.

afsf kI vfr

gurmiq ivcfr drsLn aqy stIk

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, iswK imsLnrI, idwlI

do sLbd

akfl purK dI apfr bKisLsL qy ikRpflqf sdkf ieh pusqk sMgqF dI syvf ivc idqI jf skI hY. ies dI jLrUrq df aMdfjLf qF iesnUM pVHn qoN bfad pfTk jn afp hI lgf skxgy. hr iek pAuVI aqy slokF dy nfl-nfl AuhnF dy pd arQ, gurmiq ivcfr drsLn, arQ inXm, pAuVI aqy sMbMDq slokF ivckfr afpsI sFJ, nfl-nfl idqy gey hn. ivafiKaf, slok aQvf pAuVI df Bfv Ausdf ipCokV vI loV anusfr idqy gey hn. ies gwl df ivsLysL iDafn riKaf igaf hY ik gurmiq ivcfr drsLn smy iksy pMgqI jF nukqy dI ivafiKaf dyx smy Gwt qo Gwt aqy kyvl ivsLy nUM spwsLt krn dI sImf qIk hI hovy. AusdI ivafiKaf eynI lMmIN nf hovy ik pfTk jn Aus ivafiKaf ivc hI guafc jfx aqy asl lVI qoN hI tuwt jfx. pdF dI ivafiKaf aqy jLrUrI not kyvl loV anusfr hI idqy gey hn. iehnF notF-cyqfvxIaF afid leI koeI ivsLys inXm kfiem nhI kIqf igaf. ijQy loV smJI, koeI pd-pMgqI aQvf sLbd Kfs iDafn mMgdf hY, jF Aus dI kuvrqoN ho rhI hY aqy Aus vwl pUrf iDafn idqy ibnf, slok aQvf pAuVI dy arQ nhIN AuGVdy, qF dyx qoN sMkoc vI nhIN kIqf igaf .

iPr ijAuN-ijAuN pfiqsLfh ny soJI bKsLI sMgqF aqy pfTk ies gurbfxI aMg ivcoN hor anykF hIry, rqn, pdfrQ afp lB lYxgy, ikAuNik gurbfxI qF hY hI aijhy rqnF dI amuWk Kfx aqy ieh muWk hI nhIN skdy. iPr vI gurbfxI arQ ivafiKaf krdy smy gurbfxI isDFq, gurbfxI ivafkrx, gurbfxI arQF dy hor inXmF nUM vI, ijWQoN qIk mflk ny smrQf bKLsLI, pUrf-pUrf iDafn rKx df Xqn kIqf igaf hY. bfxI ivcly bfxI arQF dy isDFq "iekf bfxI ieku guru ieko sbdu vIcfir" (pM:546) dy afDfr qy arQ kIqy gey hn aqy hY vI iehI sWc. gurbfxI ivc ÃÄ qoN lYky "qnu mnu QIvY hiraf" qIk ikDry vI svY ivroD nhIN. iPLr vI jy ikDry arQ, gurbfxI isDfqF dy anukUl nhI AuGVdy qF ies bfry sfzy ivc arQF nUM smJ skx leI kmI ho skdI hY. swcy rwbI igafn aQvf gurU igafn ivc ieh kmI hoxf Aukf hI asMBv hY. ieh nhI ho skdf ik gurU sfihb ikDry iek gwl kihx aqy dUjI QF qy Esy dI ivroDqf hovy. gurbfxI rwQI igafn df hI sfkfr rUp "siqguru myrf sdf sdf nf afvY n jfie" (pM:759) Bfv sdIvI gurU hY. gurbfxI bfry ieh smJxf hI inrmUl hY ik iksy iek sLbd dy iek qoN vD arQ vI ho skdy hn. hF ieh ho skdf hY ik iksy kIqy jf cuky arQF ivc smyN nfl hor vD inKfr af jfvy pr gurbfxI dy mUl isDFq nhIN bdl skdy.

kuJ anpVH jF axaiDkfrI pRcfrkF rfhIN idqf jf irhf ivcfr vI KflI Zucr hY; ijvyN ik keI khI iPrdy hn dyKo jI, gurbfxI dy arQ qF ho hI nhI skdy. ivcfrn df ivsLf hY ik gurU sfihb qF gurbfxI ivc bfr-bfr qfkId krdy hn, ‘mYnUM AuhI mnuK ipafrf aQvf mnjLUr hY jo kyvl qy kyvl gurbfxI anusfr jIvn Zfly." aMdfjLf lfE, jykr Aus Zucr anusfr, gurbfxI dy arQ sWcmuc ho hI nhI skdy qF koeI gurbfxI anusfr cwlygf ikvyN qy gurU nUM pRvfn ikvyN hovygf? aijhIaF byQvIaF ZucrF drasl AuhI lok GVdy hn jo jF qF gurbfxI pRcfr hox hI nhIN dyxf cfhuMdy, AulU ibrqI hn qy AuhnF nUM ies rwbI swc vflf Aujflf hI cMgf nhIN lgdf jF Auh jo afpxI bx cukI Bl nUM kfiem rwKx leI gurbfxI dI ajLmq nUM vI AusqoN kurbfn kr dyxf locdy hn.

ajoky smy qF iek aijhy ivdvfn vI AuBry hn jo afpxy pRfpq pRcfr sfDnf rfhI gurbfxI dy bhu-arQk hox dI kyvl vkflq hI nhIN krdy blik ies leI iek ajIb mMqk vI idMdy hn. PLurmFdy hn, "bfxI dy ikqny hI tIky imldy hn. kyvl bfxI jpu dy hI pMjfh dy krIb tIky hn. iehnF dy afpsI arQ vI myl nhIN KFdy pr hYn sfry hI TIk[[[iesqoN agy dsdy hn[[[ ieh ies qrHF ijvyN pfxI lYx leI iksy kol lotf hY, iksy kol iglfs qy iksy kol bfltI. ijs kol ijMnf BFzf hY pfxI qF Auqnf hI Aus ivc Biraf jfvygf [[[ hY qF sB ivc pfxI hI."

BolLIaF BflLIaF sMgqF nUM guMJlF ivc pfAux leI mMqk qF kfPLI vjLndfr mihsUs huMdI hY pr jy gihrfeI qoN dyiKaf jfvy qF ieh iek mUrKqf Aupr dUjI mUrKqf dI hor vwzI mohr hY. ieh qF TIk hY ik gurbfxI agfD hY iesdf Qhu nhIN pfieaf jf skdf. ijMnI vfrI bfxI igafn dy nyVy afvo EnI hI vD ies ielfhI igafn dI zuMGfeI pRgt huMdI hY. pr ijhVy tIky iek-iek sLbd dy keI-keI arQ dsdy hn, gurbfxI nUM PLrjLI khfxIaF ipWCy lfAuNdy hn, jfxy-axjfxy gurmiq isDFqF nUM iCky tMg ky arQ krdy hn, arQ krn leI AuhnF kol csLmf hI gurmiq ivroDI hY; jF injI suafrQ leI arQ krdy hn; qF Auh sfry hI TIk ikvyN ho gey? KUbI ieh ik gurbfxI arQF dy muafmly ivc ieh sB hoieaf ipaf.

bfkI rhI BFizaF-brqnF vflI gl, bfxI dI zuMGfeI Aupr qF Zuk skdI hY pr iek iek sLbd dy bhuqy arQF qy, gurmiq isDFq ivroDI smgrI aqy khfxIaF ipCy bfxI nUM lfAux vflIaF gwlF qy jF kOm nUM qbfh krn leI bdnIXqI nfl kIqy arQF qy ikvyN Zuk skdI hY; sMgqF inrnf afp kr lYx. hF ieh gl avwsL hY ik eyQoN amky guwzI-cVHy 'pMQk ivdvfn’ dI ivdvqf vI afpy hI prgt ho jFdI hY.

aMq ivc pMQk drdIaF aqy gurbfxI ipafiraF dI syvf ivc sinmr bynqI hY ik Auh apxy PLrjLF dI pihcfx krn aqy gurbfxI igafn mnuwKqf dy hryk vrg qIk phuMcfAux leI ies rcnf df pUrf-pUrf lfB lYx.

DMnvfd

pRQmY Aus akfl purK, krqf purK df kotfn-kot DMnvfdI hF ijs dI apfr bKLisLsL, pRyrnf qy ikRpflqf sdkf ieh rcnf hoNd ivc afeI hY. AupRMq DMnvfdI hF pMQ rqn gurpurvfsI ipRMsIpl zfktr sfihb isMG jI zI[ ilt[ df. AuhnF df nF cyqy afAuNdy hI, isr siqkfr sihq AuhnF dy crnF ivc Juk jFdf hY. BfvyN pMQ df hryk ivdvfn siqkfr Xog hY ikAuNik iewk jF dUjy pwKoN hryk ivdvfn dI pMQ nUM afpxy-afpxy ZMg nfl kuJ nf kuJ dyx hY. iPLr vI akfl purK ny ipMRsIpl sfihb isMG jI pfsoN ijhVI syvf leI, Auh ivrilaF dy ihwsy hI afeI hY. aiq gLrIb ihMdU prvfr ivc jnm lYx qoN bfad, afp ny iswK Drm ivc pRvysL kIqf; anykF aOkVF nUM shfrdy, gurbfxI arQF bfry pey jF pfey gey anykF BulyiKaF aqy pRcwlq kIqIaF khfxIaF dy pfj AuGyVy. gurbfxI dIaF anykF guJIaF rmjLF nUM Kohilaf aqy gurbfxI arQF nUM krn smyN gurbfxI ivafkrx nUM sfhmxy rwK ky sMgqF qIk phuMcfAux df mfx pRfpq kIqf. eysy qrHF hwQlI rcnf dy ilKx smy dfs ny vI, afp dI rcnf ‘gurU gRMQ sfihb drpx’ Bfg qIjf ivwcoN arQF, pd arQF smy, loV anusfr shfieqf leI hY.

aMq ivc dfs, pMQ dy mhfn ivdvfn insLkfm syvk igafnI Bfg isMG jI aMbflf df vI aiq DMnvfdI hY ijnHF afpxI sfrI ijMdgI pMQ dy lyKy lf idqI. pRoPLYsr sfihb isMG jI dI hI qrHF, kWtV snfqnI ihMdU Grfxy ‘c jnm lY ky 40 sfl dI Aumr ivc KMzy dI pfhul leI aqy Bfg mwl qoN Bfg isMG sjy. ijs smyN ieh sqrF ilKIaF jf rhIaF hn, 85 sfl qoN vD Aumr ivc afp iblfspur (mWD pRdysL) ivc gurmiq df pRcfr kr rhy hn. aWj jo anykF pVHy ilKy pfhul DfrI nOjuafn, imsLnrI kflj qy nOjuafn jWQybMdIaF gurmiq pRsfr dy insLfny nUM muwK rwK ky, dysL-ivdysLF ivc apxf jIvn sPl kr rhy hn, iehnF ivcoN vWzI igxqI ivc qF igafnI jI dI injI lgn df sdkf hI hn. ieh nOjuafn ijnHF dI gurmiq pwKoN iqafrI, igafnI jI ny afp rfqF bDI bYT ky krvfeI. sB qoN vwzI pMQ nUM igafnI jI dI jo dyx hY Auh ieh hY ik afp ny iehnF nOjuafnF nUM pRo sfihb isMG dIaF ilKqF nfl joiVaf. dfs dI gurmiq pKoN iqafrI aqy pRo[ sfihb isMG dIaF ilKqF nfl sMprk vI igafnI Bfg isMG jI kfrn hI hoieaf ijs df iswtf awj ieh rcnf hoNd ivc af skI.

(mUl rUp ivc ieh rcnf sB qoN pihlF sMn 1982 ivc ilKI geI aqy Aus smyN idWlI ivcoo Cpdy pMjfbI dy rojLfnf aKbfr ‘jQydfr’ ivc, 78 iksLqF rfhIN gurU kIaF sMgqF qIk pujI. eysy kfrn ieh rYPLrYNs Esy smyN nfl sMbMDq hn)

smrpx

pMQ dy pfhul pRfpq AuhnF pMQ drdIaF nUM jo gurbfxI dIaF scfeIaF nUM mfnvqf dy vwzy prAupkfr ihq, smucI mnuKqf qIk puhMcfAux aqy ivsLysL krky awj gurmiq pKoN GUk suwqI iswK kOm nUM jgfAux leI hr smy qqpr hn.

 

muZlI jfxkfrI

bfxI ‘afsf kI vfr’

sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr vfrF dI kul igxqI bfeI hY. vfrF df mUl srUp pAuVIaF hn. bfxI ‘afsf kI vfr’ ivc 24 pAuVIaF aqy 59 slok drj hn. iehnF 24 pAuVIaF ivc ijs mjLmUn nMU sfihbF ny inBfieaf hY, Auh hY "mnuKf jIvn df mnorQ aqy AusdI pRfpqI."

vfrF ivc slok- hr iek vfr ivc, hryk pAuVI qo pihlF kuJ slok drj hoey hn. bfxI ‘afsf kI vfr’ dI hryk pAuVI qoN pihlF iehnF slokF dI igxqI 2 qoN 5 qIk hY. mfJ kI vfr ivc pAuVIaF dy nfl iehnF slokF dI igxqI do qoN swq qIk vI afeI hY. do vfrF ivc koeI vI slok drj nhIN hoieaf. ieh do vfrF hn ‘bsMq kI vfr m: 5 (pM:1193) aqy rfmklI rfg ivc ‘sqY blvMiz kI vfr’ (pM: 966).

vfrF ivc loV anusfr slokF dI vrqoN pMjvyN pfqsLfh ny gurU gRMQ sfihb jI dI sMpfdnf smyN afp kIqI hY. ies qrHF jyhVy 152 slok, vfrF nfl drj nhI kIqy, AuhnF nMu vKrf isrlyK ‘slok vfrF qy vDIk’ dy ky, sRI gurU gRMQ sfihb jI dy aMq ivc drj kr idqf. ieh isrlyK apxy afp ivc ies scfeI nMU pRgt krdf hY, ik pMjvyN pfqsLfh ny slokF dI vrqoN vWK-vWK vfrF dy nfl kIqI hY. ‘bsMq kI vfr m: 5’ kyvl iqMn pAuVIaF hn. Aucycy qOr qy, bVI CotI ijhI vfr dyxf aqy bfkI vfrF dI qrHF AusdIaF pAuVIaF nfl slokF dI vrqoN nf krnf, sfihbF rfhIN vfrF dy sLuD srUp nMU pRgt krnf sfbq krdf hY. gurbfxI dI qrqIb nMU ghu nfl ivcfiraF vI ieh scfeI spwsLt ho jFdI hY. slokF dI rcnf pihly qoN pMjvyN pfiqsLfh qIk hryk gurU ivakqI dI, AupRMq nOvyN pfqsLfh dy slok alg drj hoey hn.

gurbfxI qrqIb aqy slok: gurbfxI nMU qrqIb dyx smyN hryk rfg ivc pihlF sLbd, iPr asLtpdIaF, iPr CMd afid hn. AupRMq gurU sfihbfn dI krmvfr bfxI qoN bfad, aMq ivc nfl nfl hryk rfg anusfr, BgqF dI bfxI drj kIqI geI hY. slokF nMU vwKrf sQfn nhI idqf igaf. dUjy pfiqsLfh ny kyvl 62 slokF dI hI rcnf kIqI hY. eysy leI gurbfxI qrqIb ivc pihly pfiqsLfh qoN bfad, qIjy pfiqsLfh dI bfxI drj kIqI geI hY. dUjy pfiqsLfh dy slok vfrF ivckfr hI drj hoey hn. ies qrHF slokF dI vrqoN, bfxI nMU qrqIb dyx smyN, pMjvyN pfqsfh ny vfrF ivckfr pAuVIaF dy nfl nfl afp kIqI. ies scfeI nMU jfnx leI kuJ hor nukqy iesqrHF hn:

(A) ieh gwl ‘afsf kI vfr’ dy isrlyK ‘afsf mhlf 1’ qoN spwsLt hY ik ieh rcnf gurU nfnk pfiqsLfh dI hY. ies vfr ivc kul slokF dI igxqI 59 hY. iehnF ivcoN 15 slok dUjy pfiqsLfh dy hn, jo apxy afp ivc sbUq hn ik ieh slok pihly pfiqsLfh ny vfr ivc afp drj nhI kIqy. eysy qrHF ‘isrI rfg kI vfr m: 4’ ivc iek slok pMjvyN pfiqsLfh df Aucycf drj krn df mUl Bfv vI eyhI pRgt hMudf hY ik vfrF ivc loV anusfr slokF dI vrqoN pMjvyN pfiqsLfh ny gurU gRMQ sfihb jI dI sMpfdnf smyN afp kIqI.

(a) ‘slok vfrF qy vDIk’ ieh isrlyK apxy afp ivc ies scfeI nMU pRgt krn leI kfPLI hY ik sMpfdnf smyN pMjvyN pfiqsLfh ny slokF dI vrqoN alwg alwg vfrF dy nfl afp kIqI hY. ies qrHF jyhVy 152 slok vfrF nfl drj nhI kIqy, AuhnF nMu vKrf isrlyK dy ky sRI gurU gRMQ sfihb jI dy aMq ivc drj kr idqf.

(e) ‘bsMq kI vfr m:5’ kyvl iqMn pAuVIaF hn. Aucycy qOr qy bVI CotI ijhI vfr dyxf aqy bfkI vfrF dI qrHF AusdIaF pAuVIaF nfl slokF dI vrqoN nf krnf, sfihbF rfhIN vfrF dy sLuD srUp nMU pRgt krnf sfbq krdf hY. gurbfxI qrqIb nMU ghu nfl ivcfiraF vI ieh scfeI apxy afp spwsLt ho jFdI hY.

(s) rfgF anusfr kfiv rcnf sLbdF, asLtpdIaF, vfrF afid ivc hI hMudI hY slokF ivc nhIN. bfxI dI qrqIb rfgF ivc hY. slokF leI sfihbF ny koeI dUjf ZMg apnfAuxf sI. ies qrHF jo ZMg apxfieaf, vD qoN vD slokF dI vrqoN vfrF dy ivWc-ivWc loV anusfr, pAuVIaF nfl kr idqI. vfDU slok aqy PrId sfihb, kbIr sfihb dy slok, gurU gRMQ sfihb jI dy aMq ivc vK drj kIqy.

(h) nONvyN mhly dy slok, ijhVy bfad ivc rcy gey, dsmysL jI ny bIV dI sMpUrnqf smyN, aMq ivc vKry drj krvfeyy, disaf jFdf hY.

(nvIaF KojF anusfr ieh slok nONvy pfqsLfh ny afp hI apxI bfxI rcnf smyq drj kIqy.)

(k) jykr vfrF nMU, slokF qoN inKyV ky, KflI pAuVIaF dy rUp ivc piVHaf jfvy, qF ‘swqY blvMiz kI vfr’ aqy ‘bsMq kI vfr mhlf 5’ dI qrHF AuhnF dy mjLmUn vI afpxy-afpxy qOr qy vKo vK lVI ivc spwsLt ho jFdy hn. hQlI ilKq bfxI 'afsf kI vfr - gurmiq ivcfr drsLn' aqy stIk dy aMq ivc ieh Audm vI kIqf igaf hY. sMgqF drsLn kr skdIaF hn.

(K) slokF nMU jykr pAuVIaF qoN inKyV ky piVHaf jfvy qF iehnF slokF dI afps ivc mUlL mjLmUnF nfl bhuqI sFJ nhIN. AuhnF df vWK vWK ivisLaF qy vWK vWK smyN Aucfry hoxf spwsLt hY. sUqk pfqk, cONkf kfr, ividak hAumY, qp sfDnfvF, jMÖU, murdy dPnfAuxf, rfs lIlfvF afid iBMn iBMn ivisLaF nfl sMbDq hn. keI slokF nfl qF sfKIaF vI juVIaF hn ijvyN jMÖU vfly slokF nfl gurdyv rfhIN jnyAu dy KMzx dI sfKI, "piV piV gzI ldIaih" (pM:467) vfly slok nfl-ksLmIr ivc, pMzq bRhmdfs dI sfKI afid. jd ik iehnF sfKIaF nfl nf hI vfr dy mjLmUn df sMbMD hY aqy n hI iksy sfKIkfr anusfr ijLkr.

(g) pMQ aMdr kfPI smyN qoN jo ieh guMJl bxI peI sI ik vfrF ivckfr mjLmUnF dI sFJ nhIN sI imldI; Ausdf mUl kfrn vfrF ivc slokF smyq sFJ df ZMUzxf hI sI aqy ieh anhoxI gl sI. pRoPYsr sfihb isMG jI nMU ieh mfx pRfpq hY ik AuhnF sB qoN pihlF ies ivsLy qy klm cuwkI aqy scfeI nMU sMsfr sfhmxy ilaFdf.

vfrF df mUl srUp kyvl pAuVIaf: isWtf ieh ik vfrF df mUl srUp kyvl pAuVIaF hn jd ik sMpfdnf smyN, pMjvyN pfiqsLfh ny vfrF ivc, loV anusfr slokF nMU afp joiVaf hY. eyQy vI kmfl dI ivdvqf df sbUq idMNdy hoey, siqgurF ny hryk pAuVI ivc afAux vfly ivcfr nUM vDyry spwsLt krn leI jF Aus pAuVI dy arQ BfvF nMU muWK rK ky Aus anusfr hI slokF dI cox qy vrqoN kIqI, kyvl KfnfpurI leI nhIN. bfxI ‘afsf kI vfr’ Aupr pAuVIaF aqy slokF sMbMDI vI iehI isDFq lfgU hMudf hY.

bfxI ‘afsf kI vfr’ df rcnf kfl: spWsLt huMdf hY ik slokF, sLbdF aqy CMqF afid dI rcnf qF gurU nfnk pfqsLfh ny smyN smyN qy apxy svyr sLfm dy siqsMgF dOrfn kIqI; pr bfxI afsf kI vfr, mfJ kI vfr, mlfh kI vfr, bfxI jpu, isD gosLit, bfrhmfhf quKfrI afid ijMnIaF vI lMmIaF rcnfvF hn, ivdvfnF anusfr, iehnF df rcnf kfl gurdyv df krqfrpur sfihb vflf invfs qy itkf vflf smf hI hY.

pihlIaF 9 pAuVIaF vWK nhIN: kuJ tIkfkfrF ny ies rcnf dIaF pihlIaF 9 pAuVIaF (slokF smyq) pfkptn ivc, sLyK bRhm, vwloN kuJ suaflF dy Auqr dwisaf hY. ieh tIkfkfr bfkI 15 pAuVIaF df koeI smF nhIN dy sky. Koj anusfr ieh ivcfr vI TIk sfbq nhIN huMdf. smfpqI qy bfxI afsf kI vfr - kyvl pAuVI vfr ivcfr (ibnf pAuVIaF) vI asIN ies scfeI nUM GoKx df Xqn krFgy ik sfrI vfr df mjLmUn ieko lVI ivc hI cwl irhf hY. iPr pihlIaF 9 pAuVIaF ivcoN, pihlI aqy sqvIN pAuVI nfl iek iek slok dUjy pfiqsLfh dI rcnf hn, jyhVy ik ajy rcy hoey hI nhIN sn. pAuVIaF dy arQF nMU smiJaF ieh ivcfr, hor vI KoKlf sfbq ho jFdf hY. jyhVy svfl sLyK bRhm vloN GVy dwsy hn, Auh vI pAuVIaF dy TIk arQF nMU smJy ibnf hn.

'afsf kI vfr' rojLfnf svyr dy dIvfnF ivc ikAuN? ies bfxI nMU inXmq rUp ivc, sfjLF nfl svyr vyly, pVHn df inXm gurU nfnk pfiqsLfh dy smyN qoN hI imldf hY. jykr ies bfxI dy rcnf mnorQ vl iDafn idqf jfvy qF iesdf kfrn vI apxy afp hI spwsLt ho jFdf hY. iesdy Ault, mUl kfrx nMU jfxy-smJy ibnf, vfr qF awj vI inqf pRqI gurduafiraF ivc gfeI jf rhI hY, pr ies qrHF ijvyN koeI mjbUrI isry cfVHnI hovy.

igxqI dy gurduafiraF nMU CWz ky sfrI vfr qF ikDry pVHI hI nhI jf rhI. aAuuKy soKy do cfr pAuVIaF aqy "hir jugu jugu Bgq Aupfieaf" (pM:451) pVH ky vyhly hoey. dobfrf pAuVI nMU sfjLF qoN ibnF pVHn vfly inXm nMU vI ies qrHF pUrf kIqf jf irhf huMdf hY ijvyN pVHn vfly ny afp hI suxnf hY, iksy nMU suxfAux dI loV hI nhIN.

eyQy hI bws nhI, ies qoN vD, svyr vyly inXmF anusfr sfjLF nfl gurduafiraF ivc ies bfxI nMU pVHn dy kfrx aqy sMboDn vI, apxI mn mrjLI dy GVy jf rhy hn, ikAuNik bhuiqaF dI iesdy arQF bfry stwzI hI nhIN. eysy krky hQly mjLmUn dI loV hor vI vD jFdI hY. afE! ies bfry kuJ smJx df Xqn krIey.

(A) vyKx ivc afAuNdf hY ik kuJ sWjx ies gwl nMU ies ZMg nfl ibafn rhy huMdy hn: "afAu jI! asIN hux srb afsf pUrn krn vflI bfxI afsf jI dI vfr srvx krIey." jF "sfD sMgq jI! afp ny srb afsf pUrn krn vflI bfxI ‘afsf jI kI vfr’ df afnMd mfixaf." afid. eysy qrHF bfxI ‘suKmnI sfihb" bfry vI iehI ikhf jf irhf hY, "ieh bfxI suKF dI mxI hY." aijhy sMboDn krn vfly sWjx asl ivc bfxI dy arQF qoN Aukf hI kory hMudy hn. Auh nf hI ‘afsf kI vfr’ ivcoN afsf pUrn kr rhy hMudy hn aqy nf hI ‘suKmnI sfihb’ ivcoN koeI suK dI hI pRfpqI. kyvl apxy jjLbfq df hI pRgtfvf kr rhy hMudy hn.

(a) asl ivc sfrI bfxI hI ‘afsf pUrn krn vflI’ ‘qy ‘suWKF dI mxI’ hY. bfxI df koeI vI aMg kmjLor nhIN. bfxI ‘afsf kI vfr’ ivc, ‘afsf’ sLbd ‘afsf rfg’ leI hY. eyQy iesdf afsf mnsf vfly arQF nfl koeI sMbMD hY hI nhIN. ajyhy swjx, jdoN iesdf sMboDn krdy hn ‘srb afsf pUrn krn vflI’ qF iek qrIky sUJvfn sMgqF ivckfr, apxy lPjLF kfrx afpxf hI mjLfk bxvf rhy huMdyy hn.

(e) eysy qrHF ‘afsf kI vfr’ nMU ‘afsf jI kI vfr’ kihxf vI glq hY. eyQy rfg dy nfl, sLbd ‘jI’ bolx vflI aigafnqf df pRgtfvf hMudf hY. TIk ies qrHF ijvyN koeI ‘rfg mfJ’ nMU ‘mfJ jI kf rfg’ jF ‘rfg mlfr’ nMU ‘mlfr jI kf rfg’ afKy. ies asLuDI qoN vI sfnUMN sucyq rihx dI loV hY.

(s) kuJ sWjxF df ieh ivcfr vI TIk nhIN, "svyr vyly, inqfpRqI ies bfxI nMU ies krky gfieaf jFdf hY ikAuNik ieh afid gurU, gurU nfnk jI dI rcnf hY." jykr eysy gwl nUM hI TIk mMn ilaf jfvy qF ‘mlfr qy mfJ’ dIaF vfrF vI qF gurU nfnk pfiqsLfh dIaF hI rcnfvF hn. iPr Auh vfrF svyr vyly, inqfpRqI ikAuN nhIN gfeIaF jFdIaF? dr asl, dsy hI pfiqsLfhIaF, ieko hI joq df pRgtfvf hn aqy sfrI bfxI ivc vI, "iekf bfxI ieku guru ieko sbdu vIcfir" (pMnf 646) df isDFq kMm kr irhf hY.

(h) kuJ sjxF rfhIN ivcfr dyxf ik afsf rfg hox kfrx ies rcnf dy svyry gfiex df inXm hY. ieh ivcfr vI iesdy asl mksd nMu smJy ibnf, kyvl KfnfpUrI hI hY.

(k) scfeI ieh hY ik pihlF bRfhmx vrg ny aqy iPr pTfxF ny afpxy afpxy ZMg nfl Drm dy pVdy hyT lokfeI Aupr anykF jLulm Zfhy. ies nfl lokfeI nMU mfnsk qOr qy pUrI qrHF dboicaf igaf. DrmI aKvfAuNdI hoeI vI lokfeI mUl rUp ivc ielfhI Drm qoN kohF dUr jf cuwkI sI. iensfn dy aMdr axK qy gLYrq nF dI koeI cIjL bfkI nhI sI bcI. bfxI ‘afsf kI vfr’ aqy iesdy nfl idqy slokF rfhIN, pfiqsLfh ny iek qF lokfeI ivc gurbfxI isDfqF nMU Aujfgr kIqf. dUjf nfl nfl lokF nMU ies pwKoN vI sucyq kIqf ik Auh iehnF jLulmF dI pCfx krn. rl-iml AucI-AucI inqfpRqI gfiex krn aqy dUsiraF nUM vI ies pwKoN sucyq krn.

AucI AucI afvfjL ivc inwq ZMzorf dyxf ik asF kyvl iek aqy iek srb ivafpI akfl purK dy BY ivc hI jIAuxf hY. sRI rfm, ikRsLn jI afid koeI vI mnuK kdy rwb nhIN ho skdf. mnuK ny klpq dyvI dyviqaF df pujfrI nhIN bxnf. bRhmf, ivsLnMU, mhysL afid Aupr sLrDf nhIN ilafAuxI. pRBU afp hI pYdf krn vflf, pflxhfr aqy nfs krn vflf vI hY. mVHIaF, kbrF df pujfrI nhIN bxnf. mnuK ny aMdroN bfhroN DrmI bxnf hY, nhIN qF DrmI hoxf jF aKvfAuxf kyvl pfKMzI hoxf hI hY. sUqkF pfqkF dy BrmF ivc nhIN pYxf, suwc iBwt, cOMky kfrF, qIrQ iesLnfn, vrq nym, smfDIaF, ByK sB Pokt krm hn. iesqrI jfq iksy qrHF vI nIvIN nhIN. jnm krky koeI sLUdr jF bRfhmx nhIN. vrx vMz, Cuq Cfq korf DoKf aqy mnuK mnuK ivckfr dIvfrF KVHIaF krn dI sfjsL hY. kljug, duafpr, qRyqf afid smyN dI koeI vMz nhIN hn. mfsk Drm (isrnfAuxI) nfl, iesqrI apivqr nhIN hMudI. rfsF, rfm ikRsLn lIlHfvF Drm krm nhIN, kyvl mn bihlfvf hn. murdy nUM dPnfAuxf jF sfVnf iksy bihsLq dojLK, surg nrk jF jIv dI mukqI nfl juVy hoey krm nhI hn. surg nrk kyvl Clfvf hn. sPLl jIvn jINdy jI pRBU ivc aByd ho jfxf hY. asPLl jIvn bfr bfr jnm, mrx aqy jUnF dy duK Bogdf hY.

ies qrHF ies bfxI df inqf pRqI svyry rlL ky gfiex, aijhy anykF ivisLaF rfhIN asF afp vI sucyq hoxf hY aqy dUijaF nMU vI sucyq krnf hY. eyhI kfrx hY ik ies vfr nUM rojLfnf inq dy kfr ivhfr dy arMB qoN pihlF gfien krn df inXm hY. iZwly ho ky bfad ivc pAuVI nMU pVH lYx jF do cfr pAuVIaF lf lYx nfl iesdy gfien df mksd hI pUrf nhIN hMudf.

Aucfrx asLuDIaF: sfzy bhuqy swjx qy rfgI jn bfxI ‘afsf kI vfr’ sMgq ivc jF afpxy qOr qy pVHdy qF hn pr bhuq sfrIaF Aucfrx dIaF gLlqIaF vI krdy hn. iehnF ivcoN bhuqIaF gLlqIaF df mUl kfrn, pVHn ivc mn dy itkf df nf hoxf jF iPr arQFD qoN axjfx hoxf hI huMdf hY. keI vfrI aijhIaF asLuDIaF TIk ZMg nfl bfxI df aiBafs nf hox kfrn hMudIaF hn. imsfl vjoN "EQY scy hI sic inbVY" (pAu:2) dI bjfie ‘EQY sco hI sic inbVY’ afm piVHaf jf irhf hY ies qrHF lPLjL ‘scy’ nUM ‘sco’ pVHn dI gLlqI krdy hn. "hAu ZfZIkf nIc jfiq" (pAu:9) nMU ‘hAu ZfZI kf nIcu jfiq’ arQfq ‘ZfZIkf’ vfly ieko sLbd nMU inKyV ky ‘ZfZI kf’ pVHnf jF iPr "dir vft Aupir Krcu mMgF" (pAu:20) ivc ibMdf rihq ‘‘mMgf’ nMU mMMgF’ Aucfrx kIqy jfx vflI gLlqI kIqI jFdI hY. iesdf asl arQ qF hY ‘mMgdy hn’ pr asIN iesdy arQ bxf idMdy hF ik ‘mYN mMgdf hF’. kuJ asLuDIaF ‘Augvih’ nMU ‘AugvY’ ‘cVih’ nMU ‘cVY’ Aucfrx krky bhuvcn dI ikiraf nMU iek vcn dI ikiraf ivc bdlx vflI Buwl hY. aijhIaF asLuDIaF df mUl kfrn arQ-boD aqy gurbfxI ivafkrx dI mOlk jfxkfrI df nf hoxf hY.

vfrF df kyNdrI mjLmUn: gurU nfnk pfqsLfh qoN pihlF vI pMjfb ivc vfrF pVHn qy suxn df sLONk aqy irvfj sI. vfrF ivc afm qOr qy iksy XoDy df sfrf jIvn nhI blik Ausdy jIvn df koeI ivsLysL pwK hI huMdf sI; Auh vI Kfs qOr qy XuwD jF bhfdrI nfl sMbMDq. gurU sfihbfn ny lokF ivckfr nvIN rUh PUkI; suwqy lokF nMU jgfieaf. lok qF kyvl kuJ khfxIaF Aupr afDfrq vfrF df suafd hI mfx rhy sn. gurdyv ny spwsLt kIqf ik mnuK df sfrf jIvn hI iek rxBUmI hY. mnuK nMU hr smyN kfm, kRoD, loB, moh, ahMkfr afid vYrIaF nfl jUJx dI loV hY. mfnsk kmjLorIaF, sMsfrk kwcy rs, dunIafvI iKwcF hr smyN mnuWK nMU gumrfh kr rhy hn. hAumY afid dy qfbVqoV hmly mnuK dy hIry vrgy amuly jnm nMU asPl krdy jf rhy hn. mnuK afm qOr qy ies XuD ivckfr hr smy BFj Kf irhf hY.

gurU sfihb ny mnuK nMU iehnF vfrF rfhIN sucyq kIqf ik gurU dy hukmF qy cwl ky afpxy idRVH ivsLvfs nfl, iehnF ivkfrF nfl jUJx dI loV hY. vYrI POjF dy iKlfP ismrn, syvf, Aucy afcrx afid guxF nMU apnfAux dI gwl idRVH krvfeI. ijnHF gurmuKF ny iehnF vfrF muqfbk apxf jIvn jIivaf jF jIvdy hn, Auh insLcy hI apxy Aupr idqy vYrIaF Aupr PLiqh hfsl krdy hn. KUbI ieh ik mnuK rfhIN lVI jf rhI ieh jMg suafs suafs, ijLMdgI dy cOvI GMitaF ivc lVI jfx vflI jMg hY. ies bfry rqf lfprvfhI vI AusdI ijLMdgI dI sfrI Kyz nUM ivgfV skdI hY. jd ik mnuK qF hY hI AusqoN avyslf; qF qy iesdf jIvn Aucyrf ikvyN ho skdf hY?

vfr afsf df muK AudysL: vfr afsf df muK AudysL ‘mnuKf jnm df mnorQ aqy AusdI sPLlqf’ hI hY. ies vfsqy ‘afsf kI vfr’ dy muK AudysL df vrnx krn vyly ieh afKxf TIk nhIN ik gurU nfnk sfihb ny ‘afsf kI vfr’ rfhIN rfsF, muslmfnF dy murdy dPLnfAux, jnyAU, gAU dy gobr df pocf Pyrn, hAumY, iesqrI jfqI jF hor slokF ivc afey iksy mjLmUn sMbMDI AupdysL kIqf hY. slokF dy vwKo vwKry mjLmUn hI dws rhy hn ik ieh sB vKo vWKry smyN loV anusfr Aucfry gey hn. jnyAU dI sfKI afm pRisD hY, pr koeI mnuwK ieh nhIN afK skdf ik slokF smyq ieh sfrI vfr, gurU sfihb ny jnyAU dI Gtnf smy pFDy ƒ AupdysL dyx leIy AucfrI sI. jnyAU nfl sMbMDq slokF dI sfKI df bfxI ‘afsf kI vfr’ dI Aus 15vIN pAuVI dy ivsLy nfl koeI sMbMD hI dUjf hY ijsnUM asF cwldI lVI smyN ‘slokF qy pAuVI dI afpsI sFJ’ vfly dy idqf hY. pfTk jn EQoN ihsfb lf skdy hn. iehI ihsfb bfkI iBMn iBMn ivisLaF nfl sMbMDq sfry slokF df hY . iehnF slokF dI kyvl AuhI iswiKaf jo "sFJI sgl jhfnY" hY qy iehnF pAuVIaF dy Bfv nfl rldI hY. ‘afsf kI vfr’ dy muK AupdysL ivc leI jfxI hY. dUjy awKrF ivc ieAuN afK lvo ik ‘afsf kI vfr’ df muK Bfv kyvl pAuVIaF nUM hI ieko lVI ‘c lYky hI AuGVygf aqy ieh hY ‘mnuKf jnm df mnorQ’.

vfrF Aupr nO DunIaF: gurU sfihb ny lokF dI rucI nMU muK rKdy hoey Aus smy dIaF 9 lok ipRa vfrF dIaF DuMnIaF nMU gurbfxI ivclIaF 22 vfrF ivcoN nO vfrF dy afrMB ivc vriqaf hY. ieh DuMnIaF hn:

1. mlk murId qQf cMdRhVf sohIaf kI DunI, 2. rfie kmfl dI mOj dI vfr

3. llf bihlImf dI vfr, 4. tMuzy asrfjy dI vfr,

5. iskMdr ibrfhim dI vfr, 6. hsny mhmy dI vfr

7. mUsy dI vfr, 8. joDy vIry dI vfr, 9. rfxf kYlfs dyv mfldy dI vfr.

bfxI ‘afsf kI vfr’ dy isrlyK ivc ‘tMuzy asrfjY kI DunI’ vrqx dI ihdfieq hY. bfxI ‘afsf kI vfr’ mnuKf jIvn dy mnorQ aqy AudysL nfl ilKI geI hY. gurU sfihb df mksd, iehnF vfrF rfhIN, lokF dI rucI anusfr DunIaF vrqky, AuhnF nMU afqmk rs vwl ilafAuxf sI. smyN dy pRBfv nfl, kcIaF vfrF df rUp aqy rs qF lokF dy mnF qoN alop ho cuwkf hY pr ieh swcIaF vfrF mnuK nMU sdIvI rs aqy jIvn syD idMdIaF rihxgIaF.

vfrF Aupr DunIaF qy iPlmI qrjLF: sfihbF rfhIN vfrF dy afrMB ivc vrqIaF AupRokq bfhr dIaF nO DunIaF qoN sfzy kuJ swjx, iek hor dlIl dyxI sLurU kr idMdy hn. AuhnF df kihxf hY ik jy gurU pfiqsLfh ny lokF dI rucI, gurbfxI vfly pfsy moVn leI, Aus smyN dIaF lokipRa DunIaF dI vrqoN krnI Xog smJI qF ajoky smy iPlmI DunF nMU gurbfxI kIrqn smyN vrqx ivc hrj nhIN hoxf cfhIdf. EprI njLry ieh dlIl vjLndfr mihsUs hMudI hY. smJx dI loV hY ik gurU pfiqsLfh dy smy zrfmy, rfsF, gIq aqy kfm rs nMU AuBfrn leI ssqy mnorMjn, mihPlF musLfihry afid vI hMudy sn. awj vfly iPlmI gIq, Aus smyN dy AuhnF hI ZMgF df bdl hn. ies swcfeI nMU, gurbfxI dI pMgqI "gfvih rfjy rfxIaf" vfly slok rfhIN sfihbF ny pUrI qrHF spWsLt vI kr idqf hY. aijhy bolF leI qF pfiqsLfh ny eysy slok ivc lPLjL "bolih afl pqfl" qy ies sfry nUM "bfjfrI bfjfr mih afie kZih bfjfr" dy srtIPIkyt hI idqy hn.

iDafn dyx dI gl hY ik eyQy qF sfihbF ny kyvl AuhnF hI vfrF dIaF DunIaF cuwkIaF hn, ijnHF df ijLkr XoiDaF vflIaF gwlF nfl hY aqy ijnHF df sMbMD hoCy rsF nfl nhIN. eysy qrHF gurbfxI ivclIaF vfrF df sMbMD qF mnuKf ijLMdgI ivc hr smyN ho rhy Aus afqmXuD nfl hY ijsqoN axjfx lokfeI swcy, sdIvI afnMdmeI hulfry qoN vFJI rih rhI hY. dyKx dI gl hY ik ieh ZMg vI kyvl vfrF ivc hI vriqaf ijsdf afDfr hI XuD hulfrf hY. sfrI gurbfxI ivc hor ikDry ieh ZMg nhIN vriqaf. ieh ivsLf ivsLysL iDafn mMgdf hY. iesdy Ault aj sfzy bhuqy rfgI qF sLbdF qy rfgF nfl vI iPLlmI qrjLF lfeI iPLrdy hn. eysy ivsLy nUM hor vyrvy nfl smJx leI eysy klm qoN gurmiq pfT nM: 73 ‘kIrqn gurbfxI df’ vDyry shfeI ho skdf hY.

slok BI mhly pihly ky ilKy: ies vfr ivc kul 59 slok drj hn ijvyN ik ijLkr af cuwkf hY ik iehnF ivcoN 15 slok dUjy pfiqsLfh dy hn. bfkI 44 slok mhly pihly dy hI hn. AupRokq isrlyK qoN keI swjx ies BulyKy ivc pY jFdy hn ik ieh ivroDfBfv ikAuN? dr asl ieh ivroDfBfv nhIN, eyQoN qF ieh gwl hor vI spwsLt ho jFdI hY ik vfrF dy mjLmUn afpxI jgHf qy iblkul afjLfd hn. vfrF nfl sMpfdnf smy slokF dI vrqoN pMjvyN pfiqsLfh ny afp kIqI hY. eyQy hI bws nhI, cfr hor aijhIaF vfrF vI hn ijnHF Aupr pMjvyN pfiqsLfh afp sUcnf dy rhy hn ik vfrF dy nfl slok AuhnF ny afp joVy hn. ijvyN "isrI gfg kI vfr mhlf 4, vfr slokF nfil"(pM:83), "vfr mfJ kI qQf slok mhlf 1" (pM:137), "jYqsrI m: 5, vfr slokf nfil" (pM:705) aqy ‘‘vfr sUhI kI slokF nfil, mhlf 3"(pM:785)[ bfxI ‘afsf kI vfr’ cUMik inqfpRqI svyr vyly gfien krn df inXm gurU nfnk pfiqsLfh ny hI afrMB kr idqf sI, eysy leI pMjvyN pfiqsLfh sUcnf dy rhy hn ik ies vfr nfl pihly mhly dy ijhVy slok vrqy hn, Auh ieMMn-ibMn AuhI vrqy hn jo gurU nfnk pfiqsLfh afp vriqaf krdy sn.

svfl pYdf huMdf hY ik ijhVy 15 slok dUjy pfiqsLfh ny ies vfr ivc vrqy AuhnF bfry isrlyK ivc sUcnf ikAuN nhIN? spsLt hY ik ieh inXm gurbfxI ivc hor vI keI QfvyN vriqaf hY; eyQy vKrI gl nhIN. (A) Bgq kbIr jF PrId sfihb dy slokF ivc pfiqsLfh ny jdoN dyiKaf, ik iksy gwl nMU hor spwsLt krn dI loV hY jF BgqF pfsoN gl aDUrI rih geI hY qF nfl hI m: 1, 2, 3 afid dy slok dy idqy pr isrlyK ivc ikDry ijLkr nhIN. (a) kuJ hor vfrF ivc slok blik keI vfrI pAuVI vI dUjy gurU srUp dI hY pr isrlyK ivc Ausdy ijLkr dI loV nhIN smJI; ijvyN gAuVI kI vfr m:4 (pM:300) ivc pAuVI nM: 27 qoN 31 qIk pAuVIaF pMjvyN pfiqsLfh dIaF hn. eysy qrHF mlfr kI vfr m: 1 ivc pAuVI nM[ 28 pMjvyN pfiqsLfh dI hY. ‘vfr mfJ kI qQf slok m: 1’ ivc kul pAuVIaF 27 hn ijnHF ivc 14 pAuVIaF nfl slok, pihly mhly dy hn pr pAuVI nM: 3, 15, 18, 22, nfl iek vI slok gurU nfnk sfihb df hY hI nhIN. bfkI 9 pAuVIaF nfl iek iek slok pihly pfiqsLfh df hY aqy iek iek slok dUjy gurU ivakqIaF df.

isrlyK Aucfrx vyly asLuWDI: aMq ivc ies gwl vwl iDafn dyxf vI jLrUrI hY. sfzy bhuqy rfgI sWjx bfxI ‘afsf kI vfr’ dy gfien dy afrMB smyN jdoN isrlyK dI sLbdfvlI vrqdy hn qF bhuqf krky ies qrHF Aucfrx krdy suxy jFdy hn "afsf mhlf 1] vfr slokF nfil, slok BI mhly pihly ky, ilKy tuMzy asrfjY kI DunI." jo glq hY aqy sLbd ilKy nMU ‘‘tuMzy asrjY kI DunI’’ nfl nhIN pVHnf blik "slok BI mhly pihly ky ilKy’ pVHnf hY. vyrvf af cuwkf hY. AuNj vI ‘ilKy’ lPLjL bhu vcn hY jo bhuqy slokF leI afieaf hY; lPLjL DunI qF kyvl iek vcn hI hY.

sLbd ‘suDu’ bfry: bfxI ‘afsf kI vfr’ dI smfpqI AupRMq sLbd ‘suDu’ afieaf hY. kIrqn aQvf pfT smyN ies sLbd df Aucfrx nhIN krnf. sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI dI sMpfdnf smyN BfeI gurdfs jI rfhIN ilKI jf rhI bIV nMU, pMjvyN pfqsLfh ny smy smy qy afp cYk kIqf aqy Aus leI apxI mnjLUrI idqI ‘suDu’. Bfv ieQoN qIk bfxI cYk kIqI jf cWwkI hY aqy ‘suDu’ (TIk) hY. ieh lPLjL, aMk nMbr qoN bfhr idqf igaf hY aqy bfxI df aMg nhIN. eysy qrHF iek jgHf sLbd ‘suDu kIcY’ vI afieaf hY. bhuq sfry sfzy rfgI swjx bfxI ‘afsf kI vfr’ dy pfT dI smfpqI AupRMq ies sLbd df Aucfrx krdy vI sxny jFdy hn jo TIk nhIN. krqfrpur sfihb vflI bIV qy ieh dovyN sLbd hfsLIey qoN bfhr hn jo ies gl dI spsLt sUcnf hn ik ieh lPLjL bfxI df ihwsf nhI hn.

sLbd rfmrfjy bfry: vfr dy nfl kIrqn smyN pVHy jf rhy CwikaF dI pihlI pMgqI df aMqm sLbd ‘rfmrfjy’ hY. sfjLF nfl kIrqn smyN hryk pMkqI dy aMq ivc lPLjL ‘rfm rfjy’ pVHnf, lMmy smyN qoN, pMQ ivc pRcwlq sI. sLbd ‘rfmrfjy’ kyvl kfiv df vjLn pUrf krn leI hY. jdoN iesnMU asIN hryk pMgqI aQvf quk dy aMq ivc pVHdy hF qF Aucfrx df vjLn pUrf ho jFdf hY, ijs qoN kfiv rs pRfpq hMudf hY. ies sLbd df, Cwky dI pihlI pMgqI jF pUry Cwky dy mjLmUn jF Ausdy arQF nfl Aukf sMbMD nhIN. ijvyN "hir jugu jugu Bgq Aupfieaf, pYj rKdf afieaf rfm rfjy]" (pM:451) jd ik pMkqI qF ‘pYj rKdf afieaf’ qIk hI sMpUrx ho cukI hY. eysy qrHF bfxI ivc hor vI keI QfvyN ‘bilrfm jIE’, ‘rfm’ afid lPLjL kyvl kfiv dy vjLn dI pUrqI leI hI vrqoN ivc ilaFdy gey hn.

ipCly kuJ smyN qoN ieh ivcfr lY ky ik ‘rfm rfjy’ lPjL kyvl pihlI pMgqI nfl afieaf hY qy hryk pMgqI nfl nhIN piVHaf jfxf cfhIdf. hr pMkqI nfl lPLjL ‘rfmrfjy’ pVHn df inXm lgBg Kqm hI hMudf jf irhf hY, jo TIk nhIN. sfzy nfmDfrI vIr ajy qIk ‘afsf kI vfr’ dy kIrqn smyN, hr iek pMgqI nfl sLbd ‘rfmrfjy’ df Aucfrx inXmF anusfr krdy af rhy hn. hr pMgqI nfl lPLjL ‘rfmrfjy’ pVHy ibnf jdoN kfiv df vjLn pUrf nhIN hMudf qF sfzy rfgI jn, hryk pMgqI dy aMqm sLbd nUM do do vfrI pVHdy hn. BfeI sfihb, BfeI rxDIr isMG jI dy jQy ivc pMgqI nMU lMmf krky vjLn pUrf krn dI koisLsL kIqI jFdI hY. qF vI asl rs nhIN bxdf, jygVf ik ‘rfm rfjy’ sLbd dI hryk pMgqI nfl Aucfrx krky bx afAuNdf hY.

ijhVy swjx ieh soc ky ik ‘rfm rfjy’ sLbd pihlI pMgqI nfl afieaf hY aqy bfkIaF nfl pVHnf Xog nhIN, iek qrIky afp hI, hryk pMkqI dI aMqkf nUMu do do vfrI pVH ky punr AukqI kr rhy hMudy hn. iesdy Ault, sfzy bhuqy rfgI swjx, bfxI ‘afsf kI vfr’ pVHn smy ‘vfihgurU vfihgurU’, jF iPr ‘qyrI rjfey, mytxI n jfey’, ‘boly so inhfl siq sRI akfl’ afid afpxy vloN hI bhuqyry lPjL joVI jf rhy hMudy hn. qF qy loV hY sLbd ‘rfm rfjy’ dI vrqoN df asl mksd smJ ky, iesnUM hryk pMkqI nfl pVHn dI. hF! sfjLF qoN ibnf pfT krdy smyN jF ‘aKMz pfT’, ‘sihj pfT’ afid smyN aijhf krnf Xog nhIN.

kuJ CwikaF sMbMDI: ijvyN asIN drsLn krdy hF ik sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr bfxI ‘afsf kI vfr’ df mUl srUp cOvI pAuVIaF aqy 59 slok hI hY. iPr vI kIrqn smyN ies rcnf nfl hryk pAuVI qoN pihlF iek iek Cwkf aqy ies qrHF 24 pAuVIaF nfl 24 Cwky vI pVHy jFdy hn. ieh pirpftI kdoN cwlI aqy sRI gurU gRMQ jI ivcoN ieh Cwky ikQoN ley gey; ieh jfnxf jrUrI hY. bhuqy ivdvfnF anusfr pAuVIaF qoN pihlF, CwikaF dy pVHn bfry pirpftI pMjvyN pfiqsLfh ny afp afrMB nhI kIqI. jykr ieh pirpftI pMjvyN pfqsLfh ny afrMB kIqI hMudI qF pfiqsLfh iehnF CwikaF nMU vI 24 pAuVIaF nfl hI drj kr idMNdy. aMdfjLf hMudf hY ik ieh pirpftI ikDry ivcly smy ivc hI juVI hY. AuNj vI jykr iehnF CwikaF nUM ghu nfl dyiKaf jfvy qF bfxI ‘afsf kI vfr’ dy mUl mjLmUn nfl bhuqf krky myl vI nhIN KFdy. eysy qrHF ieh Cwky ijQoN ley hn, sMbMDq rcnf df kyvl iek ihwsf hn; sMpUrn rcnf vI nhIN hn. ieh 24 pdy pMnf 448 rfg afsf m: 4 CMq nM: 15 qoN 20 qIk hn, kul 6 CMdF dy cfr cfr pdy hn, bfkI CMq nhIN hn.

 

bfxI ‘afsf kI vfr’

 

ÃÄ siqnfmu krqf purKu inrBAu inrvYru

akfl mUriq ajUnI sYBM gurpRsfid]

eyQoN qIk ieh sMpUrx gurbfxI ivclf mMglfcrx hY. iesnUM iswK jgq df ‘mUlmMqr’ vI ikhf jf irhf hY Bfv sfrI gurbfxI rcnf df incoV pr ies lPLjL nUM ‘mUlmMqr’ kihky vI bRfhmxI mMqrF-jMqrF-qMqrF ivcly pRBfv ivc lY lYxf vI gurbfxI syD, isiKaf qy jIvn bfry aigafnqf hY. ajokIaF Cfpy vflIaF bIVF muqfbk gurbfxI ivc ies df iesqymfl 4 srUpF ivc, kul 567 vfrI hoieaf hY. bhuqf krky kuJ bfxIaF aqy rfgF dy afrMB ivc mMglfcrx eysy sMpUrx srUp ivc hI afieaf hY. eysy qrHF eyQy bfxI ‘afsf kI vfr’ dy afrMB ivc aqy bfxI ‘jpu’ dy afrMB ivc vI asIN rojLfnf drsLn krdy hF. iesdy hyT idqy kul cfr srUp nMbrvfr ies qrHF hn:

sMpUrx srUp ivc [[[[[[[[[[[[[[[[[[[[ 33 vfrI

ÃÄsiqnfmu krqf purKu gurpRsfid …[[[[[[[ 8 vfrI

ÃÄ siqnfmu gurpRsfid[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[ 2 vfrI

ÃÄ siqgur pRsfid ........................... 524 vfrI aqy kul 567 vfrI

 

pd arQ- ÃÄ= ies df Aucfrx ‘eyk EaMkfr’ hY. sMsikuq dy Em jF ‘Emkfr’ qoN iesdf Aucfrx iblkul iBMn aqy arQ vI vwK hn. hyT idqy pRmfxF anusfr gurbfxI aMdr iesdf Aucfrx keI vfrI spwsLt kr idqf igaf hY; ijvyN:

"eykm eykMkfru inrflf] amru ajonI jfiq n jflf]"

iblfvl m: 1 pM: 838

"EaMkfir bRhmf Auqpiq] EaMkfru kIaf ijin iciq]

EaMkfir sYl jug Bey] EaMkfir byd inrmey]

EaMkfir sbid AuDry] EaMkfir gurmuiK qry]"

rfmklI m: 1 dKxI EaMkfr pM: 929

cyqy rhy! iesnUM ihMdI ivc ilKx smy ‘Emkfr’ ilKxf asLuwD hY. ihMdI ivc ilKx smyN iesnUM ‘1 EaMkfr’ hI ilKxf hovygf. ies purfqn sLbd nUM gurU sfihb ny iblkul nvyN rUp aqy nvyN hI arQF ivc idqf hY. eysy qrHF iesdf Aucfrx iblkul vwK hY qy gurbfxI ivc ies bfry inrnf vI idwqf hoieaf hY. ÃÄ iBMniBMn iqMn sLbdF dy joV qoN bixaf hY. ieh iqMn awKr ies qrHF hn ‘1+EaM+kfr’ aqy nMbr vfr arQ hn:

1- akfl purKu kyvl iek hY. eyQy igxqI vflf ‘eykf’ lf ky pfiqsLfh ny ies scfeI nUM sdf leI pRgt kr idqf hY aqy iksy vI BulyKy dI guMjfiesL nhI rihx idqI ik sfrI rcnf df krqf kyvl ieko hI hY iBMn iBMn nhIN hn.

E M= jLwry jLwry ivc iek rs ivafpk. hfQI, gYNzy vrgy vwzy qoN vwzy vjUd qy afkfr jF Coty qoN Coty nMgI awK nfl nf dyKy jf skx vfly jIvF ivc vI Ausdf vjUd ieko ijhf hY; iksy ivc GWt jF dUjy ivc vWD nhIN.

(not tfeIp sYitMg dI mjbUrI kfrx iekWly E MM df shI rUp nhIN idqf jf sikaf. iesdf asl srUp ÃÄ qoN KflI 1 htfky hI smiJaf jf skdf hY)

kfr - krqfr df aMq nhI pfieaf jf skdf.

ies qrHF ÃÄ dy smUhk arQ hn - krqf akfl purKu ieko hI hY. sfrI rcnf ivc iek rs ivafpk hY aqy Ausdf aMq nhI pfieaf jf skdf.

gurmiq ivcfr drsLn: 1 - mnuWK ny apxI nf smJI kfrn anykF hI rwb, Bgvfn, dyvIaF, dyvqy afid iesLt imQ rwKy sn. ijs koloN do gux cMgy lgy, Esy nUM Bgvfn jF rwb imQ bYTf. bRhmf, ivsLnUM, mhysL, dsLrQ suq rfm, jsoDf suq ikRsLn afid eysy hI kVI ivc Ausny anykF Bgvfn imQy hoey sn. gurdyv ny eyQy igxqI vflf ‘iek’ lf ky spwsLt kr idqf ik iehnF sfiraF ivco koeI vI Bgvfn, rwb jF iesLt nhIN ho skdf. akfl purKu kyvl ieko hI hY aqy Auh jnm mrn ivc nhI afAuNdf. aY dunIaf dy loko! ijnHF nUM qusIN Bgvfn mMn rhy ho ieh qF sfry hI Aus krqy dI rcnf df aMg qy ikrqm jF kflpink hn; iehnF ivcoN krqf koeI vI nhIN.

eysy qrHF purfqn rcnfvF ivc Em jF E sLbd vI keI arQF ivc vriqaf jf irhf sI. gurdyv ny iesnUM ÃÄ vflf nvF rUp dyky iewko hI AupRokq qy invykly arQ ivc pRgt kIqf hY.

2. kfr- akfl purK df aMq nhI pfieaf jf skdf, pRBu byaMq hY. AusdI hsqI smyN dy pRBfv qoN pry hY. Aus Aupr bWcpx, juafnI, buZfpf jF mOq nhIN afAuNdy, Auh ibnsdf nhIN. ‘kfr’ sMsikuq df ipCyqR hY ijvyN jY-jY kfr Bfv jY hI jY. nMnfkfr nf hI nf. DMDUkfr-hnyrf hI hnyrf. iesyqrHF ÃÄ ivc 1 aqy ‘EN (kfr)’ lf ky gurdyv ny ieh gwl pwkI kr idwqI hY ik krqf kyvl iewko hY, srb ivafpk hY, Ausdf aMq nhIN pfieaf jf skdf.

ijvyN kfr df mqlb lkIr huMdf hY. pfqsLfh ny ieQy iesy ipCyqr ‘kfr’ Bfv lkIr nUM nvF rUp idqf hY. ies qoN pihlF sfihq ivc ‘kfr’ leI ieh rUp ikDry nhIN vriqaf igaf. eyQy ‘ÃÄ ‘ ivc ‘kfr’ leI ieh nvF rUp pfiqsLfh dI afpxI dyx hY. keI swjx apxI nfsmJI kfrn iesnUM ‘1E’ ilK idMdy hn. eysy qrHF eyQoN ieh vI spwsLt ho jFdf hY ik iesnUM ‘E-E’ krky ilKxf asLuwD hY. iesdf srUp ‘ÃÄ ‘ hI hY, Bfv E nfl ipCyqr ‘kfr’ nUM avwsL lfAuxf hY. ‘ÃÄ ‘ ivclI kfr (lkIr) dI bxfvt vI ies qrHF hY ik ies kfr nUM ijMnf vI lMmf iKwc ilaf jfvy, Ausdf aMq nhI af skdf.

siqnfmu - ieh sLbd siq+nfm do sLbdF dy sumyl qoN hY. sLbd ‘siq’ sMsikuq dI ‘as’ DfqU qoN hY, ijsdf arQ hY hoNd vflf. Bfv akfl purKu sdf hoNd vflf hY. Auh hsqI sdf iQr rihx vflI hY; kdy nfs hox vflI nhI. eyQy ieh sLbd krqy dy sdf iQr rihx vfly ‘inrgux’ srUp df pRgtfvf hY. eysy qrHF ‘nfmu’ dy arQ hn Ausdf nfmxf, vizafeIaF, isPLqF. ieh krqy df ‘srgux’ srUp hY Bfv sfrI rcnf jo pRBU df hI sfkfr rUp hY aqy AusdIaF vizafeIaF, isPLqF, nfmxf hn AusdI ies rcnf ivcoN hI pRgt huMdIaF hn. aMq lPLjL ‘m’ hyT ‘ u ‘ Aus krqy df iek vcn hoxf spwsLt kr irhf hY.

ies qrHF ‘siqnfmu’ dy arQ hn ‘inrgunu afip srgunu BI EhI’ (287) Bfv krqf afp hI srgux hY aqy inrgux vI Auh afp hI hY. ‘srgux’ aqy ‘inrgux’ do iBMn iBMn hsqIaF nhI hn.

krqf purKu - pRBu sfrI rcnf df krqf (bxfAux vflf) hY. Aus qoN Cuwt hor koeI nhI. ‘purKu’ dy arQ hn rcnf dy jLwry jLwry ivc ivafpk. ies qrHF ‘krqf purKu’ do sLbdF (krqf+purKu) dy sumyl qoN hY aqy arQ hn ‘pRBU sfry sMsfr df krqf vI hY aqy sfrI rcnf ivc mOjUd vI. ‘purKu’ sLbd gurbfxI ivc afqmf aqy mnuK dy arQF ivc vI keI QfvyN afieaf hY .

inrBAu - ijsnUM iksy qrHF df koeI zr nhI. sMsfr df hr jIv iek jf dUjy zr ivc hY. vwzy qoN vwzf bfdsLfh jF mhfblI XoDy nUM vIy zr hY. ikDry Aus Aupr koeI dUjf hfvI nf ho jfvy. ieh isPLq qF kyvl ‘ÃÄ’ aMdr hI hY ijsnUM iksy qrHF df koeI zr, sihm jF KLqrf nhIN. hor qF hor, mOq df zr hr iksy Aupr hr smy mMzrf irhf hY; aivnfsLI qF kyvl pRBU hI hY. lPLjL ‘inrBAu’ vI do lPLjLF dI sMDI qoN hY ‘inr+BAu’.

inrvYru - ijsnUM iksy nfl vYr nhIN. dunIaf df vwzy qoN vwzf iensfPL psMd vI XkIn nfl nhI kih skdf ik AusdI krnI ivc iksy nfl vYr df aMsL nhI. blik afm hflq qF ieh huMdI hY ik koeI iemfndfr qoN iemfndfr jwj vI kuJ GtnfvF ivc keI vfrI TIk gvfhIaF jF pUrI GoK pVqfl nf hox kfrn, keIaF nfl vYr kmfAux df kfrn bx jFdf hY. keI vfrI PFsI dI sjLf dyx qoN bfad hI pqf lgdf hY ik asl kfql qF koeI dUjf hY. kyvl krqf hI aijhI hsqI hY ijsdI krnI aMdr iksy nfl lysL mfqr vI vYr, ivqkrf jF byiensfPLI nhI huMdI. eyQy ieh lPLjL ‘inrvYru’ vI ‘inr+vYr’u, do lPLjLF dI sMDI qoN bixaf hY.

akfl mUriq - aijhI hsqI jo smy dI hwd qoN bfhr Bfv ‘akfl’ hY. dunIaf dI hr jVH aQvf cyqMn vsqU ijsnUM asIN dyK jF CUh skdy hF, smy dy aDIn hY. hryk jIv aQvf vsqU Aupr bcpx, jvfnI buZfpf aqy aMq hY. ieh isPLq kyvl krqy ivc hI hY ik nf Ausdf aMq hY, nf afid aqy nf hI smy df pRBfv.

sLbd ‘akfl’, ‘mUriq’ df ivsLysLx hY. jykr ‘akfl’ vI inrBAu, inrvYru dI qrHF ÃÄ df iswDf ivsLysx huMdf qF iesdf rUp vI akfl dI bjfey akflu hoxf sI aqy ‘l’ hyTF ‘ u ‘ dI mfqrf lwgxI sI. mUriq sLbd iesqrI ilMg hox kfrx iesdf srUp vI iesqrI ilMg hI afieaf hY. sLbd ‘mUriq’ df arQ hY srUp aQvf hsqI vflf. Bfv, ‘krqf’, kflpnk nhIN blik inscy hI AusdI ‘hsqI’ vI hY. iesdf srUp vI do lPLjLF dy sumyl qoN hY ‘akfl+mUriq’.

ajUnI - sMsfr dI hr vsqU iek jF dUjI KfxI (AuqpqI dy ZMg) nfl sbMDq hY aqy jUn ivc afeI hY. kyvl krqf hI aijhI hsqI hY jo jUnI ivc nhIN afAuNdf. eyQy vI sbd dI bxfvt ‘a+jUnI’ hI hY.

sYBM - sMsikuq dy sLbd svXMBU df pMjfbI rUp hY ‘sYBM’; ijsdf arQ hY krqy dI hoNd, apxy afp qoN suqy iswD hY. Ausdf krqf koeI hor nhI aqy nf hI mfqf dy grB ivc Ausdf sQfpx hI huMdf hY. eyQy sLbd dI bxfvt df bfkI afey ivsLysLxF vflf hI inXm hY ‘sY+BM’.

gurpRsfid - gurU dI ikrpf nfl Bfv ijs ‘ÃÄ ‘ dIaF aijhIaF isPLqF hn, Auh krqf afp hI gurU rUp hoky jIvF Aupr ikrpf krdf hY aqy qF hI jIv nUM Aus (pRmfqmf) dI pRfpqI huMdI hY.

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ gurbfxI rfhI BlI pRkfr smJf idwqf hY ik gurU iksy mnuK jF srIr df nF nhIN. ijhVy lok srIr nUM gurU smJdy jF mMndy hn, Auh jIvn Br ‘sWcy aQvf sdf iQr rihx vfly gurU’ nUM pRfpq nhIN kr skdy. gurU, akfl purKu df afpxf hI gux aqy pRgtfvf hY. ieh Auh sLRomxI rwbI aqy krqy df afqmk igafn hY jo mnuK nUM ivkfrF qy aigafnqf qoN mukq krdf hY aqy ies rwbI igafn qoN ibnf mnuKf jIvn kdy sPLl hI nhIN ho skdf. gurbfxI ivc jIvn dI eysy sPLlqf df nfm ‘jIvn mukiq’ ikhf hY; Bfv jINdy jI pRBu ivc aByd ho jfxf.

2[ ijvyN ik asIN BlI BFq dyK cuwky hF ik sMpUrx mMglfcrx ‘ÃÄ qoN gurpRsfid’ ivckfr pfiqsLfh ny anMq guxF dy mflk, akfl purKu leI sWq ajyhy ivsLysLx vrqy hn ijnHF coN iek vI iksy jnm lYx vfly Aupr lfgU nhIN huMdf. kyvl akfl purKu Aupr hI lfgU huMdy hn.

3[ gurU nfnk pfiqsLfh qoN pihlF aijhy swcy sdIvI igafn df koeI srUp mojUd nhI sI. pfiqsfh ny apfr irupflqf krky gurbfxI rfhIN ijs rwbI sdIvI igafn nUM Aujfgr kIqf, AusnUM sfihb sRI gurU gRMQ sfihb dy srUp ivc sQfpq vI kr idqf. BfvyN ik gurbfxI dy gurU hox vflf isDFq, pihly jfmy qoN hI dy idqf sI aqy gurbfxI aMdr hI anykF vfrI iesnUM pRgt kr idqf igaf sI. eIsvI sMn 1708 nUM dsmysL jI ny pMj ipafiraF nUM qfibaf KVHf krky, Aus gurbfxI KLjLfny Aupr sMpUrxqf dI mohr vI lf idqI. iesdf arQ sI ik ieh hux gurbfxI df sMpUrx srUp hY aqy iesqoN bfd ies ivc koeI rlLf jF vfDf Gftf nhI kIqf jf skdf; aqy ies qoN pRgt hox vflI jIvn jugq nUMM pMj ipafiraF ny pMQ ivc smUhk qOr qy vrqfAuxf hY. gurU gRMQ sfihb jI nUM jIvn Br leI gurU Dfrn krn df ZMg ‘pMj ipafiraF’ pfsoN ‘KMzy dI pfhul’ hY. iswK df mqlb hI Auh mnuK hY ijsny afpxf qn, mn, Dn ‘gurU gRMQ sfihb’ jI dI iswiKaf nUM arpx kr idqf hovy.

4[ mMglfcrx dy kul cfr srUpF ivcoN asIN dyK cuwky hF ik gurU pfiqsLfh ny mMglfcrx (mUlmMqr) nUM BfvyN ikMnf vI sMkoc idqf pr ‘ÃÄ’ aqy ‘gurpRsfid’ dI sFJ nUM inBfieaf hY. spwsLt hoieaf ik ‘ÃÄ ‘ dI pRfpqI ‘gurU’ dI ikrpf qoN ibnf nhI ho skdI. Bfv ‘ÃÄ ‘ aqy ‘gurU’ dovyN sbMDk hn aqy gurU, akfl purKu dy hI Aus sdIvI gux df pRgtfvf hY ijs aMdr ‘jIvn-jugiq’ vI hY aqy inBfAux leI krqy dI bKisLsL vI. cyqf rhy ik sMsfrk igafnF dI qrHF, ieh rwbI igafn inrf purf igafn nhI, ieh igafn qF krqy df hI pRgt srUp aqy AusdI bKLsLsL nfl vI Eq pRoq vI hY. eysy kfrn eyQy sMsfrk jF srIrk gurU vflI Aukf hI koeI gl nhI.

arQ: ÃÄ akflu purKu iek hY. Auh srb ivafpk hY. Ausdf aMq nhI pfieaf jf skdf.

sLiqnfmu - krqy dI hsqI sdf iQr rihx (siq) vflI hY. sfrI rcnf Esy df hI pRgtfvf aQvf srgux srUp (nfmu) vI hY.

krqf purKu- Auh krn kfrn Bfv sfrI rcnf df krqf hY, aqy sfrI rcnf ivc Auh afp hI vWs (purKu) vI irhf hY.

inrBAu - Aus nUM mOq smyq iksy qrHF df koeI BY nhIN.

inrvYru - Ausdy inaF aQvf krnI aMdr lysL mfqr vI vYr, ivqkry jF Dwky df pRvysL nhI.

akfl mUriq - AusdI hsqI smy dy pRBfv qoN pry hY. Aus aMdr bcpx, juafnI, buzfpf jF mOq nhI afAuNdy; Auh kdy ibnsdf nhI.

ajUnI - Auh jUnF ivc nhIN afAuNdf, jnm mrn dI ikiraf qoN Aupr hY.

sYBM - Ausdf pRkfsL suqy-isD aqy afpxy afp qoN hY. nf hI AusnUM iksy bxfieaf aqy nf hI jnm idqf hY.

gurpRsfid - aijhy guxF vfly ‘ÃÄ ‘ dI pRfpqI leI gurU dI ikrpf df pfqr hoxf jrUrI hY Bfv rwbI ‘jIvn jugiq’ nUM jIvn ivc Dfrn kIqy ibnf (gurbfxI gurU dI isiKaf nUM apxf jIvn arpx kIqy ibn) ‘ÃÄ ‘ dI pRfpqI nhI ho skdI.

gurmiq ivcfr drsLn: spWsLt hY ik koeI vI nfsqk, iswK nhIN ho skdf. iswKI jIvn df qF afrMB hI ‘ÃÄ ‘ qoN hoxf hY. koeI mnuK BfvyN ikMnf vwzf guxvfn, mhfblI, ivdvfn jF kuJ vI hovy, Auh rWb nhIN ho skdf. pRBU kyvl EhI hY ijs dy leI mMglfcrx ivc ibafny sWqy dy sWqy gux mOjUd hn. ijs aMdr iehnF sWqF guxF ‘coN iek vI gux Gt hY Auh akfl purKu nhI. KUbI ieh ik iehnF sWqF ivcoN iek vI gux aijhf nhI jyhVf iksy jnm lYx vfly qy lfgU ho skdf hovy. ies qrHF rwb jF akfl purKu kyvl EhI hY ijs aMdr hor byaMq guxF qoN ielfvf Gto-GWt AupRokq sWqF guxF df hoxf jrUrI hY.

afsf mhlf 1] vfr slokf nfil, slok BI mhly pihly ky ilKy, tuMzy asrfjY kI DunI ]

arQ: afsf mhlf 1 - ieh bfxI afsf rfg ivc ilKI geI hY aqy mhly pihly Bfv pihly gurU ivakqI ‘gurU nfnk pfiqsLfh’ dI Aucfrx kIqI hoeI hY.

mhlf sLbd df Aucfrx- mhlf sLbd df Aucfrx mhwlf aQvf mihlf nhI krnf hY. ‘mhwl’ dy arQ vWzIaF iemfrqF aqy ‘mihlf’ sMsikRq df sLbd hY ijsdy arQ hn iesqrI. ieh dovyN arQ eyQy nhI Zukdy. ieh sLbd iesqrI vfck vI nhI. ies scfeI nUM smJfAux leI pMjvyN pfiqsLfh ny sRI gurU gRMQ sfihb ivc afp hI spwsLt kr idqf hY; ijvyN ik pMnf 582 Aupr ‘vzhMs mhlf 3 mhlf qIjf’. jy kr ieh lPLjL ‘iesqrI ilMg’ huMdf qF gurdyv ‘mihlf qIjI’ ilKdy ‘qIjf’ nhI. ies sLbd df Aucfrx mhlf hI krnf hY, mhwlf jF mihlf nhI krnf. ies nUM hor spwsLt krn leI pMjvyN pfiqsLfh ny bfxI ivc keI QfvyN isrlyK ivc KflI ‘mhl’ lPLjL vI vriqaf hY ijsdy spwsLt arQ hn ‘srIr’. iesdy iksy qrHF vI arQ mhwlL (iblizMg) jF iesqrI nhI hn. ieh lPLjL gurbfxI KLjLfny ivc idqy gey 75 - 76 hor nvyN lPLjLF ivcoN iek hY jo pfiqsLfh ny afp GVy hn; ijvyN ‘vfihgurU, gurpRsfid, jIvn mukiq, krqfpurKu afid. Aus qrHF ieh lPLjL sfihq aMdr iblkul nvF aqy afpxy invykly arQF ivc hY. ies gwl nUM hor spwsLt krn leI ies rcnf dy aMq ivc gurmiq pfT ‘lPLjL mhlf df sLuD Aucfrx’ vwKrf joV idqf igaf hY; pfTk Ausdf lfB lY skdy hn. AyuNj ‘afsf kI vfr’ dy arQ dyx smyN pRo: sfihb isMG jI ny vI kfPLI pRBfvsLflI ZMg nfl ies ivsLy nUM ilaf hY. pfTk EQoN vI lfB lY skdy hn.

eysy qrHF ‘mhlf 1’ nfl ‘DMn DMn sfihb sRI gurU nfnk sfihb jI’ jF ‘mhlf 3’ nfl ‘DMn DMn sRI gurU amrdfs jI’ afid Aucfrnf vI Xoog nhI. gurbfxI aMdr gurU sfihbfn ny, gurU ivakqIaF leI smUhk rUp ivc ‘nfnk’ pd hI vriqaf hY. jykr eysy qrHF inKyVn dI loV huMdI qF ‘pRxvY aMgd’ ‘khY rfmdfs’ afid pd vI vrqy jf skdy sn. gurbfxI rfhI pfiqsLfh ny isDFq aqy bfxI nUM Aupr ilaFdf hY, srIr nUM nhIN.

ikhVI bfxI ikhVy gurU srUp dI rcnf hY, ies gwl nUM spwsLt krn leI ‘mhlf 1’, ‘mhlf 2’, ‘mhlf 3’ sLbdF dI vrqoN kIqI hY. iesdy nfl afpxy vwloN ‘DMn DMn gurU nfnk sfihb jI’, ‘DMn DMn gurU arjn sfihb jI’ afid joVnf, gurbfxI inXmF aqy gurbfxI siqkfr ivruD mnmq hY. ies pfsy iDafn dyx dI loV hY .

vfr slokf nfil - pMjvyN pfiqsLfh ny eyQy isrlyK ivc hI spwsLt kr idwqf hY ik vfr dy nfl slok vI gurdyv ny afp hI drj kIqy hn. iesdf vyrvf ‘muZlI jfxkfrI’ smy idwqf jf cuwkf hY.

slok BI mhly pihly ky ilKy- ies vfr ‘c kul 59 slok hn ijMnHF ‘coN 15 slok dUjy pfqsLfh dy hn aqy bfkI 44 mhly pihly dy hn. ies gwloN GbrfAux vflI gl nhIN ik isrlyK ‘c qF pfiqsLfh sUcnf dy rhy hn ‘slok BI mhly pihly ky ilKy’ pr bfxI ivc 15 slok dUjy pfiqsLfh dy vI hn. ieh inXm bfxI ivc hor vI keI QfeIN vriqaf igaf hY.

gurbfxI ivc ijwQy ikqy vI loV anusfr iksy dUjI rcnf nUM joiVaf igaf qF bhuq vfrI isrlyK ivc iksy qrHF dI qbdIlI nhI kIqI. ijvyN kbIr qy PrId sfihb dy slokF ivc ikqy ikqy ivcfr spwsLtqf leI jF iksy Bgq dI gwl nUM hor spwsLt krn leI pfiqsLfh ny apxy slok vrqy aqy AuhnF nUM EQy hI m: 1, 2, 3 afid ilK ky spwsLt kr idwqf pr isrlyK ivc qbdIlI nhIN kIqI. kuJ hor vfrF ivc, eyQoN qIk ik keI vfrI qF pAuVI vI iksy hor gurU ivakqI dI lfeI pr isrlyK EhI irhf; ijvyN ‘gAuVI kI vfr m: 4’ dI pAuVI 26 pr ies nfl isrlyK ivc qbdIlI nhI kIqI geI.

kul 22 vfrF ivcoN cfr vfrF aijhIaF vI hn ijnHF dy isrlyKF ivc slokF df vfrF qoN vwK hoxf spwsLt idqf hoieaf hY ijvyN ‘isrI rfg kI vfr mhlf 4 slokF nfil’ (pM: 83), ‘vfr mfJ kI qQf slok mhlf 1’ (pM: 137) ‘jYqsrI mhlf 5 vfr slokf nfil’ (pM: 705) ‘vfr sUhI kI slokf nfil mhlf 3’ (pM:785). iPLr vI vfr afsf ivc, ieh gwl vwKrI hY ik eywQy isrlyK ivc ‘slok BI mhly pihly ky ilKy’ idqf hY jyhVf ik hor ikDry drj nhI. ies qoN ieh gwl vI spwsLt huMdI hY ik ‘afsf kI vfr’ dy gfien df inXm pihly pfiqsLfh qoN, ies rcnf dy nfl hI afrMB kr idwqf igaf sI. eysy leI eyQy isrlyK ivc gurU arjn pfiqsLfh sUcnf dy rhy ik ies vfr dy nfl gurU nfnk pfiqsLfh dy apxy smyN qoN hI pVHy jFdy ‘mhly pihly vfly’ slok EhI qy Esy qrHF hI drj hn ijvyN ik gurU nfnk pfiqsLfh afp vriqaf krdy sn.

tuMzy asrfjY kI DunI: arQ - ieh vfr tuMzy asrfjy dI sur aQvf qrjL (DunI) ivc gfAuxI hY.

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ ies bfry kuJ vyrvf ‘muZlI jfxkfrI’ ivwc idwqf jf cuwkf hY. EQy AuhnF 9 vfrF df vyrvf af cuwkf hY ijnHF dy isrlyKF ivc pfiqsLfh ny Aus smyN dIaF pRcwlq aijhIaF vwK vwK 9 DunIaF df ijLkr kIqf hY. gurdyv df insLfnf lokF nUM kwcy rsF ivwcoN kwZ ky pRBU ipafr vfly pfsy ilafAuxf sI. sfihbF ny ies dy leI ieh invyklf ZMg vriqaf, pr ajoky smyN ieh inXm mOjUdf iPLlmI gfixaF dIaF qrjLF Aupr lfgU nhIN huMdf. ies bfry ijLkr vI muZlI jfxkfrI ivc idqf jf cuwkf hY. smyN dy pRBfv nfl Auh kwcIaF vfrF qF alop ho cuwkIaF hn pr ieh swcIaF vfrF jugo jug atwl hn aqy rihxgIaF vI. nmUny vjoN tuMzy asrfjy dI vfr dI iewk pAuVI ies pRkfr hY:

Bbikaf sLyr srdUl rfie, rx mfrU bwjy ]

sulqfn bz sUrmy, ivWc rx dy gwjy ]

Kq ilKy tuMzy asrfj nUM pfqsLfh aWgy ]

itwkf sfrMg bfp ny idqf Br lwjy .

PLiqh pfie asrfj jI sLfhI pr sjy .

2[ sfzy kuJ rfgI ies isrlyK nUM ies qrHF pVHdy hn ‘ilKy tuMzy asrfjy dI DunI’ jo gLlq hY. ‘ilKy’ sLbd df sMbMD ‘slok BI mhly pihly ky ilKy’ nfl hY. ilKy tuMz asrfjy kI DunI pVHn nfl isrlyK dy arQ iksy bMny vI nhI juVdy. ies pwKo sfnUM sucyq rihx dI loV hY .

3[ ‘guriblfs pfqsLfhI CyvI’ dy afDfr qy keI swjx DunIaF bfry ieh pRcfr krdy hn ik ieh DunIaF CyvNy pfqsLfh ny drj kIqIaF jo Koj dy afDfr qy TIk nhI. BfeI kfnH isMG nfBf ny mhfn kosL ivc ies gwl nUM kyvl iek mnOq dws ky iesdf KMzx kIqf hY. AuNj vI ‘guriblfs pfqsLfhI CyvIN’ KojF dy afDfr qy, pMQ nfl iek vwzf DoKf sfbq ho cukf hY. iswtf ieh ik ieh DunIaF loV anusfr pMjvyN pfqsLfh ny afp drj kIqIaF hn. tuMzy asrfjy dI vfr jF AusdI khfxI nfl bfxI ‘afsf kI vfr’ aqy ies dy arQF df koeI sMbMD nhI. iesdf sMbMD kyvl vfr dy gfien smy DunI nfl kyvl sMkyq hY, ies qoN vWD hor kuJ nhI. iPr vI Xog bxdf hY ik pfTkF aqy pRcfrk swjxF nUM ‘tuMzy asrfjy’ dI khfxI bfry sMKyp jfxkfrI hovy.

tuMzy asrfjy dI vfrqf: asrfj iek rfjy df puwqr sI ijs df nF sfrMg sI. afpxI pihlI pqnI dy mr jfx krky rfjf sfrMg ny ipClI Aumry iek hor ivafh krf ilaf. nvI rfxI afpxy mqRyey puwqr asrfj Aupr rIJ peI; pr asrfj apxy Drm qy kfiem irhf. jdoN rfxI dI koeI vI cfl, AusnUM Drm qoN zygx ivc kfmXfb nf hoeI qF Aus ny rfjy pfs asrfj dy Ault JUTy dusLx lf ky isLkfieq kr idqI. rfjy ny kRoD ivc af ky asrfj leI PFsI df hukm dy idqf.

rfjy df vjLIr isafxf sI. Aus ny asrfj nUM jfnoN qF nf mfiraf pr Aus df iek hwQ kwt ky Aus nUM sLihroN bfhr iksy AujfV KUh ivc Cwz idqf. EQoN vxjfiraF df tolf lMiGaf. AuhnF ivcoN iek vxjfry ny asrfj nUM apxy nfl lY ilaf. vxjfry iksy hor rfjy dy sLihr ivco dI lMGy qF AuhnF ny EQy asrfj nUM iek DobI pfs vyc idqf.

asrfj DobI dy Gr rih ky Aus dI syvf ivc afpxy idn ibqfAux lwgf. smF pf ky Aus sLihr df rfjf sMqfn hIx mr igaf. vjLIrF ny slfh kIqI ik svyry jo mnuwK sB qoN pihlF sLihr df drvfjLf KVkfeygf Aus nUM rfj dy idwqf jfeygf. asrfj dy Bfg jfgy. DobI df blLd KulH igaf. blLd dI Bfl ivc asrfj svyry hI AuT quiraf aqy drvfjf jf KVkfieaf. ies qrHF Aus dysL df rfj asrfj nUM iml igaf .

rfjy df puwqr hox krky asrfj dy aMdr rfj pRbMD vfly sMskfr mojUd qF sn hI; ies ny dysL dy pRbMD nUM cMgI qrHF sMBfl ilaf. smF pf ky guaFZI dysLF ivc kfl pY igaf, pr asrfj dy dys ivc sukfl sI. dUjy dysLF dy lok ies dy rfj ivcoN aMn dfxf muwl lYx leI afAux lg pey. eysy dOrfn ies dy ipqf df vjLIr vI afieaf. asrfj ny vjLIr nUM pCfx ilaf. afpo ivc dovyN bVy pRym nfl imly. asrfj ny vjLIr dI bVI syvf kIqI qy kuJ idn kol rK ky afpxy ipqf dy dysL vfsIaF leI bhuq sfrf aMn, ibnf muwl ley, Byj idqf.

vjLIr ny vfps af ky ieh sfrf ibRqFq rfjy nUM disaf qy pRyiraf ik apxy rfj df pRbMD vI puwqr nUM hI sONp dyvyy. EdoN qIk rfjy nUM aslIaq df pqf lg cuwkf sI. rfjy ny asrfj nUM sdvf ky afpxf rfj vI Aus dy hvfly kr idqf.

ZfzIaF ny ieh sfrf ibrqFq vfr ivc joV ky rfjy dy drbfr ivc gfieaf qy ienfm hfsl kIqy. qd qoN ZfzI ieh vfr gfAuNdy cly af rhy dWsy jFdy sn.

sloku mÚ 1] bilhfrI gur afpxy idAuhfVI sd vfr] ijin mfxs qy dyvqy kIey krq n lfgI vfr]1] (462)

pd arQ: gur afpxy - gurU sfihb df gurU, sfry sMsfr df ieko iek gurU Bfv akfl purKu df ielfhI gux ijs qoN ibnf mnuWKf jIvn ivcoN aigafnqf df nfs aqy mnuKf jIvn dI sPLlqf hI sMBv nhIN. idAuhfVI - idhfVI ivc, sd vfr sO vfrI. ijin - ijs (gurU) ny. mfxs qy- afm mnuWK dy ql qoN. dyvqy - dYvI guxF vfly, afqmk guxF vfly. vfr – dyr]1]

arQ: mYN apxy (ieko ieWk sdIvI afqmk gurU) gurU qÙoN idhfVI ivc sO vfrI sdky jFdf hF ijs gurU (ivc aijhI smrQf hY ik) Auh (afm pDr dy) mnuwK nUM (AusdI nIvIN pDr qoN) cuwk ky dYvI guxF df mflk bxf idMdf hY aqy aijhf krdy AusnUM Aukf dyr vI nhI lgdI]1]

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ mfxs qy dyvqy kIey - eyQy dyvqy pd df arQ ihMdU mwq vfly klpq dyvI dyvqy nhI hn. gurmiq aijhy dyvI, dyviqaF, rfKsLF afid dIaF klpq iQAUrIaf ivc ivsLfvfs nhI rwKdI; blik ies slok rfhI pihly pfiqsLfh sfrI dunIaF dy kyvl ieko iek aqy sWcy sdIvI afqmk (sLbd) gurU dI smrwQf df ijLkr krdy hoey smJfAuNdy hn ik afqmk gurU eynf smrwQ hY ik AusdI sLrn ivc jfx vfly sfDfrx mnuK vI ibnF dyr syRsLt dYvI guxF vfly DrmI mnuK ho inbVdy hn.

2[ bilhfrI gur afpxy - ies slok c sLbd ‘gur afpxy’ ivsLysL iDafn mMgdf hY. ijvyN ‘afpxf gurU iDafey’ ajyhy pdF rfhI gurdyv jdoN ‘gurU’ dI gl krdy hn qF Ausdf Bfv kyvl Auh ‘gurU’ huMdf hY ijsnUM pfiqsLfh ‘afpxf gurU’ ibafndy hn. Bfv akfl purKu df sdIvI gux, ijsdI pRfpqI ibnf mnuKf jIvn nUM aigafnqf qy ivkfrF qoN Cutkfrf aqy sPLlqf hI sMBv nhI.

sLpwsLt ho jFdf hY bfxI ivc ikDry vI vrqy gey ‘afpxf gurU’ df arQ iksy qrHF vI iksy duinafvI jF srIrk gurU nhIN. eyQy gurU iksy KfnfpUrI df nF vI nhIN blik mUl rUp ivc sfrI mfnvqf df ieko qy sdf iQr rihx vflf ‘gurU’ hY. ies pd dI hor ivafiKaf agly slok rfhIN idqI geI hY.

mhlf 2] jy sAu cMdf Augvih sUrj cVih hjfr] eyqy cfnx hoidaF gur ibnu Gor aMDfr]2] (463)

pd arQ: sAu - (ieWk) sO cMdRmf, mfnsk TMzk rUpI cMdRmf. sUrj - igafn (hunr) rUpI sUrj. gur ibn u- gurU qoN ibnf, afqmk gurU qoN ibnf. Gor aMDfr, Guwp hnyrf, aigafnqf df hnyrf. gur - sMsfr dy sfry igafnF qoN Aupr sLRomxI igafn, afqmk igafn, mnuKf jIvn df Auh rwbI igafn jo krqy qoN iBMn nhI aqy ijs aMdr krqy dI apxI bKsLsL qy jIvn jfc vI sLfml hY.

arQ: jykr sO cMdRmf vI inkl afAux aqy hjfr sUrj vI Augm pYx qF vI (mnuK dy mn aMdroN aigafnqf df hnyrf nhIN kwitaf jf skdf aqy mnuK dy jIvn aMdr ielfhI igafn dI rosLnI ibnf Guwp hnyrf hI bixaf rihMdf hY]2]

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ sUrj qy cMdRmf bfry - ivcfrn df ivsLf hY sMsfrk pDr qy kyvl iek sUrj dI rosLnI hI eynI vD huMdI hY ik sfry pfsy cfnx hI cfnx ho jFdf hY. iPr keI sQfnF qy ieko sUrj dI grmI hI shfrI nhI jf skdI qy anykF dI mOq df kfrx bx jFdI hY. qF qy mn lvo jykr ieko smyN hjLfr sUrj Augm afAux qF AuhnF dI grmI nfl dunIaF hI sV ky suafh ho jfvygI. ies qrHF hjLfr sUrjF dI byaMq rosLnI bfry qF kuJ kihxf hI sMBv nhI. ies dy Ault gurU sfihb qF PLurmf rhy hn ik sO cMdRmF aqy hjLfr sUrj iekwTy imlL ky vI ies hnyry nUM nhI Do skdy, Aus hnyry nUM kyvl gurU hI kwt skdf hY.

2[ aigafnqf df hnyrf: spWsLt hoieaf eyQy pfiqsLfh iksy sMsfrk hnyry jF rosLnI df ijLkr nhI kr rhy blik iksy hor hnyry - rosLnI df ijLkr kr rhy hn ijhVf ‘afpxy gur’ aQvf ‘ielfhI jF afqmk gurU’ qoN ibnF kwtxf hI sMBv nhI. qF qy ies slok ivc gurU sfihb iksy aijhy hnyry df ijLkr kr rhy hn aqy Auh hnyrf hY mnuKf mn aMdr Cfieaf aigafnqf df hnyrf.

3[ sUrj qy cMdRmf iks arQ ivc? sLRomxI aQvf afqimk igafn hI aijhf pRkfsL hY ijhVf mnuK nUM Ausdy mn ivc Cfey aigafnqf dy hnyry ivcoN kZ skdf hY. swcy afqmk gurU qoN ibnf mn aMdro aigafnqf df ieh hnyrf Dul hI nhI skdf. hux bfxI ivcoN hI ies bfry hor drsLn kro. bfxI ‘isD gosLit’ aqy hor vI keI QfvyN sUrj aqy cMdRmf sLbdF nUM vfrI vfrI sMsfrk igafn aqy mfnsk TMzk dy arQF ivc ilaf hY. eyQy vI dr asl sUrj aqy cMdRmf dy eyhI arQ hn.

4[ aigafnqf df hnyrf kI hY? afE, jLrf ies qoN agy ivcfrIey: mnuK BfvyN sMsfrk aqy pdfrQk pDr dy hjLfrF qrHF dy iBMn iBMn hunrF ivc mfhr ho jfvy; iehnF hunrF bdly AusnUM sYNkVy qrHF dIaF mfnsk TMzkF vI pRfpq ho jfx qF vI ieh sfry sMsfrk hunr aqy AuhnF qoN pRfpq mfnsk sLFqIaF imlky vI, mnuK dy mn aMdroN aigafnqf df hnyrf kZx ivc smrwQ nhI huMdIaF. vWzy vWzy pVHy ilKy aqy izgrIaF pRfpq lokF nUM vyK skdy hF jo eynf pVH ilK ky vI vihmF, BrmF, jhflqF, krm kFzF, jfqF, vrxF, suwc, iBwt aqy hor anykF Pokt ivsLvfsF ivc hI zuwby huMdy hn. ieh qF hoeI mnuK dy Dfrimk pDr dI gl.

hor lvo: iesdy nfl nfl, EhI lok keI vfrI, aKOqI Dfrimk huMdy hoey vI keI qrHF dy aijhy aAuugxF nfl vI BrpUr huMdy hn ijvyN aDfrimk jF nfsqk. dUjy df hwk Kohxf, julm, Dwkf, ijLafdqI, hyrf PyrIaF, TwgIaF, Dfrimk jnUMn kfrx dUijaF dy KLUn dy ipafsy. sMsfr pDr dy vwzy vwzy skYNzl, smgilMg, kqlo gLfrq, agvf, jurm, nsLy, smoikMg, intoksIkysLn afid mnuKI aAugxF df hI iBaMkr rUp, AuhnF dy jIvn df aMg huMdy hn. AuhnF dIaF kIqIaF sMsfrk pVHfeIaF aqy hfsl izgrIaF bdly iekwTy qy vwzy vwzy sMsfrk igafn (sUrj) rlky vI AuhnF dy suBf aMdroN iehnF aAugxF df nfs nhIN kr skdy. AuhnF dy suBf dy aMdr dI kflK, jnUnIaq, aigafnqf df hnyrf nhI kwt skdy. sfry df muK kfrn AuhnF dy mn aMdr aigafnqf df iBaMkr Guwp hnyrf, ijs nUM afqimk igafn qoN ibnf dUr krnf qF dUjI gl, AuhnF nUM qF AusdI soJI vI nhI huMdI.

ies qrHF jdoN qIk mnuK dy mn aMdr afqimk igafn nhIN Aupjdf, qd qIk iehnF jhflqF qy aAuguxF qoN Cutkfrf pfAuxf qF dUr, mnuK iehnF jhflqF nUM hI afpxf Drm-krm qy vDIaf jIvn smJ irhf huMdf hY.

5[ gurU kyvl ‘gurbfxI’: eynf hI nhI, gurU dI loV Aupr qF BfvyN purfqn smyN qoN hI jLor idqf jf irhf hY. iPLr vI gurU kyvl iewk KfnfpurI hI sI aqy swcy sdIvI, ajUnI gurU dI iksy nUM pihcfx nhIN sI. ipCly slok ivc ‘afpxy gurU’ sLbd dI vrqoN krky pfqsLfh ny spwsLt kr idqf ik sfrI mfnvqf df gurU kyvl ieko hI hY. Ausy gurU nUM pfiqsLfh ny ‘afpxf gurU’ kihky vI ibafinaf hY. gurU sfihb ijsnUM ‘afpxf gurU’ kihky ibafndy hn, Esy nfl AuhnF ny sfrI mfnvqf nUM vI joiVaf hY. ‘isD gosit’ ivc gurU nfnk sfihb ny Esy hI apxy gurU dI pihcfx vI krvfeI hY. eyQy ‘afpxf gurU’ qoN iksy qrHF vI iksy jxy-Kxy jF srIr df ‘gurU’ hoxf nhIN; blik gurU pfiqsLfh ny ‘afpxf gurU’ kihky sMgqF nUM ijs afqimk, sdIvI qy ielfhI gurU dy lV lfieaf hY EhI gurU ies smyN bfxI rUp awKrF ivc ‘gurU gRMQ sfihb’ jI hn. ies slok rfhIN qF gurdyv ny Aus ‘sWcy gurU’ dI pRIBfsLf idqI hY.

6[ sMsfrk igafnF dy bdly mfnsk TMzkF: scfeI ieh hY ik hryk igafn dy bdly mnuK nUM mfnsk sLFqI dI pRfpqI dI afs huMdI hY. zfktr apxy ielfj nfl mrIjL nUM rfjI krdf hY qF Aus dy mn nUM TMzk Bfv sLFqI imldI hY. ikAuNik Ausdy igafn sdkf mrIjL TIk ho igaf. dukfndfr, ivkrI ivcoN kmfeI krky mn dI sLFqI mihsUs krdf hY ikAuNik Ausny apny hunr kfrn apxy prvfr leI kmfeI kIqI hY. eysy qrHF smwsq sMsfrk hunrF Aupr eyhI inXm lfgU huMdf hY. sMsfr aMdr byaMq hunr hn. sfieMMsdfn, zfktr, iksfn, ieMjInIar, vkIl, dukfndfr Bfv hr iksy pfs vWK vWK hunr hn aqy afpo afpxy hunr bdly hr koeI vwKo vwKrI mfnsk sLFqI pRfpq krdf hY. ies qrHF hryk hunr (sUrj) jF igafn dy bdly mfnsk sLFqI (cMdRmf) dI AuzIk jLrUr huMdI hY BfvyN ik bdly ivc sLFqI jLrUrI nhIN.

7[ ‘gur ibnu Gor aMDfr’: iehnF smwsq sMsfrk hunrF ivcoN iek vI hunr aijhf nhI jo sdIvI KyVf dy sky aqy mn nUM vihmF, BrmF, iQqF, vfrF, jfq, vrx, rMg, nsl dy BydF, TwgIaF, hyrf PyrIaF, DoKy, jLulm, ivqkry, kflpink iesLtF dy jfl, Dfrimk jnUMn aqy hor byaMq aAugxF vflI aigafnqf ivcoN kZ ky swcy rwbI rfh qy lf sky. mnuK nUM Aucy afqimk sMskfrF vfly afdrsLk jIvn vwl moV sky. ies dy leI ielfhI qy afqimk igafn hI aijhf sLRomxI igafn (gurU) hY ijs aMdr ieh smrwQf hY. ies slok rfhI gurdyv ny mnuK nUM eysy rwbI igafn dI sLrn ivc afAux leI pRyrnf kIqI hY. sMpUrx gurbfxI ivc eysy igafn nUM ‘gurU’ kihky pRgt kIqf qy eysy dI sLrn ivc afAuxf hI ingury qoN ‘gurU’ vflf bxnf hY.

cyqy rhy! ‘siqguru myrf sdf sdf’ gurvfk anusfr ieh gurU igafn sdf qoN aqy sdIvI hY. iPr vI ies dI Xog soJI nf hox kfrn, lMmy smyN qoN mnuwKqf gurU dI Bfl ivc hI TohkrF KFdI qy kurfhy pYNdI afeI hY. Bgq kbIr, nfmdyv, iqRlocn, PrId vrgy ivrly hI ies gurU nUM hfsl kr sky hn. gurU pfiqsLfh ny apfr bKsLs krky ies swcy rwbI afqimk igafn nUM bfxI rfhIN ‘sfihb sRI gurU gRMQ sfihb’ dy srUp ivc mnuWK mfqr dy Bly leI Aujfgr kIqf hY. eyhI kfrn hY ik gurU nfnk pfiqsLfh ny pihly jfmy qoN hI sLKLsLI pUjf nUM Aupr nhI afAux idqf qy bfxI igafn aDIn sMgqF kfiem kIqIaF sn. jdoN nOvyN mhly dI bfxI smyq bfxI df KLjLfnf iqafr ho igaf qF sMn 1708 ivc dsvyN nfnk ny aYlfn kr idqf ik ‘sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI’ hI smucI mfnvqf dy sdIvI gurU hn. bfxI ivc bfr bfr spwsLt kIqf hY ik gurbfxI dI isiKaf qy cwly ibnf mnuKf jnm dI sMBfl sMBv nhIN. ies slok rfhIN qF ‘afqimk gurU’ dI pRIBfsLf nUM hI spwsLt kIqf hY.

8[ ‘Augvih’ aqy ‘cVih’ bhu-vcn dIaF ikuafvF hn, iehnF dy Aucfrx smyN iek vcn dI ikuaf ijvyN ‘AugvY’ aqy ‘cVYY’ nhIN pVHnf.

9[ ivigafnk qrqIb: ajy vI iek hor ivsLf smJxf bfkI hY aqy ieh ivsLf hor vI hYrfnkun hY. dyK cuwky hF ik slok ivc cMd aqy sUrj dy arQ iksy vI BOiqk sUrj aqy cMdRmf dy nhI hn. jykr sUrj aqy cMd dy arQ BOiqk hI ley jfx, ijvyN ik afm qOr qy ley jf rhy hn, qF Gor aMDfr dy arQ vI BOiqk hnyrf hI lYxy pYxgy. qF qy ieh anhoxI gl hY ik sUrj qy cMd dy pRkfsL nfl ajyhf BOiqk hnyrf dUr nf hovy. sWcfeI ieh hY ik jykr iksy kmry ivc ‘sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI’ df pRkfsL hovy qy iPr vI jdoN qIk BOiqk rosLnI df pRbMD nf kIqf jfey, pfT krnf qF dUr, gurU sfihb dy drsLn vI nhIN ho skdy. pr eyQy qF suafl hI ‘gur ibn Gor aMDfr’ df hY aqy ieh ‘sUrj’ rUpI mfnsk igafn jF hunr qy ‘cMd’ rUpI mfnsk TMzk, mnuKI mn Aupr Cfieaf aigafnqf df Guwp hnyrf hI hY jo swcy rwbI igafn (gurU) qoN ibnf nhIN Cuwt skdf. afE, ies ivsLy nUM jrf hor gihrfeI qoN leIey! pfiqsLfh ny sUrj qy cMd dy ivsLy ivc bVI ivigafnk qrqIb vrqI hY. ijvyN hr igafn dy bdly mfnsk TMzk jrUrI nhI. zfktr ielfj krky vI keI vfrI mrIj nUM nhIN bcf skdf; eysy qrRHF bfkI sMsfrk igafnF Auqy vI iehI inXm lfgU huMdf hY. eysy kfrn gurdyv ny igafnF Bfv sUrjF leI hjfr dI qy bdly ivc mfnsk TMzkF leI sO dI igxqI vrqI hY. eysy kudrqI qrqIb df dUjf pwK iek hor vI hY. ijvyN kudrqI inXm anusfr cMdRmf kol rosLnI afpxI nhI; sUrj qoN leI huMdI hY. Esy qrHF eyQy sMsfrk pDr qy vI iksy hunr aQvf igafn dy bdly hI mfnsk TMzk pRfpq huMdI hY. inXm jF qrqIb EhI aqy ivigafnk hY. sUrjF dI igxqI hjLfr qy bdly ivc AuhnF hI sUrjF qoN pYdf hox vfly igafnF dI igxqI sO. ikMnI kmfl hY, imsfl joVn ivc vI sUrj hjLfr dwsy qF cMdRmf sO hI igxvfey hn.

mÚ 1] nfnk gurU n cyqnI min afpxY sucyq] Cuty iql bUafV ijAu suMÖy aMdir Kyq] KyqY aMdir Cuitaf khu nfnk sAu nfh] PlIaih PulIaih bpuVy BI qn ivic suafh]3] (463)

pd arQ: nfnk - gurU nfnk pfiqsLfh PLurmFdy hn. gurU n cyqnI - nhIN cyqdy, gurU dI iswiKaf qy nhI cwldy. min afpxy - mn ivc sucyq, afpxy afp nUM isafxy mMndy hn. Cuty – CutwV pey hn, CWz idqy gey hn. iql bUafV ijAu - sVy hoey iql vFÕ ijnHF aMdr iqlF dI bjfey rfK hI BrI geI hovy. Cuitaf- CuwtV pey hoieaF dy. sAu- (ieWk) sO. nfh - Ksm (bhu vcn), mflk. bpuVy - ivcfry.3.

arQ: gurU nfnk pfiqsLfh PLurmFdy hn ijhVy mnuK gurU nUM cyqy nhI krdy Bfv gurU dI isiKaf anusfr jIvn nUM nhI clFdy aqy afpxy mn qoN bhuq isafxy huMdy hn. (AuhnF dI hflq qF) Aus sVy hoey iqlF dy bUty vFÕ huMdI hY jo sMuÖJy (KflI) Kyq ivc (vKry hI) pey (rihMdy) hn.

(AuhnF nUM afpxy iek mflk rfhIN iqafg dyx kfrn) aijhy iqafgy hoey bUitaF dy (iek Ksm dI bjfey) sYNkVy Ksm bx jFdy hn .

dyKx nUM qF ieh sVy hoey iqlF vfly bUty vI (mflk rfhI sMBfly jf cuky bUitaF vFÕ) bVy sohxy Ply-Puly hoey hI (njLr afAuNdy) hn pr asloN iehnF dy aMdr (iqlF dI bjfey) suafh hI BrI huMdI hY (eysy leI iehnF df mflk iehnF nUM iqafg idMdf hY)]3]

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ min afpxY sucyq - bhuqy lok jo apxy afp nUM bVf cqur aqy isafxf smJdy hn; gurU (gurbfxI) dI isiKaf anusfr apxy jIvn nUM nhIN sMBfldy. gurU (gurbfxI) dI isiKaf anusfr nf cwlx kfrx Auh iewk krqy mflk dy kdy vI nhIN bx skdy. aijhy lokF dI sMsfr pDr qy ieh hflq scmuWc hI Aus rfK Bry buafV iqlLF dy bUty vflI huMdI hY, ijs leI bIj qF mflk ny iql df pfieaf sI pr AuhnF aMdr iql dI bjfey rfK BrI geI. nqIjf hoieaf ik mflk ny iqlF Bry bUty qF apxf ley aqy bfkI Aus suMÖy Kyq aMdr ieh buafV (ivcfry) iqlL dy bUty ikDry ikDry KVyH njr afAuNdy hn. iewk mflk rfhIN iqafgx kfrn AuhnF dy sYkVy Ksm ho jFdy hn. koeI AuhnF nUM bflx leI lY jFdy hn; dUjy cfrf bxf lYNdy hn jF iPLr pYrf hyT hI ilqfV ky Kqm kr idqy jFdy hn.

gurdyv smJfAuNdy hn ik sMsfr ivc ingury mnuK vI Aus buafV iqlL dI inaFeI, mnuKf jIvn lY ky vI krqfr dy bx nhI skdy. eysy kfrn bdly ivc anykF ivkfr, mfnsk kmjLorIaF, jhflqF, aAugux mflk bxky AuhnF dy jIvn Aupr CfeIaF rihMdIaF hn. aijhy mnuK swcy ipqf akfl purKu dI drgfh ivc kdy pRvfn nhI huMdy qy amulf mnuKf jnm jLfieaf krky muV jnmF dy gyV ivc Ps jFdy hn.

2[ sAu nfh: keI tIkfkfr sAu sLbd dy arQ shu (Ksm) qy nfh sLbd dy arQ ‘nhI’ krn dI Buwl krdy hn. ‘sAu’ sLbd joV krky ies qoN pihly slok vfly ‘sAu’ vflf hI hY aqy arQ vI EhI sO aQvf sYNkVf hI hY. Ksm dy arQF vfly sLbd df joV ‘shu’ huMdf hY aqy ‘nhI’ vfsqy sLbd df joV ‘nfih’ Bfv nfh dy ‘h’ nUM ishfrI huMdI hY, mukqf nhIN huMdf. ies vfsqy nfhu (iewk vcn) Ksm aqy nfh bhuqy Ksm (bhu vcn) hY. (vyKo gurbfxI ivafkfrx pRo[ sfihb isMG jI).

 

pAuVI] afpInÙY afpu sfijE afpInÙY ricE nfAu] duXI kudriq sfjIaY kir afsxu izTo cfAu] dfqf krqf afip qUM quis dyvih krih psfAu] qUM jfxoeI sBsY dy lYsih ijMdu kvfAu] kir afsxu izTo cfAu]1] (463)

 pd arQ: afpInÙY - (krqy pRBU ny) afp hI. afp u- afpxy afp ƒ. sfijE-sijaf, bxfieaf, GiVaf. nfAu - nfmxf, vizafeIaF. duXI-dUjI afpxy qoN bfd (krqf bxfAux vflf hY aqy kudrq AusdI bxfeI hoeI hY). sfjIaY-bxfeI hY. kir - kr ky, bxf ky. kir afsxu - Aus ivc afp afsx lgf ky, Aus ivc afp smf ky. cfAu - qmfsLf. dfqf - (sMsfr nUM) dfqF dyx vflf. krqf - (sMsfr nUM) bxfAux vflf, krx kfrx. quis-qRuüWT ky, pRsMn ho ky (iksy dI aDIngI jF mjbUrI ivc nhIN). dyvih-qUµ IdMdf hYN . krih - qUµ krdf hYN. psfAu-pRsfd, ikrpf, bKLsLsL. jfxoeI - jfxnhfrf, jfxU, (sfiraF dy) ihrdy dI jfnx vflf. sBsY - sBnF dy, sfiraF dy. dy - dy ky. lYsih -lY lvyNgf. ijMdu kvfAu - ijMd aqy ijMd df kvfAu (ilbfs, posLfk), srIr. dy lYsih ijMdu kvfAu-ijLMdgI aqy ijLMdgI df kpVf (srIr) dyx ‘qy lYx vflf (vI qUM afp hI hYN) .1.

arQ: akflpurKu ny afp hI afpxy afp ƒ sfijaf, aqy afpxf nfmxf vI afp hI bxfieaf (Ausdy byaMq guxf ivcoN AusdIaF byaMq isPLqF aqy vizafeIaF vI afp hI pRgt huMdIaF hn). iPr, Aus ny kudrq rcI (aqy Aus ivc afpxf) afsx itkf ky, (kudrq ivc ivafpk ho ky, ies jgq df) qmfsLf vI afp vyK irhf hY. Bfv (iesdy jLwry-jLwry ivc ivafpk hoky apxI sfrI rcnf dI sMBfl vI afp hI kr irhf hY.

(hy pRBU!) qUµ afp hI (jIvF ƒ) dfqF dyx vflf aqy krx kfrx (iehnF jIvF nUM sfjx vflf) vI qUM afp hI hYN. (qUµ afp hI qruT ky jIvF ƒ ieh sfrIaF) dfqF idMdf qy bKLsLsLF vI krdf hYN.

hy akfl purKu! qUµ sBnF df jfnxhfr hYN. ieh ijMd aqy ijMd df kpVf (srIr) dy ky (qUµ afp hI) vfps vI lY lYNdf hY (Bfv, qUµ afp hI srIr aqy ies srIr aMdr ijMdgI idMdf hYN qy muV AusnUM vfps vI lY lYNdf hYN).

(hy krqy!) qUµ (kudrq ivc) afsx lf ky (apxy ies) qmfsLy nUM vyK vI irhf hYN Bfv iesqoN awz ikqy apxI vKrI purI jF ngrI vsf ky nhI bYTf hoieaf]1]

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ afpInÙY ricE nfAu - ijvyN qsvIr bxfAux vfly dI vizafeI jF sLoBf, AusdI bxfeI hoeI qsvIr ivcoN afpxy afp AuGVdI hY, eysy qrHF krqy dIaF byaMq isPLqF, vizafeIaF AusdI byaMq rcnf ivcoN afp muhfry pRgt huMdIaF hn. iesdy leI AusnUM iksy pRcfr ZMgF dI loV nhI, ijvy ik hryk vsqU nUM bxfAux qoN sMsfr pDr qy iesdI loV huMdI hY.

2[ ipCokV ivc pOrfxk kQf: pOrfxk kQfvF anusfr ies sMsfr dI rcnf bfry anykF khfxIaF ivcoN iek ieh vI pRcwlq hY ik sB qoN pihlF kyvl iek mfeI (dyvI mfqf) sI. mfeI afpxy ies iekwlypx qoN Audfs ho geI. iPr iek smy ies AudfsI ivc mfqf ny apxIaF hwQ dIaF qlIaF nUM msilaf. ies qrHF mslx nfl AusdI qlI qy Cflf ho igaf. Cfly dy Pyhx qy Aus ivcoN iek mnuK ny jnm ilaf. rOxk vDfAux dI lflsf ivc Ausny Aus mnuK nfl afpxI sLfdI df pRsqfv rwiKaf. jvfb ivc Aus rfhIN mnfh krn qy, avwigaf dy dosL ivc, mfqf ny Aus nv jnmy mnuK nUM pwQr dI jUnI ivc pf idqf. ies qrHF eyhI ikiraf iqMn vfrI kIqI geI. qIjI vfr pYdf hoey mnuK (isLv jI) ny mfqf qoN do vr mMg ley.

pihlf - pwQr dI jUnI ivc pfey jf cuwky Ausdy do BfeIaF nUM vfps mnuK jUnI ivc ilaFdf jfvy. dUjf - aY mfqf! qUM hQylI vfly Ausy pRkrx nfl iek iesqrI nUM jnm dy ky, sfzy iqMnF ivwcoN iksy iewk nfl AusdI sLfdI krvf dy. ies qrHF rOxk vDfAux vflI qUM afpxI kfmnf dI pUrqI vI kr lY. mfqf ny isLvjI dIaF donF glF nUM prvfn kr ilaf. ies qrHF mfeI dI qlIaF vflI vrxq ijs ikiraf qoN ijnHF ny jnm ilaf, vfrI vfrI ieh sn - bRhmf, ivsLnUM qy mhysL. mfeI vwloN iqMnF nUM vwK vwK ijMmyvfrIaF sONpIaF geIaF. bRhmf nMU sMsfr AuqpqI vflI, ivsLnUM nUM pflxf dI aqy isLvjI nMU sMGfr dI. ies BFq iqMny hI apxIaF vwK vwK purIaF bRhmf - bRhmpurI, ivsLnUM - ivsLnpurI aqy isLvjI - isLvpurI ivc invfs krdf disaf hY aqy iqMny hI mfeI (mfqf) dy aDIn afpxIaF izAUtIaF inBf rhy hn, afjLfd nhI hn.

3[ pAuVI dy arQ bnfm pOrfxk vfrqf: hux eysy pRkrx dy drsLn krdy hF ies pAuVI ivcoN. pfiqsLfh ies pAuVI rfhIN, ‘afsf kI vfr’ dy afrMB ivc hI lokfeI nMU Aus khfxI vfly Pokt ivsLvfsF ivwcoN sucyq krdy hoey krqf purKu dI pCfx krvfAuNdy hn. ipCokV ivc ies pAuVI rfhIN gurdyv Aus pRcwlq khfxI df iewk iewk pwK KMzx krdy hoey, nfl nfl swcfeI nUM pRgt krdy hn.

1[ akfl purKu dI afpxI hoNd aqy pRkfsL Ausdy afpxy afp qoN hY. khfxI anusfr, jykr mMn ilaf jfvy ik sMsfr dI AuqpqI iksy srIrDfrI mfeI qoN hY, qF Aus mfeI nUM jnm dyx vflf vI lBxf pvygf. ies leI spwsLt hoieaf ik sMsfr dI rcxhfr koeI srIrDfrI mfeI (mfqf) afid nhI ho skdI.

2[ pRcwlq khfxI dy Ault bRhmf, ivsLnU, mhysL dI qrHF, akfl purKu afpxI koeI vKrI purI jF scKMz vsf ky nhI bYTf hoieaf. Auh qF rcnf dy jLwry jLwry ivc ivafpk ho ky bVy cfAu (KusLI) nfl afpxy bxfey hoey ies jgq qmfsLy nUM vyK vI irhf aqy iesdI sMBfl vI afp hI kr irhf hY.

3[ jIvF nUM dfqF dyx vflf, ijMdgI aqy ijLMdgI df kwpVf Bfv srIr dyx aqy iPr vfps lYx vflf vI Auh afp hI hY. Bfv mfrn, ijvflx aqy jIvF dI pflxf krn vflf pRBU afp hI hY. khfxI anusfr eyQy iksy bRhmf, ivsLnUM jF isLvjI afid vflI koeI gwl hY hI nhIN qF iPLr AuhnF dy vwK vwK izpfrtmYNt kfhdy?

4[ pRBU qruWT ky Bfv apxI KusLI nfl jIvF nUM byaMq dfqF dyx dI ikupflqf kr irhf hY. Auh iksy dy aDIn ho ky ieh sfrf kfrj nhI kr irhf. jdik bRhmf, ivsLnUM, mhysL bfry ikhf jFdf hY ik Auh iksy mfeI dy aDIn kMm kr rhy hn aqy ies qrHF jdoN Auh afjLfd hI nhIN hn qF Auh ieh kMm KusLI nfl ikvyN krngy?

ies qrHF gurU pfiqsLfh ny icrF qoN idqy gey ies BulyKy nUM mnuKI mn ivcoN Kqm kIqf aqy akwt scfeI nUM sMsfr sfhmxy pRgt kIqf hY. bfxI 'jpu' pAuVI nM: 30 "eykf mfeI jugiq ivafeI iqin cyly prvfxu" ivc vI gurdyv ny eysy rwbI sWc nUM bVy vyrvy nfl sMsfr sfhmxy pRgt kIqf hY. Aus vyrvy gurmiq pfT nM: 45 pAuVI ‘eykf mfeI’ bfry gurmiq pRsfr ihq vMzx leI sYNtr pfsoN pRfpq hY jI.

 

pAuVIaF aqy slokF dI afpsI sFJ bfry sUcnf: ijvyN ik muZlI jfxkfrI smy BlI BFqI spwsLt kIqf igaf sI ik pMcm pfiqsLfh ny slokF nUM vfrF ivckfr afp aMkq kIqf hY. eysy qrHF pAuVI rfhIN pRgt kIqy arQF muqfbk, pAuVI dy nfl nfl aijhy slokF nUM hI aMkq kIqf hY jo pAuVI ivc pRgt kIqy arQ BfvF jF gurmiq isDFqF dI ivafiKaf qy pRoVHqf krdy jF Aus nfl ZukvyN hn. BfvyN ik gurdyv ny slokF dy aMkq krn dOrfn ies gwl nUM koeI krVf inXm nhI bxfieaf, pr vDyry krky iehI inXm cl irhf hY. asIN pAuVI vfr ies pwKoN ivcfr krn df vI Xqn krFgy. eyQy Esy df afrMB hY.

pAuVI aqy slokF dI afpsI sFJ: pAuVI nMbr 1 aMdr ijs swcy pRBU dI soJI krvfeI geI hY. sMbMDq slokF ivc Aus krqy dy imlfp df sfDn, smrwQ aqy afqimk swcy sdIvI gurU dI pRIBfsLf vI spwsLt kIqI geI hY. eynf hI nhI, ijhVf mnuK afphudrf hoky cwldf hY aijhy ingury mnuK dI hflq nUM vI ‘buafV iqlL’ vflI imsfl dyky vI ibafinaf hY. ies qrIky mnuK nUM pKMzI aqy KfnfpUrI krn vfly zMmI gurUaF vloN sucyq krky jIv nUM pRBU imlfvy swcy gurU dI pCfx vI krvfeI hY.

sloku mÚ 1] scy qyry KMz scy bRhmMz] scy qyry loa scy afkfr] scy qyry krxy srb bIcfr] scf qyrf amru scf dIbfxu] scf qyrf hukmu scf Purmfxu] scf qyrf krmu scf nIsfxu] scy quDu afKih lK kroiV] scY siB qfix scY siB joir] scI qyrI isPiq scI sflfh] scI qyrI kudriq scy pfiqsfh] nfnk scu iDafiein scu] jo mir jMmy su kcu inkcu]1] (463)

not: krqy akfl purK ny ies byaMq rcnf ivc iek ieh inXm vI isrijaf hY ik rcnf dy hr iek sUKm qoN sUKm aqy vwzy qoN vwzy aMg dI jo vI sLkl GVI hY, AusdI sLkl ipCy Aus jVH aqy cyqn df iek ivsLysL suBf aqy gux-doK vI GVy hn. pRBU dI sfrI rcnf, eysy Kyz ivc bJI hoeI cwl rhI hY aqy eysy kfrn gurdyv ny ies sfry nUM ‘swcI’ jF ‘scy’ kihky hI afiKaf hY.

"nfnk scu iDafiein scu] jo mir jMmy su kcu inkc]u" anusfr iPLr eysy hI slok dy aMq ivc pfiqsLfh PLYslf idMdy hn ik eysy byaMq rcnf df iek ivsLysL aMg Bfv mnuK vI hY. ies qrHF mnuKF ivcoN jyhVy afp hudry hoky ies Kyz ivcoN bfhr rihky cwldy hn Auh iPLr qoN jnm-mrn dy gyV ivc pY jFdy hn aqy mnuKF ivcoN hI bfkI sfrI rcnf dI qrHF ijhVy hukmI rihky jIvdy hn, kyvl AuhI swcy kihlvfAux dy hwkdfr huMdy hn aqy afpxy asly, sdf iQr rihx vfly (scy) ivc hI smf jFdy hn. muV jnm-mrx dy gyV ivc nhI pYNdy. KUbI ieh ik ies byaMq rcnf ivco ieh aMqm aqy dohrI gwl mnuKF Aupr hI lfgU huMdI hY iksy vI dUjI sLRyxI Aupr nhIN. ies leI ieh gwl khI vI mnuKF leI hI hY.

pd arQ: scy - ieh sB swcy hn. ieh sB ies leI swcy hn ikAuNik ieh qyry swcy hukm ivc bJy hoey hn. akfl purKu ny iehnF dI jo sLkl GVI hY ieh Esy hI sLkl nUM pRgt kr rhy hn aqy swcy pRBU ny ijhVf AuhnF nUM suBf bKisLaf, Esy hI suBf nUM vI pRgt kr rhy hn. eyhI kfrn hY ik AuhnF nUM dyKky AuhnF aMdroN sWcy pRBu dy hI drsLn huMdy hn. KMz - tWukVy, ihWsy, isRsLtI dy sfry ihwsy, bRfhmx mwq anusfr igxqI ivc ipRQvI dy nO KMz dsy hn. gurmiq iehnF igxqIaF-imxqIaF nUM pRvfn nhI krdI. bRhmMz -isRsLtI, jgq, sfrI rcnf. loa - (ieslfm mWq anusfr cOdF lok, swq DrqI qoN Aupr aqy swq hyTF. swqvyN afkfsL qy alfh qflf df invfs hY. bRhmx mwq anusfr surg, pfqfl qy mfq (imRqU) lok Bfv iqMn lok hn. gurmiq nf hI cOdF qy nf hI iqMn lokF vflI gwl nUM pRvfn krdI hY. gurmiq anusfr qF ieh byaMq lokF vflf amuWk islslf, iksy igxqI df muhqfj nhI; byaMq aqy sMpUrx rcnf. afkfr-srUp, byaMq sLklF aqy byaMq rMgF dy jIa, jMq, pdfrQ; byaMq pRkfr dI rcnf.

krxy - kMm, jgq rcnf vflI qyrI bxfeI hoeI Kyz. srb bIcfr - qyrI krnI bfry anMq ivcfrF. amru - hukmu, pfiqsLfhI, jgq Aupr vrq rhI qyry hukm vflI Kyz. dIbfxu - dIvfn, kcihrI, drbfr, ies ivc nflo nfl cl irhf AuhnF dy inptfry qy Kfqmy vflf islislf. nIsfxu - insLfn, jlvf, jLhUr, AuhnF ivcoN qyrI hoMd df pRgtfvf. krmu - bKLsLsL. scy - Auh sWcy hn, sdf iQr hn (qyry hukmu dI Kyz nfl bJy hoey afpxy srUp qy suBf donF pwKoN scy hn. scY-swcy dy (ivc). qfix - qfx ivc. scY joir-sWcy dy jor ivc. kudriq-rcnf. scy pfqsfh-hy sWcy pfqsLfh. mir - mr ky. mir jMmy-mr ky jMmdy hn, jnm-mrn dy gyV ivc pey rihMdy hn. su - Auh jIv. kcu inkcu - iblkul kwcy hn, (mnuKf jnm lYky vI) afvfgAux ivc Psy rih jFdy hn]1]

arQ - hy sWcy pfiqsLfh! qyry (pYdf kIqy) KMz qy bRihmMz swcy hn Bfv ijhVI qUM iehnF dI GfVq jF sLkl GVI aqy ijhVf suBf qUM iehnF nUM bKisLaf Esy ivc KlOqy hn. qyrf (isrijaf hoieaf) byaMq lokF vflf ieh islislf aqy iehnF byaMq lokF ivc (axigxq) sLklF rMgF vflf islislf qyry hukm ivc sdf swcf aqy iQr hY. qyrI sfrI Kyz (krxI) qy Aus bfry sfrIaF ivcfrF vI swcIaF hn (ikAuNik Auh sB qyrI bxfeI hoeI byaMq rcnf ivcoN hI pRgt huMdIaF hn). hy pfiqsLfh! qyrI pfiqsLfhI qy qyrf drbfr atwl hn, qyrf hukm qy qyrf (sLfhI) PLurmfn BI atwl hY; Bfv ieh sB kuJ qyry hukm ivc hI bwJf hoieaf hY. qyrI bKLsLsL sdf iQr hY qy eyhI qyrf insLfn vI hY (qyrIaF byaMq bKLsLsLF dfqF ivcoN qyrI hoNd afp muhfry jLfhr huMdI hY; ieh byaMq pdfrQ aqy dfqF jo qUµ jIaF ƒ dy irhf hYN, ieh islslf sdf leI kfiem hY) scf hY. lWKF, kroVF jIv vI qYƒ hI ismr rhy hn Bfv qyry bKsLy sLkl qy suBf vflI Kyz ivc rihky qyrI hI lIlHf aqy qyry hukm dI Kyz nUM hI pRgt kr rhy hn ies leI ieh vI sWcy hn. pr ieh sB sdf iQr rihx vfly Aus swcy akfl purKu dI bKsLI hoeI qfkq (soJI, pRyrnf qy smrQf) kfrn hI kr rhy hn. hy sWcy pfiqsLfh! qyrI byaMq rcnf ivco afp muhfry pRgt ho rhI qyrI byaMq isPLiq-sflfh vI swcI hY. qyrI byaMq sUqrbD rcnf (kudrq) ivcoN hI qyrf hYrfn kr dyx vflf asIm pRbMD (ivsmfd ivc lY afAuMdf) hY. gurU nfnk pfiqsLfh (slok dy aMq ivc) PLurmFdy hn, ijhVy (mnuK) sdf iQr rihx vfly pRBU (scu) dI bKsLI sLkl qy suBf vfly hukm dy inXm ivc rihky cldy hn, suBf qy srUp ivc Esy qrHF kfiem rihMdy hn, ijvyN ik bfkI sfrI rcnf. (iDafiein scu) Auh scy hn aqy ijhVy mnuWK (afp huWdry hoky srUp ‘qy suBf donF jF iek nUM ivgfV idMdy hn Auh kwcy rih jFdy hn aqy iPLr qoN jnm-mrn dy gyV ivc Psy rihMdy hn]1]

gurmiq ivcfr drsLn: 1["nfnk scu iDafiein scu" - keI mwqF vfly iKafl krdy hn ik jgq kyvl Brm rUp hY. pfqsLfh ny akfl purKu dI ies byaMq rcnf aqy krnI vfsqy ‘scyy' aQvf swc sLbd dI vrqoN krky spwsLt kIqf hY ik anykF KMzF bRhmMzF ivwc PYlI AusdI byaMq rcnf, ijs ivwc prbq, phfV, ndIaF, jIv-jMqU, pODy, bnspqI, Kixj, swwcf ies leI hY ikAuNik krqy ny jo iksy df rUp GiVaf, Auh apxy rUp ivc qy jo suBf GiVaf Auh EnI dyr qy Esy qrHf kfiem hY ijvyN ik iesdy rcxhfry ny iesnUM ricaf hY. drasl pRBu dI iesy hukm vflI Kyz Aupr ieh sfrf psfrf itikaf hoieaf hY aqy kyvl idKfvf nhI. gurU nfnk sfihb pwkf krdy hn ik KMzF bRhmMzF vflf ieh islislf Brm rUp nhI. hsqI vfly rwb df swcf qy hsqI vflf pRgtfvf hY. blik soJI vfly mnuWKF nUM qF AusdI ies bnfvt ivcoN krqfr dy hI pRqwK drsLn vI huMdy hn.

2["jo mir jMmy su kcu inkcu" - byaMq rcnf dI inafeIN ijhVy mnuWK krqy dy hukm ivc iQr rihky jIvn nUM bqIq krdy hn. jo Ausny rUp bKisLaf hY Aus rUp ivc kfiem hn aqy (sfDsMgq dI sFJ qy gurbfxI isiKaf rfhIN jIvn dI sMBfl krky) jIvn aMdr ielfhI guxF df vfsf krdy hn. aijhy mnuK vI sMpUrn rcnf dI inafeIN pRBU df rUp ho inwbVdy hn. ajyhy mnuK ivkfrF qoN mukq, jINdy jI jIvn-mukiq avsQf nUM pRfpq kr lYNdy hn. srIr iqafgx AupRMq krqfr ivc aByd ho jFdy hn. jnm-mrn dy gyV ivc nhIN pYNdy. ies dy Ault ijhVy aigafnqf vWs pRBU bKsLy srUp dI kWt-vWZ krdy, jogI sMinafsI, bYrfgI, sfDU, sMq, nFgy, monI afid dy ByK krky ivcrdy hn. ielfhI guxF qoN dUr, kfdr qoN twuty rihky, apxy suBf aMdr anykF aAugux Br lYdy hn. ies qrHF bfhroN srUp krky qy aMdro suBf krky rwbI guxF dy vfrs nhI bxdy. nqIjf ieh ik pRBU bKLsLy srUp-suBf dovyN jF donF 'coN iek jLrUr ivgfV ky jINdy hn, mnuWKf jnm lYky vI kWcy dy kWcy hoky muV jnmF dy gyV ivc Ps jFdy hn.

3[ Btkxf iqRsLnf jF mn dI sLFqI? isWtf ieh ik krqy dI byaMq rcnf krqy dy hI atwl hukm ivc bJI hoeI hY. gurdyv Aus leI lPLjL ‘scy’ vrq ky qy imsfl dy ky smJfAuNdy hn ik ijvyN sfrI rcnf pRBU dI rjLf qy hukm ivc bJI hoeI hY, eysy kfrn sWcI aqy pUrn itkf ivc hY. eysy qrHF ijhVy mnuK pRBU dI rjLf ivc afpxI sMBfl krdy hn, AuhnF df jIvn vI itkf ivc qy mfnsk sLFqI vflf bx jFdf hY. bfkI mfns jnm lYky vI Btkxf, iqRsLnf, ivkfrF dI BwTI ivc sVdy amulf jnm brbfd krky muV jnm-mrx dy gyV ivc pY jFdy hn.

4[ mnuWKf jIvn dy do pWK: ies slok rfhI pfiqsLfh ny mnuWKf jnm dy do pwKF nUM AuGfiVaf hY. mnuK jykr, mnuKf jnm lY ky krqy df hI rUp ho inwbVdf hY; gurU (gurbfxI) dI isiKaf aqy sfDsMgq dI sFJ nfl apxy jIvn ivcoN pRBU vfly guxF nUM Dfrx krky aAugxF df nfs krdf hY qF jINdy jI Esy ivc aByd ho jFdf hY. dUjy Auh, jo mnuKf jnm lY ky vI ies jnm dI amulqf dI pCfx nhIN krdy aqy hAumY, moh, mfieaf, aigafnqf, ivkfrF ivc zuWby rihky ies amuly jnm nUM vI jLfieaf krky muV jnmF dy gyV ivc Ps jFdy hn. eyhI hn mnuKf jIvn dy do pK PLurmfn hY "nfnk scu iDafiein scu] jo mir jMmY su kcu inkc]u.

5[ igxqIaF imxqIaF vflf BulyKf: bRfhmx mWq anusfr sfrI ipRQvI nO KMzF ivc vMzI hoeI hY aqy kul lokF dI igxqI iqMn dwsI geI hY afkfsL, pfqfl aqy imRqU (mfq) lok. muslmfnI ivsLvfsF anusfr swq afkfsL aqy swq hI pfqfl hn, ies qrHF kul 14 lok hn. sWqvyN afkfsL Aupr alfh df invfs hY. gurU sfihbF ny iehnF sfrIaF igxqIaF-imxqIaF nMU Pokt aqy aigafnqf dwisaf hY. pRBU byaMq hY aqy AusdI rcnf df kRm vI byaMq hY. iesdy nfl hI pRBu sfrI rcnf dy jLwry-jLwry ivc afp vI iek rs mOjUd hY. AusnUM AusdI ies rcnf ivcoN jF iPr apxy aMdroN pihcfnx dI soJI cfhIdI hY jo gurbfxI igafn aqy sfD sMgq qoN ibnf sMBv nhI.

mÚ 1] vzI vizafeI jf vzf nfAu] vzI vizafeI jf scu inafAu] vzI vizafeI jf inhcl QfAu] vzI vizafeI jfxY aflfAu] vzI vizafeI buJY siB BfAu] vzI vizafeI jf puiC n dfiq] vzI vizafeI jf afpy afip] nfnk kfr n kQnI jfie] kIqf krxf srb rjfie]2] (463)

pd arQ: jf - ijs (pRBU) df, Aus pRBU df. nfAu- vizafeIaF, js. inhcl - acwl, nf cwlx vflf, jo clfiemfn nhIN, aibnfsI. aflfAu - alfp, jIvF dIaF iBMn-iBMn bolIaF, jIvF dy aflfp, jo kuJ jIv boldy hn, jIvF dIaF ardfsF. BfAu - jo kuJ vI AuhnF dy mn ivc hY, vlvly, qrMgF, aMdr dI soc. puiC n - iksy ƒ puWC ky nhI. afpy afip - afp hI afp hY, suqMqr hY, iksy dy aDIn nhIN. kfr - Aus dI rcI hoeI sMsfr rcnf vflI ieh Kyz. kQnI jfie - ibafn nhI kIqI jf skdI. kIqf krxf - Aus dI rcI hoeI isRsLtI aqy jo kuJ vI Auh kr irhf hY. srb rjfie - rWb dy hukm ivc]2]

arQ: Aus pRBU dIaF isPLqF byaMq aqy ibafn qoN bhuq Aupr hn. pRBU df vWzf gux ieh vI hY ik Aus df iensfPL sWcf aqy atwl hY. Aus dI ieh vWzI isPLq vI hY ik Aus df afsx azol hY Bfv (Auh aqy) Ausdf afsx kdy nfs nhIM huMdf. pRBU dI iek hor vWzI vizafeI hY ik Auh sfry jIvF dIaF bolIaF ƒ vI jfxdf hY aqy sfiraF dy idlF dy aMdr dI vI buJdf hY.

rWb jI dI ieh vI vWzI isPLq hY ik iksy dI slfh lY ky (jIvF ƒ) dfqF nhIN dy irhf (Auh apxy afp byaMq dfqF bKsLdf hY ikAuNik) Aus vrgf hor koeI hY hI nhIN aqy Auh apxy afp ivc suqMqr hY.

gurU nfnk pfiqsLfh PLurmFdy hn: rWb dI kudrq ibafn qoN bfhr hY aqy sfrI rcnf Ausny apxy hukm ivc hI rcI hY aqy iesnUM apxy kMtrol ivc hI clf vI irhf hY]2]

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ nfnk kfr n kQnI jfie - akfl purKu bfry soJI nf hox kfrn, mnuK ny afpxy mn qoN keI rWb, Bgvfn, dyvIaF-dyvqy, iesLt qy pIr-pYgMbr-aAulIaf imQ rKyy hn. rfm, ikusLn, ivsLnUM, isLvjI afid nUM vI Bgvfn imQ lYxf eysy hI aigafnqf df isWtf hY. gurU sfihb ies slok rfhI krqy dy byaMq guxF ivcoN kuJ aijhIaF isPLqF df vrnx krdy hn ijhVIaF iksy vI vWzy qoN vWzy aqy mMny jFdy jF imQy gey BgvfnF ivc vI nhIN ho skdIaF.

ies qrHF gurdyv aigafnqf ivc Btk rhy mnuK dy mn nUM AucyrI avwsQf ivc ilaf ky Aus scfeI nfl joV rhy hn ijQoN Aus nUM apxI aigafnqf bfry soJI ho sky.

mhlf 2] iehu jgu scY kI hY koTVI scy kf ivic vfsu] ieknÙf hukim smfie ley ieknÙf hukmy kry ivxfsu] ieknÙf BfxY kiZ ley ieknÙf mfieaf ivic invfsu] eyv iB afiK n jfpeI ij iksY afxy rfis] nfnk gurmuiK jfxIaY jf kAu afip kry prgfsu]3] (463)

pd arQ: scY kI hY koTVI - sdf kfiem rihx vfly rWb df invfs sQfn, rihx dI QF. ieknÙf - keI jIvF ƒ. hukim - afpxy hukm ivc hI. smfie ley - apxy afp ivc smf lYNdf hY, iek imWk kr lYNdf hY, apxy vrgf bxf dyNdf hY. BfxY-afpxI rjLf anusfr. kiZ ley-(mfieaf dy moh qy ivkfrF ivcoN) kWZ lYNdf hY. eyv iB-eys qrHF vI, ieh gWl vI. afiK n jfpeI - afKI nhI jf skdI. ij - ik. iksY- iks ƒ. afxY rfis - rfs afAuNdf hY, isWDy rfhy pfAuNdf hY, iks df byVf pfr kr idMdf hY. gurmuiK - gurU dI rfhIN, gurU dI isiKaf qy cwl ky. jfxIaY - smJ afAuNdI hY. jf kAu - ijs mnuWK nUM. afip kry prgfs-afp soJI bKsLdf hY]3]

arQ - ieh sMsfr, pRBU dy rihx dI QF hY, pRBU ies ivc afp vws irhf hY. keI jIvF ƒ afpxy hukm anusfr (ies sMsfr-sfgr ivcoN bcf ky) afpxy crnF nfl joV lYNdf hY aqy keI jIvF ƒ afpxy hukm anusfr hI (aigafnqf, ivkfrF, jIvn dy Aulty mfrg) ivc zob idMdf hY. afpxI rjLf anusfr hI keI jIvF ƒ mfieaf dy moh ivcoN kWZ lYNdf hY aqy keIaF ƒ eysy ivc PsfeI rwKdf hY.

ieh gWl vI nhI khI jf skdI ik krqf akfl purKu iks dy jIvn df byVf pfr krdf hY. gurU nfnk pfiqsLfh PLurmFdy hn ik ijs mnuWK nUM soJI bKLsLdf hY, Aus ƒ gurU (gurbfxI) dI isiKaf rfhIN (ies sWcfeI) dI smJ pY jFdI hY]3]

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ iehu jgu scY kI hY koTVI scy kf ivic vfsu - gurbfxI df PLYslf hY, akfl purKu afpxf koeI vWKrf invfs sQfn vsf ky ikDry vWK nhI bYTf hoieaf ijvyN keIaF ny bRhmpurI, ivsLnpurI, isLvpurI, sWqvF afsmfn afid imQy hn. hor qF hor aj keI BuWlV isWK vI krqy leI iksy ‘sWcKMz’ nUM imQ ky bYTy hoey hn, jo mUloN hI gLlq hY.

krqf afpxI rcnf dy jLwry jLwry ivc aqy hryk ihrdy ivc vs irhf hY. kuJ jIv qF Aus dy hukm dI Kyz nUM jfx krky mnuWKf jnm dy mksd nUM pCfx lYNdy hn. ies qrHF Auh AusdI bKsLs nUM hfsl krky jIvn sPl kr lYNdy hn. bhuqy ies pWKoN avysly rihx krky mnmwqF, hUVmwqF, durmwqF, aigafnqf aqy hAumY ivkfrF ivc hI jIvn nUM bqIq krky jLfieaf kr idMdy hn.

2[ ieknÙf BfxY kiZ ley ieknÙf[[[ - pfiqsLfh PurmfNdy hn ijhVy jIv mnuWKf jnm dy mnorQ nUM nhI pCfxdy. ieh vI Aus krqy dy hukm dI Kyz ivc hI hY. ies qrHF Auh mnuKf jnm ibqf ky iPr qoN jnmF dy gyV ivc pey rihMdy hn aqy krqy dI drgfh ivc pRvfn nhI huMdy. blik keI Auh vI hn ijnHF nUM mnuWKf jnm imilaf hI AuhnF dy krmF dI sjf Bogx leI hY aqy anyk XqnF dy bfvjUd Auh mfieaf 'coN nhIN inkl skdy. dUjy Auh vI hn ijnHF nUM pRBU afp hI bKsLsL krky ies BAujl ivcoN kZ lYNdf hY. aslIaq eyhI hY ik scy igafn gurU (gurbfxI) dI isiKaf qy cwly ibnf, mnuK jIvn vflI scfeI nUM smJ hI nhIN skdf. ieh jIvn soJI gurU dI afigaf ivc rih ky hI (gurmuiK jfxIaY) pRfpq huMdI hY.

pAuVI] nfnk jIa Aupfie kY iliK nfvY Drmu bhfilaf] EQY scy hI sic inbVY cuix viK kZy jjmfilaf] QfAu n pfiein kUiVafr muh kflÙY dojik cfilaf] qyrY nfie rqy sy ijix gey hfir gey is Tgx vfilaf] iliK nfvY Drmu bhfilaf]2] (463)

pd arQ - jIa Aupfie kY - jIvF ƒ pYdf kr ky. Drm u- Drm rfj. iliK nfvY - jIaF dy kIqy krmF df lyKf-joKf krn leI. EQY - Aus Drmrfj dI kcihrI ivc. inbVY - inbyVf huMdf hY. cuix - cuiux ky. jjmfilaf - mMdy krmF vfly jIv. scy hI sic - inrol sWc. QfAu n pfiein - QF nhIN pf skdy, surg ‘c nhIN jf skdy. muh kflÙY - mUMh kflf krky. dojik - dojLk ivc, nrk ivc. cfilaf - DWky jFdy hn, pfey jFdy hn qyrY nfie - (ijnHF dy jIvn) qyrI isPLq slfh nfl rMgy huMdy hn. ijix ge y- (jIvn dI bfjLI) ijWq ky jFdy hn. hfir gey - (jIvn dI bfjLI) hfr ky jFdy hn. is - Auh mnuWK. Tgx vfilaf -TWgx vfly mnuWK, vlL-ClL krn vfly]2]

arQ: gurU nfnk pfiqsLfh PLurmFdy hn (ik surg-nrk dy bRfhmxI ivsLvfsF anusfr mrno bfad agy Drmrfj dI kichrI hY aqy ivsLvfs idqf jFdf hY ik) Drm-rfj dI kcihrI ivc inrol sWc dy afDfr qy hI (jIvF dy krmF df) inbyVf hMudf hY. Bfv, EQy inbyVy df mfp dMz ‘inrol sWc’ hI hY. EQy mMd-krmI jIv cux ky vWK kIqy jFdy hn. kUV-TWgI krn vfly jIvF ƒ (surg ivc) QF nhIN imldI. (AuhnF df) mUMh kflf kr ky nrk ivc DWk idqf jFdf hY. (surg ivc kyvl cMgy mnuWKF nUM hI QF imldI hY) (aMqm pMkqIaF ‘c gurU pfqsLfh AupRokq ivcfrDfrf ivruD gurmWq df isDFq pRgt krdy hoey smJFdy hn ik mnuWKf jIvn dy kyvl do hI pWK hn) jo mnuWK krqy dI isPLq slfh ivc rMgy rihMdy hn, jIvn dI bfjLI ijWq ky jFdy hn. Bfv krqy pRBu ivc aByd ho jFdy hn (aqy muV jnm-mrx dy gyVH ‘c nhIN pYNdy). (pr jIvn ivc) TWgIaF afid krn vfly mnmuK (mnuWKf jnm dI bfjLI) hfr jFdy hn; Bfv mnuWKf jnm pRfpq krky vI, muV jnm-mrx dy gyV ivc hI PLsy rih jFdy hn. (ies qoN awgy pMkqI "iliK nfvY Drmu bhfilaf]" kyvl kfiv pUrqI vjoN hY aqy iesdf arQ af cukf hY. TIk Esy qrHF ijvyN pihlI pAuVI ivc ‘kir afsxu izTo cfAu)]2]]Aupfie

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ muh kflÙY dojik cfilaf - gurdyv PurmFdy hn ik Zyr smy qoN idqy bRfhmxI ivsLvfsF anusfr jIvF nUM pYdf krky pRmfqmf ny AuhnF dy krmF dy lyKy joKy leI iksy Drmrfj nUM mukwrr kIqf hoieaf hY. EQy ieh gwl vI pwkI kIqI jFdI hY ik Drmrfj dI kichrI ivc inrol sc df inaF huMdf hY aqy jIvF df inbyVf AuhnF dy krmF anusfr hI huMdf hY. mMd krmI, cux ky vwK kr idqy jFdy hn. ies qrHF kUV - TWgI krn vfly jIvF nUM surg ivc itkfxf nhI imldf aqy AuhnF df mUMh kflf krky nrk ivc Dk idqf jFdf hY.

ivcfrn df ivsLf hY ik jdoN pihlI pAuVI ivc hI gurdyv ny inrnf dy idqf hY ik pYdf krn vflf, dfqF dyx vflf, pflxf aqy sMGfr krn vflf krqf afp hI hY. ieh vI scfeI hY ik ieh 24 pAuVIaF lVIvfr, jIvn mnorQ aqy mnuWKf jnm dI sPLlqf dy ivsLy nfl sMbMDq hn. ies leI cwldI ivcfr anusfr ies pAuVI ivc gurdyv ny pihlI pAuVI vfly Esy ivsLy nUM hI agy vDfieaf hY.

2[ qyrY nfie rqy sy ijix gey - pfiqsLfh ny purfxy smy qoN idqy jf rhy ies bRfhmxI ivsLvfs df KMzx kIqf hY ik koeI aijhf Drmrfj vhIaF KolH ky bYTf hY; ijQy ik mMd krmIaF dy mUMh kfly krky AuhnF nUM iksy aKOqI nrk ivc Dikaf jFdf hY. gurU pfiqsLfh bfxI ivc aijhy iksy surg-nrk, Drmrfj-jmrfj dI AugfhI nhI Brdy. ieh inrol bRfhmxI aQvf anmqI ivsLvfs hn. eysy qrHF agy qIjI pAuVI ivc drsLn krFgy ik akfl purKu dI drgfh ivc agY krxI kIriq vfcIaY’ anusfr gurmiq dI ivcfr lVI hI awgy cwl rhI hY; blik ies pAuVI nfl sbMDq slokF ivco vI eysy scfeI dI hI pRoVHqf huMdI hY ijvyN "nfnk scu iDafiein scu ] jo mir jMmy su kcu inkcu]" eynf hI nhIN ieko hI slok ‘c do ivroDI ivcfr aqy dovyN hI gurmWq dy hox ajyhf ivcfrxf hI glq hY. drasl, arMB ‘c gurdyv bRfhmxI ivcfrDfrf nUM dyNdy smyN apxy vloN imlfvt nhIN krdy. agy clky asIN dyKFgy ik ieQy hI nhIN blik iehI nIXm bhuqf krky sfrI ‘afsf kI vfr’ aqy sMpUrx bfxI rcnf ‘c vI mOjUd hY. pfqsLfh jdoN axDrmIaF dI gl krdy hn qF Aus smyN Aus ‘c apnf ivcfr nhIN dyNdy aqy apnI ivcfrDfrr nUM AusqoN iblkul aWz krky hI gl krdy hn. iPr aMqm do pMkqIaF ivc gurdyv gurmiq df PLYslf dy rhy hn ik ijhVy pRBU dI isPq slfh ivc rMgy rihMdy hn, Auh jIvn dI bfjI ijq ky, krqy ivc aByd ho jFdy hn aqy jyhVy afpxIaF isafxpF-cqurfeIaF-TgIaF ivc lIn rihMdy hn, Auh afpxy jIvn dI bfjI hfr ky jFdy hn. pRBU dy scy inaF ivc AuhnF nUM muV jnm-mrx dy duK Bogxy pYNdy hn.

3[ "scy hI sic inbVY" - iDafn rhy ies pAuVI dy pihly bMdF ivwc anmqI ivsLvfs nUM pRgtfieaf hY aqy aMqm bMd ivwc gurmiq dy isDFq nUM spwsLt kIqf igaf hY. ies leI eyQy "scy hI sic inbVY" vI inrol bRfhmxI ivsLvfs anusfr hI ikhf hY. BfvyN ik gurmiq isDFq vI swc dy inbyVy dI gl krdf hY pr bRfhmxI ivsLvfsF anusfr ieh gwl idRVH krvfeI jFdI hY ik mfVy mnuwKF nUM AuhnF dy mfVy krmF anusfr nrk ivc Dwikaf jFdf hY. iPr gruV purfx anusfr qF nrk vI 84 qrHF dy hn. eynf hI nhI bRfhmq aqy gurmiq anusfr cMgy mfVy kMmF dy arQ vI iblkul aWz-aWz hn. gurmiq anusfr qF cMgy kMmF df mqlb Aucf afcrx hY jd ik bRfhmx mWq anusfr cMgy krmF df arQ vI bRhfmxF dI pUjf, AuhnF nUM dfn pMun aqy hor anykF aijhy krm kFz hI hn ijnHF nUM gurmiq ny Aukf pRvfn nhI kIqf; blik gurmiq ivc qF aijhy sfry krmF nUM Pokt krm dwisaf hY.

4[ Aucfrx syD - pAuVI dI dUjI quk df pfT afm qOr qy ‘scy hI sic’ dy QF ‘sco hI scu’ pRcwlq ho igaf hY. ivafkrx qoN nfvfkPL hox kfrx ‘scy hI sic’ asLuwD prqIq hox lwg ipaf. sLfied kuJ ny iesnUM Cfpy dI gLlqI smJ ilaf. eysy df nqIjf hY ik keI swjx tIikaF aqy gutikaF ivc vI ‘scy hI sic’ dI QF ‘sco hI scu’ Cfpx lwg pey hn; jo gLlq hY.

pAuVI aqy slokF dI afpsI sFJ: pAuVI ivc idqy gurmiq isDFq nUM slokF ivcly mjLmUn nfl imlf ky dyKx df Xqn krIey, EQy vI pfiqsLfh ny iesy sWcfeI nUM hI idRVH krvfieaf hY. PLYslf idWqf hY ik krqf aqy jIvF dy krmF df inaF krn vflf sB kuJ akfl purKu afp hI afp hY. PLurmfx hY "ieknÙf BfxY kiZ ley ieknÙf mfieaf ivic invfsu] eyv iB afiK n jfpeI ij iksY afxy rfis] nfnk gurmuiK jfxIaY jf kAu afip kry prgfsu]"…"nfnk kfr n kQnI jfie] kIqf krxf srb rjfie]"… "vzI vizafeI jf afpy afip".

gurmiq anusfr iksy vI ajyhy Drmrfj, jmrfj, surg, nrk afid df koeI vjUd nhI. gurmiq anusfr qF mnWuKf jnm dy kyvl do hI pihlU hn- "nfnk scu iDafiein scu ] jo mir jMmy su kcu inkcu" iesyqrHF sMbMDr pAuVI ivc vI, "qyrY nfie rqy sy ijix gey hfir gey is Tgx vfilaf]" spWsLt hY. mnuWK, ies mnuWKf jnm dI amulqf dI pCfx kry aqy jnm nUM sPLl krky jIvn-mukiq avsQf nUM pRfpq ho jfvy. ies qrHF aijhf jIv srIr iqafgx AupRMq vI pRBU ivc hI smf jFdf hY. iesdy Ault mnuKf jnm nUM jLfieaf krky iPr qoN jnm-mrn dy gyV ivc Pisaf rihMdf hY. ies dy ivckfr hor koeI Drmrfj, jmrfj, surg-nrk, ipqR lok, jmlok, icwqrgupq, ieMdrlok, dyvlok afid df vjUd nhI. ieh kyvl bRfhmxI ivsLvfs hn aqy gurU kIaF sMgqF nfl iehnF df koeI lYxf-dyxf nhI]2]

slok mÚ 1] ivsmfdu nfd ivsmfdu vyd] ivsmfdu jIa ivsmfdu Byd] ivsmfdu rUp ivsmfdu rMg] ivsmfdu nfgy iPrih jMq] ivsmfdu pAuxu ivsmfdu pfxI] ivsmfdu agnI Kyzih ivzfxI] ivsmfdu DrqI ivsmfdu KfxI] ivsmfdu sfid lgih prfxI] ivsmfdu sMjogu ivsmfdu ivjogu] ivsmfdu BuK ivsmfdu Bogu] ivsmfdu isPiq ivsmfdu sflfh] ivsmfdu AuJV ivsmfdu rfh] ivsmfdu nyVY ivsmfdu dUir] ivsmfdu dyKY hfjrf hjUir] vyiK ivzfxu rihaf ivsmfdu] nfnk buJxu pUrY Bfig]1] (463-64)

pd arQ: ivsmfd - hYrfngI. nfd - avfjL, rfg, bolIaF. vyd - ihMdU mWq dy cfr vyd, eyQy sMsfr pDr dy byaMq igafn. Byd - jIvF dy Byd, jIvF dIaF byaMq iksmF-byaMq vMnngIaF. agnI Kyzih ivzfxI - agnIaF jo acrj KyzF KyzdIaF hn (krqy dI rcnf aMdr byaMq qrHF dIaF agnIaF hn ijvyN bVvf agnI-smuMdr ‘c apxy afp lgx vflI aWg; dfvf agnI - jMgl ivc kyvl pwqy nfl pwqf tkrf ky BVk pYx vflI awg; jTr agnI - pyt dI aWg, jo Bojn pcFdI hY; kop agnI - icMqf jF kRoD dI aWg; hvf dIaF iqMn iksm dIaF aWgF - gfrHpqÎ, afhnIÎ, diKHx. eysy qrHF igafn agnI; rfj agnI, kfm agnI, kroD agnI afid iBMn iBMn qrHF dI byaMq qrHF dIaF agnIaF.

KfxI - purfqn smyN qoN isRsLtI dI AuqpqI dIaF cfr KfxIaF aMzj, jyrj, AuqBj, syqj nMbrvfr aMzy rfhIN; ijAUr -ijvyN mnuWK,psLU afid df jnm huMdf hY, jLmIn df pyt pfV ky pYdf hox vfly pOdy afid; muVHkf, psInf, gMdgI afid qoN pYdf hox vfly byaMq kIVy afid; iesdy AulLt gurbfxI df PLYslf hY ‘kyqIaF KfxI’ Bfv anMq pRkfr dy AuqpqI dy ZMg. sfid - suafdF ivc. sMjogu - myl, jIvF df imlxf. ivjogu - (jIvF df) ivCVnf. Bogu - pdfrQF df vrqx. AuJV - (jIvn dy) asl rfh qoN KuMJy hoey, kurfhy pey hoey. ivzfxu - acrj kOqk. vyiK - vyK ky. rihaf ivsmfdu - acrjqf pYdf ho rhI hY, ihrdy ivc Qwrfht pYdf ho rhI hY, mn ivc kFbf iCV irhf hY. buJx - ies (ivzfxu ƒ) smJxf. pUrY Bfig - akfl purKu dI vWzI bKisLsL nfl]1]

arQ - hy krqy! qyrI rcnf ivc byaMq pRkfr dy jIvF dIaF (byaMq) bolIaF (nfdF) dI (iBMnqf dyK dyK ky hI mYN) acrj ho irhF hF. (iPLr anMq qrHF dy jIvF aMdr byaMq qrHF dy) igafn qy (loV anusfr AuhnF dIaF) soJIaF (vyd) mYnUM hYrfn krdIaF hn. (qyrI asIm rcnf ivc axigxq qrHF dI) jIv rcnf hI hYrfn kr dyx vflI hY.(eynf hI nhr AuprMq) AuhnF hI byaMq qrHF dy jIvF dIaF agoN hor byaMq) nslF qy iksmF - ieh soc-soc ky hI myry mn aMdr kFbf iCV jFdf hY. (hy pfiqsLfh mYN ikQoN qIk ibafn krF? eyQy vI sImF nhI blik mnuWK, psLU, pMCI, kIVf, mkOVf, sWp, ibWCU, pOdf-Pl, Kixj afid agoN AuhnF dIaF byaMq iksmF-nslF qoN bfd vI) AuhnF dIaF sLklF-rMgF ivckfr iPLr iBMnqf hI iBMnqf (Bfv ieko hI jIv sLRyxI aMdr AuhnF dI afpsI sLkl-sLkl aqy rMg-rMg aMdr dI vI iBMnqf) ieh ikho jhI kmfl hY krqy qyrI rcnf ivc jo hor vI hYrfn krdI hY. hy pRBU! mY hYrfn hI hYrfn huMdf hF ik jIvF ivckfr AuhnF dIaF iksmF, AupRMq nslF, suBf, sLklLF, rMgF Bfv ik anykF pWKF qoN PLrk hox dy bfvjUd ieh vI ajIb qmfsLf hY ik sfl dy bfrF mhINny, hr mOsm ivc) bhuqy jIv-jMq qF iblkul nMgy hI GuMmdyy hn. ieh ivsLf qF hor vI cikRq krn vflf hY. (hor lvo! ikDry byaMq pRkfr dy) pAux ivsmfd pYdf krdy hn aqy (qyrI byaMq rcnf ivc) pfxI dI vMxgI vI hYrfnkun hY. (aY myry kfidr! qyrI rcnf ‘c) byaMq pRkfr dIaf klolF krdIaF iBMn iBMn iksmF dIaF agnIaF (qyrI krxI dI ascrjqf nUM afpxy afp ibafn krdIaF) myry mn aMdr hYrfnkun kFbf CyV idMdIaF hn. byaMq qrHF dIaF DrqIaF qy (AuhnF DrqIaF dI hor cikRq krn vflI AuhnF ivckfr iBMnqf, iPr eynf hI ikAuN? ies DrqI qy jIvF afid dI AuqpqI dIaF) kyqIaF hI KfxIaF, qyrI ieh kudrq dI byaMqqf vyK-vyK ky myry mn ivc Qwrfht pYdf ho rhI hY (sWcmuc ikMnI gihrfeI aqy dUraMdysLI hY qyrI ies rcnf ivc).

ies qoN vD ieh qF hor vI kmfl dI gl hY ik "ivsmfdu sfid lgih prfxI" Bfv jIv (byaMq pRkfr dy pdfrQF, afhrF) dy suafdF-rsF-csikaF ivc msq (rihky apxy apxy jIvn dI Kyz ivc vI lgy aMq qIk Qwkdy vI nhI) ieh ivsLf vI bVy kmfl df hY.

(iesqoN vzI kmfl ieh vI hY ik iehnF dy jIvn dIaF msqIaF dy nfl nfl) ikqy iehnF dy imlfp aqy ikqy ivCoVy vflf inXm vI nflo-nfl hI cwl irhf hY. (iPLr vI mnuWK nUM ikqy swqf, pdfrQF, kfm vfsnfvF dI anyk pRkfr dI) BuWK (vI sqf rhI hY) hYrfnI dI gl hY (ik ies BuWK df vI dUjf isrf idKfeI nhI idMdf, ijMnf koeI iksy BuWK ivc zuwbdf hY, aMq af jFdf hY iPr vI rihMdf BuwKy df BuwKf hI hY). (eysy kfrn) pdfrQF dI hYrfnknx vrqoN (Bog) vI ajIb hY (qyrI rcnf ivcoN hr smyN keI iksmF dy pdfrQ Cky qy vrqy jf rhy hn pr mukdy iPLr vI nhI). (ieh vI qyrI ajIb Kyz hY aqy) mn ivc ivsmfd pYdf krdI hY ik Auh vI hn (ijhVy iesy hI sMsfr ivc rihky kudrq dy mflk dI) isPLiq-sflfh ivc lIx hn aqy Auh vI eysy hI jgq ivc hn ijhVy AuJV Bfv jIvn dy puWTy rfh qy cwl ky (apxf amulf mnuWKf jnm brbfd kr rhy hn. (ies qrHF keI jIvn dy isDy rfh cwl rhy hn aqy keI Aulty, pr hn qF dovyN qyrI hI rcnf df aMg, qyrI eysy rcnf ivcoN hI) ieh acrj Kyz vyK-vyK ky myry krqfr! myry mn ivc hYrq hI hYrq huMdI hY.

iek hor kmfl ieh hY ik (koeI afKdf hY rWb bhuq) nyVy hY aqy (dUjy Auh vI hn ijhVy afKdy hn pRmfqmf bVI) dUr hY. hY akfl purKu! qyrI rcnf ivc ies acrj kOqk ƒ qk ky myry ihrdy ivc Jrnfht qy Qr-Qwrfht iCV rhI hY ikAuNik eyQy qF Auh lok vI eysy hI jgq ivc hn "ivsmfdu dyKY hfjrf hjUir]" ijhVy ies sWc nUM ibafndy hn qy kihMdy hn ik krqf) sB QfeIN ivafpk ho ky jIvF dI sMBfl kr irhf hY. aMq ivc guurUu nfnk pfqsLfh mnuWK nUM sucyq krdy hoey PLurmFdy hn - jy kr mn dI gihrfeI qoN ivcfiraf jfvy qF pRBu dI kudrq dy hr AUxy ijhy aMg ivcoN vI) ivsmfd hI ivsmfd pYdf huMdf hY. (ieh vI vzI sWcfeI hY ik) kudrq ivcoN (afp muhfry hr pKoN Augm rhI) ivsmfd vflI avsQf dI pCfx "nfnk buJxu pUrY Bfig]" akflpurKu dI vWzI bKsLsL sdkf hI pRfpq ho skdI hY (AuNj nhIN). ies scfeI dy pRgt hox qy qF "vyiK ivzfxu rihaf ivsmfd]" anusfr mn ivc hor vI hYrfnkun kFbf iCV jFdf hY]1]

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ ivsmfdu nfd ivsmfdu vyd - ivsmfdu kI hY?- ivsmfd hY ascrjqf, hYrfnI, adBuq, kmfl. ieh sfry lPLjL ieko hI arQ ivc hn. purfqn rcnfvF ivc mnuWKI mn dy muWK qOr qy nO rs (avsQf, vlvly, qrMgF) mny hn aqy ieh hn: isLMgRfr rs, hfs rs, kruxf rs, rOd® (kRoD) rs, iBafnk, vIrqf, sLFq rs, bIBqs aqy adBuq rs. ivsmfd jF hYrfnI vflf rs, mnuWKI mn dI Auh avsQf hY ijQy vWzy qoN vWzf hMkfrI mnuWK vI iksy Kfs ivsLy Aupr afpxI hfr mMn lYNdf hY ik amuWkI gl/vsqU/sInrI jF bnfvt Aus dI smJ qoN bfhr hY. Aus dy mUhoN afp muhfry inkldf hY: mYN hYrfn hF, kmfl hY, vfh-kmfl hY, iesnUMM mYN ibafn nhIN kr skdf[[[ afid. eysy qrHF kudrq dy byaMq pdfrQ, ijnHF ƒ vyK ky mnuWK dI akl hYrfn ho jfvy cik®q rih jfey, ijnHF qoN kfdr dI kfrIgrI df kmfl pRgt hovy, mnuWK dy mn ivc iek Qwrfht jF kFbf iCV jfvy. ies Qwrfht, ies kFby vflI avsQf nUM hI ‘ivsmfd’ ikhf jFdf hY.

2[ prmfqmf dy drsLn? - krqf rcnf dy jLwry-jLwry ivc mOjUd hY aqy sfrI rcnf hI Ausdf ‘srgux’ srUp jF pRgtfvf hY. pRBu byaMq hY iksy nukqy qoN vI Ausdy aMq qIk koeI nhIN phuMc skdf. ieh vI sWc hY ik kfdr dy drsLn krn leI AusdI jgq rcnf dy iksy vI mfmUlI jhy aMg qoN vI jykr kuJ gihrfeI nfl AusdI byaMqqf nUM jfnx df Xqn kro. ieh dOV hI mn nUM ‘ivsmfd’ vl lY afAuNdI hY. mn aMdr pYdf ho rhI ies avsQf ivcoN afp muhfry prmfqmf dy drsLn hoxy afrMB ho jfxgy. iPLr jIvn dy Esy sWcy mfrg qy clidaF pRBU dy drsLn qF hoxgy hI blik iek idn ieh jIv apxy afp ivc hI Aus krqy dI hoNd df pRgtfvf bx jfvygf. akfl purKu dy drsLn iksy mUrqI dI pUjf ivcoN sMBv nhI. iehI hfl bfkI sfrIaF hI pUjfvF df hY. ikAuNik pRBU byaMq hY aqy AusdI rcnf df jLwrf-jLwrf hI Esy dI hoNd df pRgtfvf hY. kyvl iksy mUrqI, pwQr, psLU, pOdy afid nUM hI krqf akfl purKu imQ lYxf jF Ausdy drsLn mMx lYxy aigafnqf hY.

3[ nfnk buJxu pUrY Bfig - ‘pUrY Bfig’ ieh lPLjL bRfhmx mWq vflI iksmq dy arQF ivwc nhIN hY aqy nf hI gurbfxI ivc ikDry vI AuhnF arQF nUM mnjLUr hI kIqf igaf hY. gurbfxI ivc iesdy arQ hn: krqy dI bKsLsL, Ausdf krm. iDafn rhy! gurbfxI iksy vI aijhI ‘iksmq’ vflI pRIBfsLf nUM pRvfn nhIN krdI. pRBU ipafrf qF krqy dy rMgF ivcoN hI ivsmfd aqy KyVy df anMd mfxdf hY.

4[ igxqIaF, imxqIaF gurmiq df isDFq nhI hn: kuJ aKOqI iksm dy Drm afgUaF ny krqy dI byaMqqf nUM aMq dIaF lkIrF ‘c bnMHx df jWqn kIqf hY-ijvyN cfr KfxIaF, iqMn lok, cOdHF lok, cOrfsI lK jUn, nO KMz ipRQmI afid.gurmWq iksy qrHF dIaF vI ienF igxqIaF imxqIaf nUM pRvfn nhIN krdI. hF gurbfxI aMdr muhfvry dy qOr qy ieh purfqn qy pRclq sLbdfvlI keI vfrI afeI hY sfnUM Ausdy arQF qy isDFq bfry sucyq rihx dI loV hY.

5[ vyiK ivzfxu rihaf ivsmfdu: sMsfr ivc Auh vI hn ijhVy pRBU dIaF dfqF nUM qF Bogdy hn pr krqy nUM sdf Buwly rihMdy hn. aijhy lok bhuqf krky akflpurKu dI hoNd qoN vI munkr hoey rihMdy hn. eyhI kfrn hY ik AuhnF aMdr nfsiqkqf vflf jIvn apxIaF jVHF pkIaF krdf jFdf hY. gurU pfiqsLfh ies slok rfhI suqy hoey mnuwKI mn nUM sucyq krdy qy smJfAuNdy hn ik aY mnuWK! jykr qUM krqy dI rcnf dy iksy mfmUlI jhy aMg nUM lYky aqy apxy mn Aupr QoVf jLor pfky GoKx df jWqn kryN qF qyrf mn sihjy hI AusdI iek-iek dyx Aupr acrjqf aQvf ivsmfd dI avsQf ivc pujdf jfvygf. nfsiqkqf dI KWz ivc izWg cuWkf jF krqy dI byaMqqf Aupr hWd bMdI dIaF lkIrF lf irhf ieh qyrf mn drasl ajy jIvn dI scfeI nUM CU vI nhIN sikaf. qyrf mn qF ajy psLUaF qoN vI hyTlI kWqfr ‘c KVf hY. mfVf ijhf vI sWc dy mfrg vl tur ky dyK, AusqoN mnukr hoxf qF ikDry irhf, krqy dy crxF ‘c qyrf isr apxy afp Juk jfvygf.

imsfl vjoN jy koeI mnuWK iehI ihsfb lfAuxf cfhy ik krqy dI rcnf ‘c bolIaF jF nfd ikMny pRkfr dy hn qF pUrf jLor lfky vI Aus df Qhu isrf nhIN ZUMz skygf. mnWK qF ienF kmjor hY ik iek mnuWK dUjy ielfky jF pRdysL dy mnuWK dI bolI vI nhIN smJ skdf jdik, krqy dI rcnf ‘c iek mfmUlI kIVI vI afpxI bolI ‘c dUjIaF kIVIaF nUM smJf lYNdI hY ik AusdI Kurfk ikQy peI hY. hryk jfnvr aqy pMCI dI afpxI-afpxI bolI hY ijs ‘c Auh afpxy jfq BfeIaF nfl sFJ kr lYNdy hn. ajokI sfeINs qF ieh vI sfbq kr cuWkI hY ik Pul vI ivspr krdy hn. ieMnF hI nhIN ijs krqy dI ieh byaMq rcnf hY Auh qF sUKm qoN sUKm jIv dI bolI blik AusdI jLrUrq vI smJdf aqy AunHF dIaF loVF vI pUrIaF kr irhf hY. jLrUrq dI sFJ qF dUr, mnuWK ijhVf ik dUjy mnuWK dI bolI qIk nhIN smJ skdf pr hMkfiraf iPLrdf hY ‘rWb hY ikQy’ jF iPLr Ausdy kIqy qy aMq dIaF lkIrF lfAux df koJf jqx krdf hY’ ikAuNik rWbI sWcfeI qoN kohF dUr KVf, aYNvy hI ieqrf irhf hY bfkI glF qF dUr, mnuWK qF apnI hI pihcfx krn dy kfibl vI nhIN.

dUjy pfsy kfdr dI rcnf ‘c igafn (vyd) eyny hn pr mnuWK qF AusdI byaMq rcnf ivcoN iksy iek igafn dI gihrfeI qIk nhIN puj skdf. krqy dI rcnf ivcoN iksy iek vI huWnr nUM hQ pfAuNdf hY qF AusdI qih hor qy hor gihrI huMdI jFdI hY, aMq nhIN afAuNdf. iksy pfsy kdm vDf lvy jINdy jIa AuysdI acrjqf qy gihrfeI ivc hI guafc jFdf hY. ijLMdgI muWk jFdI hY pr mnuWK, pRBu rcnf dy iksy AUxy jhy aMg df vI aMq pfAux jogf nhIN. imsfl vjoM mnuWKf srIr hI lY lvo! dMdF, hzIaF, cmVI, nk-kMn, aKF Bfv ik Ausdy hryk aMg leI vK-vK zfktr hn. iek-iek aMg df zfktr pusLq dr pusLq ienHF dI gihrfeI ‘c jfx dI koisLsL kr irhf hY, aMq nhIN iml irhf. iPLr vI krqy dI rcnf ‘c mnuWK ieh sBkuJ bixaf bxfieaf hI iml jFdf hY aqy Auh kyvl ijLMdgI Br Ausdf lfB hI lYNdf rihMdf hY, qF vI aigafnI mnuWK kihMdf hY rb hY ikQy? iPLr AusdI rcnf ‘c qF kyvl mnuWK hI nhIN hn, byaMq jIv jMqUaF qy AunHF dy apxy apxy arbF-KrbF qrHF dy igafn qy AunHF dIaF loVF dI asImqf. jnm dyx vflf krqf qF sBkuJ buWJ irhf hY aqy sfrI rcnf dI sMBfl vI kr irhf hY. Auh ikMnf byaMq hovygf, aMdfjLf lFdy hI kFbF iCWV jfvygf.

mOsm anusfr mnuWK kdy hlky-PuWlky kpVy pFdf hY, kdy Bfry kpVy vI AusdI srdI nUM sLFq nhI kr skdy. ienF hI bdlvyN mOsmF ‘c jfnvr, psLU, pMCI aqy byaMq pRkfr dy jIv, bfrHF mhIny grm qy TMzI cmVI ‘c nMgy rihMdy hn. iknF ajIb hY ik iPr vI sfry jI rhy hn. grm srIr vfly aqy TMzI cmVI vfly vI.

drasl gurdyv kuJ vMngIaF qy imsflF dy ky inrxf dy rhy hn kfidr dI rcnf dy iksy iek vI aMg df aMq qF dUr aMdfjLf vI nhIN lfieaf jf skdf. qF iPr byaMq rcnf dy mfilk df aMq koeI ikvyN pf skdf hY? jIvn dI ies scfeI nUM AuhI jfx aqy iesdf anMd vI AuhI mfn skdy hn ijMnHF Aupr krqy dI bKisLsL hoeI hY. krqy dI rcnf dy iksy vI aMg Aupr igxqI imxqI jF hWd-bMny lfAuxf mhf hoCf AuWdm aqy pRBU bfry aigafnqf df pRgtfvf hY.

mÚ 1] kudriq idsY kudriq suxIaY kudriq BAu suK sfru] kudriq pfqflI afkfsI kudriq srb afkfru] kudriq vyd purfx kqybf kudriq srb vIcfru] kudriq Kfxf pIxf pYnÙxu kudriq srb ipafru] kudriq jfqI ijnsI rMgI kudriq jIa jhfn] kudriq nykIaf kudriq bdIaf kudriq mfnu aiBmfnu] kudriq pAuxu pfxI bYsMqru kudriq DrqI Kfku] sB qyrI kudriq qUM kfidru krqf pfkI nfeI pfku] nfnk hukmY aMdir vyKY vrqY qfko qfku]2] (464)

pd arQ: kuudriq - qfkq, Kyz, klf, acrj qmfsLf. idsY - jo kuJ idKfeI dy irhf hY. BAu - (inrml) BAu, krqfr dI krxI Aupr atWl ivsLvfs. suK sfru - suWKF df mUl, suWKF df kfrx. srb afkfru - sMpUrx rcnf. kqybF - XhUdI, pfrsI, muslmfn, eIsfeI Drm dIaF cfr Drm pusqkF: qOryq, aMjIl, kurfn[ bfeIbl. srb vIcfr u- sfrI rcnf dI ivcfr sWqf. jIa jhfn - jgq dy jIvF ivc. mfn - siqkfr, afdr. aiBmfnu - ahMkfr hAumY. bYsMqru - aWg. pfkI - pivWqR. nfeI - nfmnf, vizafeIaF, isPLqF. pfku - pivqr, hy pRBU qUµ afp hI hYN. hukmY aMdir - krqy dy hukm dI Kyz ivc. vyKY - sMBfl krdf hY. qfko qfku - bVI sqwrkqf nfl iekWlf afp hI. vrqY - vrq irhf hY, mOjUd hY]2]

arQ: hy pRBU! ies sfrI rcnf ivc jo kuJ ids irhf hY aqy jo kuJ (kudrq aMdr hr iksm dIaF afvfjLF qy bolIaF rfhIN) suxfeI dy irhf hY, ieh sB qyrI hI klf hY, sB qyrI Kyz hY, qyrI hI hoNd hY. aY krqy! qyrI ies byaMq rcnf ivcoN qyrf jo (inrml) BAu (afp muhfry) pRgt huMdf hY iehI sfry suKF df mUl hY. aY mfilk! (qyry rcy hoey) byaMq afkfsLF-pfqflF vflI Kyz ivc aqy ieh byaMq rcnf, sB qyrI hI sqf (kudrq) df pRgtfvf hY. vyd purfx kqybF (jgq dy sfry Drm gRMQF) ivc sfrI qyrI hI ivcfr sqf kMm kr rhI hY. jIvF aMdr Kfx-pIx pYnx df islslf (ijsqoN sfry jIvF df jIvn ckr cldf hY) aqy jgq ivc sfrf ipafr df jjbf (jo sMsfr ckr nUM clfAux vfsqy qyrI bVI vzI bKsLsL hY) ieh sB qyrI hI kudrq hY (Bfv qyrI hI rcnf dy byaMq rMg hn aqy qUM sB ivc afp ivafpk hYN). jfqF, ijnsF aqy sMsfr rcnf dy sfry rMgF (sfrI lIlf) ivc, jgq dy sfry jIvF ivc qyrI hI Kyz vrq rhI hY. jgq ivc ikqy BlfeI dy kMm ho rhy hn ikqy burfeI dy, ikqy (jIvF df) afdr hY, ikqy (jIvF ivc) hAumY pRDfn hY ieh vI qyry hI acrj kOqk hn. pfxI, ag, DrqI Aupr ( BFq BFq dI) imtI dI hoNd (ijs Kfk Aupr sfrI rcnf df psfrf hY) afidk qq ieh sfry qyrf hI pRgtfvf hn. hy pRBU! sB qyrI hI klf vrq rhI hY, (qUM ieko hI hYM pr ieh sfrI kudrq qyry hI byaMq rMg hn). iesdf bnfAux vflf (kfidr-krqf) vI qUM afp hI hYN.) hy kudrq dy rcnhfr krqfr! qU afp pivqR hYN. qyrIaf vizafeIaF-isPLqF vI scIaF, sucIaF qy pivqR hn. aMMq ivc gurU nfnk pfqsLfh PLurmFdy hn- aY pRBU! ies sfrI rcnf nUM qUM afp, apxy hI hukm ‘c rK ky sB dI sMBfl vI afp hI kr irhf hY aqy sB QfeIN (jLwry-jLwry aqy jIv-jIv ivc) qUM afp hI mOjUd hYN]2]

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ kudriq idsY kudriq suxIaY - lokF ny aigafnqf vs afpxy apxy ZMg dy anykF hI rwb imQ rKy hn. ijs bfry iksy jo suixaf, disaf jF mihsUs kIqf, Esy nUM afpxf rwb qy iesLt mMn bYTf. ies qrHF aigafnqf vs anykF iesLtF-BgvfnF qy dyvI-dyviqaF dI isrjxf kr leI. eysy df nqIjf ik mnuWK-mnuWK ivckfr iesLt qy Bgvfn vMzy gey aqy ieko mnuWKI BfeIcfry ivckfr hjLfrF-lWKF vMzIaF pY geIaF. KUbI ieh ik iehnF ivcoN asl ivc nf hI koeI iesLt sI qy nf rWb. dr asl srb ivafpk krqy bfry aigafnqf df hI iswtf sI ik iehnF lokF nUM rWb dI smJ hI nhIN sI afeI. sRI ikusLn, sRI rfm, bRhmf, ivsLnU, isLvjI, byaMq dyvIaF dyvqy, pIr qy aAulIaf iensfn aqy rWb ivckfr KVHy kr idqy gey. jd ik krqfr kyvl iek hY, srb ivafpk aqy AusdI hoNd jLwry-jLwry ivc mOjUd hY. iesdy Ault iksy mnuWK nUM hI Bgvfn jF iesLt mMn lYx df nqIjf sI ik Auh ieh vI mMn bYTf ik AusdI pUjf arcf leI AusdI mUrqI bxfky pUjI jf skdI hY. ieh vI mMn bYTf ik pUjf dy leI Ausdy sfhmxy Ausdy iesLt dI mUrqI hoxI jrUrI hY, ikAuNik ies qoN ibnF Auh mn nUM itkfey qy iks Aupr? ies sfry df mUl kfrx Aus aMdr kfdr bfry soJI df nf hoxf sI. akfl purKu srb ivafpk hY, sfrI rcnf ivc Esy dI hoNd hY. Ausdy drsLn kyvl AusdI rcnf ivcoN Aus dIaF byaMq bKsLsLF nUM smJ ky hI ho skdy hn. jdoN qIk krqy dI byaMqqf nfl sFJ pfAux vfly pfsy mn dI soc hI nhI muVdI Enf icr AusnUM Bgvfn dI smJ hI nhI af skdI.

aigafnI mnuWK BfvyN ikMny vI Drm krm ipaf kry, Auh Pokt hI rih jFdy hn. jIvn ivc krqy dI soJI pYdf nhIN kr skdy. iPLr ijsdI smJ hI nhIN mn ivc AusdI Xfd vsygI ikvyN? krqy dI smJ aqy krqy dy drsLn qF AusdI rcnf ivcoN, AusdI byaMqqf nfl juVy ibnf nhI ho skdy. jy sc muWc rWb dI smJ af jfvy qF pihlI pCfx hI eyhI hY ik mnuWK aMdroN sMkIrxqf hI muWk jFdI hY. Aus nUM koeI prfieaf jF jfq-ijns-rMg kfrx GtIaf njLr nhI afAuNdf. mnuWK afpxy afp nUM vWzf mihsUs krky dUijaF qy BfrU nhIN huMdf. Aus nUM smJ af jFdI hY ik koeI mnuWK kyvl kuJ guxF kfrx pRBU nhIN ho jFdf. krqf jnm-mrx ivc nhIN afAuNdf. Auh ajUnI hY aqy Audf vjUd qF sfzy aMdr vI hY. aijhf jfg cuWkf iensfn iksy mUrqI nUM Bgvfn dI mUrqI jF qsvIr nhI mMn skdf. koeI vI mUrqI jF qsvIr, kfdr df pRgtfvf nhI. krqy bfry iesy aigafnqf df nqIjf ik iehnF mUrqIaF qsvIrF qoN izgdf mnuWK ienF QWly izg igaf ik kbrF, mVHIaF, ipWplF, pOidaF, ndIaF, gAUaF, psLUaF, sWpF nUM vI iesLt mMn bYTf; AuhnF df pujfrI huMdf igaf.

2[ nfnk hukmY aMdir vyKY vrqY qfko qfku - jdoN jIvn aMdr srb ivafpk dI soJI afAuyNdI hY qF mnuWK dI socxI pRPwulq ho jFdI hY. iPLr Auh hvf, pfxI[ aWg, sUrj, cMd DrqIaF df pujfrI nhIN rih jFdf. eysy vfsqy sfry slok ivc Aus krqy dI kudrq dy anykf pwKF qo drsLn krvf ky, PLYslf idqf hY ik krqf afp hI afp hY aqy afpxI byaMq rcnf dI sMBfl vI afp hI kr irhf hY.

pAuVI] afpInÙY Bog Boig kY hoie BsmiV BAuru isDfieaf] vzf hoaf dunIdfru gil sMglu Giq clfieaf] agY krxI kIriq vfcIaY bih lyKf kir smJfieaf] QfAu n hovI pAudIeI huix suxIaY ikaf rUafieaf] min aMDY jnmu gvfieaf]3] (464)

pd arQ: afpInÙY - akfl purKu ny afp hI. Bog Boig kY - vrqoN kr-kr ky. hoie - ho ky. BsmiV - Bsm dI mVHI, imWtI dI ZyrI. BAuru - jIvfqmf. vzf hoaf - mr igaf. dunIdfru - dunIafdfr, dunIaF ivc KWcq mnuWK. gil - gl ivc. sMgl u- krqy df (hukm rUpI) sMgl. Giq - pf ky. clfieaf - awgy lf ilaf. agY - pRlok ivc. krxI - ikrq kmfeI, kIqy hoey kMm. kIriq - cMgI krxI, (krqy dINaF) vizafeIaF, sLoBf. vfcIaY - vficaf jFdf hY, puMn - Cfx huMdI hYY. bih - bYT ky, itkf ky, ijs ivc nf irafieq hovygI nf DWkf. QfAu n hovI - ZoeI nhIN imldI, koeI bcfAux vflf nhIN huMdf. pAudIeI -pYNidaF, juWqIaF pYNidaF. huix - Aus mOky qy, Aus vyly jdoN Bogxf pYNdf hY, jdoN mfr pYNdI hY. ikaf rUafieaf - hfl duhfeI, bcfE! bcfE! dy qrly, roxf. suxIaY- suixaf jFdf hY. min aMDY - mn dy aMnHy ny, pRBu Buly ny. jnmu - mnuWKf jnm ijhVf pRBU ny bKisLaf sI. gvfieaf - jLfieaf kr idqf, ivarQ kr idqf]3]

arQ: akfl purKu afp hI (aMsL rUp ho ky iensfn dy) aMdr vws irhf hY. (ieh BI krqy dI ajIb Kyz hY ik mnuWK nUM apxy aMdr vwsdf pRBU qF idsdf nhI pr Esy akfl purKu dIaF bKsLIaF dfqF nUM) ies srIr dy rsF ivc Kwcq rihky Bogdf rihMdf hY. (iPLr jdoN acfnk hI iek idn) ieh srIr (ijs dI aslIaq nf jfnx kfrn iesnUM krqy dI pCfx BuwlI peI sI) imwtI dI ZyrI ho jFdf hY aqy ies ivcoN jIvfqmf (BAur) srIr ƒ CWz ky qur pYNdf hY. (ies qrHF) dunIaf dy DMidaF ivc Kwcq rih cuWkf (mnuwK) clfxf kr jFdf hY (vWzf hoaf). (Aus smy) ies iensfn dy gly ivc (pRBU df hukm rUpI) sMgl pfky iesnUM agy lf ilaf jFdf hY (Bfv, krqy nUM Bwulky mfieaf ivc Kwcq irhf ieh jIv jgq ƒ CWzxf nhIN cfhMudf pr ‘hMs clsI zumxf’ anusfr hux rukx leI vI Cot nhI imldI). agY (akfl purKu dI iensfPL ivc qF) rWb dI kIqI isPLq-sflfh vflI kmfeI hI kbUl pYNdI hY (agY krxI kIriq vfcIaYY (inbyVy smy) jIv dy kIqy krmF df ihsfb iesnUM cMgI qrHF ibTf ky smJf idqf jFdf hY. Bfv Aus ihsfb smy jIÖ nfl nf hI koeI irafieq huMdI hY aqy nf hI ijLafdqI. (pRBU nUM Bwul ky mfiek BogF ivc KWcq rihx kfrn, kIqy krmF anusfr) juqIaF pYNdy ƒ ZoeI nhIN imldI. Aus vyly ies df roxf-iptxf qy kUk-PLirafd vI koeI nhIN suxdf. (ies qrHF aigafnqf ivc PLisaf rih cukf) mn df aMnHf ieh mnuWK, apxf (amulf mnuWKf) jnm jLfieaf krky clf jfNdf hY]3]

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ pihlI dUjI qIjI pAuVI ieko lVI ivc - AuNj qF bfxI ‘afsf kI vfr’ dIaF sfrIaF cOvI pAuVIaF hI iek lVI ivc hn; iPr vI afE, eyQoN qIk pihlI, dUjI aqy qIjI pAuVI ivclI afpsI sFJ dy drsLn krIey. ies scfeI dI smJ afAuNdy dyr nhI lgygI ik ieh ivcfr lVI ikMnI kmfl dI hY! pihlI pAuVI ivc gurdyv ny dwisaf hY ik jIvF nUM pYdf krn vflf, pflxf krn vflf, mfrn vflf, sB kuJ pRBU afp hI hY. Bfv pRcwlq klpxf muqfbk koeI bRhmf, ivsLnU, mhysL nhI hn. krqf ies sfrI rcnf ivc afp vWs irhf hY aqy ikqy koeI vKrI purI vsf ky vI nhI bYTf hoieaf.

dUjI pAuVI ivc pfiqsLfh eysy ivsLy nUM agy qordy hoey spwsLt krdy hn ik ijhVy gurmuK apxy jIvn dI sMBfl krdy hn Auh jIvn dI bfjLI ijq ky jFdy hn. dUjy, ijhVy kwcy rih jFdy hn Auh iPr qo jnm mrn dy gyV ivc PLsy rih jFdy hn aqy jIvn dI bfjLI hfr jFdy hn (qyrY nfie rqy sy ijix gey hfir gey is Tgx vfilaf). gurdyv ny ies pAuVI ivc rUpk alLMkfr bMnH ky ies sfrI scfeI nUM pRgt kIqf hY ik pRBU dI rcnf ivc ajyhy iksy vI surg, nrk, Drmrfj, jmrfj afid dI koeI hoNd hY hI nhI. jIvF df inaF krqf afp hI hY.

2[ gil sMglu Giq clfieaf: hux qIjI pAuVI ivc bVy suafdly ZMg nfl dUjI pAuVI vFÕ hI rUpk alMkfr vrqky gurdyv smJfAuNdy hn ik sMgl qF jIv dy glLy ivc pYNdf hY pr ieh disaf jf irhf gruV purfx vflf iksy kfly BYNsy qy bYTy kfly qy zrfAuxy jmrfj vflf lohy df sMgl nhI huMdf; blik krqy df hukm rUpI sMgl huMdf hY. dunIaf ivc Kwcq rih cuwkf mnuK (dunIdfr) ijsnUM jINdy jI afpxy aMdr vws rhy akfl purKu dI pCfx vI nhI sI af rhI. Aus df kfrn ieko sI ik AusdI sfrI dOV aMdr vws rhy pRBU vwl hY hI nhI sI. Aus dI sfrI dOV qF sMsfrk moh mfieaf ivc sI (dunIdfr). Aus sMsfr dI moh mfieaf ivc ijsnUM ik hux ieh CWzxf nhIN cfhuMdf pr pRBU dy hukm dI Kyz agy ies dI iek nhIN cldI aqy Aus hukm rUpI sMgl nfl bWJky jfxf hI pYNdf hY. iesdy Ault ijs srIr kfrn iesnUM apny aMdr vWs rhy (afpInÙY Bog Boig kY) pRBu dI pCfx BuWlI peI sI Auh srIr (hoie BsmiV) qF imtI df Zyr ho jFdf hY aqy jIvfqmf AusqoN aWz ho cuWkI huMdI hY (BAuru isDfieaf).

3[ agY krxI kIriq vfcIaY: hux ies qoN agy drsLn kro! ieh vI TIk nhI ik awgy koeI icqR gupq jF Drmrfj bYTf vhIaF ilK irhf hY. scfeI ieh hY ik mnuK jINdy jI krqfr df qF bx nhI sikaf aqy apxy krmF sMskfrF dI pMz bMnH ky apxy nfl lY ky jLrUr jFdf hY. iehnF hI krmF-sMskfrF kfrn jIv nUM mnuKf jnm guaf ky iPr qoN jnm-mrn dy gyV ivc pYxf pYNdf hY; ikAuNik krqy dy swcy iensfP ivc jIv nfl koeI Dkf, ijafdqI jF irafieq qF huMdI nhI; EQy ieh inbyVf qF jIv dy afpxy kIqy krmF-sMskfrF anusfr hI hoxf hY (agY krxI kIriq vfcIaY). eysy df nqIjf hY ik jIv nUM iPr qoN jnmF dy duK Bogxy hI pYNdy hn. pRBU dI drgfh ivcoN surKrU hox leI qF krm kFzF dy jfl jF vihm Brm, sgn-rIqF-TWgIaF-cqurfeIaF nhIN; bMdy dI ‘krxI’ aqy ‘kIriq’ (krqfr dI isPLq-slfh) hI kMm afAuNdI hY. aigafnI mnuK (min aMDY) moh mfieaf BrpUr jIvn bqIq krky amuly mnuWKf jnm nUM jLfieaf kr ky iPr (jnmu gvfieaf) jnmF dy gyV Bogdy pYNdy hn.

4[ huix suxIaY ikaf rUafieaf: ies qrHF jnmF dy gyV Bogdy hoey jdoN afpxy kIqy krmF anusfr hI ijhVIaF jwuqIaF KfxIaF pYNdIaF hn (QfAu n hovI pAudIeI) qF Aus vyly iesdI ies kUk-pukfr nUM koeI nhI suxn vflf koeI nhIN huMdf. apxI sMBfl leI qF smf kyvl mnuKf jnm hI sI ijhVf krqfr ny bKisLaf pr iesdI smy isr sMBfl hI nhI sI kIqI geI. hux rox-ipwtx df kI PLfiedf (bih lyKf kir smJfieaf… huix suxIaY ikaf rUafieaf). agy, kIqf qF afpxf hI af irhf hY]3]

pAuVI aqy slokF ivckfr sFJ: ijhVI krnI kIrq dI gl pAuVI ivc smJfeI geI hY, Esy hI pwK nUM slokF ivc vI pwkf kIqf igaf hY. krqy dI byaMq kudrq nUM ivsfr ky, iksy mUrqI afid dI pUjf jF iksy mnuK nUM hI rwb imQ lYxf; ivafpk pRBU bfry inrol nf-smJI hY. ieh pRBU df ismrn jF Drm krm vI nhI. pRBU dI byaMqqf ivcoN mn ivc ivsmfd qF pYdf ho skdf hY, pRBU nfl ipafr qF vD skdf hY jykr Drmrfj, jmrfj, surg nrk, bRhm, ivsLnU, mhysL afid dIaF klpq iQAUrIaf jF iPr AusdI rcnf Aupr igxqI imxqI qy aMq dIaF lkIrF jF apxy jmHf-Krc aqy afpxIaF hdF, ijvyN ik kuJ aKOqI Dfrimk afgUaF ny lfeIaF hn, krqy dI isPq sflfh nhIN hn. ieh Pokt ‘krnI’ qF hn pr ‘krxI kIriq’ nhI hn.

slok mÚ 1 ] BY ivic pvxu vhY sdvfAu ] BY ivic clih lK drIafAu ] BY ivic agin kZY vygfir ] BY ivic DrqI dbI Bfir ] BY ivic ieMdu iPrY isr Bfir ] BY ivic rfjf Drmu duafru ] BY ivic sUrju BY ivic cMdu ] koh kroVI clq n aMqu ] BY ivic isD buD sur nfQ ] BY ivic afzfxy afkfs ] BY ivic joD mhfbl sUr ] BY ivic afvih jfvih pUr ] sgilaf BAu iliKaf isir lyKu ] nfnk inrBAu inrMkfru scu eyku ] 1 ] (464)

pd arQ: BYY ivic-zr ivc, krqfr dy hukm ivc. pvxu vhY-hvf cldI hY. sdvfAu- aruk, sdf hI, lgfqfr. clih-cWldy hn. kZY vygfir-vgfr kWZdI hY, AusnUM apxI izAUtI inBfAuxI hI pYNdI hY (mnHF nhIN kr skdI). Bfir-Bfr hyT (byaMq vjLx hyT). ieMdu-(minaf jFdf, pRclq kIqf hoieaf) ieMdr dyvqf, bWdlF df dyvqf. iPrY -iPrdf hY. isr Bfir- isr dy Bfr, isr hyTF qy pYr Aupr krky. rfjf Drm duafru- Drm rfjy df duafr (ijsnUM lokI Drmrfj mMnI bYTy hn). koh kroVI-kroVF koh. isD-jog mWq anusfr ijnHF ny aixmf afidk aTHfrf isWDIaF ƒ pRfpq kIqf AuhnF ƒ isWD ikhf jFdf hY; puWgy hoey jogI. buD-igafnvfn, mfiek bMDnF qoN mukq. sur-dyvqy. nfQ-jog mWq ivc sB qO AuWqm pWdvI ijhVI AunHF anusfr lMmIaF sfDnfvF rsqy nO inWDIaF ‘qy aTHfrF isWDIaF hfsl krn qoN bfd imldI hY. afzfxy-qxy hoey, kWsy hoey. mhfbl-vWzy bl vfly. sUr-sUrmy. afvih jfvih-afAuNdy qy jFdy hn, mrdy qy jMmdy hn, jo jIv jgq ivc afAuNdy hn iPLr vfips jFdy hn. pUr- sfry dy sfry jIv jo ies sMsfr-sfgr ivc ijLMdgI-rUpI byVI ivc bYTy hoey pUrF dy pUr. sgilaF- sfry jIvF. isir-isr AuWqy. lyKu iliKaf- BAu rUpI lyK iliKaf hoieaf hY, sfrI rcnf krqy dI hukm rUpI Kyz ivc bWJI hoeI hY, apxy afp ivc koeI vI afjLfd nhIN. inrBAu- jo iksy dy aDIn nhI’. inrMkfru- rUp rMg qoN inafrf mfieaf qoN inrlyp. scu eyku-sdf iQWr rihx vflf hY aqy vfihd ieko hI hsqI hY. inrBAu inrMkfru scu eyku-krqf, akflpurKu hI iek ajyhI hsqI hY jo rUp rMg qoN inafrf, mfieaf qoN inrlyp, sdf iQWr rihx vflf hY aqy Aus dy Aupr, Aus qoN isvf hor koeI nhIN, krqf afpy-afp hI hY .

arQ: hvf aruk, lgfqfr sdf hI rWb dy zr ivc cl rhI hY. lWKF hI diraf hn ijhVy (pRBu dy hukm) BY ivc hI vWg rhy hn .

aWg vI ijhVI ijLmyvfrI inBf rhI hY, ieh BI pRBu dy BY ivc hI hY. sfrI DrqI rWb dy zr dy kfrn hI (ienHy vWD) Bfr hyT nWpI rihMdI hY.

rWb dy BY ivc hI (bWdlF df) rfjf ieMdr, isr dy Bfr GuMm irhf hY (Bfv, myG vI Aus kqfr dI rjLf ivc hI AuWz rhy hn, iksy ieMdr afid dyvqy aDIn nhIN). (pRclq) Drm-rfj df drbfr BI krqy dy zr (hukm) ivc hI hY .

sUrj qy cMd vI rWb dy hukm ivc hI hn, k®oVF kohF clidaF dy pYNzy df aMq hI nhIN afAuNdf (Bfv ienHF nUM qF sfh lYx dI mohlq nhIN.

(mMny pRmxyy) isWD hWsq, vWzy vWzy igafnI, buWDIvfn, dyvqy qy (jog mWq dy) nfQ; sfry rWb dy BY ivc hI hn. (isr Aupr) kisaf qy (idWs irhf) afkfsL vI krqy dy hI BY ivc hY.

vWzy vWzy joDy, mhfblI sUrmy sB rWb dy BY ivc hn Bfv AunHF kol jo gux hn AunHF nUM Auh sfry gux vI krqfr ny hI bKsLy hoey hn, AunHF dy apxy nhIN. pUrF dy pUr jIv jo jgq ivc jMmdy qy mrdy hn, sB Auys kfidr dy BY ivc hI (ieh Kyz vI cl rhI hY).

sfry hI jIvF dy mWQy qy BAu-rUp lyK iliKaf hoieaf hY, Bfv pRBU df inXm hI aYsf hY ik sfry krqfr dy aDIn hn, apxy afp ivc koeI vI afjLfd nhIN. ienHF sfiraF ivcoN iek vI krqf nhIN blik sfry Aus krqfr dy hI kIqy hoey aqy Ausy dy hukm (BY) aDIn hn.

gurU nfnk pfqsLfih PLurmFdy hn- rUp rMg qoN inafrf, mfieaf qoN inrlyp kyvl krqfr hI ajyhI hsqI hY jo BY-rihq hY aqy sdf iQWr rihx vflf hY. krqf iksy dy aDIn nhIN, nf hI Ausdf afid hY nf aMq hY aqy nf hI Ausdf koeI sfnI hY.1.

cyqfvnI- ‘swiqafrQ pRkfsL’ dy krqf ny gurU nfnk sfihb qy dUsLn lfieaf hY "Auh sMsik®q nhIN jfxdy sn, pr apxy afp ƒ sMsik®q df ivdvfn prgt krn df jqn krdy sn. kfrn idWqf ‘AuhnF ny sMsik®q dy lPLjL ‘BX’ dy QF lPLjL (mMglfcrx ‘c) lPLjL ‘BAu’ vriqaf hY."

ijhVy sWjx ies mjLmUn sMbMDI ivsQfr ivc ivcfr pVHxI cfhMudy hox pihlF qF AunHF nUM ies ivsLy Aupr pRo: sfihb isMG jI zI: ilt: rfhI ‘gurbfxI ivafkrx’ dy aMk ‘vrxboD’ ƒ pVH ky sWcfeI qIk pujx dI Kycl krnI cfhIdI hy. iPLr pihly pfqsLfih dI hWQly slok vflI rcnf ivcoN vI lPLjL ‘BY’ pVH lYxf cfhIdf hT. ieMnf hI nhIN ies ‘ivdvfn’ ilKfrI nUM sLfied BfsLf ivkfs dy ies nIXm df vI pqf nhIN ik koeI vI sLbd apxy mUl rUp qoN bfd smyN nfl keI nvyN-nvyN rUp Dfrn krdf hY. kfrx huMdf hY ik sQfn aqy smyN dI qbdIlI kfrx, iksy vI BfsLf df iewk-iewk lPj keI mMijlF qYa krdf hY. iesy qoN Ausdy ikMny hI nvyN rUp ‘qy nvyN-nvyN arQ bxdy jFdy hn .

hor lvo! mUlmMqr (asl ivcgurbfxI ivWcly mMglfcrx) nUM afpxI ivcfr df Durf bxf ky suafmI jI ny iswK Drm bfry apxI ivcfr df afrMB kIqf. afpxI ‘ivdvqf’ df mhfn sbUq idMidaF ies ‘ivdvfn’ ny kyvl mUlmMqr ilwKx ivwc hI isrP ‘14’ dy krIb gLlqIaF kIqIaF. ieQoN qIk ik apxy rYPrYNs ivwc ijMnHF pMkqIaF nUM gurbfxI dIaF pMkqIaF kih ky drj kIqf, Auh pMkqIaF hI gurbfxI dIaF nhIN. qF qy ies ivsLy Aupr Aus lyKk bfry hor kuJ kihx-ilKx dI sLfied loV hI nhIN rih jFdI ik afiKr Auh iks pWDr df ivdvfn sI?

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ nfnk inrBAu inrMkfru scu eyk- ies slok rfhIN gurdyv ny anykF klpq dyvI-dyviqaF dI Pokt pUjf ivcPwsy mnuwK nUM iewk krqy dy lV lwgx dI pRyrxf kIqI hY. iensfn jdoN ibWlkul nf smJ sI qF Ausny krqy dI hryk dyx df iewk jF dUjf vwKo-vwK dyvI jF dyvqf imwQ ilaf. ieWsqRI ilLMg sLkqIaF nUM dyvIaF aqy pursL vfck sLkqIaF nUM ‘dyvqy’ imWiQaf igaf. ‘dyvqf’ sLbd, sMsiruq df hY ijsdy arQ hn dyx vflf. aj dI bolI ivc ies nUM ‘kMtrolr’ afid kihMdy hn. smyN dy pRBfv nfl jdoN ies imWQ nUM ilafAux vfly bRfhmx dI BWl bxdI geI qF Ausny ienHF nUM mUrqImfn vI kr idwqf. Drm dy aKOqI afgUaF ny mnuwK dI ies aigafnqf df BrvF Pfiedf AuTfieaf aqy PrjI dyvI-dyviqaF dI Et ivwc, iensfn dI rwj ky luwt-Ksuwt arMB kr idwqI.

hryk dyvI jF dyvqy nUM vKo-vKrf, ajIbo grIb rUp; AusdI pUjf df vKo-vKrf ZMg-smF; hr iksy dI vWKo-vKrI psMd, Bytf qy AusdI pUjf leI vWKrf idn vfr-mnuWK dy afpxy mn dI hI Aupj sn. nqIjf ieh hoieaf ik mnuWK iewk krqy qoN tuWt ky anykF dIaF PrjI pUjfvF df isLkfr huMdf igaf. iesqrHf sWcy mnuWKI BfeIcfry nUM smJx leI asmrQ huMdf igaf. AusdI ijMdgI df afhr, iek jF dUjy dyvqy pfsoN kuJ mMgxf hI sI, ieWk koloN Dn, dUjy koloN rUp qIjy koloN qMdrusqI, cOQy koloN kuJ hor aqy vsLIkrx dIaF glF vI ieQoN hI cldIaF hn.

hOly-hOly AusdI ies PrjI dyvI-dyviqaF vflI pUjf ny jfdU-tUixaF- blIaF qIk df iGnfAuxf rUp vI Dfrn kr ilaf. anykF sgn-apsgx-rIqF, vihm-Brm, iQWq-vfr, mMqr-jfp, smfDIaF-rtOxIaF afid ny iesy aigafnqf iv‘coN hI jnm ilaf hY. AusdI socxI ienI GtIaf huMdI geI ik Auh hr smyN injI suafrQF aDIn apxy jfq BfeIaF nUM vWzy qoN vWzf nuksfn pucfAux ivcvI koeI burfeI mihsUs nf krdf. Ausny iek nUM vWs ivchY krnf ‘qy dUjy nUM rsqy ‘coN htfAuxf hY, iehI rih cuWkf sI AusdI socxI df pWDr. ieWk krqy nUM Bul cuWkf mnuWK-anykF pUjfvF ivc AulJ ky rih igaf sI. Aus aMdroN mnuWKqf vfly guxF df mfno aMq hI ho cuWkf sI.

gl ies qoN agy turI qF rWb bfry iesy nfsmJI df isWtf, ijs mnuWK ivc do gux dyKy jF suxy, Ausy nUM Bgvfn, nfQ, aqy pqf nhIN kI kuJ imWQ ky Ausydf pujfrI ho igaf. iesny apxy afp hI anykF rWb ijvyN dsLrQ puqR sRI rfm nUM ‘Bgvfn rfm’, jsodf puqR ikusLn nUM-‘Bgvfn ikRsLn’ imWQ ilaf. iek vYsLnv bx bYTf, dUjf sLYv ‘qy qIjf koeI hor hflFik sfry ieko hI krqy dI Aulfd sn. afpsI rihxI-socxI dy ivroD ny mnuWK-mnuWK nUM iewk dUjy df ivroDI bxf idWqf. iesy df nqIjf sI ik mnuWK propkfrI hox dI bjfey; kfmnf aDIn vWzf suafrQI aqy hr smyN apxIaF hI mMgF df gulfm huMdf igaf.

gurU pfqsLfih ny ies slok rfhIN spWsLt kIqf hY ik mnuWK afpxI nfsmJI kfrx jykr hvf qoN pRBfvq hoieaf jF quPfnF qoN Gbrfieaf qF imWQ bYTf Ausdf koeI dyvqf hY jo sLfied nfrfjL ho igaf hY. AusnUM ieh qF pqf nhIN sI ik krqy dI rcnf ivc iek nhIN anykF qrHF dIaF hvfvF-gYsF hn ijnHF dI igxqI hI sMBv nhIN. Builaf mnuWK, AuNglIaF qy ignx jog ndIaF nUM hI mhfqm vflIaF qy pUjx jog ‘myeIaf jF mfqf’ imWQ bYTf ikAuNik AusnUM sLfied ieMnIaF hI ndIaF df pqf sI, vWD nhIN. krqy dI rcnf ivc qF lKF-kroVF ndIaF qoN Auh axjfx sI.

kyvl ieWko qrHF dI aWg dyKI qF AusynUM sfry dyviqaF dI jIB mMn ky AusdI pUjf ivc AulJ igaf. AusnUM pqf nhIN sI ik krqy dI rcnf ivc iBMn-iBMn qy anykF qrHF dIaF agnIaF apxy nIXm nfl kMm kr rhIaF hn. ijs DrqI nUM Auh mfqf mMn, AusdI pUjf kr irhf hY, Auh iek nhIN blik Aus vrgIaF axigxq DrqIaF afp hI krqy dy hukm ivc hr smyN byaMq Bfr hyT dWbIaF rihMdIaF hn.

sUrj qy cMd, ijMnHF nUM dyvqy imWQ ky sMgRFdF, mWisafvF, pUrnmfsLIaF srfD-nOrfqy, asLtmIaF, nOmIaF, rojLy-rmjLfn ‘qy ikMny hI iQWqF-vfrF ivcPWs igaf. svyr-sLfm ivWckfr vihmF-BrmF, sgxf-apsgxf qy rIqF dy Jmyly pfl bYTf. pr Auh sUrj qy cMd ivcfry qF afp apxI mrjLI nfl ieWk imMt leI afrfm krn jogy vI nhIN hn. rfm, ikusLn afid, ijMnHF nUM Bgvfn jF sMsfr dy nfQ (gorKnfQ) imWQ bYTf, jykr AuhnF dI hod jF mhfnqf hY qF Auh vI krqy dI hI dyx hY. Auh vI sfry qF krqy dy hukm ivchI bWJy hoey hn. gurdyv cyqfvnI dy rhy hn ik aY mnuWK! ieh qyrIaF sfrIaF pUjfvF aqy ivsLvfs KoKly hn. iehnF ‘coN iksy vI cIj dI apxI koeI hoNd jF smRQf nhIN. loV qF ieh ik qUM iehnF sfrIaF ikrqm dIaF pUjfvF nUM Czky, iehnF nUM bnfAux vfly Aus kfidr nfl juV.

kyvl krqfr hI aijhI hsqI hY jo iksy dy aDIn nhIN, sdf iQWr rihx vflf hY. krqfr iksy ivsLysL srIr jF rUp df bWJf hoieaf nhI. pRBu mfieaf qoN inrlyp aqy rUp rMg qoN inafrf hY. AusnUM iksy ny nhIN GiVaf, apxy afp qoN hY. mnuWK ny kfidr df pujfrI hoxf hY, ikrqm df nhIN.

mÚ 1 ] nfnk inrBAu inrMkfru hoir kyqy rfm rvfl ] kyqIaf kMnÙ khfxIaf kyqy byd bIcfr ] kyqy ncih mMgqy igiV muiV pUrih qfl ] bfjfrI bfjfr mih afie kZih bfjfr ] gfvih rfjy rfxIaf bolih afl pqfl ] lK tikaf ky muMdVy lK tikaf ky hfr ] ijqu qin pfeIaih nfnkf sy qn hovih Cfr ] igafnu n glIeI ZUZIaY kQnf krVf sfru ] krim imlY qf pfeIaY hor ihkmiq hukmu Kuafru ] 2 ] (464-65)

pd arQ: inrMkfru-rUp rMg qoN inafrf aqy mfieaf qoN inrlyp. hoir-(inrMkfr qoN ibnf) hor sfry. rvfl- DUV, imWtI dy jLry ijMnF, quWC. kyqIaf-ikMnIaF hI, byaMq. kMnÙ khfxIaf- ik®sLn (kfnH) dIaF khfxIaF. byd- igafn. igiV muiV- BAuN cAuN ky, prq prq ky. bfjfrI- rfmlIlfvF, ikRsLn lIlfvF afid krn vfly rfsDfrIey. bfjLfr mih afie kZih bfjfr-lokF ivc af ky rfsF pfAuNdy hn- apnf bjLfr lfAuNdy hn. afl-cfl, TWgI. afl pqfl- by isr pYr dIaF glF, Auh glF krdy hn, jo dUijaF dI smJ ivcnf afAux. muMdVy-sohxy sohxy vfly (afid gihxy). ijqu qin- ijs srIr Auqy. pfeIaih-pfey jFdy hn. glIeI-glF nfl. kQnf- ibafx krnf. krVf- bhuq aOKf. sfru-lohf. krim-(krqy pRBU dI) bKLsLsL nfl. ihkmiq- clfkI, ZMg. hukmu-pRBu dy hukm ivc. Kuafru- KWjl Kuafr hoxf.2.

arQ: gurU nfnk pfqsLfih PLurmFdy hn ik kyvl inrMkfr hI ajyhI hsqI hY jo BY rihq hY; nhIN qF anykF hI (kyqy avqfrI) rfm (Aus inrMkfr dI mhfn hsqI sfhmxy) quWC hn. iesyqrHF anykF (avqfrI) ikRsLn aqy AunHF dIaF anykF khfxIaF (kyvl cfr vyd hI nhIN ies rcnf ivWcly axigxq igafn, inrMkfr dy srbAuc igafn qy hsqI dy tfkry qy) quWC hn.

(apxy afp nUM DrmI hox df pRBfv dyx leI) keI lok mMgqy bx ky ncdy hn. keI qrHF dy qfl pUrdy hn, ieh rfsDfrIey bjLfrF ivc afky rfsF pFdy hn. lWKF rupieaF dy kImqI gihxy pfky, rfijaF qy rfxIaF dy suaFg GWV-GWV ky gfAuNdy qy afl-pqfl bol, boldy hn. gurU nfnk pfqsLfih PLurmFdy hn; (Auh ivcfry nhIN jfxdy ik ieh vfly-hfr jF kImqI gihxy) ijs srIr Auqy ieh suaFg-isLMgfr krdy hn, Auh srIr qF afiKr suafh ho jFdy hn (iehnF vfilaF-hfrF dy pfAux aqy gfAux-nWcx nfl pRBu df ‘igafn’ jF DrmI hox vflI koeI gl nhIN bxdI).

(inrMkfr nfl ieWk-imWk hox vflI jIvn-jfc aqy ajyhf) igafn inrIaF gWlF nfl nhIN Bfilaf jf skdf, (ieh igafn ikvyN imldf hY, ies df) ibafx krnf hI ieMnF krVf hY ijvyN lohf (Bfv, lohy df cbfxf). krqy df igafn, kyvl pRBu myhr nfl hI imldf hY. (nhIN qF mnuWK dIaF sfrIaF) cflfkIaF (aqy cflfkIaF krn vfly) Aus pRBu dy hukm anusfr hI KWjl-Kuafr huMdy hn ] 2 ]

gurmiq ivcfr drsLn-1[ afie kZih bfjfr- kuJ lok dsLrQ puWqr rfm jF jsodf puWqr sRI ikusLn nUM hI Bgvfn imWQ bYTdy hn. kuJ lok vydF nUM hI pRBu df igafn mMndy hn. gurdyv dsdy hn ik ajyhf smJ lYxf vzI Bul hY. krqf cfhy qF BfvyN ikMny mnuWKF nUM ikusLn qy rfm vfly dsy jFdy guxF qoN vI vD guxvfn bxf skdf hY. AusdI isrjnf ivc cfr vydF dy igafn hI nhIN blik sMsfr pWDr dy byaMq igafn hI afqmk jIvn dy mukfbly koeI vuWkq nhIN rKdy, quuWC hn.

2[sy qn hovih Cfr- kuJ lok rfmlIlf-ikRsLnlIlf aqy rfjy-rfxIaF dy suaFg krn-dyKx nUM hI Drm krm jF jIvn df igafn smJdy hn. asl ivc ieh rfsDfrIey kyvl apxI pyt pUrqI dy sfDn jutf rhy huMdy hn. drsLkF nUM vD qoN vD qoN vWD iKWc pfAux vfsqy mihMgy qy kImqI kpVy-gihxy pihxky nfc krdy ‘qy afl-pqfl Bfv by-isrpYr dIaF AUl-jlUlL glF krdy hn. AuhnF dI ies sfrI krnI df sMbMD kyvl AunHF dy apxy srIr qIk hI huMdf hY aqy srIr dy ibnsx bfd ies ivcoN kuJ vI nfl nhIN jF df. Bfv ijs Auqm mWksd leI pRBu ny amulf mnuWKf srIr bKisLaf hY Aus Auqm rsqy leI qF ies ivc koeI Audm hY hI nhIN. drasl afqmk sMBfl qoN ibnf jIvn dI sPlqf sMBv nhIN aqy nf hI krqfr nfl sFJ hI bx afAuNdI hY.

3[ kQnf krVf sfru- gurdyv dsdy hn ik igafn kyvl bfhr dy kmkFzF jf pRgtfivaF df nF nhIN. afqmk pKoN aiganqf ivc Psy rihky glF bfqF nfl jIvn leI scf rWbI igafn pRfpq nhIN huMdf. scy rWbI igafn nUM jIvn rihxI ivc Zflx qoN ibnf afqmf kdy blvfn nhIN ho skdI. gurdyv PurmfAuNdy hn ik afqmk AuWcqf vfly jIvn dy ies AudysL nUM kmfAuxf ieMnf kiTn hY ijMnf lohy nUM dMdF nfl cbfAuxf. ajyhy Aucy afcrx qy sMskfrF vfly jIvn dI pRfpqI vfsqy mnuWK leI jLrUrI hY, pihlF afpxI hAumY aqy aigafnqf nUM iqafg ky krqy dI bKLisLsL df pfqr bxy. ies dy leI mnuWK nUM jIvn dy scy mfrg qy clx leI pihlLF afpxIaF isafxpF-cWqurfeIaF df iqafgxf jLrUrI huMdf hY. AusdIaF ieh isafxpF-cWqurfeIaF hI AusnMU Kuafr krdIaF hn.

4[ igafn n glIeI ZUZIaY: "igafn n glIeI ZUZIaY kQnf krVf sfr" ieh pMkqI ivsLysL iDafn mMgdI hY. bhuqy lok AuprI krm-Drm kr lYx nfl hI apxy afp nUM bVy DrmI smJdy hn. mihsUs kr lYNdy hn ik AuhnF Drm krm kIqf hY aqy Auh vWzy DrmI hn. rfmlIlf, ikRsLnlIlf, rfsF afid pfky jF ienHF dy vyKx nUM hI apxf Drm krm pUrf kr lYxf mMx lYNdy hn. kuJ Dfrmk puWsqkF nUM pVH-sux lYxf jF gUVH igafn dIaF glF krky apxy afp nUM DrmI hoxf mihsUs krdy hn. pr ienHF Drm pusqkF ivcly igafn nUM ivcfrx jF AusqoN jIvn nUM suDfrn bfry socx dI loV vI nhIN smJdy.

ies pMkqI rfhIN gurdyv spWsLt krdy hn ik kyvl igafn dIaF vWzIaF-vWzIaF glF kr lYxIaF jF igafnvfn hoxf, ieh sB DrmI hoxf nhIN. ielfhI afqmk igafn nUM amlI jIvn-jfc ivcvsfey ibnf jIvn df mnorQ pUrf nhIN huMdf. ielfhI igafn nUM jIvn dI vrqoN ivcilafAuxf asl ivc ieh AuWdm ienF kWTn hY ijMnF ‘lohy nUM dMdf nfl cbfAuxf’. pMjfbI ivc ies bfry muhfvrf vI hY ‘lohy dy cny cbfAuxf jF cbvfAuxf’. drasl sWcfeI nUM idRV krvfAux leI pfqsLfih ny ieQy AuhI muhfvrf vriqaf hY. ijnI dyr jIvn ivc qbdIlI nhIN afAuNdI, krqy dI KusLI hfsl nhIN kIqI jf skdI. krqy dI KusLI kyvl isafxpF, cqurfeIaF, ncx-tWpx, glF bfqF jF bhuqf igafnvfn ho jfx nfl pRfpq nhIN ho skdI. ies dy leI mnuwK nUM afpxf afp Aus ielfhI gurU dy crxF ivc smrpx krn dI loV huMdI hY. krqy dI KusLI hfsl krn df dUjf nfm hI AusdI bKLisLsL df hfsl krnf hY.

5[ gurbfxI aiBafs qy gurbfxI jIvn- keI lokF nUM gurbfxI qF vDyry kMT huMdI hY, gurbfxI aiBafs df vI bVf sLok huMdf hY pr jIvn ivcAucqf nhI afAuNdI. gurbfxI igafn df asl mWksd gurbfxI anusfr jIAuxf hY. gurbfxI aiBafs, gurbfxI suMnxf, gfiex krnf, gurduafry inXm nfl jfxf, inqnymI hoxf, vzy vyly df jfgxf-iesLnfn ieh sB mubfrk hY. ieh rsqy hn gurU vl jIvn nUM torx dy. ienHF krxIaF df mWksd jykr pfqsLfih dy crxF dy ardfsIey bxky gurbfxI isiKaf muqfbk jIvn jIAuxf nhIN qF ieh krmkFz aqy huAmY nUM pWTy pfAuxf hI bfkI rih jFdf hY.4.

pAuVI ] ndir krih jy afpxI qf ndrI siqguru pfieaf ] eyhu jIAu bhuqy jnm BrMimaf qf siqguir sbdu suxfieaf ] siqgur jyvzu dfqf ko nhI siB suixahu lok sbfieaf ] siqguir imilaY scu pfieaf ijnÙI ivchu afpu gvfieaf ] ijin sco scu buJfieaf ] 4 ] (465)

pd arQ: ndir- imhr dI njLr. ndir krih- hy akflpurKu! jy qUµ imhr dI njLr kr dyvyN qF. ndrI- qyrI Aus imhr dI njLr nfl. siqgur- sdf iQWr rihx vflI afqmk soJI (gurU-srIr nhIN). bhuqy jnm- jnmF jnmF dy gyVH. BrMimaf- BWtk cuWkf hY. siqguir- siqgurU ny. sbdu -afqmk jIvn dyx vflf ielfhI igafn. siB lok sbfieaf-hy sMsfr dy sfry loko!. siqguir imlIaY-jykr sdf iQWr rihx vflf (jmx-mrx vflf nhIN) gurU iml pey. scu-sdf iQr rihx vflf (akflpurKu).

(ieQy pfqsLfih ny afp hI suafl KVf krky mnuWK nUM sucyq kIqf hY. suafl hY ik siqgurU dI pihcfx kI hY? ikhVf siqgurU? aqy Auqr vI afp hI idWqf hY "ijin sco scu buJfieaf"). scu-sdf kfiem rihx vflf pRBU. ijnÙÙÙÙI-ijnHF mnuwKF ny. afpu-afpxf afp, apxwq, ahMkfr, hAumY. sco sc-inrol swc, swc hI swc. buJfieaf-smJf idwqf. ijin-ijs (gurU) ny .4.

arQ: hy pRBU! jy qUµ imhr dI njLr kryN, qF jIv ƒ qyrI ikrpf-id®sLtI (bKisLsL) nfl siqgurU iml pYNdf hY.

ieh (ivcfrf) jIv jdoN, jnmF dy gyVH ivc BWtk rihaf sI (aqy ies jnm ivc vI jdoN qIk jIvn dy puWTy rfh qy clx krky qyry qoN ivWCiVaf hoieaf sI qF qyrI imhr dI njLr ho geI) aqy ies ƒ sdf iQWr rihx vfly gurU ny apxf sLbd rUp ielfhI igafn bKsL idWqf.

(ieQy pfqsLfih vjUd ivc af ky aqy sMsfr nUM vMgfr ky kihNdy hn) aY sMsfr dy loko! iDafn dy ky suxo! siqgurU dy brfbr hor koeI dfqf nhIN hY. ijnHF mnuWKF ny afpxy aMdroN afpf-Bfv (hAumY) df iqafg kr idWqf, qF AuhnF jIAuiVaF ƒ hI Aus siqgurU dy imlfp kfrx sWcy pRBU dI pRfpqI huMdI hY.

(qFqy hr koeI jxf-Kxf siqgurU nhIN huMdf) siqgurU dI vWzI pihcfx ieh hY ik Auh sdf-iWQWr rihx vfly pRBU dI hI sUJ dyNdf hY (afpxI pUjf-AusqWq vl nhIN moVdf aqy nf hI vfDU dy krm-kFzf ivchI AulJFdf hY; ijvyN ik sdf qoN pKMzI ‘gurU’ krdy af rhy hn).4.

gurmiq ivcfr drsLn-1[ qf ndrI siqguru pfieaf-pihlIaF iqMn pAuVIaF ivc cldI af rhI ivcfr nUM agy vDfAuNdyy, ies cOQI pAuVI ivcpfqsLfih PYslf dyNdy hn ik ‘mnuWKf jnm, jIv nUM ikMny hI jnmF dy duK Bogx dy bfd imldf hY. dUjy jnmF ivc qF ieh gl sMBv hI nhIN pr ies mnuWKf jnm ivcvI jdoN qIk krqfr dI bKisLsL nf ho jfvy, iensfn jIvn dy Aulty mfrg qy hI cl irhf huMdf hY. jy krqf bKisLsL kr dyvyy qF jIv df imlfp scy gurU Bfv mnuWK dy jIvn dI sFJ afqmk igafn nfl bx afAuNdI hY.

gurdyv PYslf dyNdy hn ik scy gurU qoN ibnf jIv df pfr Auqfrf ho hI nhIN skdf. ieQy puWjky qF pfqsLfih vjUd ivc af ky blik vMgfr ky sMsfr nUM kihMdy hn-aY sMsfr dy loko, iDafn dy ky suxo! siqgurU dy brfbr hor koeI dfqf hY hI nhIN. sLrq ieko hI hY ik scy gurU df lfB kyvl AuhI lY skdy hn ijnHF ny afpxy aMdroN afpf-Bfv (hAumY) df iqafg kIqf hY. kyvl AuhnF jIAuiVaF ƒ hI siqgurU dy imlfp kfrx pRBU dI pRfpqI huMdI hY, ijhVy apxy aMdro hAumY-hMkfr df invfrx krdy hn. apxf afp gurU (gurbfxI) dI isiKaf nUM arpx kr dyNdy hn, bfkI qF sWcy gurU qoN vI kuJ pRfpq nhIN kr skdy.

2[ ijin sco scu buJfieaf- iPLr ieh qF sWcfeI df kyvl iek pWK hY iesqoN agy pfqsLfih dsdy hn ik sWcy gurU dI vI pihcfx hY ik Auh jIv dy rom-rom ivc kyvl krqy dI soJI aqy ipafr hI Aujfgr krdf hY nf ik afpxI Bl bnfAux dI iPLkr ivc hI ipaf rihMdf hY ijvyN ik hmysLF aqy aWj dy vI bhuqy pfKMzI-zMmI gurU iehI kuJ kr rhy hn. ieQy pfqsLfih ny afp hI suafl KVf krky jigafsU nUM sucyq vI kIqf hY. suafl hY ‘siqgurU dI pihcfx kI hY’? ikhVf siqgurU? aqy Auqr vI afp hI idWqf hY "ijin sco scu buJfieaf").

pAuVI aqy slokF dI afpsI sFJ- pAuVI rfhIN pfqsLfih spsLt krdy hn ik scy afqmk igafn (siqgurU) dy lV lgy ibnF, iensfn mnuWKf jnm pfky vI iesnUM jLfieaf kr dyNdf hY. sWcy gurU dI pCfx hY ik sWcf gurU (siqgurU) sdIvI huMdf hY, jMmdf-mrdf nhIN. siqgurU jigafsU nUM vI jnmF dy gyVH ivcoN kWZky, isWDf akflpurKu nfl joVdf hY, apxy nfl nhIN. iesdy nfl ieh vI scfeI hY ik jIv vI AuhI sPLl huMdf hY ijhVf apxI hAumY df iqafg krky, scy gurU dI sLrx ivc jFdf hY. ieh hAumY kI hY aqy ies df srUp kI hY, sfihbF ny agy pAuVI nM: sWq (7) ivc bVy vyrvy nfl smJfieaf hY.

hux slokF ivcoN drsLn krIey-krqy pRBu nUM ivsfr ky, aigafnqf ivc PLisaf iensfn kyvl ikrqm df hI pUjfrI hoky rih jFdf hY. mnuWK hvf, pfxI, aWg, ndIaF afid dI pUjf ivcAuliJaf rihMdf hY. iesy nfsmJI qoN arMB huMdf hY dyvI-dyviqaF dI pUjf df ckrivAuUh. iesy qoN mnuWK nUM hI Bgvfn, rWb ‘qy nfQ mMn bYTdf hY. rfmlIlfvF, ikRsLnlIlfvF, rfsF iPLr AuQy nwcxf twpxf, rfjy-rfxIaF vfly suaFg qy isLMgfr; ienHF krmF nUM hI Drm-krm jF Bgvfn pRfpqI dy rsqy mMn bYTdf hY. iesyqrHF kuJ lok Dfrmk pusqkF nUM pVH-sux lYx jF gUVH igafn dIaF gwlF krky apxy afp nUM vWzf DrmI hoxf mihsUs krdy hn. scy gurU qoN duryzy hox kfrx, gurbfxI jIvn anusfr ieh sB aigafnqf dy krm hI hn.

slok mÚ 1 ] GVIaf sBy gopIaf phr kMnÙ gopfl ] ghxy pAuxu pfxI bYsMqru cMdu sUrju avqfr ] sglI DrqI mflu Dnu vrqix srb jMjfl ] nfnk musY igafn ivhUxI Kfie gieaf jmkflu ] 1 ] (465)

pd arQ: GVIaf-ijvyN ‘Gt’ qoN ‘GVf’, ‘ktk’ qoN ‘kVf’, iqvyN sMsik®q ‘Gitkf’ qoN pMjfbI sLbd ‘GVI’ hY. ‘GVI’ smyN dI vMz df nF hY. iek GVI 24 imMtF dy brfbr hMudI hY. gopIaF-gAuNaF dI rfKI krn vflIaF, gujrxIaF (ieQy Kfskr gokul-ibMd®fbn dIaF gujrxIaF leI vriqaf igaf lPLjL hY jo ik®sLn jI dy gokul, ibMd®fbn rihx smy AuhnF nfl Kyizaf krdIaF sn. phr- idn-rfq dy aWT pihr huMdy hn, sfry idn df aWTvF ihWsf, 3 GMty dy brfbr iek pihr. kMnÙ- ik®sLn’ jI nUM kxHeIaf vI ikhf jFdf hY Ausy df sMKyp ‘kfnH jF kMn’ hY. gopfl- gAUaF cfrx vflf, ik®sLn jI df iek pRclq Aupnfm. bYsMqru-aWg. avqfr- rfslIlfvF dOrfn avqfrF df ikrdfr krx vfly. mflu Dn- gihxy kpVy afid, rfslIlfvF dOrfn vrqoN ivcafAux vflf sfmfn. vrqix- vrqoN df sfmfn . srb- sfry hI. jMjfl- icWpky hoey, vrqx vlyvyN. musY- TWgI jf rhI hY. ivhUxI- sWKxI, KLflI. jmkfl- jnm-mrx df gyVH.1.

arQ- (pRBu pRmfqmf dI byaMq rcnf ivc hr smyN afp muhfry pY rhI rfs ivckfr, smyN dI vMz dIaF sfrIaF) GVIaF (mfno) gopIaF (df pfrt adf kr rhIaF) hn; (idn dy sfry) pihr (mfno) kfnH-gopfl hn. pAux, pfxI qy aWg (mfno akflpurKu dI rcnf ivc afp muhfry pY rhI rfslIlf ivc vrqoN leI) gihxy hn (jo gopIaF ny pfey hoey hn).

(rfsF smyN rfsDfrIey rfm-iksLn afid avqfrF df sFg bxf ky gfAuNdy hn, kuWdrq dI ies afp muhfry pY rhI rfs ivc) cMd qy sUrj, (mfno afp muhfry pY rhI ies ielfhI rfslIlLf ‘c) avqfrF df pfrt kr rhy hn. sfrI DrqI (dy DMn-pdfrQ aqy rfs-pfxI ies ielfhI rfs dy leI) mfl Dn hY.

(jgq dy sfry DMDy, ijnHF dy afhr ivcsfrI lokfeI Kcq hoeI peI hY, pRBu afp muhfry pY rhI ies rWbI rfs df hI mfno) vrqx-vlyvf hn. (drasl sMsfr ivc krqy dI afp muhfry pY rhI ies rfs ‘c) igafn qoN sWKxI dunIaf TWgI jf rhI hY, qy jnm mrx dy gyVH ivc PsI hoeI hY .1.

gurmiq ivcfr drsLn- 1[ nfnk musY igafn ivhUxI- purfqn smyN dIaF rfslIlfvF ny aj styj Aupr ikRsLn lIlf-rfm lIlf afid df rUp Dfrx kr ilaf hY. rfs lIlf aQvf rfm lIlf pfAux vfly, rfsF nUM ies ivsLvfs nfl pfAuNdy hn ik Auh Bgvfn dI rfs pf rhy hn qy vzf Drm-krm qy pRmfqmf dI syvf df kMm kr rhy hn. ikAuNik Auh sRI rfm aqy sRI ikRsLn nUM hI Bgvfn imQI bYTy hn. ies qoN pihlI pAuVI dy nfl lgdy slokF rfhI gurdyv ny spsLt kIqf sI "nfnk inrBAu inrMkfru hoir kyqy rfm rvfl ] kyqIaf kMnÙ khfxIaf…" Bfv pRBU dI mhfn hsqI sfhmxy avqfrI rfm jF sRI ikRsLn dI koeI pfieaF nhIN, ienHF df mul qF rvfl (imWtI df jLWrf) hI hY. iehnF lIlfvF afid vfly sfry krmF df arQ afqmk sMBfl nhIN blik Audr pUrqI jF iPLr Ausy srIr qIk hY ijsny aMq sV ky rfK ho jfxf hY. jdoN qIk iksy krxI ivc krqfr dI sFJ nhI, Aus krxI nfl afqmk sMBfl hovygI ikvyN? ies slok rfhIN gurdyv smJfAuNdy hn ik ijhVy mnuWK iehnF lIlfvF nUM Bgvfn dIaF rfsF smJdy jF mMndy hn, jykr Auh pRBu dI byaMq rcnf ivc pRBu dI hr smyN, afp muhfry pY rhI rWbI rfs nUM pCfx lYx qF iehnF rfsF nUM pRBU aQvf Bgvfn dI rfs nhIN kihxgy blik jIvn dI amulqf dI pCfx krky iesdI sMBfl krxgy.

2[vrqix srb jMjfl- afiKr ienHF rfsF ivc huMdf kI hY?- rfsF ivckuJ lok rfm, iksLn aQvf dUjy rfjy rfxIaF dy suaFg bMxdy hn, AuhnF dy sihXogI rfs dI loV anusfr gopIaF-guafilaf afid dy ikrdfr inBfAuNdy hn. ies kfrj nUM vWD qoN vWD pRBfvsLflI bxfAux leI-kImqI gihxy, bWsqr ‘qy dUjf sfmfn huMdf hY, ijMnHF dI vrqoN ivc rfsDfrIey pUrI qrHF AulJy huMdy hn.

gurdyv smJfAuNdy hn ik akflpurKu ny anykF jUnF ivcoN kWZky sfnUM mnuWKf srIr bKisLaf hY. ieMnf hI nhIN sfzy jIvn nUM suKWlf krn leI byaMq dfqF vI krqy ny bKsLIaF hn. ieh mnuWKf srIr ies vfsqy hY ik iensfn, pRBU bKsLy sfry suKF nUM mfxdf apxy asly pRBu nfl juiVaf rvy. iesqrHF ies mnuWKf jIvn rfhI sMsfr ivc rihMdy hoey apxy jIvn ‘coN ielfhI guxF df pRgtfvf ho inbVy.

drasl, mnuWK pRBU df hI aMsL hY ies leI sMsfr ivcvI krqy nfl iek-imWk ho ky jIey aqy mrxo bfd vI Ausy ivchI smf jfvy. dUjIaF jUnIaf dy mukfbly iehI hY mnuWKf jnm df mWksd. iesdy Ault aigafnI mnuWK ies rbI scfeI nUM nf smJdy hoey ies sMsfr dIaF mfiek iKcF ivchI zuWbky rih jFdy hn. scfeI ieh hY ik ieh jgq rb dI inrqkfrI dI QF hY. krqf afp hI sfrI rcnf ivc vs irhf hY. pAux, pfxI, agnI, DrqI afid qqF qoN bxy hoey sohxy pdfrQ qkky jIv moihq ho rhy huMdy hn aqy akflpurKu nUM nhIN pCfxdy. iesqrHF apxI Aumr iesy mWsqI ivc hI ivarQ guaf dyNdyy hn.

3[ afp muhfry hr smyN pY rhI rfs? dyKx dI gl hY ik rfs pfAux leI rfsDfrIaF nUM iks-iks ikrdfr ‘qy sfmfn dI loV huMdI hY? mn lvo! ieh rfsDfrIey ikRsLn lIlf jF rfmlIlf leI AudWm kr rhy hn. iesdy leI ienHF nUM AuQy rfm jF ikRsLn afid avqfrF dy ikrdfr krny hn. iesqoN bfd gopIaF-guafilaF afid dy ikrdfr leI vI sfmfn dI loV huMdI hY.

afiKr ieh sB ikAuN- ies dy do vWzy kfrx huMdy hn. pihlf ieh ik ienHF rfsDfrIaF dI rotI-rojLI ies DMdy nfl juVI huMdI hY ijs leI Auh lok iesnUM vD qoN vD idliKcvf bnfAux df jqn krdy hn qfik drsLk vD pRBfvq hox. ijsqoN iekWT vzf hovy aqy vD qoN vD mfiek pUrqI kr skx. dUjf-keI vfrI drsLkF dI aqy keI vfrI dovyN pfsy Bfv drsLkF aqy rfsDfrIaF dI vI iehI soc huMdI hI ik Auh sfry imlky, vWzf Drm df kfrj kr rhy hn. ikAuNik AunHF dI soc ivc sRI rfm jF ikRsLn afid hI Bgvfn hn iesqoN vWD srbivafpI, rUp rMg qoN inafry, ajUnI, sYBM akflpurKu dI AunHF nUM smJ hI nhIN huMdI.

ies slok rfhIN gurdyv cyqfvnI dy rhy hn ik sMsfr dy BuWly hoey loko! pihlI gwl, ijnHF nUM qusIN Bgvfn imWQI bYTy ho kyvl smyN smyN dy rfjy rfxIaF hn. dUjf, jykr quhfnUM akflpurKu, pRmfqmf-Bgvfn dI smJ af jfvy qF ieh vI smJ af jfvygI ik ienHF rfs lIlfvF afid nfl Bgvfn nUM kdy nhIN pfieaf jf skdf. ienHF df sMbMD mnuWK dI afqmk sMBfl nfl nhIN. ieh kyvl sMsfrk afhr qy mnorMjx hI hn. ies rWbI scfeI aqy mnuWK mfqR dy vzy kilafx ihq gurdyv iesnUM bVy suafdly ZMg nfl ieQy iesqrHF smJFdy hn:

dunIaF dy loko! pRmfqmf dI rfs qF AusdI byaMq rcnf ivchr smyN apxy afp pY rhI hY. Aus rfs nUM qF kyvl pCfnx dI loV hY qfik igafnI mnuWK sMsfr dy Aus vlgx-vlyvyN coN apxy afp nUM sMBfl ky, mnuWKf jnm byarQ nf krn. pfqsLfih PLurmFdy hn, pRBu dI afp muhfry hr smyN pY rhI rfs ivc jy mMn ilaf jfvy ik ies rfs c smyN dI vMz ivcoN GVIaF qy pihr, gopIaF-guafilaF df ikrdfr kr rhy hn. sUrj, cMd-avqfrI rfm-ikRsLn jF dUjy rfjy rfxIaF dI BUmkf inBf rhy hn. hvf, aWg, pfxI ienHF ikrdfrF dy isLMgfr leI gihxy hn ijhVy AunHF hr smyN pfey hoey hn. sMsfr df sfrf vrqx vlyvf hI ies afp muhfry pY rhI pRBu dI rfs ivc AulJy hoey mnuWKF df jIvn inrbfh Bfv Ausy ivc Kcq hoey pey hn. iesqrHF iesy mWsqI ivc AuliJaf aigafnI mnuWK, dyxhfr krqy nUM Bulf ky ienHF hI DMidaf ivc Kwcq hoieaf, apxy amulf jnm brbfd kr irhf hY. iesqrHF mnuWKf jnm ivc af ky vI muV jnm mrn dy gyVH ivc hI Pws rhy hn. iesqrHF gurdyv rUpk alMkfr vrq ky bVy suafdly ZMg nfl cyqfvnI dydy hn, ijhVy mnuWK pRBU dI ies afp muhfry pY rhI rfs nUM pCfx lYNdy hn, Auh rfsF afid dy Pokt kmF ivc kImqI jnm brbfd nhIN krdy. sMsfrk pdfrQF qy afhrF ivc Kcq hox vflI apxI pRvrqI qoN sfvDfn ho ky afpxf jIvn sPl kr lYNdy hn.

 

m Ú 1 ] vfiein cyly ncin gur ] pYr hlfiein PyrinÙ isr ] Auiz Auiz rfvf JftY pfie ] vyKY loku hsY Gir jfie ] rotIaf kfrix pUrih qfl ] afpu pCfVih DrqI nfil ] gfvin gopIaf gfvin kfnÙ ] gfvin sIqf rfjy rfm ] inrBAu inrMkfru scu nfmu ] jf kf kIaf sgl jhfnu ] syvk syvih krim cVfAu ] iBMnI rYix ijnÙf min cfAu ] isKI isiKaf gur vIcfir ] ndrI krim lGfey pfir ] kolU crKf ckI cku ] Ql vfroly bhuqu anµqu ] lftU mfDfxIaf angfh ] pMKI BAudIaf lYin n sfh ] sUaY cfiV BvfeIaih jMq ] nfnk BAuidaf gxq n aMq ] bMDn bMiD Bvfey soie ] pieaY ikriq ncY sBu koie ] nic nic hsih clih sy roie ] Auiz n jfhI isD n hoih ] ncxu kudxu mn kf cfAu ] nfnk ijnÙ min BAu iqnÙf min BfAu ] 2 ]

pd arQ: vfiein- (sfj) vjfAuNdy hn. rfvf- imWtI GWtf. JftY- isr ivc. pUrih qfl-qfl pUrdy hn, nWcdy hn, rfsF afid pfAuNdy qy nWcdy tpdy hn. pCfVih- pWtkdy hn, mfrdy hn. gfvin gopIaf- gopIaF dy sFg bxdy qy gfAuNdy hn. inrMkfru- rUp rMg qoN inafrf qy mfieaf qoN inrlyp. krim- (pRBu dI) bKLsLsL nfl. cVfA- cVHdI klf. rYix- rfq, jLIvn rUpI rfq. isK- isWK leI syD. isiKaf gur vIcfir- (gurU dI) isiKaf Aupr vIcfr krky. ndrI krim-apxI bKLisLsL vflI njLr krky. lGfey pfir- sMsfr Bvjl qoN pfr krdf hY, sMsfr smuMdr qoN pfr kr dyNdf hY. Ql vfroly- vfh vroly, QlF dy vfroly. angfh- aMn gfhux vfly PlHy. BAudIaf- BMBIrIaF. bDn bMiD- (krmF dy) bMDnF ivc bMnH ky. pieaY ikriq- kIqy hoey krmF dy sMskfrF anusfr. roie- ro ky. Auiz n jfhI-(jIvn dI AuWcI avsQf AuWqy) AuWz ky nhIN aWpiVaf jf skdf. isD n hoih- jIvn dI sPlqf nhIN imldI. BAu- krqy df inrml BAu, rjLf ivcjIvn ijAUx vflf suBfAu. BfAu- siqkfr, pRym.2.

arQ- (rfsF ivc) cyly sfjL vjfAuNdy hn aqy AuhnF cyilaF dy gurU (AunHF sfjLf Aupr) nWcdy hn. (ncx smyN gurU) pYrF ƒ ihlfAuNdy hn aqy (jLor-jLor nfl) isr Pyrdy hn. (nWcdy hoey AuhnF dy pYrF nfl) GWtf imWtI AuWz AuWz ky, AuhnF dy isrF ivc pYNdf hY. (rfs dyKx afey) lok (ieh sfrf qmfsLf) dyKdy aqy hWsdy hoey apxy GrF nUM (vfps) jFdy hn]

(ieh rfsDfrIey) kyvl apxI rotI-rojLI kfrx hI sfry qfl pUrdy hn aqy ies dOrfn apxy afp ƒ (bfr bfr) jLmIn qy ptkdy hn. ieh rfs- DfrIey gopIaF (dy sFg bxky) gfAuNdy aqy kfnH (sRI ikRsLn dy sFg bxfky) gfAuNdy hn; sIqf rfm qy hor rfijaF dy sFg bxf ky gfAuNdy hn .

ijs pRBU ny jgq ricaf hoieaf hY, Auh pRBu inrBAu, akfr-rihq hY, Aus df nfm sdf iQr rihx vflf ‘qy mfieaf qoN inrlyp hY. Aus pRBu ƒ qF (kyvl AuhI) syvk ismr skdy hn, ijnHF aMdr (rWb dI) imhr nfl cVHdI klf hY. ijnHF dy mn ivc (krqy dy guxF nUM gfiex krn df) Auqsfh hY. ajyhy syvkF dI jIvn rUpI rfq suafdlI gujLrdI hY. ijnHF syvkF ny (ieh jfc) gurU dI isiKaf qoN isWK leI hY, ajyhy syvkF nUM pRBu imhr njLr dI krky sMsfr-smuMdr qoN pfr lMGf dyNdf hY.

(jykr nWcx-kudWx aqy PyrIaF lYx nfl jIvn df AuDfr ho skdf hovy qF pRBu dI rcnf ivcqF hryk jIv-inrjIv, hr smyN nWc kuWd irhf hY. krqy dI rcnf ivc dyKo! byaMq pdfrQ qy jIv sdf BONdy rihMdy hn ijvyN) kohlU, crKf, cWkI, kuimafr df cWk, QlF dy byaMq vroly, lftU, mfDfxIaF, aMn gfhux vfly PlHy, pMCI, BMbIrIaF (ienHF ivcoN keI qF) iek-sfhy AuzdIaF rihMdIaF hn nhIN jF BONdy rihMdy hn. keI jMq qF sUl AuWqy cfVH ky Bvfey jFdy hn (aqy BvfAux vfly AunHF dI afvfjL qoN afnMd mfxdy hn). aMq ivc gurU nfnk sfihb PLurmFdy hn! (ies byaMq rcnf ivc) BOx vfly jIvF df vI aMq nhIN blik Auh vI byaMq hn.

(TIk iesyqrHF) pRBU jIvF ƒ (mfiek iKWcF qy ivkfrF dIaF) jLMjIrF ivc jWkV ky BvfAuNdf hY, hryk jIv afpxy kIqy krmF dy sMskfrF anusfr hr smyN nc irhf hY. (mfieaf dy bMDnf ivcPLsy ieh jIv) nWcx smyN qF hWsdy hn, pr qurx smyN roNdy hn. (AuNÖ vI BfvyN mfieaf dy klol hox jF Drm dy BulyKy rfsF afid dy krqb; pr sWcfeI hY ik) nWcx tWpx nfl bMdf jIvn dI iksy AuWcI avsQf qy nhIN aWpV skdf, qy nf hI jIvn dI sPlqf hI pRfpq huMdI hY.

nWcxf-kuW‘dxf (qF kyvl) mnuWKI mn dy sLOk (mnorMjx) hn. pfqsLfih PLYslf dyNdy hn ik pRBu df sWcf pRym qF kyvl AuhnF dy mn ivchI hY ijnHF dy mn ivc rWb df inrml BAu huMdf hY.2.

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ Auiz n jfhI isD n hoih- iesy hI ivsLy Aupr ipWCly slokF ‘cN kuJ ivcfr kr cuky hF. ies slok ivc gurdyv- bVy hI dlIl BrpUr ZMg aqy hor vyrvy nfl smJfAuNdy hn, rfsF afid qF kyvl mnuWK dy afpxy mn dy sLONk jF mnorMjx hI hn. pRBU pRfpqI dy rsqy qy ieh Drm krm nhIN hn. rWbI jF afqmk igafn nfl iehnF df koeI sMbMD nhIN.

ies slok dy arQF nUM smJx leI slok ivcly mjLmUn dI rPqfr nUM cfr ihisaF ivc vMzxf hY. slok ivc sPl jIvn aqy rfsDfrIaF afid dy krmkFzI asPl jIvn nUM gurdyv ny afhmxy sfhmxy rKky ies qrHf smJfieaf hY.

"vfiein cyly[[[[[sIqf rfjy rfm" qIk gurdyv iehnF rfslIlfvF, rfmlIlfvF afid dI aslIaq dws rhy hn. iehnF krmF ipCy kyvl kuJ lokF dI rojI-rotI df hI mWslf huMdf hY. ajokIaF rfm lIlfvF afid ivc asIN vyKdy hF ijvyN ajoky smyN styjF nUM lkVI dy myjLF nfl ies ZMg df bxfieaf jFdf hY ik jdoN jLor-jLor dy izwgx df nftk kIqf jFdf hY qF cot iksy nUM vI nhIN afAuNdI pr afvfjL bVy jLor dI huMdI hY qy vWzI cot lwgx df pRBfv idwqf jFdf hy. iesy qrHF ipWCly simaF ivc ieh lIlfvF kwcI imwtI qy gLrdy-DUV vflI jgHf qy KyzIaF jFdIaF sn. ijQy pfqrF nUM izwgx afid dIaF KyzF kridaF cot vI nf lwgy aqy AuWzdI DUV-imwtI qoN drsLkF nUM vwD qoN vwD pRBfvq vI kIqf jf sky.

iehnF rfsF smyN sfjL vjfAux vfly iehnF krqbF nUM krn vflIaF pfrtIaF dy lok, mulfjm huMdy hn. ies qrHF afpxy afp pRBfv ieh bx jFdf hY ijvyN mfno gurU qF nc-nc ky apxf pfrt krdy hn pr ijnHF sfjLF Aupr Auh nc rhy huMdy hn, Auh sfjL AyunHF dy cyly vjf rhy huMNdy hn. ieQy gurdyv, bVf suafdlf ivaMg krdy hn ik aslI ijLMdgI ivc qF gurU dy iesLfry Aupr cyly ny ncxf huMdf hY, iesdy Ault khy jFdy Drm dy ienHF kMmF ivc aKOqI ‘gurU’ apxy cyilaF dy qfl Aupr ncdy hn.

ies qoN agy slok df aglf Bfg hY "inrBAu inrMkfru scu nfmu[[[[[[ndrI krim lGfey pfir" qIk gurdyv AuhnF df ijkr krdy hn ijhVy ies sMsfr ivc ivcrdy, scy gurU dI isiKaf qy cldy hn aqy apxI jIvn rUpI rfq nUM suafdlI bxf lYNdy hn Bfv afpxf mnuWKf jnm sPLl kr lYNdy hn.

AupRMq pfqsLfih ies slok dy qIjy ihsy "kolU crKf ckI cku[[[[[[[[Auiz n jfhI isD n hoih" ivc kuJ jV (byjfn) aqy kuJ jIvDfrIaF df vrnx krdy, AuhnF dI qulnf ienHF rfslIlfvF afid dy kMmF nfl krdy hn. dsdy hn jykr ncx kudx nfl hI pRBU pRfpqI ho skdI hovy qF pRBU dI rcnf ivc ncx-kudx df ckr qF hr smyN afp muhfry cl irhf hY. ieQoN qIk ik Kud mnuWK vI hr smyN mfiek iKcF dI pkV ‘c, apxy hI krmF-sMskfrF dy gyV ivc Pisaf hoieaf nc irhf hY.

slok dy aMqm Bfv cOQy ihsy "nic nic hsih[[[[[[[ ijnÙ min BAu iqnÙf min BfAu" ivc gurdyv ‘ncx-kudx vflI’ aqy ‘pRBU dI rjf c clx dy suBfAu vflI’ dohF rihxIaf df mukfblf krdy hoey PYslf idMdy hn ik ijhVy lok ncx-tpx vfly sMsfrk rsF-suafdF qy krmkFzF ivchI apxy jIvn df kImqI smF Kqm kr idMdy hn. apxy afp nUM iesqoN surKrU nhIN kr skdy aMq sMsfr qoNN roNdy hoey hI jFdy hn. ncx-tpx nfl, jIvn sPl nhI ho skdf, ieh qF mnorMjn df kyvl iek sfDn hI hY. jIvn dI sPLlqf nfl iehnF kMmF df koeI sMbMD nhI. gurdyv PYslf dyNdy hn ik kyvl AuhI mnuWK jo krqy dI rjLf ivc cldy aqy Ausdy inrml BAu ivc jIvn bqIq krdy hn, apxf jIvn sPlf kr lYNdy hn.

2[ ijnÙ min BAu iqnÙf min BfAu- iDafn rhy! ijs mnuWK dy suBfAu ivc krqy df inrml BAu hY, AusdI krnI apxy afp hI suikRq krxI ho jFdI hY. Ausdy mn ivcoN sMsfrk zr-sihm apxy afp Kqm ho jFdy hn. ajyhy mnuWK dI afqmf blvfn ho jFdI hY. ies qrHF ijs mnuWK df suBfAu kyvl krqy dy inrml BAu ivc jIAUx krky AusdI rjLf ‘qy pRBU siqkfr vflf ho jFdf hY, Aus qy sMsfrk Auqfr cVHfv, cotF-pRfpqIaF afpxf cMgf-mfVf asr nhI pf skdIaF, ajyhy jIvn ivc itkfa dI avsQf bxI rihMdI hY.

pAuVI ] nfAu qyrf inrMkfru hY nfie lieaY nrik n jfeIaY ] jIAu ipMzu sBu iqs df dy KfjY afiK gvfeIaY ] jy loVih cMgf afpxf kir puMnhu nIcu sdfeIaY ] jy jrvfxf prhrY jru vys krydI afeIaY ] ko rhY n BrIaY pfeIaY ] 5 ] (465)

pd arQ: nfAu- (hy pRBu) ieh qyrI isPLq hY ik. inrMkfr- rUp rMg qoN inafrf aqy mfieaf qoN inrlyp sdf iQWr rihx vflf. nfie lieaY- jykr (qyrf) guxgfx krIey qF. nrik- jnm mrx dy gyVH ivc. nrik n jfeIaY- jnm-mrx dy gyVH ivc nhI peIdf. jIA- jIvn. ipMzu- srIr. iqs df- Aus (krqy) df. Kfjy- Kfj, Kurfk, Aus dIaF byaMq dfqF. afiK gvfeIaY- Aus bfry kihxf hI byarQ jqn hY, ibafinaf nhIN jf skdf, ikMnIaF dfqF Auh dy irhf hY aMq nhIN pfieaf jf skdf. loVih- qUµ loVdf hYN, qUµ cfhMudf hYN. cMgf afpxf-apxy jIvn dI sMBfl. kir puMnhu- BilafeI kr ky, prAupkfr dy kMm krky. nIcu sdfeIaY- (Aus cMgy kMm nUM) pRBu dI rjLf ivc hoieaf jfx, mMn ky cl ik Aus kMm dy krx jog mYN nhIN sI ieh qF krqfr ny afp hI krvf idqf hY. jrvfxf- blvfn. jru- buZypf. prhrY- DWky dyNdf hY, prF krxf cfhMudf hY. vys krydI- rUp Dfr Dfr ky. afeIaY-(buZypf) af irhf hY. BrIaY pfeIaY- jdoN pfeI BrI jFdI hY, jdoN suafs pUry ho jFdy hn.5.

arQ: (hy pRBU!) ieh qyrI (vWzI) isPLq hY ik qUM rUp rMg qoN inafrf mfieaf qoN inrlyp aqy sdf iQWr rihx vflf (inrMkfr) hNY. qyry guxF nUM gfAux vflf iensfn kdy jnm-mrx dy gyVH ivc nhI pYNdf.

ieh ijMd aqy srIr sB pRBU df hI (idWqf hoieaf) hY. Auh kfidr (jIvF ƒ) Kfx vfsqy (Bojn aqy sfrIaF dfqF) dyNdf hY, (ikMnIaF ku dfqF dyNdf hY) ieh aMdfjLf lfAuxf ivarQ hY Bfv ieh aMdfjLf lfieaf hI nhIN jf skdf.

aY jIv! jy qUµ afpxI BlfeI cfhuMdf hYN, qF cMgf kMm kr ky BI (Aus kMm nUM) pRBu dI rjLf ivc ho igaf jfx Bfv jy kr krqf afp Auh cMgf kMm nf krvfAuNdf aqy iesdf ieh mfx qYnUM nf dyNdf qF qUM afp Aus dy krx jog nhIN sI.

jy (koeI mnuWK) buZypy ƒ pry htfAuxf cfhy Bfv-buZypy qoN bcxf cfhy, (qF ieh jqn PLjLUl hY ikAuNik) buZypf qF rUp Dfr Dfr ky af hI jFdf hY. jdoN suafs pUry ho jFdy hn, qF koeI jIv ieWQy nhIN rih skdf.5.

gurmiq ivcfr drsLn- 1[nfie lieaY nrik n jfeIaY- gurmiq, bRfhmxI ivsLvfsF vfly iksy vI nrk-surg, hYvn-hYl jF bihsLq-dojLK dI hoNd ivc ivsLvfs nhIN rKdI. gurmiq anusfr nrk dy arQ hn asPl mnuWKf jIvn. mnuWKf jnm lYx qoN bfd iPLr qoN jUnF dy gyVH ivc pY jfxf. srIr iqafgx qoN bfd asPLlL mnuWK, pRBu ivc aByd nhIN huMdy aqy muV jnm-mrn dy gyVH ivc hI pY jFdy hn. ieh vI krqfr hI jfxdf hY ik Auh iks nUM muV qoN ikhVIaf jUnF ivc Gumf irhf huMdf hY. ieQy pfqsLfih spsLt krdy hn ik ijhVy jIv, mnuWKf jnm dI amulqf nUM smJ ky, iesdy mWksd nUM pCfx, AusdI isPLq-slfh nfl juV jFdy hn, pRBu ivc hI aByd ho jFdy hn. iPLr qoN bfr bfr dy jnm-mrx dy gyVH ivc nhIN pYNdy.

2[ ko rhY n BrIaY pfeIaY-ajoky smyN nfp qol dy pYmfinaf leI mxF, syrF jF CtFkF, pOzF, aONsF qoN bfd kuieMtl, iklo qy gRfm afid af gey hn. iesy qrHF pihly smyN vsqF dy qol df sfDn pVOpI, kuWpf aqy pfeI’ huMdy sn. ajoky smyN df lgBg 450 gfRm dI Aus smyN dI iek pVopI, cfr (dusyrI) df iek kuWpf aqy cfr kuWpy Bfv aWT syr dI iek ‘pfeI’ huMdI sI.

ijvyN qWkVI ivc qolI jf cukI vsq ny qkVI dy pWly ivc nhIN pey rihxf huMdf iesyqrHF pfeI ivc BrI-nfpI vWsq qoN bfd pfeI nUM Aultf ky KflI kr dyxf XkInI huMdf sI. gurU sfihb ieQy Ausy imsfl nUM dyky smJFdy hn ik TIk iesy qrHF jdoN jIv dy suafs pug jFdy hn jF suafsF rUpI AusdI pfeI Br jFdI hY qF Ausny srIr nUM iqafgxf avsL hI huMdf hY Bfv jIvn df aMq ho jfxf hY.

3[ "jy jrvfxf prhrY jru vys krydI afeIaY"- iehnF pMkqIaF ivwc ies mhfn gurmiq isDFq nUM pRgt kIqf igaf hY ik ijhVy mnuwK jrvfxf (jr+ afvrx) aQvf buZfpy nUM rMgdy hn aqy iesqrHF buZfpy nUM Dwky dyx df jqn krdy hoey sdf juafn rihx df nftk krdy hn; drasl Auh apxy afp nUM hI DoKf dyNdy hn. buZfpf qF rUp Dfr-Dfr ky af hI jFdf hY aqy smF puWg jfx qy mnuwK nUM srIr Cwzxf hI pYNdf hY.

kuJ lok apxy vflF nUM KLjfb qy zfeI afid nfl rMgdy hn. bIbIaF pfAUzr krImF afid jF dUjy sfDnF dI loV qoN vWD vrqoN krky buuZfpy nUM CupfAux df jqn krdIaF hn. iksy hWd qIk smfj ivc afpxy afp nUM bxfey rKxf hor gl hY aqy jrUrI vI hY pr hr smyN ieh ZMg AulIkxy ik mYN kdy buWZf jF buZI hI njLr nf afvF. kysF ivc smyN nfl icWty afAuxy sLurU ho jFdy hn qF AunHF nUM cux-cux ky kWZxf jF rMgxf-ies nUM mnuWKI mn dI kmjorI ds ky pfqsLfih ny sucyq kIqf hY. afiKr buZfpf qF roikaf nhIN jf skdf, Ausny qF rUp Dfr-Dfr ky af hI jfxf hY. qFqy mnuWK ijhVf smF ienHF vfDU socxIaF afzMbrF qy ivarQ krdf hY, cfhIdf hY ik AunHF kImqI suafsF nUM krqy dI Xfd, isPLq slfh jF siqsMg ivc bqIq kry.

pAuVI aqy slokF dI afpsI sFJ- mnuWKf jnm bVf kImqI hY aqy pRBU dI isPq sflfh ivc lfky ies dI scfeI nUM smJxf qy sMBfl krnI hY. rfm- lIlfvF-rfslIlfvF aqy hor imQy Drm krm, jF nWcx-tWpx dy kMm, mn ivclI itkfa dI avsQf nUM Kqm krdy hn. hr smyN srIr dI tIp-tfp aMq iksy kMm nhIN afAuNdI. loV qoN vWD mnorjn vI mMn aqy jIvn ivc AuKfV pYdf krdy hn. mnuWKf jIvn by-mWksd nhIN, loV hY iesdI aslIaq nUM pCfnx dI.5.

slok mÚ 1 ] muslmfnf isPiq srIaiq piV piV krih bIcfru ] bMdy sy ij pvih ivic bMdI vyKx kAu dIdfru ] ihMdU sflfhI sflfhin drsin rUip apfru ] qIriQ nfvih arcf pUjf agr vfsu bhkfru ] jogI suMin iDafvinÙ jyqy alK nfmu krqfru ] sUKm mUriq nfmu inrMjn kfieaf kf afkfru ] sqIaf min sMqoKu AupjY dyxY kY vIcfir ] dy dy mMgih shsf gUxf soB kry sMsfru ] corf jfrf qY kUiVafrf Kfrfbf vykfr ] ieik hodf Kfie clih aYQfAU iqnf BI kfeI kfr ] jil Qil jIaf purIaf loaf afkfrf afkfr ] Eie ij afKih su qUMhY jfxih iqnf iB qyrI sfr ] nfnk Bgqf BuK sflfhxu scu nfmu afDfru ] sdf anµid rhih idnu rfqI guxvMiqaf pf Cfru ] 1 ] (465-66)

pd arQ: isPiq- vizafeI. srIaiq- sLrh anusfr. piV piV krih bIcfr- kyvl sLrh dI bMdsL ivcrihn nUM hI muslmfn hoxf ivcfrdy hn Bfv ikhVf muslmfn cMgf muslmfn hY aqy ikhVf mfVf, muslmfnF df sfrf jLor iesy hI gl qy lg irhf hY ik kOx sLrh dy muqfbk cldf hY qy kOx nhIN. bMdy sy-(muslmfn ieh mMndy hn ik) bMdy (cMgy muslmfn) AuhI hn. bMdI-bMdsL (sLrh dI bMdsL) ivc. sflfhI- slfhun jog hrI. sflfhin- slfhuMdy hn. sflfhI sflfhin-slfhun jog hrI nUM slfhuMdy hn. drsn- sLfsqr, 6 sLfsqrF rfhIN. rUip- suMdr. apfru- byaMq akflpurKu. qIriQ-qIrQF AuWqy. arcf pUjf- afdr siqkfr, pUjf krnI. agrvfsu- cMdn afid dI KusLbU. bhkfru- mihk, KusLbU (sugMDIaF). sMuin- sMun avsQf ivc, aPur avsQf ivc. sUKm mUriq nfmu inrMjx-rWb df ajyhf alK (nf dyiKaf jf skx vflf) sUKm srUp ijhVf ienHF sQUl ieMdiraF nfl nhIN vyiKaf jf skdf. inrMjx- mfieaf qoN inrlyp. kfieaf- srIr. sqI- dfnI mnuWK. dyxY ky vIcfir- (iksy ƒ kuJ) dyx dy iKLafl nfl, dfn dyx dy iKafl nfl. sMqoKu-qsWlI, KusLI, Auqsfh. shsf gUxf-(apxy idWqy hoey dfn nfloN) hjLfr guxf (vWD). jfrf-pr iesq®I jF pr purK gfmI hoxf, ivWBcfrI lok. qY-aqy. kUiVafrf-JUT bolx vfly, nfsLvfn sMsfr dI aYso-iesLrq ivc zuWby hoey. Krfb -BYVy, smfj ivc KrfbIaf krn vfly. vykfr- mMd krmI. ieik- keI mnuWK. hodf-kol hMudI vWsq, pihlF qoN kIqI hoeI kmfeI. aY QfA- eyQoN, iesy jgq qoN. Kfie clih-Kf ky qur pYNdy hn, mukf ky cly jFdy hn. iqnf iB -AuhnF ƒ vI. kfeI kfr- koeI n koeI syvf. jil- jl ivc. jIaf- jIv hI jIv. loa -sMpUrx rcnf. afkfrf afkfr-sfry id®sLtmfx bRihmMzF dy. Eie-Auh sfry jIv. ij-jo kuJ. afKih- afKdy hn. qUµ hY-(hy pRBU!) qUµ hI. sfr- bl, qfkq, afsrf. Bgqf- pRBu rMg ivcrMgy hoey. BuK sflfhx-(qyrI isPLiq sflfh dI BuK. afDfru- afsrf. pf Cfru-pYrF dI KLfk.1.

arQ: muslmfnF ƒ sLrh dI vizafeI (hI sB qoN vWD cMgI lgdI hY. Auh sLrh ƒ pVH pVH ky iehI ivcfrdy hn ik ijhVy mnuWK (sLrh dI) bMdsL ivc pYNdy hn, kyvl AuhI rWb dy bMdy hn aqy AunHF nUM hI rWb df dIdfr huMdf hY.

ihMdU sLfsqRF duafrf hI Aus sflfhux-jog suMdr qy byaMq hrI ƒ slfhMudy hn (Bfv ihMdUaF dy pRBu bfry ivcfr krn df dfierf inrol sLfsqRF dy afDfr qy idqI krmkFzI ivcfrDfrf hI hY. iesy leI Auh lok) qIrQF qy nHfAuNdy, (mUrqIaF-TfkurF agy) Bytf qy nYvyNdf cVHfAuNdy iPLr (ienHF hI mUrqIaF dI pUjf leI) cMdn afidk sugMDIaF vfly pdfrQ vrqdy hn.

jogI lok (jMglF-phfVF afid vfly invykly sQfnF qy jf ky) suMn smfDIaF lf ky krqfr ƒ iDafAuNdy hn. ‘alK, alK’ krky Aus df nfm Aucfrdy hn. (AuhnF dy mq anusfr ijs df iDafn Auh apxI smfDI ivclFdy hn Auh) sUKm srUp vflf hY (inrfkfr jF arUp ibnf nhIN pr iesdy nfl hI Auh ieh ivsLvfs vI rKdy hn ik) Aus Auqy mfieaf df pRBfv nhIN pY skdf aqy ieh sfrf afkfr (jgq) Ausy df hI srIr (kfieaF) hY.

(sLfsqRF dI nIqI anusfr jo lok dfn-puMn afid krmF ivcrqy hoey) dfnI huMdy hn jdoN Auh (iksy loVvMd ƒ) kuJ dyx dI ivcfr krdy hn; qF AuhnF dy mn ivc KLusLI huMdI hY. ikAuNik loVvMdf ƒ) dy ky (Auh mn hI mn ivsLvfs rKdy hn ik ieh idWqf dfn AunHF nUM pRlok ivc) hjLfr guxf hoky imlygf. (AunHF nUM ieh KusLI vI huMdI hY ik) jgq (AunHF rfhIN kIqy dfn leI) AunHF dI vfh! vfh! vI krygf.

(iesyqrHF jgq ‘c) byaMq cor, pr-iesq®I jF pr-purK gfmI, JUTy, BYVy qy ivkfrI-ivWBcfrI BI hn, jo (ajyhy nIc krmF nUM kr-kr ky apxI) ipClI kmfeI ƒ vI mukf ky sMsfr qoN KflI hQ jFNdy hn (pr ieh sfry vI qF krqfr dy hI rMg hn) AunHF ƒ BI (Ausy ny hI) koeI ieho ijhI kfr sONpI hoeI hY (qfik AunHF nUM Ausny iksy ZMg kurfhy hI pfAuxf sI).

jl ivc rihx vfly, DrqI qy vfsI, byaMq purIaF, lokF aqy bRihmMzF dy jIv (hy akflpurKu!) Auuh sfry jo vI afKdy hn Auh sB qUµ afp hI jfxdf hYN, AuhnF ƒ vI qyrf hI afsrf hY .

(iesqrHF slok dy aMq ivcgurU nfnk pfqsLfih PLYslf dyNdy hoey PLurmFdy hn) "hy pRBu! qyry rMg ivc rMgy hoieaF (Bgq jnF) ƒ kyvl qyrI isPLiq-sflfh dI hI BuWK huMdI hY. hrI df sdf atWl rihx vflf nfmnf hI AuhnF df jIvn afsrf huMdf hY. Auh idn-rfq anMd ivc rihMdy hn aqy apxy afp nUM pRBu dy guxgfx krn vfilaF dy crxF dI Kfk bxy rihxf hI locdy hn Bfv sdf pRBu ipafiraF dI hI sMgq dy ieCuk huMdy hn.1.

gurmiq ivcfr drsLn: 1[ bfhrI krm aqy rWbI Drm-ies slok rfhI gurdyv ny ielfhI Drm ivc rMgy hoey jIAuiVaF dI pCfx krvfeI hY. bhuqy lok Drm dy EprI srUp nUM hI Drm smJ ky apxI sfrI Aumr Drm dy Auqny hI dfiery ivc Psy rih jFdy hn. ies qrHF Auh jLfihrf DrmI hox dy bfvjUd, Aumr Br ielfhI Drm dy nyVy vI nhIN puj skdy. iesqoN vzI gl ieh ik bhuqy pRclq DrmF ivcqF rWbI Drm qIk phuMc hY hI nhIN aqy jykr hY vI qF nF mfqr hI hY.

2[ gurbfxI arQ nIXm qy Jfq-gurbfxI ƒ ghu nfl pVH ky ivcfrn vfly sWjx jfxdy hn ik jdoN siqgurU jI anmqF bfry koeI ivcfr dyNdy hn, qF pihlF afp AuhnF mqF dy hI iKafl nuM pysL krdy hn, Aus ivc apxy vloN Aukf imlfvt jF vfDf-Gftf nhIN krdy. iPLr aMq ivc afpxf mq pysL krdy hn. iehI inXm ies hWQly slok ivc vI cl irhf hY.

ies slok dIaF hryk do-do quWkF ƒ ghu nfl vyiKaf jfvy, qF sfPL prgt hMudf hY ik ieQy nMbrvfr ieslfm, ihMdU, jog mWq iPLr dfnI ‘qy ivkfrI lokF sMbMDI, gurU sfihb afpxy iKLafl dWs rhy hn. suqy hI idWsdf hY ik iehnF sBnF df ijLkr kr ky gurU sfihb apxf sFJf iKafl vI aKLIr qy dWsxgy. ies leI iksy vI do qukF ivcoN pihlI ƒ ieslfm, ihMdU, jog mWq, dfnIaF, ivkfrIaF afid sMbMDI dWsky iPLr Ausy dI hI aglI pMkqI ƒ gurmiq df isDFq dWsxf vzI Bul hY. ikAuNik ieh kt-vZ vflf nIXm bWJvIaF do-do quWkF ivc ikqy vI nhIN vriqaf igaf.

3[ "nfnk Bgqf BuK sflfhxu"- cUMik asl ‘vfr’ inrIaF pAuVIaF hI hY. hryk pAuVI nfl ZuWkvyN slok, gurU pMcm pfqsLfih ny afp joVy hn. jdoN ies pAuVI dy Bfv ƒ ghu nfl ivcfro qF BI "Auqmu eyhu bIcfru hY ijin scy isAu icq lfieaf ] jg jIvnu dfqf pfieaf" vflf isDFq hI slok dIaF aMqlIaF quWkF "nfnk Bgqf BuK sflfhxu scu nfmu afDfru ] sdf anMd rhih idnu rfqI guxvMiqaf pf Cfru" ivcoN vI spWsLt huMdf hY. hux iesy inXm nUM smJx qoN bfd sMpUrx slok dy arQF nUM smJx ivc idWkq nhIN afeygI.

4[ muslmfnf isPiq srIaiq- slok dIaF do-do pMkqIaF vfly AupRokq nIXm dy afDfr qy hWQly slok nUM ivcfrIey qF gl pUrI qrHF spsLt ho jfvygI. pihlIaF do pMkqIaF anusfr pfqsLfih gl krdy hn ieslfm mq dI. muslmfnf ivc ijLafdf jor kyvl sLrHf dI bMdsL qy hI huMdf hY pr sWcy ielfhI Drm nUM ZUMzx aqy Aus qIk phuMcx leI qf jqn qy imhnq dI loV hY. sLrh dI bMdsL qF kyvl muslmfn dI pihcfx hY, jIvn dI gwl qF afieqF qoN arMB hoxI hY, Aus qoN AurF nhIN. ieQy gurdyv dsdy hn ik muslmfn kyvl AunHF nUM hI muslmfn mMndy hn jo sLrh dI bMdsL ivc cldy hn, jdik muslmfnI jIvn dI qF gl hI Bulf cuky hn.

5[ ihMdU sflfhI sflfhin- ihMdU Cy sLfsqRF ivc dsy krm-kFzF ivc hI AulJy rih jFdy hn. iesy nUM Auh apxf DrmI hoxf mMn rhy hn. iksy smyN tWlIaF vjf lYxIaF, vrq rK lYxy, ivsLysL sQfnF qy pujky iesLnfn qy dfn puMn, imwQy ZMg nfl mUrqIaF dI pUjf-arcf sugMDIaF df syvn kr lYxf. iehI rih cukf hY AunHF df DrmI hoxf. gurdyv PLurmFdy hn ik ieQy qF pRBu dI isPLq slfh jF krqy dI soJI vflI koeI gl hI bfkI nhIN. ienHF df sfrf jIvn hI kyvl krmkFzF Aupr KVf hY.

6[ jogI suMin iDafvinÙ jyqy- jogI phfVF dIaF kuMdrF, jMglf afid ivc jf ky suMn smfDIaf lfNdy hn. ienHF suMn smfDIaF leI Auh vD qoN vD sLrfb df syvn vI krdy hn. ijs nfl sLrfb dI byhosLI ivc vI AunHF dy mUho alK-alK df rwtx hI cldf rvyy. iesyqrHF iBiKaf mMgx smyN vI alK-alK dI rWt hI lFdy hn. pr ajyhy rWtx jF suMn smfDIaF nfl krqy dI isPLq-slfh vflI sFJ nhIN bx skdI ijsqoN AunHF dy jIvn aMdr krqy dy gux pRvysL kr skx aqy jIvn Aucyrf ‘qy sdfcfrI bx sky.AunHF kol vI ajyhf koeI Audm nhIN.

7[ sqIaf min sMqoKu AupjY- gl afAuNdI hY dfnI lokF dI. ieh lok iesy ivsLvfs ivc dfn dyx dI dOV ivc rihMdy hn ikAuNik sLfsqRF ivc AunHF nUM XkIn idqf igaf hY ik AunHF rfhIN idqf dfn, pRlok ivc AunHF nUM iek df hjfr ho ky imlygf. iPLr ieMnf hI nhIN blik ies sMsfr ivc vI AuhnF dI vfh-vfh hovygI ik amukf mnuWK bVf dfnI hY. ieMnf krky vI AunHF df afpxy jIvn dI sMBfl vfly pfsy koeI Audm nhIM blik ieh kfrj qF hAumY qy Pokt ivsLvfsF qy hI aDfrq hY.

8[ corf jfrf qY kUiVafrf- iesyqrHF rMg ibrMgy sMsfr ivc Auh vI hn ‘jo KfE-pIE qy aYsL kro’ dI ijMdgI ivc hI zuwby rihMdy hn jF ivWBcfr, TWgIaF, PLryb, dUijaF nfl jLulm-DWky vfly pfsy muVy rihMdy hn. pfqsLfih PLurmFdy hn ajyhy lok qF Aultf afpxI ipClI kmfeI vI mukfeI jf rhy huMdy hn. jIvn dI sMBfl vflI gl ieQy vI nhI.

9[ KMzy dI pfhul aqy anmq- spsLt hoieaf ik jIvn sMBfl vfly pfisAuN Auprly krmF ivc Psky, muslmfn, ihMdU, jogI, dfnI qy ivBcfrI sfry hI aigafnI hn qy kurfhy pey hn. gurbfxI isiKaf rfhIN gurdyv ny mnuWK nUM jIvn dI sMBfl leI jo jIvn-jfc vflf Auqm mfrg bKisLaf hY, ieh inrol ielfhI mfrg qy Drm hY. ijAuN-ijAuN gurbfxI nUM ghu nfl ivcfro, afp muhfry spsLt huMdf jFdf hY ik gurbfxI isiKaf rfhIN gurdyv ny sdIvI qy srbdysLI mnuWKI isDFqF nUM hI Aujfgr kIqf hY. ieh isDFq ibnf ivWqkrf jfq-vrx, rMg-nsl-ilMg-Aumr-–dysL sfrI mfnvqf Aupr ieko jhy lfgU huMdy hn.

imsfl vjoN, muslmfnF pRqI pihlIaF do pMkqIaF ivc pfqsLfih df PLurmfn aqy iesy qrHF bfkI slok nUM vI ghu nfl ivcfiraF spsLt ho jFdf hY ik Drm kyvl bfhr dy idKfvy jF pRgtfvy df nF nhIN. sfnUM isK aKvfAux vfilaF nUM vI spsLt ho jfxf cfhIdf hY ik pMj kkfr Dfrn kr ley pr jdoN qIk sfzy kol gurbfxI isiKaf anusfr jIvn nhIN, pfqsLfih dy mfpdMz anusfr asIN vI gurU ky isWK nhIN ho skdy. ieQy vI iehI isDFq hY ik bfhrI pMj kkfrF dy nfl sfzI jIvn rihxI-krxI-ivhfr ivcvI gurbfxI isiKaf vflf jIvn hovy.

‘KMzy dI pfhul’ df mWqlb vI iehI hY jIvn nUM gurbfxI isiKaf anusfr clfAux df pRx. afiKr gurdyv ny muslmfnF nUM vI qF iehI AulHfmf idqf hY ik Auh sLrHf dI bMdsL qIk hI rih gey hn aqy ielfhI Drm vl vDx dI loV hI Bul cuky hn. qF iPLr gurU pfqsLfih kol isWK aKvfAux vfilaF leI vI mfpdMz iehI hY dUjf nhI Bfv ‘gurbfxI dI isiKaf dy dfiery ivc jIvn nUM iqafr krnf. afiKr smucI gurbfxI rcnf ivc swcy Drm dI iehI qsvIr qF pysL kIqI hY.6.

mÚ 1 ] imtI muslmfn kI pyVY peI kuimÙafr ] GiV BFzy ietf kIaf jldI kry pukfr ] jil jil rovY bpuVI JiV JiV pvih aMigafr ] nfnk ijin krqY kfrxu kIaf so jfxY krqfru ] 2 ] (466)

pd arQ- pyVY peI kuimÙafr-kuimafr dy vWs pY geI. kIaf- bxfeIaF. kry pukfr-(Auh imWtI mfno) pukfr krdI hY. jil jil-sV sV ky, sVdI hoeI. pvih-(BuMÖy) izWgdy hn. ijin krqY-ijs akflpurKu ny. kfrx- ies jgq dI Kyz bxfeI hY .2.

arQ-(muslmfn ivsLvfs krdy hn ik mrn qoN bfd ijnHF df srIr sfV idqf jFdf hY, Auh sdf leI dojLk Bfv nrk dI aWg ivc hI sVdf rihMdf hY. ies leI srIr nUM sfVxf nhIN, dPLnfAuxf hY. ikAuNik ikafmq Bfv prlo dy idn ienHF rUhF ny alHf qflf dI drgfh ivc AuTxf huMdf hY aqy ienHF df inbyVf AuQy hI huMdf hY. iesdy Ault keI vfrI muslmfnF dIaF kWbrF vfly QF dI imWtI, ijWQy muslmfnF dy murdy dPLnfey jFdy hn, kuimHafrF dy vs pY jFdI hY.

kbrF dI ieh imWtI vD cIkxI hox kfrx) kuimafr, Ausy imWtI qoN apxy ieWtF-BFzy bxfAuNdy hn). (ies qrHF jdoN ieh kWbrF dI ) imWtI kuimafr dy vWs pY jFdI hY qF kuimafr Aus imWtI qoN BFzy, ieWtF afid iqafr krdf hY. (aMq ijs aWg bcfAux leI, srIr nUM sfVx dI bjfey dPLnf idWqf sI, BWTI qy afvy ivc pY ky Ausy imWtI nUM iPLr sVx dI hI nObq af jFdI hY. qFqy) sVdI hoeI Auh srIr dI imWtI mfno pukfr kr rhI huMdI hY. (sV rhI Aus imtI coN ijhVy) cMigafVy Auz-Auz ky izgdy hn mfno iek qrIky Auh imtI hI ro rhI huMdI hY. Aus ivcoN ieh cMigafVy mfno aQrU JWV JWV ky izgdy hn.

(ies qrHF rUpk alMkfr bMn ky gurdyv sc dI gl nUM bVy blik BrpUr ZMg nfl smJFdy hn ik murdf srIr dy sfVx jF dWbx nfl injfq jF dojLk df sMbMD nhIN huMdf. drasl ijs krqfr ny jgq dI Kyz rcI hY) asl Byd ƒ) Auh afp hI jfxdf hY ik Aus murdf ho cuky srIr ivcoN jIv ikWQy igaf hY?.2.

gurmiq ivcfr drsLn: 1["so jfxY krqfru"- jIvfqmf srIr CWz jfey qF srIr ƒ dWbx, sfVn, bhfAux jF lfvfrs kuqy-igJF dI Kurfk bx jfx dI iksy vI ikiraf df jIvfqmf nfl koeI sMbMD nhIN huMdf. iPLr vI iBMn-iBMn Dfrmk ivsLvfsF aDIn, lokfeI keI ZMgF nfl gumrfh hoeI peI hY. muslmfnF nUM ivsLvfs idqf hY ik mrnoN bfd srIr nUM dPnfAuxf jrUrI hY. srIr nfs nhIN hoxf cfhIdf ikAuNik ikafmq dy idn Ausny alHf-qflf dI drgfh ivc pysL hoxf hY. AuWQy muhMmd sfihb qF hI iksy dI hfmI Brxgy, kOx AunHF df murId sI ‘qy kOx nhIN, jykr srIr kfiem hovygf. jykr srIr hI sfV idqf qF ieh sMBv nhIN rvygf. ihMdUaF nUM ivsLvfs idqf hY ik mrno bfd srIr df sskfr krky hzIaF (PulF-asQIaF) nUM gMgf ivc ivsrjq krnf jrUrI hY, nhI qF jIv dI muWkqI sMBv nhIN.

gurbfxI anusfr ieh dovyN ivsLvfs PLokt hn. imrqk srIr dI sMBfl jF lfprvfhI nfl, jIvfqmf dy kilafx df Aukf sMbMD nhIN. srIr ivc huMidaF ‘qy bfd ivc vI jIvfqmf kyvl pRBU dy hukm ivc hI ivWcrdI hY. isvfey krqfr dy koeI nhIN jfxdf ik srIr Cwzx bfd jIvfqmf ikwQy geI hY. PYslf hY "iek dJih iek dbIaih ieknf kuqy Kfih ] ieik pfxI ivic AustIaih ieik BI iPir hsix pfih ] nfnk eyv n jfpeI ikQY jfie smfih (pM:648). jIvfqmf krqy ivc smf geI hY jF jUnF ivc BWtk rhI hY, ajyhI jfxkfrI dy dfavy jF mOq qoN bfd jIv dy rsqy dy dfavy, kyvl lokfeI nUM gumrfh krn dIaF gwlF qy lut-Ksuwt hI huMdf hY.

2[ "GiV BFzy ietf kIaf jldI kry pukfr"- hWQly slok rfhIN gurdyv ny muslmfnF dy dPnfAux vfly ivsLvfs df KMzx bVy rock ZMg nfl kIqf hY. kWbrF dI imtI ijLafdf cIkxI hox krky kuimHafrF nUM vDyry cMgI lgdI hY ikAuNik BFzy ietF bnfAux leI vDIaf huMdI hY. muslmfn srIr nUM kyvl ies vfsqy nhIN PUkdy ik srIr ikafmq dy idn murdf AuTygf. iesdy Ault jykr kuJ smyN bfd Aus jgHf nUM Koidaf jfvy qF Auh srIr kWbr dI imtI hI bx cukf huMdf hY. kuimHafr dy vWs pY jfx qy qF kWbr vflf Auh srIr sVx qoN vI nhIN bcdf. iPr vI aijhy ivsLvfsF nUM apxy aMdr leI lokfeI, afpo ivc pfVy pfeI rKdI hY.

3[ "ieknf kuqy Kfih"- ivcfrx df ivsLf hY ik anykF vfrI lokF dIaF mOqF iksy juWD BUmI, quPLfn-Bucfl, iksy hor kuWdrqI afPLq jF kqlo-gfrq smyN huMdI hY. ajyhy hflfqF ivc mrn vfly lgBg iBMn iBMn Dfrmk ivsLvfsF dy lok huMdy hn. bhuqf krky AunHF dIaF lfsLF dI sMBfl vI nhIN huMdI aqy lfvfirs hI rih jFdy hn. gurbfxI anusfr AunHF dI hflq "ieknf kuqy Kfih" vflI hI huMdI hY. qF qy vWK vWK ivsLvfsF anusfr AunHF ivcoN nf hI dPLnfey gey aqy nf hI AunHF dIaF asQIaF gMgf-pRXfg hI pujIaF. qFqy aslIaq Auh nhIN jo ienHF Dfrmk akIidaF ivcidqI geI hY blik Auh hY jo gurbfxI df PLurmfn hY "nfnk eyv n jfpeI ikQY jfie smfih" jF "nfnk ijin krqY kfrxu kIaf so jfxY krqfru". drasl ieh ivsLf hI "ijin scy isAu icqu lfieaf ] jg jIvnu dfqf pfieaf" Bfv jINdy jIa df hY, hI mrx qoN bfd df nhIN. ikAuNik jIvn dI sMBfl aqy pRBu imlfp leI hI qF mnuWKf srIr pRfpq hoieaf hY.

pAuVI ] ibnu siqgur iknY n pfieE ibnu siqgur iknY n pfieaf ] siqgur ivic afpu riKEnu kir prgtu afiK suxfieaf ] siqgur imilaY sdf mukqu hY ijin ivchu mohu cukfieaf ] Auqmu eyhu bIcfru hY ijin scy isAu icqu lfieaf ] jgjIvnu dfqf pfieaf ] 6 ] (466)

not: ‘pfieE’ dy arQ ipWCly smyN (Past tense) ivc ‘pfieaf’ qy ‘pfieaf’ dy arQ krny ik hux (At present) pfieaf’ ivafkrx anusfr asLuwD hn. pfieE qy pfieaf dovyN hI BUq kfl hn, dohF df ieko hI arQ hY. (vyKo ‘gurbfxI ivafkrx’ pRoPLysr sfihb isMG jI). do vfrI Auho gwl afKx nfl ies iKLafl AuWqy jLor idwqf hY ik gurU qoN ibnf iksy ƒ rwb nhIN imilaf.

pd arQ- siq- sdf iQr rihx vflf. siqgur- gur jo sdf iQr rihx vflf aqy jnm mrx qoN bfhr hY, ielfhI afqmk igafn. iknY- iksy ny vI. pfieE- pfieaf. riKEnu- Aus ny rWK idWqf hY. siqgur imilaY- jy (ieho ijhf) gurU iml pey. mohu- mfieaf df moh, sMsfrk iKWcF. cukfieaf- Kqm kr idWqf. mukqu- mfiek bMDnf qoN mukq. ijin- ijs (mnuWK) ny. jg jIvnu- jgq df jIvn dyx vflf, pRBu pRmfqmf.

arQ: iksy vI mnuWK ƒ (‘jg jIvnu dfqf’ akflpurKu dI pRfpqI) siqgur (sdf iQr rihx vfly gurU Bfv afqmk igafn) qoN ibnf sMBv nhIN. (sc jfxo ik) iksy mnuWK ƒ siqgur dI sLrn pYx qoN ibnf (kdy vI ‘jg jIvn dfqf’) nhIN imilaf. (ikAuNik pRBU ny) afpxy afp ƒ riKaf hI siqgurU dy aMdr hY Bfv-pRBU qF siqgurU dy aMdroN hI sfiKafq huMdf hY. (asF hux ieh scfeI sB ƒ) KulHm-KulHf afK ky suxf idqI hY. jy (ieho ijhf) gurU, ijs ny apxy aMdroN mfieaf df moh dUr kr idqf hoieaf hY, jy mnuWK ƒ iml pey qF mnuWK mfiek bMDnF qoN ajLfd (muWkq) ho jFdf hY.

(hor sfrIaF isafxpF nfloN) ieh ivcfr hI Auqm hY ik ijs mnuWK ny afpxy gurU nfl icWq joiVaf hY Bfv apxf afp sdf iQr rihx vfly gurU dI isiKaf nUM sONp idqf hY Aus ƒ jg-jIvn dfqf, akflpurKu iml ipaf hY.6.

pAuVI aqy slokF dI afpsI sFJ -akflpurKu dI soJI hoey ibnf scy rWbI Drm df mfrg gRihx nhIN kIqf jf skdf. mnuWK BfvyN anykF smJy qy mMny jFdy jLfihrf Drm krmF ivc ruJf huMdf hY aqy DrmI smiJaf jFdf hY pr mUl rUp ivc Ausdy ieh sfry krm Pokt hI huMdy hn. hAumY rihq hoky, pRBU imlfvY scy gurU dy lV lgy ibnF akflpurKu dI pRfpqI nhIN ho skdI.

slokF rfhIN vI pfqsLfih ny iehI spsLt kIqf hY ik scy Drm df sMbMD mnuWK dy afqmk jIvn nfl hY. gurdyv muslmfnF dI imsfl dy ky smJFdy hn ik sLrHf qF muslmfnF nUM AunHF dy Drm vl pRyrx leI iek rfh hY, murdy nUM dPLnfAuxf vI kyvl sLrHf dI hI gl hY. jykr muslmfn kyvl sLrHf dI jWkV qIk hI rih jFdy hn qF ies ivc kurfn sLrIPL dIaF afeIqF df kI ksUr? afqmk jIvn nUM ivsfr ky koeI vI mnuWK scf DrmI nhIN bx skdf.

ihMdUaF dI imsfl dy ky pfqsLfih smJFdy hn ik Auh sWjx gl qF krdy hn ‘sflfhI sflfh’ dI pr atk ky rih jFdy hn-Cy drsLnF qoN pRgt hoey qIrQ iesLnfn, mUrqIaF dI pUjf arcf aqy sugMDIaF qIk. jogI lok gl qF krdy hn ‘alWK inrMjn’ nfl jog dI, pr aWtk jFdy hn smfDIaF qy. iesdy leI pRvfr df iqafg krky puj jFdy hn phfVF qy jMglf dIaF kuMdrF ‘c. mnuWK cfhuMdf qF hY vWzf dfnI bnxf, pr Aus kol dfqF iksdIaF hn ieh BuWlky tur pYNdf hY hAumYY qy apxI vfh! vfh dI BuWK vfly pfsy. iesyqrHF ijvyN ieh sfry bfhroN qF DrmI njLr afAuNdy hn pr aMdro afqmk jfgRqI qoN iblkulL sKxy qy AunHF aMdr krqy dI sFJ vflI gl hY hI nhIN.

iesyqrHF ijhVy lok pRqWK hI kukrmI qy ivWBcfrI huMdy hn, ieh vI qF krqy qoN dUr apxI ipClI kmfeI hI Kqm kr rhy huMdy hn. cfhIdf qF ieh sI ik mnuWKf jnm dI aslIaq nUM pihcfxdy qy ipClI kmfeI ivc hor vfDf krdy pr huMdf hY iesdy Ault. iPLr iesy sWcfeI nUM pAuVI ivcpUrI qrHF dirV kIqf hY siqgurU qoN ibnF akflpurKu qIk puWjxf jF afqmk jIvn dI pRfpqI AuWkf hI sMBv nhIN. iPLr BfvyN sMsfrk pWDr qy bMdf DrmI hY jF ivWBcfrI, jIvn dy sWcy mfrg qoN sfry hI dUr, krqfr qoN tuwty hoey, afqmk jfgRqI qoN sKxy kurfhy pey huMdy hn.6.

(not:- asIN DMnvfdI hF igafnI sMqoK isMG jI afstRylIaf dy ijhnf ny pihlIaF iqMn pAuVIaF aqy slokF dI spYilMg icWk kIqI sI. Aus qoN bfad Auh bhuq hI awk aqy Qwk gey sn. bfkI ijqnf ku sfnUM pqf hY Auh Kud asIN afp hI icWk kIqf hY-sMpfdk)




.