.

‘vMdy mfqrm’ bnfm ‘dyh isLvf’

srvjIq isMG

KLbrF ivc suLrU hoeI nvI crcf bfry mYnMU ieh zr sI ik koeI iswK jQybMdI ikqy ieh aYlfn hI nf kr dyvy ik asI vMdy mfqrm dI dI QF ‘dyhu isLvf br moih iehY’ df gfien krFgy. aKIr ieh aYlfn ho hI igaf aqy ieh kIqf vI igaf sLoRmxI gurduafrf pRbMDk kmytI dy ilPLfPfL mfrkf pRDfn vloL. ienFH dovF ivc kI Prk hY Bfvy ‘dyhu isLvf br moih iehY’ df gfien kro jF ‘vvMdy mfqrm’ df, ‘br’ qF pfrvqI qo hI mMgxf hY. ‘dyhu isLvf br moih iehY’ ivc br ‘isLvf’ qo mMigaf jf irhf hY aqy bMdy mfqRm ivc ‘durgf’ qo; jdik ieh dovyN nfm ieko hI dyvI dy hn.

iÈvf - iÈv dI iesqRI durgf (pfrvqI) (mhfn kosL)

durgf- ‘aphuMc’ isLv dI pqnI. (ihdU imiQhfs kosL)

ijvyN rfm, ikRÈn, prsrfm afidk 24 avqfrF df hyq ivÈnUM Bgvfn hY, Bfv 24 avqfr klF (aMsU) sMjugq ivÈnUM hI Dfrdf hY, iqvyN KoVsf mfqRI (16 dyvIaF) dI hyqU iÈv pqnI pfrbqI hY. arQfq azo-awz 16 dyvIaF df rUp ieh mhFmfeI pfrbqI hI hY aqy pfrbqI dy ihMgulf, ipMgulf, cMzkf, durgf, sIqlf afidk anykF nfmF ivco isLvf vI iek nfm hY. (dsm gRMQ drpx)

sMn 1870 eI: ivc aMgryj hkumq ny jrurI kr idwqf sI ik sfzf rfsLtrI gIq gfieaf jfvy. Aus ivc afpxI rfxI dI rwiKaf leI Auh rwb qoN br mMgdy hn. ies dy ivroD ivc, bMgflI BfsLf dy AuWGy nfvlkfr bMikm cMdr cYtrjI ny 1876 ivc ilKy nfvl ‘anMdmT’ ivc ‘vMdy mfqrm’ kivqf ilKI sI. ijs ivc Auh durgf qo br mMgdf hY. ikAuik Auh aMgryj df mulfjm sI ies leI zr dy mfry ny keI sfl ies nfvl nMU CpvfAux qo rookI rwiKaf.

awj ies gIq dI crcf nMU sLurU krn df AuWdm kIqf hY, pRkfsL isMG bfdl vFg puwqr moh ivc Psy, arjn isMG ny. ikAuNik ieh gIq 7 sqMbr 1906 nUM kFgrs dy iejlfs ivc gfieaf igaf sI ies dI sLqfbdI mnfAux leI mnuwKI vsIilaF dy ivkfs sbMDI mMqrI arjn isMG ny rfj srkfrF nUM iek pwqr jfrI kIqf ik 7 sqMbr nUM skUlF ivc ieh gIq gfieaf jfey. ieh vI ijkr Xog hY ik ieh gIq 1885 ivc klkwqf ivKy hoey kFgrs dy smfgm ivc pihlI bfr gfieaf igaf sI. 2006 nMU gIq gfAux dI sLqfbdI nhI sgo musilm lIg vlo kIqy gey ivroD dI sLqfbdI ikhf jf skdf hY.

ieh gIq bMgflI BfsLf ivc sI. ies leI ies nMU bMgfl dy aMdoln vyly buhq hI josL nfl gfieaf jFdf sI. 7 dsMbr 1906 nUM klkwqf ivc hoeI bMgfl dI vMz ivroDI ieiqhfsk rYlI (bMg-BMg aMdoln) ivc ieh gIq ‘rfsLtrI gIq’ vjoN gfieaf igaf sI. dUjy pfsy musilm lIg dI sQfpnf (1906) hox nfl ies gIq dI ivroDqf vI sLurU ho geI sI ikANik ies gIq dy bol ieslfm dI mUl Bfvnf dy ivroDI hn. 1923 ivc mOlfnf muhMmd alI dI pRDfngI hyT hoey kFgrs dy smfgm ivc  ieh gIq nhIN gfieaf igaf sI. ies pYdf hoey mwqByd kfrn hI ies gIq ivc rfibMdrnfQ tgor dI slfh nfl ies dI CFtI kIqI geI, ijs kfrn tgor dI kfPI alocnf vI hoeI sI. kuJ lokF df ieh iKafl  sI ik Auh afpxy ilKy gIq ‘jn gx mn’ nUM rfsLtrI gIq bxfAuxf cfhuMdf hY. ijs ivc Aus nMU sPLlqf vI imlI hY. bMdy mfqRm bMgfl qo ielfvf pUry dysL ivc vI jfigRqI pYdf krn leI iek hrmn ipafrf nfarf sI. ‘myrf rMg dy bsMqI colf’ nMU vI ies qo Gtf ky nhI dyiKaf jf skdf pr sB qo vwD lokF nUM tuMbx leI jo nfarf lfieaf jFdf sI Auh sI nOjvfn dysL BgqF df isrijaf hoieaf nfarf ‘ienklfb’ ijLMdfbfd’.

musilm lIg dI sQfpnf (1906) hox nfl hI ies gIq dI ivroDqf vI suLrU ho geI sI. 1937 ivc musilm lIg ny bkfiedf mqf pfs krky ies gIq nMU kFgrs dI iek sLfijsL krfr idwqf sI. 1938 ivc kFgrs awgy rwKIaF geI sLrqF ivc pihlI sLrq hI ieh sI ik ies gIq nMU jnqk smfgmf ivc gfAuxf bMd kIqf jfvy. iesy sfl muhMmd alI ijnfh ny, jvfhr lfl nihrU nMU pwqr ilK ky ies gIq dy ieslfm ivroDI hox dI crcf kIqI sI. ies ivc ihMdU dyvIaF dy gux gfien kIqy gey hn aqy ieh gIq buqpRsqI nUM vDfAuNdf hY. ijnfh ny ieh vI iliKaf sI ik ies gIq nUM muslmfn ikvyN svIkfr kr skdy hn, ijs nUM Aus nfvl qoN ilaf igaf hY, ijhVf musilm ivroDI hY. ies df AuWqr idMdy hoey nihrU ny iliKaf sI ik kFgrs kfrjkfrnI ny ieh PYslf kIqf hY ik ies gIq dy isrP pihly pihry nUM hI rfsLtrI gIq dy rUp ivc gfieaf jfey. ies ivc aijhI koeI cIjL nhIN ijs qy iksy nUM koeI ieqrfjL hovy. ieh hI kfrn hY ik awj ies gIq dIaF isrP 7 pMgqIaF nMU hI gfieaf jFdf hY jdo ik ies dIaF kul 23 pMgqIaF hn.

ieQy ieh vI dwsx Xog hY ik dysL ivafpI hoey ivroD kfrn arjn isMG ny qF ieh aYlfn vI kr idwqf sI ik hryk ividak adfry jF ivdafrQI leI ieh gIq gfAuxf jrUrI nhI hY. Bfjpf vlo kIqI geI BVkfAu ibafn bfjI ipCo idwlI gurdvfrf pRbMDk kmytI aqy akflI dl mfn vlo ley gey spwsLt pNYqVy kfrn avqfr isMG mwkV ny vI, ies Brm ivc ik Auh sLRomxI gurduafrf pRbMD kmytI df pRDfn hY, aYlfn kr idwqf ik iswK ividak sMsQfvF ivc ‘vMdy mfqrm’ gIq nhIN gfieaf jfvygf. asI 7 sqMbr nMU ‘dyhu isLvf br moih iehY’ gfvFgy. pr ijE hI mwkV nMU afpxI aslIaq df igafn hoieaf qF afpxy pihly ibafn ivc soD krdy hoey ieh ibafn dy idwqf ik sfnMU  ‘vMdy mfqRm’  gfAux ivc koeI ieqrfj nhI hY. pMjfb srkfr vlo ieh aYlfn ik ‘hr koeI ies gIq nMU afpxI mrjI muqfbk gfAux leI ajLfd hY’ krn ipCo vI sLRLomxI kmytI duafrf clfeIaF jFdIaF ividak sMsQfvF `c  ‘vMdy mfqrm’ nMU kOmI gIq vjo gfieaf igaf. hux ies ivc koeI sLwk nhI rihxI cfhIdI ik sfzIaF Dfrimk sMsQfvF nMU irmot rfhI koeI qIjI iDr kMtrol kr rhI hY.

kFgrs aqy Bfjpf  ies gIq nMU qF gfAuxf cfhuMdy hn ik ieh Auhnf df gIq hY. ies nMU awj qo 100 sfl pihlf gfieaf igaf sI। 7 sqMbr 2006 nMU Aus Xfd nMU qfjf kIqf jfvy. sLRomxI kmytI dy pRDfn ny ieh aYlfn iks KusLI ivc kIqf ik asI ‘dyhu isLvf br moih iehY’df gfien krfgy? iswKF df Dfrimk qOr qy qF 7 sqMbr  nfl koeI sbMD nhI hY. kI ieh aYlfn hI kfPLI nhI sI ik asI ‘bMdy mfqRm’ nMU nhI mMndy?. ieh aYlfn qF hI kIqf jf skdf sI jy AuhnF ny gurU gRMQ sfihb jI dI bfxI nMU smiJaf huMdf. ieh qf pfrbqI dy AupfsLk hn qF hI ieh ‘dyhu isLvf br moih iehY’ nMU gfAux dI vkflq krdy hn.

aKOqI dsm gRMQ ivc drj `cMzI cirqR Auikq iblfs’ sfkq mqIey kvI isafm dI rcnf hY. ijs dy 8 Bfg aqy 233 CMd hn. ‘dyhu isLvf br moih iehY’ pMgqI 231 nM: CMd ivc drj hY. 
hux svfl pYdf huMdf hY ik jy ieh CMd gurU goibMd isMG jI ny iliKaf hoieaf  hY qF ies qo pihlf afey 230 CMd aqy ies qoN ipCo afey 2 CMd iks dy hn? isLvf nMU akfl purK sfbq krn vfilE afE ies CMd dy agly-ipCly CMdF dy drsLn vI krIey. 

skRih sfij smfj dY cMz su mod mhf mn mfih reI hY. 
sUr ssI niB Qfp kY qyj dy afp qhf qy su lop BeI hY. 
bIc akfs pRkfs biZE iqh kI Aupmf mn qy n geI hY.  
DUir kY pUr mlIn huqo riv mfnhu cMizkf Ep deI hY. (229)

pRQm muD kYt  md mQn mihKfsurY mfn mrdn krn qruin br bMzkf. 
DUmR idRg Drn Dir DUir DfnI krn cMz aru muMz ky muMz KMz KMzkf. 
rkq bIrj hrn rkq BCn krn drn ansuMB rin rfr irs mMzkf. 
sMB blu Dfr sMGfr krvfr kir skl Klu asur dlu jYq jY cMizkf. (230)

dyh isLvf bru moih iehY suB krmn qy kbhUM n tro. 
n zro air so jb jfie lro inscY kir apunI jIq kro. 
aru isK hO afpny hI mn ko ieh lflc hAu gun qAu Aucro. 
jb afv kI aAuD indfn bnY aiq hI rn mY qb jUJ mro. (231)

cMz cirqR kivqn mY brinE sB hI rs rudRmeI hY. 
eyk qy eyk rsfl BieAu nwK qy iswK lAu Aupmf su neI hY. 
kAuqk hyqu krI kiv ny siqsX kI kQf ieh pUrI BeI hY. 
jfih nimq pVY suin hY nr sy inscY kir qfih deI hY.(232)

grMQ siq sieaf ko kirE jf sm avur nf koie. 
ijh nimq ‘kiv` ny kihAu su dyh cMzkf soie.(233)

AupRokq isLvf (cMizkf) Bfv pfrbqI qoN vr mMgx vflf mhFkflI (kfilkf) arQfq ‘isLvf` df AupfsLk kvI isafm hY ijs ny cMzI cirqR Aukq iblfs dI smfpqI AupRMq 231 vyN aMk ivwc ‘dyh isvf br moih` vfly svYXf duafrf isLvf (isLvjI dI pqnI) qoN vr mMigaf hY, ijs nUM agly svYXy hor vI spÈt krdy hn. ikAuNik ienFH ivwc sfÌ iliKaf hoieaf hY ik ‘kOqk hyq krI` ‘kiv` ny aqy ‘ijh nimq kfiv ny kihAu` qoN spÈt ho jfdf hY ik ieh ilKq guru goibMd isMG jI dI ho hI nhI skdI.

Bfrq bhu-DrmI qy bhu-BfsLfeI dysL hY ijs ivc iPrkfpRsqI leI koeI QF nhI hY. vMdy mfqrm gIq iek aijhf gIq hY, ijs ivc iek hI Drm dI Jlk pYNdI hY, AusnUM hor DrmF dy lokF nUM gfAux leI mjLbUr nhI krnf cfhIdf. ajfdI pRfpqI AupRMq jdo nIqI GfiVaf ny ‘vMdy mfqrm’ nMU komI gIq nMU apxfAuxf cfihaf qF musilm afgUaF ny afpxy Dfrimk mUl ivsLvfsF dy afDfr `qy ies dI ivroDqf drj krvf idwqI sI. Aus idn qoN lY ky awj qwk jdoN vI iksy srkfrI/gLYr-srkfrI sMsQf ny musilm vrg nfl sMbMiDq iksy dl nUM vMdy mfqrm gfAux leI mjbUr krnf cfihaf qF Dfrimk afgUaF ny hmysLf hI ies df ivroD kIqf hY. bhuq hI aPLsos nfl ilKxf pY irhf hY jo buinafdI nukqf muslmfn BrfvF nMU 1906 ivc smJ af igaf sI Auh iswKF nMU 2006 ivc vI smJ nhI afieaf.




.