF nvyN sYWlF ƒ lYx dy rsqy ivc rukfvt bx bYTdI hY. Auh kihMdI hY ik purfxy sYWl jykr mr vI gey hn, qF vI AuhI pUjx-Xog hn qy iehI ‘mirafdf` hY. ieh purfxy sYWl Auh rsmF huMdIaF hn jo iksy smyN qF TIk sn pr vkq bIqx nfl sgoN nuksfndyh bx cukIaF huMdIaF hn. ies leI Xfd rwKo, Drm ƒ iËMdf rwKx leI ies ivcoN purfxy, mr cuwky sYWl aQvf pRMprfvF qy mirafdfvF bfhr sutdy rho qy nvyN sYWl bxdy rihx idAu. jdoN quhfzI pujfrI ÈRyxI nvyN sYWl bxn qoN rokxf ÈurU kr dyvygI qF Drm buwZf hoxf ÈurU ho jfeygf qy aMq mr jfeygf jF bykfr bx ky rih jfeygf. iPr koeI nvF mhFpurÈ af ky nvyN sYWl dfÉl kr ky Drm ƒ iËMdf krygf [[[[.``
ipRMsIpl Èyrigl dIaF khIaF hoeIaF sfrIaF gwlF hUbhU swcIaF sfbq ho rhIaF hn. pujfrI ÈRyxI ‘mirafdf` aqy ‘pRMprf` dy nF `qy mry hoey sYWlF ƒ Drm dy sRIr `coN bfhr nhIN kwZx dyNdI qy rfh rok ky Klo jFdI hY. nvyN sYWl Drm aMdr ikvyN dfÉl kIqy jfx? ijhVf koeI koiÈÈ vI krdf hY, pujfrI qy AuunHF dy ÈkqIÈflI sfQI Aus Auqy Jpt pYNdy hn. jdoN gurU nfnk sfihb ny vI Drm dy purfxy qy mr cuwky sYWlF ƒ bdl ky nvyN sYWl dfÉl krny ÈurU kIqy qF AuunHF ƒ vI pujfrI ÈRyxI vloN kurfhIaf, BUqnf, byqflf, Drm df duÈmx qk ikhf igaf. hr Drm ivc ies qrHF hI huMdf hY. Drm ƒ iËMdf rwKx vfilaF dI gwl pujfrI ÈRyxI qF suxnf hI nhIN cfhuMdI qy keI dUjy lok vI pujfrI ÈRyxI df hI sfQ dyx lgdy hn. aglI gwl krn qoN pihlF mYN apxI amrIkf Xfqrf dI iek Xfd bfry do Èbd ilKxf cfhFgf.
amrIkf dy iek dUr drfË ielfky qoN mYƒ iek zfktr sfihb df swdf pwqr imilaf. mYN AuQy clf igaf. bVf gurmuK pRvfr sI - iswKI df pRcfr krn vflf. mYN AunHF kol do iqMn idn Tihiraf. iek idn Èfm ƒ zfktr sfihb apxy pRvfr dy jIaF bfry dwsx lgy. AunHF dI vwzI bytI jo bhuq pVHI ilKI sI, iek smwisaf KVI kr rhI sI. Auh ‘aMimRqDfrI` sI arQfq iswKI ivc aQfh ivÈvfs rwKx vflI. pr Aus ny ivafh krvfAux qoN nFh kr idqI sI. ikAuN? Aus df kihxf sI ik ihMdU Drm ivc aOrq ƒ mrd dy brfbr Auh sQfn nhIN idqf igaf jo iswK Drm ivc idqf igaf hY pr ihMdU Drm ivc, swq PyiraF smyN, awDf smF mrd awgy ho ky lFvF lYNdf hY qy awDf smF aOrq. iPr iswK Drm ivc ieh ikAuN hY ik aOrq hI hr vfr mrd dy ipwCy rihMdI hY? mYN koeI jvfb nf dy sikaf. kuwJ hornF nfl gwlbfq kIqI. sfry ies gwl nfl sihmq sn ik lFvF dI sfrI rsm ivc ‘Drm` df Bfg kyvl eynf hI sI ik qusI Èbd gurU awgy pyÈ ho ky, ardfs krdy ho qy gurbfxI dI roÈnI ivc iekwiTaF jIvn bqIq krn df pRx lYNdy ho. lFvF dI rsm asI dUijaF dI nkl kr ky apxfeI hY pr gurbfxI ivc mrd aOrq dIaF lFvF dI koeI gwl nhIN. gurbfxI ivc ijhVIaF ‘lFvF` dI gwl kIqI geI hY, Auh afqmf qy pRmfqmf dy bMDn dIaF lFvF dI gwl hY. ieh Aus qrHF hI hY ijvyN ‘afrqI` dI inrfrQkqf ƒ smJfAux leI ‘afrqI` bfry Èbd Aucfiraf ËrUr igaf sI pr afrqI krn leI nhIN sgoN afrqI krnoN rokx leI. iesy qrHF lFvF AucfrIaF sn qF ies leI nhIN ik aOrq mrd lfvF lYx sgoN ieh dwsx leI ik ‘lFvF` qF kyvl sdIvI qOr `qy iek dUjy ivc aByd ho skx vfly hI lY skdy hn qy Auh kyvl afqmf qy pRmfqmf hI hn. aOrq afdmI qF awj lFvF lYNdy hn, kl qlfk lY lYNdy hn jF duhF `coN iek dy mr jfx `qy, dUjf iksy hor nfl ivafh krvf lYNdf hY. ieh sdIvI imlfp qy ‘aBydqf` vflf irÈqf qF nf hoieaf iPr.
pr iPr iswK Drm ivc ieh lFvF rsm ikvyN af geI? inrMkfrI drbfr, rfvlipMzI vfilaF dI koeI pusqk cuk ky vyK lAu, Auh ieh dfavf bVy Ëor nfl krdy hn ik iswK Drm ivc swB qoN pihlf ‘anMd kfrj` arQfq lFvF rfhIN ivafh-bMDn ivc pYx vflf irvfj AunHF ny ÈurU kIqf sI. iesy inrMkfrI drbfr nfl sbMDq zf[ mfn isMG inrMkfrI, jo ‘spoksmYn trwst` ivc iek ‘trwstI` vI hn, iek idn jd iehI dfavf duhrf rhy sn qF mYN AuunHF ƒ puiCaf ik gurbfxI ivc qF afqmf-pRmfqmf dIaF lFvF ƒ mMinaf igaf hY, aOrq mrd dIaF lFvF ƒ nhIN, iPr kI ieh lFvF dI rsm iswKI ivc dfÉl kr ky ÊlqI nhIN kIqI geI?
zf[ inrMkfrI kihx lwgy, ‘‘hux dy ihsfb vyKIey qF lFvF dI rIq ÈurU kr ky ÊlqI hI kIqI sI pr Aus vyly ƒ sfhmxy rwK ky vyKIey qF TIk sI ikAuNik lok vydI nfl Pyry lYx lwg pey sn. TIk qrIkf iehI hY ik dMpqI gurU awgy KVI ho ky ardfs kr ky pqI pqnI bx jfvy.`` mflvy ivcoN imldf rIkfrz iehI dsdf hY ik iswK joVI gurU gRMQ sfihb awgy bYT ky kIrqn suxdI sI qy iPr KVI ho ky ardfs kr lYNdI sI. iehI gurmiq-anusfrI qy TIk qrIkf hY. ies leI lFvF cfry vfr muMzf awgy rih ky lvy jF muMzf kuVI vfro vfrI lYx jF do do vfr awgy ipwCy ho ky lYx, ies nfl koeI Ìrk nhIN pYxf. Ìrk pYxf hY qF kyvl ies gwl df ik dohF ny Èbd gurU awgy apxy afp ƒ smripqf kIqf hY qy gurbfxI dy afÈy anusfr, pqI-pqnI dy rUp ivc jIvn guËfrn df pRx ilaf hY jF ardfs kIqI hY.
amrIkf dI ijs Gtlf df mYN Aupr iËkr kIqf hY, Auh qF purfxI ho geI hY pr idwlI dy gu[ rkfbgMj sfihb ivc gurmiq pRcfr jwQy vfilaF ny scmuc hI iek aijhf anMd kfrj krvf idqf ijs ivc lfVf qy lfVI do do vfr awgy ipwCy ho ky cldy rhy. ies ivruD pihlF idwlI gu[pR[ kmytI ny qy iPr aMimRqsr dI kmytI aqy AuQoN dy pujfrIaF ny rOlf pf idqf hY, ijvyN ik Drm Auqy bVI vwVI afÌq af izwgI hovy. kI lfVy lfVI ny gurU gRMQ sfihb ƒ mMnx qoN ienkfr kr idqf jF kI AunHF ardfs krn qoN ienkfr kr idqf? jF iPr kI AuunHF dy, Drm ivc ivÈvfs pRqI iksy kmI df koeI ieÈfrf imldf hY? kuwJ vI nhIN. bVy pwky DrmI jwQy ny AuunHF df ivafh krvfieaf qy afp vI Auh bVy pwky DrmI iswK hn. iPr ÊlqI kI ho geI? iehI ik AunHF ny, iswKF dy pRqIinDF vloN iqafr kIqI ‘rihq mirafdf` ivc mfVI jhI qbdIlI kr leI. ieh mfVI jhI qbdIlI jy AunHF dI iswKI ivc ÈrDf ivc kmI df koeI sbUq dyNdI hY, iPr qF sfzf rOlf TIk hovygf pr jy Auh aOrq mrd dI brfbrI dy (iswKI) isDFq Auqy Ëor dyx leI ies mirafdf ivc mfVI jhI qbdIlI krdy hn qF ies ivruD ho hwlf krn dI bjfey, ies ƒ nvIN pIVHI dI mMg (jo gurmiq dy vI aYn anukUl hY) smJ ky lYxf cfhIdf hY qy ivdvfnF ƒ ieh kMm sONpxf cfhIdf hY ik Auh sfrIaF iDrF nfl gwlbfq kr ky suJfa dyx ik nvIN pIVHI dI mMg ƒ gurmiq dI ksvwtI `qy priKaF ikMnf ku pRvfn kIqf jf skdf hY. ieh gwl kyvl ivdvfnF dy krn vflI hY, pujfrIaF dy krn vflI nhIN. Auh purfxy qy mr cuwky sYWlF ƒ Drm `coN bfhr kwZx dI hmfieq kdy vI nhIN krngy, nf nvyN sYWl Drm ivc dfÉl krn dI afigaf hI dyxgy.

afÉrI gwl . gurU nfnk sfihb ƒ puiCaf igaf sI, ikhVf kMm krnf cfhIdf hY qy ikhVf nhIN. gurU nfnk df AuWqr bfxI ivc drj hY - ‘‘Auh kMm kro ijs dy krn nfl qn ivc ÉrfbI pYdf nf hovy qy mn ivc burfeI jVH nf PV lvy.``
gurU nfnk sfihb ƒ puiCaf igaf, ‘‘mfs Kfxf TIk hY jF Êlq?`` AunHF ikhf, ‘‘mUrK ny Auh jo mfs Kfx jF nf Kfx bfry JgVdy hn. asl gwl vl afAu ik pRmfqmf nfl imlfp ikvyN ho skdf hY.``
lFvF dy mfmly ivc vI asl gwl vl afAu ik gurU df siqkfr joVI ny kfiem riKaf hY jF nhIN qy ardfs kr ky gurU dI Et leI hY jF nhIN. eynI ku gwl hI asl gwl hY. bfkI lFvF vyly kOx awgy sI qy kOx ipwCy, ieh sfzy Drm (gurmiq) df Bfg nhIN hY. jy rihq mirafdf dI mfVI jhI AulMGxf vI hoeI hY qF vyKxf cfhIdf hY ik ÈuB ierfdy nfl hoeI hY jF mMd ierfdy nfl? jy ierfdf ÈuwD hY qF mfmlf ivdvfnF ƒ sONp idAu. akfl qÉq ƒ kcihrI bnfAux, mfmly ƒ loV qoN vwD BKfAux, bMidaF ƒ pyÈI leI swdx aqy sÉq aYkÈn lYx dIaF DmkIaF dyxf iblkul gurmiq-ivroDI gwlF hn. ijhVy lok ÈuD ihrdy nfl qy cMgy ierfdy nfl rihq mirafdf ivc mfVI jhI qbdIlI kr gey hn, jy AuunHF ivruD koeI kfrvfeI kIqI geI qF aYkÈn lYx vfilaF ƒ vI dsxf pvygf ik Auh afp ‘rihq mirafdf` dI ikhVI ikhVI mwd ƒ apxy jIvn ivc jF apxy gurdvfiraF ivc pUrI qrHF lfgU krdy hn? pujfrI vrg ƒ vfihgurU ny BivwK vl vyKx vflIaF awKF nhIN idqIaF huMdIaF. Auh bs bIqy vl hI vyKdy rihMdy hn. jy BivwK vl vyK skdy hox qF vyK lYx ik agly kuwJ sflF ivc jdoN gurbfxI ƒ smJ ky lfgU krn dI iprq cl peI qF pMQ ny hI hukm jfrI krnf hY ik joVI iek QF KVy ho ky afrdfs kiraf kry qy ‘lFvF` dI rsm df iqafg kry. pujfrI ÈRyxI dUijaF ƒ vI iehI kihMdI hY, ‘‘ipwCy jy kuwJ Êlq vI ho igaf hY qF Aus ƒ ‘Êlq` nf afKo qy Aus awgy isr Jukf idAu vrnf asI ieh kr idaFgy, aOr kr idaFgy [[[[.`` Auh bws BUqkfl dI rKvflI kr skdI hY, BivwK dI nhIN.


pRo[ sfihb isMG jI
26 agwsq 2006 ƒ roËfnf spoksmYn `c s[ amrjIq isMG cMdI df lyK iswK kOm dy mhfn ivdvfn tIkfkfr, iswKF dy pfixnI, ivakrx syDF lwBx vfly, keI BfÈfvF bfry pUrI jfxkfrI rwKx vfly pRoÌYsr (zf[) sfihb isMG bfry pVH ky qswlI hoeI ik vfikaf hI pRo[ sfihb isMG vI ‘iswKI dy koihnUr` hI sn ijnHF ny ibnF iksy sMsQf dI mdd dy, sRI gurU gRMQ sfihb jI ivcoN hI ivafkrx inXm aqy ivAuNqbMdI lwB ky iswK kOm ƒ gurbfxI ivafkrx idqI nhIN qF iek iek pMgqI jF Èbd dy keI keI arQF vflI prMprf `coN iswK kOm ny inkl nhIN sI skxf.
sfƒ gurbfxI pVHfAuNidaF iek Gtnf dsdy sn ik iksy anmqI swjx ny ikhf ik jy quhfƒ koeI quhfzy bfp df nfm puwCy qF qusI iek nF dI QF Aus ƒ iek qoN vwD do iqMn jF cfr nF ds idAu qF Auh quhfzy Auqy XkIn krygf? qusI lok keI keI arQF nfl gurbfxI dy qwq AupdyÈ nfl nhIN juV skdy.
Auh keI vfr klfs ivc kih idMdy sn ik ‘‘qusI vwzy jwdI-puÈqI iswK hovogy pr mYN qF iek ÊrIb ihMdU htvfxIey dy Gr aiq dI ÊrIbI `c pilaf. bfad `c idlI iewCf anusfr ‘‘sfihb isMG`` bixaf hF. pr mYN hux qfeIN jo vI iliKaf hY, nyk nIaqI nfl, pUrI akIdq nfl iliKaf hY. mYN awj vI ijQy apxy leI qMdrusqI, sOKI roËI, sOKI irhfieÈ aqy pRvfr leI ardfs krdf hF, AuQy apxy cMgy AusqfdF leI vI hr roË ardfs krdf hF. mYƒ apxI ieh ardfs kridaF jF ismrqI ivc kfÌI smF lgdf hY. pihlF pihl mYƒ aMdr ieh vI zr sI ik mYN bI[ey[ hF. apxI tIky dI pusqk jo bVy aOKy ho ky CpfeI sI, Aus Auqy bVy ÌÉr nfl ‘sfihb isMG bI[ey[` iliKaf. iPr bfad `c pqf lwgf ik ieh qF kuwJ vI nhIN sgoN myry swcy pfqÈfh jI ny myry isr Auqy imhr Biraf hwQ Dr ky myry pfsoN afp hI ieh ilKx syvf leI hY. mYƒ keI vfr iek iek pMgqI dy AuWqr ilKx leI keI keI idn rukxf pYNdf sI ikAuNik myry pfs jo sYNcIaF (gurbfxI) sn AunHF dIaF lgF mfqrF ƒ mYN aKoN proKy kr ky mn-mrËI dy arQ nhIN sI kr skdf. myry pfsoN Buwl jF AukfeI hoxI sMBv hY.``
mYN apxI aMdrlI ÈrDf kr ky pRo[ sfihb isMG jI bfry Dfrnf bxfeI hoeI hY ik rUhF sdIvI qy aibnfÈI hn. vfihugrU jI vI aibnfÈI hn. Auh smyN smyN mhfn rUhF ƒ mnuwKI jfmf dy ky aYsy kfrj krvfAuNdy hn ijvyN iswK kOm dy pihly iswK kQfkfr (tIkfkfr) BfeI sfihb gurdfs jI ny gurbfxI ƒ smJ ky qy ivcfr ky pRcfiraf hY AuvyN hI Aus rUh ny pRo[ sfihb isMG dy rUp `c gurbfxI dy guwJy ivafkrx insmF ƒ Aujfgr kr ky Brm dy bwdl dUr krn leI gurbfxI df ‘drpx` iswK kOm ƒ idqf hY. AunHF df kIqf tIkf jF lyKxI koeI pMj jmfqF piVHaf vI aqy aYm[ey[ pMjfbI vI piVRaf vI cMgI qrHF smJ skdf hY. ieh AuunHF dI ivdvqf dI isKr hY ik sMsikRq, ÌfrsI, AurdU, aMgryËI, pMjfbI qoN ibnF hor keI BfÈfvF dy Auh pUrn igafqf sn pr lyKxI srl, spwÈt aqy hryk dI smJ ivc afAux vflI hY.
sRI gurU gRMQ sfihb jI ivc drj bfxI bfvn aKrI dI 39 vIN pfAuVI pMnf 256 ivc iek pMgqI ivcly Èbd ‘‘soBfdU`` bfry pihly keI tIkkfrF ny vwKo vKry Aucfrx, pd-Cyd aqy arQ kIqy hn. sMprdfeI Audfhrx qy arQ vI do iqMn qrHF dy hn. BfeI sfihb BfeI vIr isMG jI ny vI do qrHF dy arQ aqy pd-Cyd kIqy hn. msln :
‘‘hAumY an ibAu lir mrY so suBfdU hoie..
so so BfdU hoie, so soBf dU hoie, so soBfdU hoie
pRMqU pRo[ sfihb jI ny spwÈt rUp `c arQ kIqy hn : ‘‘dohF hwQF `c Èsqr lY ky jUJx vflf sUrmf`` jo hAumY aqy duibDf nfl lVn vflf, afqmf dI ijwq vflf hY. hor vI gurU vfk hY ik :
‘‘nfnk so sUrf virafmu ijin ivchu dustu aihkrxu mfiraf`` m[ 3, 86)
pRo[ sfihb isMG jI df jo sQfn ivdvfnF, kQfkfrF, tIkfkfrF `c aqy buDIjIvI vrg `c hY, Aus dy anukUl iswK afgUaF jF isafsI afgUaF ny AunHF ƒ mfx siqkfr dyx `c bhuq AukfeI kIqI hY. aYsy mhfn ivdvfn ƒ vwD qoN vwD snmfn imlxf cfhIdf hY BfvyN Auh afp aYsy mfx snmfn dI iewCf qoN bhuq Aupr sn. apxI lgn aqy Dun `c ijMny Auh pRwpk sn, Aus bfry AunHF dy jvfeI pRo[ zf[ pRIqm isMG jI vwD jfxdy hn ijnHF ƒ pRo[ sfihb isMG ny nFh kr idqI sI ik mYN gurU gRMQ sfihb jI dy tIky dy kMm ƒ rok ky hor iksy mfiek pRfpqI vfly sfihqk kMm pihlF dyKF.``
nyVy rih ky dyKy pRo[ sfihb isMG iek swcy suwcy, pKMz dy ivroDI, mUMh Auqy swwcI gwl kih dyx vfly, aYsy nrm idl sn ik jy iksy ividafrQI ƒ iksy Èrfrq kr ky JfV vI pf idqI qF muV ky GroN Aucycy prq ky sfƒ sB ƒ bulf ky Aus suihrd pfsoN muafÌI mMgI jdik asI sfry ÈrimMdy qy hYrfn vI huMdy sF. Auh iËMdgI df shI pfT pVHfAux vfly sn. ajkl dy pKMzI sMqF, mhFpurÈF nfloN bhuq AuWcy suwcy jIvn vfly, swcy ÈrDflU, gurbfxI dy rsIey, aslI sMq sn. pRo[ sfihb isMG jI TIk hI ‘‘iswKI df koihnUr`` sn.
N hirbMs isMG qyÊ (igafnI)
iswK imÈnrI
mobf : 98149-44163

zf[ jYrUp isMG
zf[ jYrUp isMG jI dI vfeIs cFslr vjoN qsvIr vyK ky mn bhuq ÉuÈ hoieaf. pUjnIk pRo[ sfihb isMG jI dI Xfd (dohqf) ilK ky qusI bhuq hI cMgf kIqf. myry mn `c ikMnf icr keI gwlF (XfdF) GuMmdIaF rhIaF ik ijs mhfn ivdvfn ny mhfn kfrj kIqf, Aus ƒ ienHF aKOqI pMQk afgUaF ny jF aKOqI Dfrmk muKI ivdvfnF ny vI koeI mfnqf nhIN idqI. s[ mnjIq isMG klkwqf vI hux qF bQyry hwQ pYr mfr rhy hn pr jdoN ÈRomxI kmytI `c kuwJ krn df vkq sI, AudoN ienHF vI sfzIaF icwTIaF df AuWqr dyx dI loV qk nf smJI. koeI sfrQk kfrj krn dI qF ieh isafsI dOV `c Psy lok, loV hI nhIN smJdy.
pRo[ sfihb isMG jI ny mUl mMqr dI pihl bfry jo iswD kIqf, Aus ƒ ieh cODr dI lpyt `c afey lok smJ hI nhIN sky. sMq Ìqih isMG cMnx isMG vyly, sfDF dy Ëor dyx qy, CpfeI vyly jo rol Gcolf ienHF ny sRI gurU gRMQ sfihb jI ivc mUlmMqr, kdy pihlF kdy isrlyK qoN bfad `c, Cfp ky pf idqf hY, ieMnI vwzI kuqfhI hY ik ies dI sËf sfry hI Bugq rhy hn jdik BfeI mnI isMG jI ny vI afid df mMgl hI iliKaf hY. purfxy gutky, sYNcIaF aqy ÈbdfrQ poQIaF dy mYN Ìotostyt kr ky vI Byjy ik spwÈt mUlmMqr dI pihl ƒ hux ibnF iksy pMQk ÌYsly jF inrxy dy, mnmrËI nfl ikAuN qy ikvyN Cfipaf jf irhf hY? koeI AuWqr nhIN, koeI dlIl nhIN.
mYƒ qF lgdf hY ik ieh isafsI qfkqF dy BuwKy lok jy vws cwly qF iswK Drm dIaF hkIkqF aqy aËmq ƒ hI vyc vwt ky Kf jfxgy qy Kf vI rhy hn. qusI mfsk mYgËIn `c ijQy hor msly AuBfrdy ho, AuQy gurbfxI bfry vI 1-2 sÌy rfKvyN ËrUr kro. sfzf swB kuwJ sRI gurU gRMQ sfihb jI hI hn. Èbd gurU dI gwl kr ky hI ienHF pKMzIaF dMBIaF aqy apxI pUjf krvfAux vfilaF ƒ afm iswKF `coN alwg-Qlwg kr skdy hF, BfvyN ieh dMBI bfby vI gurbfxI dI tyk lY ky apxIaF jfgIrdfrIaF ƒ qkVf kr rhy hn.
pMQ `c ienHF nklI sfDF ny apxI nIqI bxfeI hoeI hY. ieh isafsI lok hI ienHF nfl rly hoey hn. ÉYr! pMcm pfqÈfh jI dI ÈhIdI bfry zf[ suKpRIq isMG jI df lyK ÈlfGfXog hY.
roËfnf spoksmYn nfl qF ienHF pMQ doKIaF dI nINd hrfm hoeI peI hY. siqgurU imhr krngy. hOlI hOlI afm lokF dI Dfrnf bx rhI hY. cMgf kIqf tI[vI[ cYnl leI ds hËfr rupey dI rkm vI pRvfn kr leI. ies qrHF bhuqy lok mn kr ky ies lihr nfl juVngy.
myry vrigaf ny BfvyN rkm qF koeI vwzI nhIN idqI pr iPr vI aÉbfr ƒ apxf smJ irhf hF. ievyN hI tI[vI[cYnl nfl vI injI sFJ bxygI.
N ig[ hirbMs isMG qyÊ
sfbkf pRcfrk ÈRo[ kmytI (iswK imÈnrI)
mobf: 98149-44163


awKIN izwTf igafnI joigMdr isMG vydFqI!
* vydFqI jI dy kmry `c sKI srvr dIaF qsvIrF vyKIaF * ‘jQydfrI` sMBflx ipCoN mËfr `qy mwQf tyk Èukrfnf kIqf
* drbfr sfihb kMplYks `c ÈrDfvfn iswK ƒ Tuwzy mfry a pI[ey[ ny mËfr `qy aKMz pfT dI ieËfjq idqI
hrdyv isMG vVYc/gurmIq kfdIafnI
sRI drbfr sfihb aMimRqsr dy iblkul sfhmxy siQq sRI akfl qÉq sfihb, CyvyN pfqÈfh gurU hrgoibMd sfihb jI vloN bxfey mIrI-pIrI dy isDFq dI jfmnI BrdI hn. iksy smyN ies pivwqr asQfn Aupr hox vfly pMQk iekwT Éflsy dI srb sMmqI nfl iswK kOm ƒ nroeI syD pRdfn krdy rhy hn. afklI ÌUlf isMG jI vrgy mhfn pMQ syvkF ny apxI iËMmyvfrI inBfAuNidaF mhfrfjf rxjIq isMG jF iksy hor qqkflIn hukmrfn dI pRvfh nhIN kIqI sgoN iswKI df JMzf bulMd riKaf. bIqy iqMn cfr dhfikaF qoN ies pivqr sMsQf Aupr isafsqdfnF df glbf sQfpq ho igaf hY. ienHF mOkfpRsq aqy gurmiq isDFq qoN kory ivakqIaF ny ies mhfn sMsQf dy aks aqy isDFq ƒ Korf lgf idqf hY. gurdvfiraF Aupr kfbË ienHF isafsqdfnF ny vot rfjnIqI aDIn apxy isafsI ivroDIaF qy Drm dI qlvfr clfAuux leI, apxy hwQToky kmËor ikrdfr vfly ivakqIaF ƒ mhfn qÉqF `qy afsIn krvf riKaf hY. sRI akfl qÉq sfihb dy muwK syvfdfr igafnI joigMdr isMG vydFqI jI Aupr vI ienHF isafsqdfnF dI aprMmpfr ikRpf hY. ‘jQydfr sfihb` apxy pflxhfr isafsqdfnF dy ihq leI gurmiq isDFq ƒ qoVn mroVn ivc rwqI BrI vI dyr nhIN lgfAuuNdy (jF ieh vI ho skdf hY ik Auh gurmiq isDFq qoN hI kory hn). afm jnqf dI nËr ivc hr roË iswK pMQ ƒ mËfk df ivÈf bxfAux vfly sfzy ‘jQydfr sfihb` df ipCokV jF Xogqf kI hY. ies sbMDI kuuwJ awKIN izwTy hvfly pfTkF dI jfxkfrI leI nËr hn :
* ‘jQydfr` vydFqI jI apxI mOjUdf iËMmyvfrI qoN pihlF sRI drbfr sfihb ivKy gRMQI isMG dI syvf inBfa cuky hn.
* sfzy mfnXog vydFqI jI AuhI ÈÉs hn ijnHF ny sRI drbfr sfihb dI aMdrUnI pivwqr iemfrq ivc iek ÊrIb, lfcfr pr ÈrDfvfn guriswK ƒ smUh sMgq dy sfhmxy Tuwzy mfry sn.
* Aus vyly vI ienHF dI irhfieÈ sRI drbfr sfihb dI prkrmf ivc, ijQy kVfh pRÈfid dI prcI kwtI jFdI hY, dy iblkul Aupr irhfieÈI kmiraF ivc sI. ienHF dy iblkul nfl hI pRiswD rfgI BfeI bMqf isMG dI vI irhfieÈ sI. jlMDr qoN Cpdy iek aÉbfr leI ieMtrivAU lYx leI sfƒ keI vfr bMqf isMG jI kol jfxf pYNdf sI. sbwb nfl BfeI bMqf isMG jI dy gvFZI hox kr ky sfƒ iek vfr igafnI vydFqI jI dy drÈn krn df mOkf iml igaf. Èfm df vylf sI. jdoN vydFqI jI kursI Aupr bYT ky aqy drbfr sfihb vwl mUuMh kr ky koeI ikqfb pVH rhy sn. Ìqih bulfAuux qoN pihlF hI sfzI nËr AunHF dy kmry ivc sfhmxy dIvfr Aupr lgI sKI srvr pIr lwK dfqf dI qsvIr Aupr jf itkI. gurU Gr dy doKI dI qsvIr! drbfr sfihb dI prkrmf ivc! Auh vI gRMQI isMG dy kmry ivc! koeI soc vI nhIN sI skdf.
* sfzIaF ienHF mfnisk guMJlF df invfrn sfzy purfxy vfkÌ aqy spoksmYn nfl sbMDq aMimRqsr dy AuGy guriswK ivvdfn ny ies qrHF kIqf ik sfzy mfnXog ‘jQydfr sfihb` jQydfrI dI iËMmyvfrI sMBflx qoN bfad aMimRqsr iËlHy ivc siQq iek mËfr `qy Èukrfnf vI kr ky afey sn.
* sfzf vydFqI jI bfry aglf qËrbf Aus vyly hoieaf jdoN ienHF ny mjbUrI vs pMQ drdIaF dy Ëor dyx `qy kbrF, mËfrF Aupr aKMz pfT krn, krvfAux dI mnfhI vflf afdyÈ jfrI kIqf sI. Éflsf imÈn kONsl nfl sbMDq rhy hox kr ky asIN kpUurQly aqy nfl dy KyqrF ivc qwq gurmiq dy pRcfr, pRsfr leI srgrm sF. vydFqI jI ijs qrHF DnvMq ishuM vfly kys ivc irÈvq lY ky Aus ƒ brI krn leI nmfxf Kwt cuky sn, Ausy qrHF Auh apxy pI[ey[ ipRQIpfl isMG (AunHF df krIbI irÈqydfr) rfhIN mËfrF vfilaF dy hwk ivc Bugqx leI vI bdnfm ho cuky sn. Éflsf imÈn kONsl dy srgrm mYNbrF ny BfeI idlbfg isMG Éflsf aqy Tykydfr suirMdr isMG imÈnrI dI agvfeI ivc iswDvF donf Kyqr ivc iek mËfr `qy ho rhy aKMz pfT Auqy rok lgf idqI sI pr mËfr vfilaF ny apxy pRBfv sdkf ‘jQydfr` vydFqI jI dy pI[ey[ nfl sMprk kr ky aKMz pfTF dI iejfËq lY leI. jdoN isMGF ƒ pqf lgf qF ÌYslf hoieaf ik ‘jQydfr` jF AunHF dy pI[ey[ nfl sMprk kr ky aslIaq jfxI jfvy. ienHF pwqrkfrF vloN pI[sI[E[ qoN pI[ey[ nfl Ìon `qy gwlbfq krn AuprMq jo kuuwJ sfhmxy afieaf, Auh sfzy leI Èrmnfk Gtnf sI. pI[ey[ smiJaf ik ipMz ivcoN koeI sKI srvr ÈrDflU Ìon kr irhf hY, Auh kih rhy sn ‘‘qusIN ienHF imÈn kONsl vfilaF dI prvfh nf kro ienHF df qF idmfÊ Érfb hY ! sfzIaF byVIaF ivc vwty pfAuuxf hI ienHF df kMm hY. qusIN zwt ky aKMz pfT kro.``
* ieh hY sfzy ÈRomxI qÉq `qy ibrfjmfn muwK syvfdfr df ikrdfr. hux jykr ieh pujfrI vrg afdyÈ jfrI kr ky ‘‘tuwtI gMZx`` dy nfm Aupr luBfvxF izskfAuNt afÌr idMdy hn qF qusIN hYrfn ikAuN huMdy ho? rfÈtrI iswK sMgq ƒ jfalI icwTI jfrI kr ky brI kIqy jfx nfl ‘tuwtI gMZx` df kMm ÈurU ho cukf hY. iËgrf rwKo! ajy qF hor vI hYrfnIjnk kfrnfmy sfhmxy afAuxy hn.


‘‘iqMn hËfr/pMj hËfr ivc ijhVf cfho, Ìqvf jfrI krvf lAu``!
tI vI cYnl vfilaF ny musilm pujfrIaF ƒ pYsy lYNidaF gupq kYmry ivc kYd kIqf qy 50 hËfr rupey dy ky ‘sOdybfËI` rIkfrz kr leI!

pr iswK pujfrIaF dy Ìqvy (hukmnfmy) eyny ssqy nhIN imldy[[[

cMzIgVH, 17 sqMbr (spoksmYn ibAUro):

ieDr dunIaF dy swB qoN nvInqm qy aiq ivigafnk Drm dI kI hflq hY? BfvyN ies Drm ivc pujfrIaF ƒ mfnqf hI koeI nhIN idqI geI, iPr vI Auh ipCly drvfËy rfhIN aMdr af vVy hn qy iswKF ƒ mUrK bxfAux ivc dUjy DrmF dy pujfrIaF qoN cfr kdm awgy hI inkl gey hn. iksy tI[vI[ cYnl dy hwQ ajy AunHF qk nhIN puwjy pr ies gwl df pqf hr iek ƒ hI hY ik iswK pujfrI ‘hukmnfmy` jfrI krn dy pYsy qF lYNdy hn pr mfieaf d gwÌy Ërf vwzy lYNdy hn qy iqMn pMj hËfr AunHF leI kfÌI nhIN huMdy. Auh ies leI ikAuuNik iswK Drm ivc ajy kyvl iek sQfn qoN pujfrIaF dy hukmnfmy jfrI hoxy ÈurU hoey hn jdik ieslfm ivc hr ‘muÌqI` hI hr ipMz qy hr Èihr `coN ‘Ìqvy` jfrI kr skdf hY.

ies sbMDI iËafdf AuGV ky mfmlf AudoN sfmhxy afieaf jdoN lMgr dy mfmly ivc BfeI rxjIq isMG ny ‘myrf hukmnfmf` jfrI kIqf. Aus vyly kYnyzf ivc gurdvfrf coxF ho rhIaF sn qy iek DVf smJdf sI ik jy lMgr vflf ‘hukmnfmf` jfrI ho jfey qF Auh DVf ijwq jfeygf. AudoN aÉbfrF ivc pihlI vfr ÉbrF CpIaF sn ik iek iDr ny 10 hËfr zflr dy ky ‘hukmnfmf` jfrI krvfieaf sI. mgroN idwlI dy akflI afgU s[ avqfr isMG ihq ny vI shuM Kf ky ‘spoksmYn` ƒ disaf sI ik AunHF koloN ‘Cykx` df zrfvf dy ky bhuq vwzI rkm mMgI geI sI qy AunHF bVy aOKy ho ky , ies rkm df pRbMD kIqf sI qy jfn CuzfeI sI. pr igafnI joigMdr isMG vydFqI dy smyN ivc qF vwZI lY ky iksy ÊrIb df hwk mfrn dI gwl aÉbfrI crcf df kfrn bx geI jdoN iek ablf kuVI dI pwq luwtx vfly sMq bfby ƒ sfÌ brI kr idqf igaf. Éflsf pMcfieq ny ieh doÈ ilKqI qOr `qy lfieaf ik doÈI bfby koloN vwzI rkm vydFqI ny leI sI. awj kl Auh bfbf jylH dIaF sIKF ipCy bMd hY ikAuuNik akfl qÉq dy pujfrIaF qoN inrfÈ ho ky, kuVI puils kol clI geI, ijs ny kys iqafr kr ky adflq ivc pf idqf. adflq ny bfby ƒ 10 sfl dI kYd dI sËf suxfeI. Auprokq vrgI hflq hI iÈkfgo dy bfbf dljIq isMG dy mfmly ivc hoeI ijs ƒ iek aOrq nfl nfjfieË hflq ivc PV ilaf igaf sI pr Aus ƒ inÈicq imqI qoN iek idn pihlF hI ‘brI` kr ky ipCly drvfiËAuN hI Gr Byj idqf igaf. 1984 dy GlUGfry dy iek vwzy doÈI tfeItlr ƒ isropf bÉiÈÈ krn dy jurm hyT jdoN idwlI gurdvfrf pRbMDk kmytI dy pRDfn cMZok ƒ akfl qÉq `qy pyÈ hox leI ikhf igaf qF Aus ny ivcoilaF rfhIN sOdf kr ilaf aqy bhuq vwzI rkm dy ky, inÈicq imqI qoN iek idn pihlF hI Auh ‘brI` hox df nftk rcvf ky, iksy ƒ nËr afey ibnF, Gr clf igaf. bhuq vwzI rkm Aus ƒ dyxI peI, aijhf smiJaf jFdf hY. ‘guriblfs pfqÈfhI-6` ƒ Cfpx, ies dI kQf gurdvfiraF ivc krn dI isÌfrÈ krn afid df sOdf 3 kroV ivc hoieaf disaf jFdf hY. ies bfry aÉbfrF ivc keI vfr ÉbrF CpIaF hn pr kdy ienHF ƒ Êlq nhIN disaf igaf. afr[aYs[aYs[ dy iek AuGy afgU ny inAUXfrk ivc ikhf ik qÉqF dy iswK pujfrI bfkfiedgI nfl AunHF qoN pYsy lYNdy hn qy AunHF dy kfbU hyT hn. ies df vI kdy KMzn nhIN kIqf igaf. pr afr[aYs[aYs[ ienHF pujfrIaF qy ienHF dy sMprdfeI sfQIaF ny KuwlH ky ‘dsm gRMQ` dy hwk ivc vrqdI hY jF AunHF ivdvfnF/sMpfdkF ivruD kfrvfeI krn leI AuksFdI hY jo ‘qwq gurmiq` dI vkflq krdy hn qy ‘dsm gRMQ`, ‘guriblfs pfqÈfhI-6` dI zwt ky ivroDqf krdy hn. iesy qrHF ijQy muslmfn muÌqIaF leI ‘Ìqvy` iek Cotf motf kfrobfr hY, AuQy iswK pujfrI ies ƒ iek vwzy vpfr (ibg ibËns) df rUp dyx ivc sÌl rhy hn. AunHF ƒ kyvl akflI isafsqdfnF dI muwTI cfpI krdy rihxf pYNdf hY qy jd qk isafsqdfn Auh ienHF qoN ÉuÈ hn, ienHf df koeI kuwJ nhIN ivgfV skdf.




.