. |
|
mslf ikRpfn df
1989 dI pfrlImYt dI ielYksLn ivc, jyhl ivc bYTy s[ ismrn isMG
mfn jI nUM, iswK kOm ny bVI BfrI ijq bKLsLI. srdfr jI dI ihmfieq pRfpq, XfrF dy
XfrF AumIdvfr hI ijwq gey. pr srdfr mfn jI ikRpfn dy msly qy aV gey. kfnUMnI qOr
qy srdfr jI iblkul TIk sn ik ikRpfn rwKxf iswKF df nf kyvl Dfrimk hI blik
sMivDfnk hwk vI hY pr lok sBf dy spIkr afpxI afeI qy af gey qy srdfr mfn nUM
ikRpfn smyq pfrlImYt dy aMdr nf jfx idqf igaf, qy nf hI srdfr jI shuM cuwk ky
lok sBf dy mYbr bx sky; BfvyN ik lokF ny afp nUM BfrI bhumwq nflL afpxf
numfieMdf cuixaf sI. ieh gwl vwKrI hY ik 1998 dI ielYksLn smy afp ny ieh sLrq nf
rwKI qy ielYksLn ijwq ky mYbr bx gey. BfvyN ik 1989 ivc vI[ pI[ isMG nUM iek iek
aYm[ pI[ dI loV sI qy mfn sfihb kolL awT afpxy akflI qy iqMn hor ihmfieqI mYbr
sn. qy ies qrHF afp mn mMny mihkmy vflLI vjLIrI vI pRfpq kr skdy sn pr afp ny
asUl nUM pihl idqI qy ibnf ikRpfn pfrlImYt dy aMdr nf gey.
ieh iek hor vfikaf, ijsdf eyQy afpF ijLkr krn lwgy hF, Aus
qoN 19 sfl pihlF df hY. 25 mfrc 1970 nUM, jsits gurnfm isMG jI nUM muK mMqrI dy
ahudy qoN lfh ky, srdfr pRkfsL isMG bfdl jI nUM muK mMqrI Qfipaf igaf sI. ies
krky cMzIgVH ivc isafsI srgrmIaF afm nflLoN ikqy vD sn. akflI pfrtI nUM asYNblI
kMplYks ivc imlLy hflL aMdr aksr hI pfrtI hfeI kmFz dIaF mIitgF cwldIaF rihMdIaF
sn. iek idn mIitMg ipCoN, s[ ikRpfl isMG cwk sLyrf ny, sfiraF nUM suxfky qy sMq
PLiqh isMG jI nUM sMboDn krky afiKaf, "clo sMq jI afpF asYNblI df iejlfs
vyKIey!" sMq jI ny lmkvIN ijhI ton ivc ieh sLbd Aucry, "kI jfxf
ey!" Pyr s[ ikRpfl isMG jI ny jrf hor jor pf ky ikhf, "vyKIey qF shI
afpxy muMzy ikvyN kMm krdy ny! asIN AuhnF qy njLrsfnI rwKx df afpxf hwk ikAuN
CwzIey!!" Xfd rhy ik s[ ikRpfl isMG jI nUM afm hI akflI lIzr ‘cfcf’ kih
ky sMboDn kiraf krdy sn. mflvy dy qkVy lYNz lfrz hox krky mfieaf vwloN vI sOKy
sn qy eysy mfieaf dy ‘ikRsLmy’ krky hI afp akflI lIzrF dI mohrlI kqfr ivc
rihMdy sn. 2 akqUbr 1962 nUM sMq cMnx isMG jI iehnF nUM hI hrf ky sLRomxI kmytI
dy pRDfn bxy sn. mfstr qfrf isMG jI dI lIzrI dOrfn afp aksr hI sLomxI gu[ pR[
kmytI dy, sInIar mIq pRDfn, aYkitMg pRDfn qy pRDfn dy ahuidaF Aupr rihMdy sn.
kmytI mIitMg afid leI jdoN vI aMimRqsr afAuNdy sn qF srF ivc rihx dI bjfie sLihr
dy cMgy hotl ivc invfs krdy sn qy aYgjLYkitv kmytI dIaF mIitMgF afid vI eysy
hotl ivc hI kiraf krdy sn. bfkI afgUaF dy Ckx CkfAux df KLrcf vI iehnF dy
pwilAuN hI huMdf sI. KLrc krn ivc afp bVy hI dlyr qy pRisD sn.
ies ipCoN sfry hI AuT ky qur pey qy spIkr vflLy pfisAuN gvrnr
dI gYlrI, jo ik spIkr dy Kwby hwQ huMdI hY, jf bYTy. ijMnHF afgUaF dy nF ies
vylLy mYnUM Xfd hn, Auh ieh sn: sMq PLiqh isMG jI pRDfn sLRomxI akflI dl, sMq
cMnx isMG jI pRDfn sLRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI, igafnI BUipMdr isMG jI
cyarmYn pfrlImYtrI borz (akflI dl), s[ ikRpfl isMG jI cwk sLyrf sInIar mIq pRDfn
sLRomxI gu[ pR[ kmytI, igafnI kyhr isMG jI vYrfgI pRfpygMzf sYkRytrI sLRomxI
akflI dl; qy nfl hI mY vI sdf vFg aMdr jf viVaf.
sMq PLiqh isMG jI dy hwQ ivc vwzI ikRpfn hr vylLy huMdI sI qy
Aus smy vI Auh gYlrI ivc ikRpfn smyq hI susLoBq sn. AuhnF dy hwQ ivc ikRpfn vyK
ky, iek kFgrsI pr kwtV afrIaf smfjI mYbr, sLRI guridafl sYxI jI, ny svfl AuTf
idqf ik kI asYNblI ivc koeI ikRpfn lY ky af skdf hY! spIkr s[ drbfrf isMG jI smy
isr koeI ies svfl df Auqr nf dy sky. ies BMblLBUsy ijhy dOrfn, kuJ akflI mYbrF
qy vjLIrF ny afiKaf ik Auh qF gfqry ikRpfnF smyq hI afAuNdy hn; qy s[ afqmf isMG
jI mfl mMqrI ny, afpxf Jwgf cuwk ky, Qwly pfeI afpxI ikRpfn vI ivKfeI qy kuJ ies
qrHF dy sLbd afKy: asIN qF hmysLF hI hfl aMdr gfqry ikRpfnF pf ky afAuNdy hF.
ies dy Auqr ivc sYxI jI boly, "mY iehnF ikRpfnF dI gwl nhI kr irhf; mY qF
AuhnF vwzIaF ikRpfnF dI gwl kr irhf hF jyhVIaF kuJ lok gYlrI ivc PVI bYTy hn.
ies qy kuJ smf hfAUs ivc cuwp ijhI CfeI rhI. vwzI ikRpfn kyvl sMq PLiqh isMG jI
kolL hI sI. sMq jI afpxy suBf anusfr muskRfeI jf rhy sn. eyny icr nUM spIkr dy
sYkRytrI, jo ik cMgI Aumr dy, pqly ijhy, klIn sLyvn swwjx sn, AuTy, qy spIkr dy
kMn ivc AuhnF ny kuJ ‘Gusr musr’ ijhI kIqI qy spIkr jI iek dm bol AuTy, Gallries
are not the part of the house." arQfq
gYlrIaF hfAUs df ihwsf nhI hn. ies ipCoN ieh mslf asYNblI ivcoN smfpq ho igaf.
aglyry idn sMq PLiqh isMG jI df rosy BrpUr ivsiqRq ibafn
aKLbfrF ivc af igaf; ijs df sfr kuJ ies pRkfr sI: AuhnF idnF ivc, jdoN ik sfzy
ivroDI muK mMqrI, srdfr pRqfp isMG kYroN dI sfry pMjfb ivc qUqI boldI sI qy hr
pfsy ‘kuclL dUMM kuclL dUM’ df bol bflf sI: mY asYNblI df iejlfs vyKx vfsqy
igaf; qF kI vyiKaf: spIkr vflLI ilPLt dy mUhry, myry phuMcx qoN pihlF hI spIkr,
s[ guridafl iZloN, dI agvfeI hyT, sfrI vjLfrq, smyq srdfr kYroN dy, myry svfgq
leI KVHI sI. pihlF mYnUM ilPLt ivc cVHf ky Pyr spIkr qy bfkI vjLIr ilPt ivc svfr
hoey. siqkfr sihq mYnUM eysy hI kursI Aupr ilaf ky bYTfieaf igaf qy Pyr sYsLn dI
kfrvfeI sLurU hoeI. sLurU ivc hI spIkr ny myry bfry kuJ svfgqI sLbd vI afKy.
eyho ikRpfn Aus smy vI myry hwQ ivc sI. pr iksy ny ies bfry kuJ nf ikhf. eysy
ikRpfn smyq hI mY Bfrq dy rfsLtrpqI, pRDn mMqrI, afid afgUaF nUM imlx jFdf irhf.
eysy ikRpfn nflL hI eyar ieMzIaf dy jhfj qy bYT ky vlYq ivc crc afPL ieMglYNz
dy, afrc ibsLp afPL kYNtrbrI, nUM imilLaf; pUrbI jrmnI dy pRDfn qy hor XUrpI
agUaF nUM vI eysy ikRpfn smyq hI imilLaf; iksy nUM myry hwQ ivc PVI ieh ikRpfn
axsuKfvIN nhI lwgI qy nf hI iksy ny roikaf toikaf.
awj Aus pMjfb dI asYNblI ivc myrI ies ikRpfn qy, iek QohVI
ijhI Aumr vflLy swjx ny ieqrfjL krn dI ihmfkq kIqI hY ijs pMjfb nUM hoNd ivc
ilafAux leI mY afpxI crbI ZflI. ies sUby ivc myrI afpxI pfrtI dI srkfr hY.
do ku idn bfad jdoN sMq cMnx isMG jI, cMzIgVHoN aMimRqsr
jFidaf rsqy ivc iek sLihr, sLfied smrflf ivKy, ruky, qF iek nOjvfn sMq jI nUM
pCfx ky, pMjfbI ivc Cipaf hoieaf Bfrq df sMivDfn lY ky afieaf, qy Auh pMnf kZ
ky, pVHn vfsqy, sMq jI dy awgy kIqf, AuhnF ny awgoN mYnUM pVHn vfsqy PVf idqf,
ijs ivc sMivDfn dI Dfrf 25 df ijLkr sI, qy ijs ivc ieh drj sI ik ikRpfn iswKF df
Dfrimk icMnH hY qy ies nUM iksy sQfn qy vI ibnf rok tok dy iljfieaf skdf hY.
sB qoN lMmf smf cwlx vflLy qy sB qoN vD kurbfnIaF lYx vflLy
morcy ‘DrmXuD’ AupRMq asIN hor keI kuJ dy nflL afpxf ikRpfn pihnx df hwk vI
guaf bYTy hF ijsdI afjLfdI sfnUM sfzI pRvfngI qoN ibnf lfgU kIqy gey sMivDfn ivc
pihlF imlLI hoeI sI qy ieh afjLfdI asIN aMgRujLI rfj smy BfrI kurbfnIaF dy ky
pRfpq kIqI sI.
sMqoK isMG
|
. |