.

Drm ividaf bwicaF leI ik mfqf-ipqf leI?

pRo: ieMdr isMG 'Gwgf'

dunIaf dy pRiswD mnoivigafnI dsdy hn ik jo ivcfr qusIN bwcy ƒ CotI Aumr qoN dyxy ÈurU kr idAugy AuhnF ivcfrF ƒ Dfrn krky bwcf Ausy qrHF df iensfn bx jfvygf. ieh inrBr krdf hY isKfAux-pVHfAux Aupr ik Auh Kud ikqnf igafnvfn hY, afpxy igafn ƒ bwicaF ivc sMcfrq krn dI ikMnI ku Xogqf rwKdf hY. bwicaF ƒ iqafr krn qoN pihlF tIcrF dI iswiKaf aqI ËrUrI hY vrnf ijs qrHF dy aiDafpk hoxgy, bwcy AuhnF qoN iksy qrHF BI cMgy nhIN ho skxgy. bwcy vfsqy mfqf ipqf qoN bfad aiDafpk rol mfzl hoieaf krdy hn. jy mfstr aigafnI hY, kRoDI hY, ivkfrI hY, nÈeI hY, JUT boldf hY; qF bwicaF qoN cMgy nfgirk bxn dI afs rwKxI bymfhnI hY. TIk vkq isr idwqI geI Xog syD aqy AuqÈfh ividafrQI ƒ bulMdIaF qy phuMcf skdI hY. Ausqfd vwloN idwqI geI glq slfh, cMgf kMm krn vfly bwcy ƒ nkfrdy-iPtkfrdy rihxf, Ausƒ kurfhy pf skdf hY. ijMLdgI ivcoN Pyl kr skdf hY qF qy ijwQy tIcr igafnvfn hovy AuQy ieh BI Auqnf hI ËrUrI hY ik AuØwqm ikrdfr vflf Blf mnuwK hovy. sfzIaF srkfrF aqy skUl clf rhIaF sBf susfietIaF ƒ ies pwK vwl ivÈyÈ iDafn dyxf bxdf hY.

sfzy smfj ivc bwcy pYdf krn qy koeI Kfs rok nhIN hY. mfqf-ipqf ibmfr hox, apfhj hox, mfnisk rogI hox, eIrKflU kRoDI ivkfrI hox, sB ƒ bwcy pYdf krn df hwk hY. iPr bwicaF dI sMBfl bfry mfqf-ipqf ƒ koeI igafn nhIN huMdf. mfmUlI alfmq qoN vwzIaF ibmfrIaF bx jFdIaF hn, pr pqI pqnI byÉbr huMdy hn. keIaF QfvF qy ipqf nÈeI huMdf hY, hor keI aYb ho skdy hn. afrQk qMgI ivc iËMdgI dIaF loVF pUrIaF krnIaF sMBv nhIN huMdIaF. ienHF alfmqF df Kimafjf bwicaF ƒ sfrI Aumr Bugqxf pYNdf hY. mfqf-ipqf ijho-ijhI akl aqy ikrdfr dy mflk huMdy hn, Kud sMsfr qoN kUc krn qoN pihlF, afpxIN QfvyN afpxy vrgy hor do cfr (bwcy) iensfn sQfpq kr jFdy hn. ieh cwkr iesy qrHF inrMqr cwldf rihMdf hY, kdI koeI ivrlf ies GuMmx-Gyr ivcoN bfhr BfvyN inkl sky qy bc jfvy vrnf ieh vrqfrf sdIaF qoN iesy qrHF vrq irhf hY.

pqI-pqnI afpxy Coty ijhy bwcy ƒ nfl lY ky iewk mno-ivigafnI kol jf ky puwCx lwgy ‘‘jI ! ikrpf krky dwso asIN afpxy bwcy ƒ iks Aumr qoN ividaf dyxI ÈurU krIey?``.

‘‘jnm qoN iewk sfl pihlF pVHfeI ÈurU kr idAu.`` zfktr ny suJfAu idwqf. pqI-pqnI hYrfn ho ky puwCx lwgy ‘‘Blf ieh ikvyN sMBv hY?`` jdoN bwcf ajy jnimaf nhIN qF iswiKaf ikvyN dyeIey? ‘‘zfktr ny gwl spwÈt kridaF dwisaf ik jo kuwJ qusIN bwcy ƒ pVHfAuNxf cfhuMdy ho, pihlF Kud Aus bfry pVHfeI kro. bwcy ƒ qF hI kuwJ isKf skogy agr qusIN KuLd iswK cuwky hovogy. ies leI bwcy dy jnm qoN iewk sfl pihlF qusIN Kud afpxI iqafrI afrMB idAu.`` ies avsQf ƒ vyK ky hI Èfied iksy Èfier ny ieh sqrF ilKIaF hn:-

iqPl (bwcf) sy bU afey ikaf, mF bfp ky ikrdfr kI.

dUD qo zwby kf hY, qflIm hY srkfr kI.

sfzf sfiraF df vyiKaf-priKaf iËMdgI df qjrbf dwsdf hY ‘‘qUq afid ruwK dIaF pqlIaF hrIaF tfhxIaF lY ky, Ausƒ mn iewCy ZMg nfl moiVaf jf skdf hY. tokrIaF afid loVINdIaF vsqF bxfeIaF jf skdIaF hn. dUjy pfsy agr ieh pqlIaF tfhxIaF motIaF ho jfx jF suwk jfx qF ieh muVngIaF nhIN tuwt BfvyN jfx. Guimafr KyqF ivcoN sohxI imwtI ilaf ky, Ausƒ kuwt ky brIk kr lYNdf hY. pfxI pf ky guMndf hY. pUrI iqafrI qoN bfad cwk ƒ Ëor nfl Gumf ky pfxI vfly hwQF ivc Aus imwtI df Zylf lY ky, mn vfCq Bfzy iqafr krky pfsy rwKI jFdf hY. bxy BFizaF ƒ sukf ky rMg krky awg ivc pwkx leI qrqIb nfl rwK idMdf hY. kuwJ idnF qoN bfad awg buwJ jfx qy, afvI ivcoN BFzy kwZ ley jFdy hn. pr hux pwky hoey imwtI dy brqnF ƒ koeI bdlvF rUp dyxf cfhIey qF nhIN dy skFgy. hux qF jy imwtI df brqn tuwt BI igaf qF TIkrIaF qF bx jfvygf dubfrf iesƒ joVnf nf mumikn hY. mn iewCq mÈInF bxfAuxIaF hox qF lohf awg qy cfhV ky Zflxf/ipGlxf pvygf, qF hI loVINdI Èkl idwqI jf skdI hY.``

ijs dUr aMdyÈ iksfn ny Psl qoN cMgf JfV qy munfPf lYxf hovy, Auh lMmI soc ivcfr qoN bfad, KyqI mfihrF dI rfey lY ky, sfry loVINdy pRbMD krky kMm ÈurU krdf hY. iksy mnuwK ny bfÊ lfAuxf hovy qF pihlF ËmIn dI prK krvfeygf, pfxI Kfd bfry socygf. PlF leI mMzIkrx iDafn ivc rwKygf. sfrIaF ËrUrqF pUrIaF krn qoN bfad jy bfÊ lfvygf munfPf kmf skygf. iesy qrHF KyzF ivc nOjvfnF ƒ kfmXfbI pRfpq krn vfsqy lMmI iqafrI dI ËrUrq hoieaf krdI hY. ijvyN cMgI pOÈitk Kurfk, qMdrusq srIr, svwC vfqfvrx, KuwlHy Kyz grfAUNz aqy mfihr Kyz koc qF ikqy kfmXfbI dI AumId kIqI jf skdI hY. ÉfndfnI qOr qy keI iewk sMgIq Grfxy pRiswD hn. AuhnF ivc sMgIq bfry ienf igafn ieko idn nhIN af igaf. iksy purfxy bËurg ny jIa jfn lf ky kTn imhnq kIqI. bs Aus qoN mgroN mfhOl iqafr ho igaf. bwicaF ƒ inwkI Aumry sfj sMgIq nfl vfh vfsqf pYx lwgf qy isKlfeI GroN sihjy hI pRfpq sI. ies qrHF awgy qoN awgy cMgy sMgIq Grfxy sQfpq ho gey. iËMdgI dy hr Kyqr ivc iehI islslf cwilaf af irhf hY. hux Ërf ku ieiqhfs vwl qrdI nËr mfr leIey. gurU nfnk sfihb jI dI Èrn ivc hor axigxq jigafsU afey jIvn syD lYNdy rhy. pr bUVf nfmI bflk gurU nfnk sfihb jI dI hËUrI ivc aijhf lIn hoieaf. ivdvfn purK bixaf ik iswK smfj bfbf buwZf sfihb jI afKky siqkfr dyx lwg ipaf. ies bfbf jI ƒ Cy gurU sfihbfn dy drÈn krn df suBfg pRfpq hoieaf. gurU aMgd sfihb jI KzUr ivKy Coty bflkF ƒ gurbfxI pVHfAux leI Aucycf iDafn idMdy sn. Kud lwkVI dI qKqI qy, pihly pMj gurmuKI awKr ilK bwicaF ƒ ilKx leI AuqÈfhq krdy sn. iehI qrIkf qIsry siqgurU jI smyN BI cldf irhf. gurU arjn sfihb ipRQI cMd qy mhFdyv jI ny sfrI ividaf nfnf siqgurU jI qoN hI pVHI sI. nfnI jI afpxy nfl bfsrky lY afey. ieQy hI gurU amrdfs jI df imhr Biraf hwQ bflk jyTf jI dy isr qy itikaf qy siqgurU Ausƒ afpxy nfl goieMdvfl lY gey. Kud gurbfxI gurmuKI pVHfeI, sMgIq dI ividaf idwqI, syvf leI AuqÈfh Biraf. sfry pwKF qoL mukMml hox qy gurU nfnk sfihb dI gwdI qy ibTf, ijMLmyvfrI sONp idwqI.

iqMnF BrfvF ivcoN bflk (gurU) arjn sfihb vDyry hoxhfr inkilaf. kyvl aTfrF sfl dy muwC-Puwt gwBrU sn ik siqgurU rfmdfs jI ny ienHF ƒ gurgwdI dI mhfn iËMmyvfrI bÉÈ idwqI. smyN dI iPrkU srkfr vwloN jnUnI bRfhmxF vwloN, aqy vwzy Brf ipRQI cMd vwloN bhuq rukfvtF KVHIaF kIqIaF geIaF, pr azol rih ky sfry kfrj krdy rhy. ienHF dI ÈhIdI vkq gurU hirgoibMd sfihb jI dI Aumr kyvl igafrF ku sfl sI. gurU ipqf dI afigaf muqfbk hiQafr Dfrn kIqy, POjF BrqI kIqIaF, akfl qÉq dI isrjxf kIqI, jMg juD kIqy. ieMnI CotI Aumry bhuq vwzI iËMmyvfrI ƒ bfKUbI inBfieaf. gurmiq dI iswiKaf cwldI rhI, afpxy poqry hir rfie sfihb jI ƒ gurgwdI qy ibrfËmfn kr idwqf, qdoN hir rfie sfihb dI Aumr kyvl codF ku sfl dI sI. awgoN qF hor BI hYrfnIjnk kfrnfmy hoey bflk (gurU) hir ikÈn jI sfZy ku pMj sfl dI Aumr ivc gurgwdI dI iËMmyvfrI sMBflx dy pUrI qrHF smrwQ sn. ijqnf smF akfl purK vwloN imilaf, sfrIaF iËMmyvfrIaF bfKUbI inBfAuNdy rhy. aMq isafxp BrI cox krky gurU qyg bhfdr sfihb jI ƒ gurgwdI qy ibrfjmfn krky, joqI-joiq smf gey. dsm pfqÈfh jI ƒ pUrI qrHF Xog jfxky prK krky nOvyN siqgurF, gurgwdI dyx df aYlfn kr idwqf qy Kud aorMgËyb dy swdy qy idwlI vwl cwl pey. qdoN gurU goibMd rfey jI dI srIrk Aumr krIb sfZy nON ku sfl sI. Auh gurU nfnk sfihb jI dI joiq dy TIk vfirs iswD hoey. cfry sfihbËfdy bhuq CotI Aumr ivc hI sMsfr sfhmxy nvyN kIrqImfn sQfpq kr gey. ajIq isMG AuØwnI sfl qy juJfr isMG pMdrF ku sfl dy sn jdoN axigxq ËflmF ƒ pfr bulfAuNidaF ÈhIdI ƒ pRfpq ho gey. Ëorfvr isMG nO sfl qy Ìiqh isMG swq ku sfl dy sn jdoN AuhnF aijhf sfkf vrqfieaf ijsdy nfl hI dunIaf ivc imsfl nhIN imldI. ‘‘inwkIaF ijMdF vwzf sfkf``. ieh dwsx qoN murfd ieho hY ik bwicaF ƒ TIk smyN qy Auicq iswiKaf imlI. inwkIaF AumrF ivc hI mhfn kfrnfmy krn dy smrwQ bx gey. ies sfry smN ivc ienHF AumrF vfly iksy bflk ny sfry ihMdosqfn kI dunIaf ivc aijhy byjoV isafxp aqy sUrmgqI dy kfrnfmy nhIN kIqy. ieh kyvl gurU Gr dy hI ihwsy afieaf sI.

BfeI qfrU isMG jI ƒ bcpn ivc hI isafxI mF qoN gurmiq dI soJI prfpq hoeI. gurbfxI df igafn idRV ho igaf, jflmF ny JUTy ieljfm lf ky BfvyN byaMq qsIhy idwqy, KoprI qwk Auqfr idwqI, pr BfeI qfrU isMG jI iksy musIbq ƒ vyK ky zoly nhIN. iswKI kysF suafsF nfl inBf gey. BfeI hkIkq rfey ny hflI KMzy dI pfhul nhIN leI sI. mfqf ipqf gurU ipafr vfly sn. shurf pirvfr iswKI ivc pRpwk sI. hkIkq rfey qy JUTf doÈ lf ky igRPqfr kIqf igaf, qsIhy idwqy gey kyvl qyrF ku sfl df awlV lUaF bflk, iswKI qy idRV irhf. ÈhIdI qF pf igaf pr Drm qoN nf zoilaf. BfeI subyg isMG df nfbflg inafxf puwqr Èfhbfj isMG isrP 18 ku sfl df sI jdoN jflmF ny anyk qsIhy idwqy, azol irhf. aMq ipqf dIaF awKF dy qfry ƒ ipqf dy snmuK hI crKVI qy cUrf-cUrf kr idwqf. pr afKrI suafs qwk iswKI isdk qoN nf zoilaf. bfad ivc ipqf s[ subyg isMG ƒ BI puwqr dy ipCy tor idwqf igaf. dovyN ipAu-puwqr ‘‘crKIaF qy cVHy`` ÈhIdI pf ky afpxy nfm ƒ ardfs ivc Èfml krvf gey. inwky bwicaF dy tukVy krky mfvF dy glF ivc hfr pfey gey, aFdrF kwZky mfqfvF dIaF JolIaF ivc rwK idwqIaF geIaF, nyiËaF ivc mfsUm ijMdF ƒ pro idwqf igaf, pr iswKI isdk iksy ny nhIN hfiraf. ieh sfry kOqk ikvyN vrqdy rhy? ikAuNik Gr ivc iswKI dI iswiKaf dI iswiKaf bcpn qoN hI idwqI geI. mfqf ipqf inmfxI iËMdgI nfloN siqgurU dI iswKI ƒ iËafdf ipafr krdy sn. hr qrHF dy duwK drd AuhnF gurmq qoN kurbfn kr idqy.

mhfn joDy s[ cVHq isMG df poqrf, s[ mhF isMG df puwqr hflI igafrf ku sfl dI Aumr ivc sI ik ipqf s[ mhF isMG iewk jMg ivc lyKy lwg gey. ÈuwkrcwkIaf imsl dI vwzI iËMmyvfrI bflk dy isr af geI. knHeIaF imsl dI dUr-aMdyÈ srdfrnI sdf kOr ny sfry vYr Bulf ky rxjIq isMG nfl afpxI bytI df irÈqf kr idwqf. do imslF iewk ho geIaF, ipqf vrgI bhfdr, Kflsf pMQ dI byjoV sKÈIaq srdfrnI sdf kOr ny bflk rxjIq isMG ƒ hONslf idwqf, agvfeI idwqI. isKlfeI idwqI. Kud hiQafr bMnH ky GoVy qy svfr ho ky jMg ivc jf BVQU pfAuNdI. duÈmxF ƒ dOVidaF rfh nf lwBdf. sfry bMny Kflsf rfj leI ijwq dy JMzy gwzdI rhI. rxjIq isMG ny ijQy ipqf mhF isMG qoN XuwD ividaf iswKI, AuQy afpxI sws mF sdf kOr qoN ihMmq hOslf jMgI dfa pyc iswKky ieh bflk bhfdrF dI pRQm ÈryxI ivc sumfr ho igaf.

iewk idn ieh qyrF ku sfl df awlV Aumr nOjvfn rxjIq isMG kuJ sfQIaF smyq iÈkfr Kyzdf, afpxy duÈmx ‘hsmq cwTy` dy ielfky ivc dfÉl ho igaf. acncyqI cwTf srdfr BI iesy jMgl ivc iÈkfr krdf afx puwijaf. s[ cVHq isMG aqy mhF isMG ny cwTy srdfrF df bhuq vwzf ielfkf Kohky afpxy rfj ivc Èfml kr ilaf sI. Auh vYr ies dy aMdr kMzy vFg cuB irhf sI. cwTy srdfr ny ies hwQ afey mOky qoN pUrf Pfiedf AuTfAux dI Tfx leI qy cOdF ku sflf awlV Aumr dy bflk ƒ vMgfr pfeI ‘‘rxjIq isMGF ijs mOky dI mYN qlfÈ ivc sF Auh afx Zuwikaf hY. jy ihMmq hY qF nws Bwj kr vyK. Èyr dI dfVH ivcoN btyrf bc ky nhIN jf skygf. lY kr lY rwb ƒ Xfd mfr avfË afpxy vzyiraF ƒ[[[[``.

rxjIq isMG sMBilaf, cfry bMny qyjI nfl ingfh duVfeI nws jfxF asMBv sI. Ausny afKrI ZMg vriqaF pUry rohb nfl cwTy srdfr ƒ muKfqb huMidaF ikhf - ‘‘Eey vwizaf sUrimaF iewk bflk ƒ mfrn vfsqy afh biGafVf dI pUrI DfV lY ky zIgF mfr irhf hYN. jy bhfdrI df rqf mfsf qyry aMdr kx hY, qyry vwizaF df KUn qyrIaF nfVF ivc vg irhf hY, jy qYƒ afpxy hiQafrF aqy zoilaF qy mfx hY qF ienHF tuwkV bocF ƒ pfsykrky af cVHq isMG dy poqry, inwky ijhy bflk nfl qUM iswDy mwQy do hwQ kr vyK !`` hY ihMmq? hsmqKfn afpxy sfQIaF sfhmxy ÈrimMdgI nhIN AuTfAuxf cfhuMdf sI. Ausƒ ieh BI mfx sI ik kwlH df bflk myry vrgy qjrbykfr sUrmy awgy, ikMnI ku dyr aV skygf. Ausny rxjIq isMG dI llkfr svIkfr kr leI. afpxy sfQIaF ƒ pfsy KlHfr idwqf, ieDroN rxjIq isMG jYkfrf gjfky awgy viDaf. dovyN sUrmy hiQafr sUqI guwsy ivc zoÜy Prkdy GoiVaF qy svfr ho afhmo-sfhmxy twkr pey. iewk GVI KUb lohy qy lohf KVikaf. GoVy hMB gey sUrimaF ƒ Coty-moty jÉm BI lwg cuwky sn psIny ivc gVuwc, iewk dUjy dy KUn dy ipafsy. cwTy srdfr ny sfrI qfkq iekwTI krky, iewk hor joLrdfr hwlf boilaf. Aus vwloN kIqy BrvyN vfr ƒ rxjIq isMG ny cusqI vrq ky nkfrf kr idwqf, qy pYNdI swty awK dy plkfry ijMny smyN aMdr, aijhf kfrI vfr kIqf ik hsmq Kfn ies mOq dy PirÈqy ƒ rok nf sikaf, qy Ausdf isr kwdU vFg kwt ky ËmIn qy jf izwgf. ibjlI ijhI PurqI nfl rxjIq isMG ny kwty isr ƒ qurMq nyjy proilaf qy afpxy GoVy ƒ awzI lf idwqI. bfkI cwiTaF dy sMBlx qoN pihlF-pihlF ieh gurU kf vrosfieaf, Kflsf pMQ dI afn Èfn, awKF qoN Auhly ho cuwikaf sI. rfxI mF sdf kOr dy crnF qy, hsmq df isr jf suwitaf. ‘‘vyK mF qyry hox hfr dulfry ny vfihgurU dI ikrpf nfl iekwilaF hI afdmKor bwbrÈyr ƒ pfr bulf idwqf hY. hux sfry rfj dIaF hwdF hor moklIaF ho jfxgIaF.`` dovyN mfqfvF ny rxjIq isMG df mwQf cuMimaf, glvwkVI ivc lY, asIsF dI JVI lf idwqI. akfl purK df lwK-lwK Èukr kIqf.

pfTk jno ! iewk vfrI ies Gtnf vwl muV JfqI mfro prKo. kyvl cOdF sfl Aumr df rxjIq isMG, GoVy df Èfh svfr hY. Zfl-qlvfr, qIr, nyËf afidk sfry hiQafrF dI vrqoN krn df Ausqfd hY. CotI Aumry srIr ƒ Polfd vFg mjbUq kr cuwikaf hY. hOsly ivc azol hY, qurMq PYslf kr lYx dI aQfh akl df kot hY. hMZy vrqy joDy ƒ srIrk aqy mfnisk bl nfl mYdfn ivc hrf ky, afpxI sUrmgqI dy JMzy gwz igaf hY. ies dy afpxy sfQI aqy isr ktvf cuwky hsmqKfn dy sfQI ibwt-ibwt hYrfn hoey vyKdy hI rih gey, jdoN ieh kfrf vfpr igaf[[[. jrf soco ! rxjIq isMG dI isKlfeI ikMnI Aumr qoN ÈurU hoeI hovygI? koeI Èwk nhIN ik akfl purK df ies dy isr qy imhrF Biraf hwQ sI. pr ieh sfrf vfikaf krfmfq nhIN sI, krfmfq vrgf ËrUr pRqIq ho irhf sI. pMj ku sfl dI Aumr qoN hI rxjIq isMG dI srIrk aqy mfnisk iqafrI vfsqy isafxy Ausqfdf ƒ qfienfq kr idwqf igaf sI. sfry Auicq ZMg vrqy qy keI-keI GMty, ÈÈqr ividaf isKfeI jFdI sI. Kurfk dy nfl-nfl srIrk aiBafs vrijÈ vwl Aucycf iDafn idwqf jFdf sI. hm Aumr muMizaF dIaF tolIaF bxf ky PrjI mukfbly krvfey jFdy sn. jrf ku vwzf hox qy, ipqf s[ mhF isMG scmuc bMdy PwtV huMdy, mrdy izwgdy, hiQafr iBVdy ivKfAux leI jMg dy mYdfn ivc afpxy nfl iljfx lwg ipaf sI. bhuq CotI Aumr qoN srbpwKI tRyinMg dyxI ÈurU kIqI geI, qF ikqy jf ky Èfh muhMmd vrgy kvIaF iliKaf -

‘‘mhFblI rxjIq isMG hoieaf pYdf nfl Ëor dy mulk ihlfey igaf.

kulU kFgVf kfbl qy cIn qfeIN iswkf afpxy nfm clfie igaf.``

rxjIq isMG sqfrF ku sfl df gwBrU sI jdoN lfhOr ivKy sMmx burj dy aYn sfhmxy hyTF puwjky akfl-akfl dy jYkfrF lfAux bfad, Èyr grj nfl ieh afiKaf sI ‘‘Eey abdflI (aihmdÈfh) dy poqry, jy sUrmf hY qF bfhr inkl qYƒ cVHq isMG df poqrf do hwQ krn leI vMgfr pf irhf hY.`` Èfh jmfn zrdf bfhr nf afieaf qy rfq dy hnyry ivc Cupky dOV igaf, kfbl jf ky sfh ilaf. AunI sfl dI Aumr ivc rxjIq isMG ny lfhOr ijwq ky Kflsy df kysrI JMzf Julf idwqf sI.

rxjIq isMG CyvyN mhIny idvflI-ivsfKI ƒ KuwlHy myilaF ivcoN Xogqf vyK ky afpxI POj leI nOjvfnF dI cox kiraf krdf sI. ies vfrI BI pihlF vFg rxjIq isMG AuØwcy QF qy ibrfjmfn ho ky, gwBrUaF dy jMgI krqb vyK irhf sI ik vfrI afAux qy iewk aqI PurqIlf gwBrU GoVy ƒ srpt doVFidaF ibjlI dI qyjI vFg mYdfn ivc afieaf. pihlF kIqI iqafrI muqfbk afpdy nyjy nfl ËmIn ivc gwizaf iklf puwitaf qy srpwt awgy lMG igaf. sfiraF qfVIaF mfrky AusdI hONslf aPjfeI kIqI. iPr Ausny qlvfrbfjI dy hYrfnI jnk krqb ivKfey, KUb vfhvf KwtI. qIr df inÈfnf PuMzxf qy mugdr cuwkxf BI Ausdy ÈOk df aMg sn. mhfrfjy df Aus vwl ivÈyLÈ iDafn igaf, ikAuNik ieh gwBrU ijQy aiq PurqIlf, qyg, qIr df DnI sI, AuQy Aumr pwKoN hflI andfVHIaf bflk hI nËr afAuNdf sI. rxjIq isMG ny iesƒ kol swdky sfbfÈ idwqI, iewk sO rupieaf ngd ienfm dy ky puwiCaf, ‘‘nOjvfnF ! qyry krqbF qooN bhuq KuÈ hF kI nfm hY qyrf?`` jI srkfr ! mYƒ hrI isMG kihMdy ny. pr hËUr ajy myry kuwJ krqb ivKfAuxy bfkI hn, ikrpf krky mYƒ ies vwzy aKfVy ivc kusqI lVn df mOkf idwqf jfvy, afpxf koeI BI nfmI pihlvfn kwZo.

hF-hF ikAuN nhIN afAu beI myry mwKxf dy pfilE, iewk XoDf afAu qy ivKfAu afpxI qfkq. nfmI pihlvfnF ivcoN iewk awgy viDaf kwpVy Auqfry inrf sfhn pRqIq ho irhf sI. ieDr hrI isMG ny jdoN kwpVy lfhy vyKx vfly kmfey hoey mjbUq jwsy ƒ vyKdy hI rih gey. muMizaf ikAu hwzIaF BnfAux lwgf hYN dOV jfh myry sfhmixE, pr aMdroN ies hoxhfr gwBrU dy zOly qy CfqI vwl qwk BY BIq ho irhf sI. ieÈfrf hoieaf, dovyN guwQm-guwQf hoey, pqf BI nf lwgf ik kdoN hrI isMG Aus Blvfn ƒ icq krky CfqI qy cVH bYTf sI. sfiraF hrI isMG ƒ dfd idwqI qy motf pihlvfn nIvIN pfeI pYr GsItdf aKfVy qoN pry jf bYTf. hrI isMG grjvIN avfË ivc boilaf ‘‘iekwlf Blvfn myry awgy koeI nhIN aV skygf, ies leI koeI do Blvfn iekwTy afAu ijnHF bUrIaF df duwD pIqf[[[.`` kuwJ Gusr-musr hoeI, mhfrfjy ny ieÈfrf kIqf, hfQIaF vrgI zIl zOl vfly do Blvfn hrI isMG nf iBV pey. ieh alUaF gwBrU qF inrf qfkq df qUPfn sI ijs vwl DfeI krky pYNdf Ausdy pYr AuKV jFdy qy Jwt dUjy ƒ af dbocdf. lokI mUMh ivc AuglF pf rhy sn. mhfrfjf rxjIq isMG hYrfn hoieaf iewk twk vyKI jf irhf sI. iksy ny BIV ivcoN jYkfrf Cwizaf boly so inhfl[[ aoh vyKo dovyN Blvfn aKfVf Cwzky dOV rhy hn, Eey hrI isMG ijwq igaf, iekwlf do ƒ hrf igaf, beI ieh muMzf hY koeI blf hY? hrI isMG af gwBrUaf mYN bhuq KuÈ hF qyry qy ! mhfrfjy ny hOslf aPjfeI kIqI. ‘‘srkfr ajy myrI qswlI nhIN hoeI, qusIN pihlF lwsI pIxy BVoly ijhy myry sfhmxy Byj idwqy. hËUr hux pMj jfixaf ƒ ieko vfrI kwZo sfhvy mwQy, ijnHF mF df duwD pIqf hovy. hrI isMG puwqrf! hMkfr nhIN krIdf huMdf swc-muwc mYN qyrI qfkq aqy PurqI qoN bhuq KuÈ hF hux rihx dy. mhfrfjy ny slfh idwqI. nhIN srkfr! hMkfr koeI nhIN, gurU qy Brosf qy afpxI qfkq qy ivÈvfs hY, qusIN dyr nf kro, myry armfn pUry kr idAu. CyqI Byjo afpxy pMj Blvfn[[[.``

sfrf mylf iesy QF qmfÈf vyKx leI sfh rokI ibwt-ibwt ies asIm qfkq dy mflk hrI isMG vwl vyK irhf sI. ieqny ivc prly kony qoN pMj gwBrU iewk-iewk krky awgy vDy. kwpVy AuqfridaF vyKx vfly AudfsInqf ivc gwlF krn lwgy - ‘‘lE beI hrI isMG hux nhIN bcx lwgf, ikwQy iekwlI ijMd ikQy pMj sUrmy kfhdf mukfblf hY. srkfr ƒ cfhIdf hY ieh kuÈqI nf hox dyvy. nhIN hrI isMG dI hwzI pwslI iewk ho jfvygI.`` ieqny ivc hrI isMG muV qoN qfjfdm ho cuwikaf sI, mn aMdr lVn dy dfAupyc soc cuwikaf sI. AuhnF pMjF ivcoN iewk awgy vDidaF guwsy ivc Bbikaf - bwcU ! mMjf mMgvf lY awj tur ky aKfVy ivcoN bfhr nhIN jf skyNgf.`` AusdI Ëubfn ivcoN ieh bol inklidaF hI hrI isMG cIqy vFg Cfl mfr ky AusdI grdn qy aijhf ipaf ik Ausdy hoÈ guMm ho gey. hor do jxy awgy vwDy qF hrI isMG JkfnI dy ky iewk vwl AuWcf AuCl ky CfqI ivc dulwqI kwZ mfrI qy Auh cOPfl jf izwgf. qIjy ƒ lwkoN PVky aijhI BuaftxI idwqI ik pry vgfh mfiraf. rihMdy do awgy qF vD rhy sn, pr aMdroN kMb gey. hrI isMG ny iewk ƒ ibjlI dI qyjI nfl aijhf DobI ptkf mfiraf ik Auh muV AuTx jogf nf irhf. pMjvF hrI isMG ƒ afpxy vwl qyjI nfl afAuNidaF vyKky pihlF hI mymxy vFg imaFkdf hoieaf jfn bcf ky aijhf nwisaf ik kwpVy cuwkx BI nf afieaf hrI isMG psIny ivc nuwcV irhf sI, srIr ivcoN cMigafVy inkl rhy sn, zOly Prk rhy sn. afly-duafly vyiKaf sfrI BIV zOr-Bor hoeI pwQr vFg aihl vyK rhI sI. hrI isMG bwbr Èyr vFg grijaf ! hY koeI mfeI df lfl! ihMmq hY iksy ivc do hwQ krn dI[[[? boly so inhfl, siq sRI akfl. sfrf mylf gUMj AuØwiTaf vyKx vfilaF hrI isMG qoN ruipaF dI bfrÈ kr idwqI. ijs kol boJ ivc jo kuwJ sI AuhI hrI isMG awgy suwt idwqf. mhfrfjf rxjIq isMG afpxy itkfxy qoN Auqiraf.lokIN ipCFh htdy gey, imwtI nfl lwQ-pwQ hrI isMG ƒ srkfr ny Guwtky klfvy ivc lY ilaf. mwQf cuMimaf ipafr asIs idwqI, vIh hËfr rupey df hIry jiVaf hfr, afpxy gloN ivcoN Auqfr ky, hrI isMG dy gl ivc pf idwqf. puwqrf ! mYN bhuq KuÈ hF qyrI sUrmgqI qoN, awj qoN qUM myrf inwjI pihrydfr hovyFgf qyrI nOkrI awj qoN pwkI. jfh afpxI mF ƒ, ipAu ƒ Kus-ÉbrI dyh, nfly myry vloN AuhnF ƒ gur Ìiqh bulfeI, DMn hn Auh ijhnF df aijhf hoxhfr sUrmf puwqr hY.

ies vfrI sfry myly ivc hrI isMG dIaF DuMmF sn, sfiraF dI nËr df qfrf bx igaf sI. Gr Gr jf ky sfiraF KuMZF qy iekwTF ivc hrI isMG dI sUrmgqI dy soihly gfey. koeI afKy ‘‘Aus ivc Èyr vrgI PurqI hY qy dUjf afKy pr qfkq Aus ivc hfQI ijMnI hY. Auie BoilE iewk hfQI ijMnI nhIN, lwgdY Auh qF keI sfry hfQIaF dI qfkq sMBflI iPrdY``. qy hrI isMG ny afpxy Gr jf mF ƒ Guwt gwlvwkVI pfeI qy cuwkky keI BuaftxIaF dy idwqIaF ‘‘vy puwq ! aYvyN nf myrIaF hwzIaF kVkf dyvIN, bws kr myrf bwcf. mF ƒ sfhmxy Klfr ky ienfm ivc imilaf hfr afpxy gloN Auqfrky mF dy gl ivc pf idwqf.`` hYN aYnf sohxf hfr? dws puwq ikQoN cuwk ilafieaf hYN ieh kImqI hfr? jy iksy ƒ pqf lwg igaf qF srkfr ƒ Ébr ho geI[[[? E myrI ipafrI mF ies hfr df sfrI dunIaf ƒ pqf hY, srkfr ƒ BI pqf hY. ieh hfr qF mYƒ Kud srkfr ny ienfm ivc idwqf hY. mYN AuQy pMj-pMj BlvfnF ƒ icwq kr idwqf. srkfr ny KuÈ ho ky ieh hfr BI idwqf hY qy mYƒ afpxI POj ivc BrqI kr ilaf hY. hrI isMG ieko sfhy kih igaf. swc ! mYN swdky myry lfzly, mYN vfrI siqgurU qYƒ lMmI Aumr dyvy jug-jug jIvyN. ilaf nI kuVIey myry lfl df mUMh imwTf krfAu. srIky ivc Ébr kr idAu, rfqI sfry rl ky ÉuÈIaF mnfvFgy. hÌqy Br cfa mlfr pUry krky ieh gwBrU mhfrfjy dI POj df ispfhI bx igaf. cVHdI jvfnI mËbUq BrvF juwsf sfZy Cy Puwt kwd drÈnI gwBrU ƒ vyK ky BuwK lihMdI. kuwJ idnF dI iswiKaf qoN bfad mhfrfjy dI inwjI tukVI df mYNbr bxf idwqf igaf. mhfrfjf iÈkfr ƒ jFdf GoVy qy svfr huMdf sMgI aÌsr BI GoiVaF qy huMdy, pr iehnF nvyN BrqI hoey ispfhIaF ƒ sfrf idn GoiVaF brfbr pYdl dOVnf huMdf sI. mhIinaF qy sflf bwDI ieh aiBafs jfrI rihMdf. iewk idn jMgl ivc rxjIq isMG iÈkfr leI igaf. sMGxy jMgl ivcoN Èyr dI Bbk suxfeI idwqI sI AuDr ƒ awgy vDdf igaf. kuwJ JfVIaF pfr krky lMiGaF qF awgy bwbr Èyr bVkF mfr irhf sI. Èyr ny vMgfr pfeI qy ieDroN hrI isMG Bbikaf. dovyN iewk dUjy dI qfkq qy ierfdy df jfiejf lYx lwgy. Èyr ny Ëordfr dhfV mfrI, jMgl gUMj AuWiTaf, pÈU-pMCI nwsy. hrI isMG by KOÌ awg vD irhf sI, Èyr afpxy dfa dI AuzIk ivc sI. rxjIq isMG ny sfry sfQIaF ƒ rukx df ieÈfrf kIqf. Éud ieqnf nyVy af ky ruk igaf ik sfrf idRÈ cMgI qrHF vyK sky. Èyr Bbikaf pMjy CMzy qy hrI isMG qy Dfvf bol idwqf. ies XoDy ny aijhf dfa KyiZaF ik Èyr dy Jptx qy Aus dy dovyN agly pMjy aijhy mjbUqI nl pkVky mroVf idwqf ik Èyr Aultky Qwly jf ipaf. ieh sUrmf iswDf Èyr dI ihwk qy jf bYTf hQOiVaF vrgy GsuMnf dy vfr kridaF AusdIaF hwzIaF kVkf idwqIaF. Èyr ny sfrI qfkq jutfky iBafnkqf Biraf jbfVf KoilHaf. hrI isMG dI grdn ƒ pkV lYx lwgf sI ik bhfdr ny Aupro-hyToN dovyN hwQF nfl dovyN jbfVy skMjy vFg jkV ley. iewk pYr nfl AusdI kmr ƒ nwipaf. dovyN zoilaF dI hfQI ijhI qfkq nfl bwbr Èyr dy jbfVy aijhy iKwcy ik plF ivc hI Èyr dI iGg buwJ geI. hrI isMG ny aijhf Ëordfr Jtkf mfiraf ik Èyr dy jbfVy Kwdr dy kwpVy vFg lIro-lIr kr idwqy. DrqI pwtI geI gubfr Auizaf psIny aqy ÉUn nfl lwQ-pwQ sUrmf Èyr ƒ afKrI sfh lYNdy vyK irhf sI. rxjIq isMG awgy viDaf GoVy qoN Auqiraf, ies kOm dy anmol hIry ƒ Dfa ky glvwkVI ivc lY ilaf. ijwq df afkfÈ gUMjfAU jYkfrf lfieaf bhuq kImqI hfr afpxy gl ivc Auqfr ky hrI isMG dy gl ivc sjf idwqf. aYlfn kIqf igaf ik awj qoN hrI isMG ispfhI nhIN srdfr (kmFzr) hovygf. iesdy nfm nfl ‘‘nlvf`` iliKaf boilaf jfvygf. purfxk kQf muqfbk iewk rfjy ny Èyr mfiraf sI, Ausƒ nwl ikhf igaf. lfhOr ivc puwjx qy srdfr df snmfn kIqf igaf, Èihr vfsIaF ƒ bwbr Èyr ivKfieaf igaf qy sfrI hoeI bIqI suxfeI geI. ijs ny suixaf aÈ-aÈ kr AuiTaf. Gr-Gr hrI isMG dIaF gwlF hox lwgIaF. ies vkq hrI isMG kyvl 18 ku sfl df muwC-Puwt gwBrU sI.

pfTk jno ! jrf ies bhfdrI dI Èfndfr gfQf ƒ muV qoN soco ivcfro. hfQI vrgf qfkqvr, Èyr vrgf PurqIlf, anyk hiQafrF ƒ isKrlI hwd qwk vrqx df mfihr, pMj-pMj BlvfnF ƒ plF ivc imwtI Gwty rol dyx vflf, bwbr Èyr ƒ ibnF hiQafr qoN jbfVy qoN doPfV kr dyx vflf, ieh mF df lfzlf iks imwtI df bixaf hoieaf sI? iks Aumr qoN iesdI isKlfeI ÈurU kIqI geI sI. TIk hY keI bKiÈÈF akfl purK vloN BI huMdIaF hn. pr AuWc pfey dI smyN isr idwqI geI isKlfeI df afpxf ivÈyLÈ Xogdfn hoieaf krdf hY. hrI isMG dI iswiKaf pMj Cy sfl dI Aumr qoN hI afrMB krvf idwqI geI sI. isafxy mfqf-pqf jfxdy hn ik bwcy ƒ ikho ijhI Éurfk aqy vfqfvrx pRdfn kIqf jfvy. isafxy Ausqfd Xog smyN qy iswiKaf dyx dI iËMmyvfrI inBfAuNdy hn qF hI s[ hrI isMG vrgy ieiqhfs dy hIry pYdf hoieaf krdy hn. ijhnF dI awj qwk pTfxIaF dy mnF qy dihÈq hY ‘‘cup Èf hrIaf rFgly`` bwcf cuwp kr, hrI isMG nlvf af jfvygf.

Bfrq dy dwKxI sUibaF ivc nfc klf ƒ bhuq Aucf asQfn pRfpq hY. hr mfqf-ipqf bflVI Aumry bytIaF ƒ nfc iswKx vfsqy cMgy skUlF ivc dfÉl krfAuNdf hY. juafnI ivc puwjx qoN pihlF hI lVkIaF awCIaF ÉfsIaF nrqkIaF bx cuwkIaF huMdIaF hn. lVkI dI mMgxI vkq lVky vfly ieh ËrUr puwCdy hn ik lVkI inrq klf ivc ikMnI ku mfhr hY? jy gfAux jF sfj vjfAux BI jfxdI hovy qF sony qy suhfgf. iesy bcpn dI iswiKaf kfrn sfrI iPlm ieMzstrIj ivc dwKxI bIbIaF mohrI rol adf kr rhIaF hn. bwicaF ƒ Xog smyN qy bxdy ruJyvyN ivc nf pfieaf jfvy qF juafnI ivc avwÈ Btk jfvygf. kurfhy ipaf juafn qbkf ijQy Kud brbfd huMdf hY AuQy smfj ƒ BI vwzf Gftf huMdf hY. ijvyN hVH df pfxI aQfh qbfhI kr idaf krdf hY. pr ies bykfbU ho ky vg rhy pfxI ƒ isafxp nfl bMn mfr ilaf jfvy, nihrF kwZIaF jfx, zYm bxfey jfx, qF iehI pfxI qy ibjlI mnuwKqf leI axigxq kfj sMvfrdf hY. KyqF ivc PslF lihrfAuNdIaF hn. kfrKfny cwldy hn, Gr rOÈn huMdy hn. brbfdI qoN bcIdf hY abfdI df bhuq Pfiedf huMdf hY. nOjvfn iswKxf cfhuMdy hn, pr sfzy pRbMDk aqy muKI AunHF vfsqy koeI sfrQk kfrj afrMB hI nhIN kr sky. sRomxI gurduafrf pRbMDk kmytI aMimRqsr aqy idwlI iswK gurduafrf pRbMDk kmytI arbF rupey dy bwjt ivcoN Drm pRcfr vfsqy BI koeI ivÈyLÈ Xogdfn nhIN pf skIaF. Drm kfrjF df pYsf rfjnIqI dy icwkV ivc roiVHaF jf irhf hY. Drm pRcfrk iqafr krn vfsqy koeI skUl kflj nhIN ijQoN cMgI duinafvI ividaf sOiKaF hI iml sky. KyzF vwl bwicaF ƒ AuqÈfhq/tRyinMg vfsqy koeI pRbMD nhIN, iesy leI kdI mohrI huMdf pMjfb KyzF ivc pUrI qrHF pCV igaf hY. ijhVy iswK bwcy KyzF ivc jFdy BI hn, Auh Auicq sMBfl nf hox kfrn piqwq ho jFdy hn. aFDrf pRdyÈ kMipAUtr iswiKaf ivc dunIaf df rfh dsyrf bixaf hY. sfzy cODrIaF ieDr Gyslvwt ky vkq guËfr idwqf. pMjfb ivc byruËgfrI hY, nÈy hn, BrUx hwiqaf hY. pr pMjfb dy muwdeI aKvfx vfly gPlq dI nINd ivc suwqy hoey hn.

hor koeI cfrf nhIN irhf, afKrI qrlf hY ik afpxy awKIaF dy qfry hoxhfr puwqrF/DIaF dI Kud sMBfl iswiKaf df pRbMD kro. iehdy vfsqy mfqf-ipqf ƒ kuwJ isafxp kuwJ iqafg krnf pvygf. afp Kud niÈaF qoN pRyhjgfrI krnI hovygI. svyry Èfm bwicaF ƒ kol ibTf ky gurbfxI df pfT krnf pvygf. Gwto-Gwt aYqvfr vfly idn pirvfr smyq ijs gurU Gr ivc kQf kIrqn huMdf hovy AuQy drÈnF ƒ jfxf hovygf. sfl Cy mhIny ipCoN gurduafiraF dI pirvfr smyq Xfqrf df koeI smF kwZxf pvygf. Gr ivc Dfrimk pusqkF-poQIaF dI lfiebRyrI hoxI aqI ËrUrI hY. ieiqhfs bfry cMgIaF ikqfbF bwicaF dy mfnisk pwDr dIaF afzIE-vIzIE kYstF qy pusqkF BI ËrUrI hox. mfvF ƒ ibAUtI pfrlrF qy ikwtI pfrtIaF qoN afpdy afp ƒ rok ky bwicaF nfl vwD qoN vwD smF ibqfAuxf hovygf. rfq smyN sfrf pirvfr koiÈÈ krky Kfxf iekwiTaF Kfvy. kuwJ smF ivcfr vtFdrf ËrUr kIqf jfvy. bwicaF dy svflF dy jvfb idwqy jfx. jy bwcy dyr nfl Gr afAuNdy hn qF kfrnF dI cMgI qrHF pVqfl kIqI jfvy. inmrqf nfl bwcy ƒ ivÈvfs ivc lY ky qklIÌ jF Gr dyrI nfl afAux df kfrn lwiBaf jfvy. sB qoN cMgy rihbr bwcy leI mfqf-ipqf hoieaf krdy hn. pr bVy duwK nfl ilKxf pY irhf hY ik afm mfqf-ipqf dy kYNp lfey jfx iswiKaf idwqI jfvy. cMgf Ausqfd qF pÈU pMCIaF nuM iswiKaf dy ky hYrfn kr dyx vfly kMm krvf lYNdf hY. srks ivc krIb sB ny vyiKaf hovygf ik BfrI Brkm qfkq df phfV hfQI iswiKaf pRfpq krky ikvyN krqwb ivKfAuNdf hY. irksf clfAuNidaF BI vyiKaf jf skdf hY hfQI ƒ. irMg mfstr dy ieÈfiraF qy nwcdf hoieaf syLr ikMny sfry Kyz ivKf idMdf hY. kuwqy GoVy irwC qoqy bwkry cUhy ibwlIaF qwk BI isKfey qoN iswK jFdy hn. Bry iekwTF ivc afpxI klf pRdrÈnI krdy hn. ikvyN Blf? TIk smyN sulJy hoey irMg mfstr ny isKlfeI idwqI qy pÈU pMCI BI klfkfr bx gey. siqgurU sfihbfn ny ies smfj ivc anyk pRkfr koiÈÈF krky suDfr ilaFdy, kurfhy pey lokF ƒ TIk rfhy pfieaf. aKOqI jogIaF, sfDF-sMinafsIaF, pMizqF, mOlfixaF, ikrqIaF, dukfndfrF ivcoN cux ky GV qrfsky, nvyN smfj (iswK mq) dI isrjxf kIqI. mfno kUVy dy Zyr ivcoN ZwTy-KMzrF Aupr nvIN sohxI iemfrq bxf ky rihx jogI bxf idwqI. ies ivgVy smfj ivcoN hI prAupkfr, vMz Ckx, iqafgI, hTI, qpI, sUrmy qy ÈhId pYdf kIqy. ivdvfnF dy kfPly pYdf ho gey, ieh ikvyN sMBv ho igaf? siqgurU jI dI sUJ-bUJ vflI Xog iswiKaf kfrn.

mF dI mmqf qy ipqf dI isafxp bwicaF dI iËMdgI ivc krfmfqI ÈkqIaF Br skdy hn. ieÈk mjfjI dIaF khfxIaF ivc iËkr hY ik rFJf hIr ƒ pRfpq krn Kfqr, Ausdy ipqf dIaF ds bfrF sfl mwJF-gfvF sMBfldf irhf. mjƒ lMmy smyN qwk KUh gyVdf irhf ikAuNik mfÈUkf ny afiKaf sI KUh gyV pfxI pIxF hY. Auh pfxI dIaF do GuwtF pIky clI geI sflF bwDI vfps nf prqI. mjƒ hr roË svyr qoN Èfm qwk KUh gyVdf irhf Èfied kdI iPr ‘Auh` af jfvy. swsI QlF ivc sV moeI. Prhfd sIrI leI pMdrF sfl phfV kwtky nihr bxfAuNdf irhf, imrjf sfihbF awDvfty rfh ivc kql kr idwqy gey[[[. ieh iewk jnUn sI iehnF nOjvfnF dy isr ƒ ciVHaf hoieaf. iewk inwjI sfDfrx duinafvI ipafr. ies ivc dyÈ kOm, Drm jF mnuwKqf df koeI ihwq nhIN sI. aijhf ieÈk df BUq cfr idnF leI jvfnI qy hfvI ho jfieaf krdf hY smyq Byz dy. ies qoN aglyrf AuWcf mhfn tIcf jy nOjvfnF dy snmuwK rwiKaf hI nf jfvy, iËMdgI dI kImq gwBrUaF-muitafrF ƒ smJfeI hI nf jfvy, AuhnF vloN kIqy jfx vfly bkfieaf pey kMmF bfry AuqÈfh hI nf kIqf jfvy, iPr kurfhy nhIN pYxgy qF hor kI krngy? mfqf-ipqf df kyvl bwcy jMmxf hI kfPI nhIN hY. ieh qF pÈU-pMCI BI jMmdy af rhy hn. vyKxf ieh hY ik mfqf-ipqf bwicaF ƒ ikho ijhy sMcy ivc Zfldy hn, iks qrHF dI GfVq GVHky ikMny nyk iensfn bxfAuNdy hn. iswK ieiqhfs dI iewk bhuq kruxfmeI gfQf mhfrfxI ijMd kOr (spuqnI mhfrfjf rxjIq isMG) qy bflk mhfrfjf dlIp isMG dI rONgty KVy kr dyx vflI hY. ikvyN iewk mF dI Dur afqmF ivcoN inklI hUk afpxy kurfhy pey hoey puwqr dlIp isMG ƒ vfps moV ilafAuNdI hY.

mfrc 30-1849 ivc pMjfb Auqy aMgryËF df kbËf ho igaf. dlIp isMG jo ies vkq ds sfl kuwJ mhIinaF df hI sI. rsmI ijhI rfjgwdI qoN Auqfr idwqf. mhfrfxI ijMd kOr nuM alwg XU[pI[ ivc cunfr dI sÉq kYd ivc bMd kr idwqf. dlIp isMG ƒ aMgryË aOrqF dI srpRsqI aDIn ieMglYNz iljfieaf igaf. keI sfl dI BYVI iswiKaf qoN bfad dlIp isMG dy kys kql kr idwqy gey, Ausƒ iesfeI bxf ilaf. kuwJ smyN bfad gorI lVkI nfl hI Ausdf ivafh kr idwqf igaf. hr sfijÈ vrq ky Ausƒ pMjfb vwloN byÉbr rwiKaf igaf, gurmiq qoN qoiVaf igaf. afpxy mflkF dy krVy hukmF kfrn dlIp isMG ƒ qVpidaF-ivlpkidaF idl qy pwQr rwKky afpxy sohxy gj gj lMmy kys mhfrfxI ivktorIaf ƒ Byt krny pey. Auh aMdroN tuwt igaf/ihwl igaf, iËMLdgI ƒ Dwkf idMdf irhf. aMgryËF dy rihm aqy pYnÈn qy ijAuNdf irhf. ieDr mhfrfxI iËMd kOr Bys vtf ky cunfr dy iklHy ivcoN nws geI. keI idnF dy jMglI rfhF ƒ cIrdI, BuwKx BfxI, hfloN byhfl Pty kwpVy, pYr qy srIr kMizaF JfVIaF nfl lhU luhfn ho cuwky sn. roNdI ƒ koeI Drvfs dyx vflf BI nhIN sI. keI idnF dy duKdfeI sÌr qoN bfad nypfl dy rfjy ƒ jf bynqI kIqI. afpxI qy iswK rfj dI hoeI bqIqI dwsI, puwqr ƒ imlx dI lflsf jqfeI qy mwdd krn leI afiKaf. inpfl dy rfjy ny guËfry lfiek rkm prvfn kr idwqI, iewk cMgf mkfn dy idwqf pMj cfr nOkr-nOkrfxIaF df pRbMD kr idwqf. ies vkq ijMdF dI iËMdgI df ieko mwksd bfkI rih igaf sI puwqr dlIp ƒ imlxf. Auh iknHF-iknHF duwKF dy diraf pfr krdI rhI jF hMJUaF dy diraf vhfAuNdI rhI. suwk ky ipMËr bx geI, idn-rfq roNdI dIaF awKF jFdIaF rhIaF, pr ajy BI dlIp ƒ imlx dI afs bfkI sI. krIb ds sfl bIq gey, aMgfrF qy turidaF, ÉUn dy awQrU vhfAuNidaF, iPr ikqy dlIp isMG ƒ Ébr imlI ik mF ajy jIvq hY. Ausny Bfrq afAux dI afigaf mMgI. sÉq pihry hyT smuMdrI jhfj ivc svfr ho, keI idnF dy sÌr mgroN klkwqy afieaf. ieQy puwjky mF vwl icwTI ilKI, syvfdfr Byjy, ik mF ƒ kwlkqy lY afAu. syvk nypfl jf puijaf, mhfrfxI ijMd kOr ƒ ds sfl qoN vwD smyN dy bfad iewk TMzI pfAux df buwlf afieaf pRqIq hoieaf. nypfl dy rfjy dI afigaf qoN ibnF bfhr jfx qy pfbMdI sI.afigaf leI pwqr iliKaf, Kud jf hfËr hoeI. nypflI rfjy ƒ Krcf idMidaF bVI aOK mihsUs ho rhI sI, Aus ny qurMq jfx dI mnËUrI qF dy idwqI pr nfl hI ieh BI afK idwqf ik vfps nypfl dfÉl hox dI afigaf nhIN hovygI. dubfrf koeI Krcy nhIN idwqy jfxgy. sfrIaF ÈrqF df kOVF Guwt Brky, zMgorI hwQ ivc lY ky, afey syvk dy nfl nypfl ƒ afKrI alivdf afK ky tur peI. mMjlF qYh krdI klkwqy Aus hotl ivc izgdI-ZihMdI puwj geI ijQy dlIp isMG Tihiraf hoieaf sI. socF-soc rhI hY ik myrf lfzlf dlIp pqf nhIN ikMnf ku Aucf lMmf jvfn ho igaf hovygf. ikho ijhI Èkl-sUrq, zIl-zOl hovygI. mYN qF inmfxI awKF nfl vyK BI nhIN skFgI, ikvyN pqf lwgygf ikho ijhf hY? socF socdI dlIp isMG dy kmry ivc pucf idwqI geI. awgoN dlIp isMG Dfa ky gl ƒ icMbV igaf. mF-mF myrI ipafrI mF[[[. awgoN Ëbfn ny sfQ nf idwqf, dovyN mF-puwq ikMnI dyr qwk jfro jfr roNdy rhy. koeI cuwp krfAux vflf BI nhIN sI. awKF ivcoN hMJUaF dI JVI mukx df nF nhIN lY rhI sI. kfPI dyr bIqx qoN bfad mF ijMd kOr ny hOlI-hOlI dlIp dI ipwT qy hwQ Pyiraf. Auhdf BrvF juwsf tohx dI koiÈÈ kIqI. iPr kMbdy hwQF ƒ AuØwpr AuTfAuxf cfihaf qF ik vyK sky dfhVI-kys hYgy ky nhIN, Gbrf ky iPr hwQ hyTF kr lYNdI, mnf ! jy kys nf hoey iPr ikvyN bcFgI. vyK qF skdI nhIN tohxf hI pvygf. idl qkVf krky mUMh qwk hwQ lY geI ichry qy dfhVI nhIN sI. mn zoilaf isr qwk hwQ puwijaf, kMbdIaF AuglF msIN Aupr geIaF. lMmy kys jUVf dsqfr kuJ BI nf hwQ lwigaf. GbrfeI idl zoilaf. Dfa mfrky ËmIn qy bYT geI. ivlkdI hoeI sfrI qfkq iekwTI krky bolI ‘‘vy loko! mYN aMnHI qIvIN nfl ikAuN TwTf krn lwgy ho, quhfƒ rwb dI mfr pvy, ieh myrf puwqr dlIp nhIN hY. ikAuN DoKf kr rhy ho, myry kol koeI DMn pdfrQ nhIN hY kI luwtogy mYQoN.``

dlIp isMG zizaf ipaf, buwkIN roNdf mF dy gl ƒ icMbV igaf qy boilaf, ‘‘mYN qyrf dlIp hF myrI mF mYN qyrf puwqr dlIp, XkIn kr myry qy. mYƒ gurU dI ksm, mYN JUT nhIN boldf mYN hI qyrf bytf hF``.

mhfrfxI ijMdf bolI, rfj Bfg Kuwsf, qÉq qfj Kuwsf, qy suhfg Kuwsf, ijMd jfn KuwsI.

Èyr, KVk Kuwsf, nOnihl Kuwsf, qy pRqfp Kuwsf, axK afn KuwsI.

ÈfhI qyj Kuwsf, rohb dfab Kuwsf, byÈwk iewËq vI myrI nfdfn KuwsI.

jykr iglf afieaf qF mYƒ awj afieaf, jdoN vyKI dÈmyÈ dI Èfn KuwsI.

iPr kI Èkl bxf leI hY qUM? ikwQy ny qyry sohxy lMmy ryÈmI kys, ikQy hY qyrI ÈfhI dsqfr? ikQy gvf ilaf sfrf srUp?

ijvyN qUM axigxq duwKF dy smuMdrF ivc goqy KFdI rhI mYƒ BI suwK df sfh nhIN afieaf. myry qy byaMq dbfAu pfey gey. lflc idwqy gey, zrfvy idwqy gey. mYN ikwzf ku sF jdoN qYQoN ivCoV idwqf igaf sI. Xfd kr mF isrP sfZy ds sfl df aMÖfxf bfl sF. mYN ienHF gory lokF dy rihmo krm qy hI idn ibqfey ny. ienHF myry kys ktvfey hI nhIN sgoN kwty hoey kys rfxI ivktorIaF ƒ qohPy dy qOr qy Byt krvfey gey. mF mYƒ bflpx ivc hI iesfeI bxf ilaf igaf. mYN bybws sF.

puwq dlIp myrf sfrf kuwJ ruV igaf, rfj igaf qÉq qfj igaf, ÈfhI TfT igaf, iklHy, POjF geIaF. myrf pMjfb igaf, kohynUr igaf. vy puwqr myrI iewËq afbrU geI, awKF dI joq BI clI geI. kI iesy phfV vrgy duwK ƒ dyKx vfsqy hI ajy qwk jIvq sF ik afpxy dlIp ƒ ies qrHF vyKFgI. hfey siqgurU jIE! hux mYN hfr geI, mYƒ afpxy crnF ivc smF lY.

mfqf dI jubfn ruk geI, dlIp isMG ny ihlfeI pfxI mUMh ƒ lfieaf, jdoN jrf vwl isr hoeI qF boilaf ‘‘myrI ipafrI mF mYƒ bÉs dy! mYN siqgurU ƒ hfËr-nfËr jfx qyry crnF ivc hfËr ho ky pRx krdf hF ik mYN qyrf guafcf qÉq qfj, sohxf rfj qy koihnUr qF vfps nhIN ilaf skdf, pr siqgurU jI dI bKiÈÈ ‘‘iswKI`` ËrUr Dfrn kr lvFgf. ijMnI CyqI ho sikaf ‘‘KMzy kI pfhul`` pRfpq kr lvFgf. ‘‘mF ƒ kuwJ Drvfs imilaf, ipafr nfl mwQf cuMimaf, muwV CfqI nfl lfieaf. ‘‘jug-jug jIvyN puwqr mF dI afKrI swDr CyqI pUrI krIN, mYN mrn qoN pihlF iewk vfrI qYƒ ËrUr isMG rUp ivc vyKxf cfhuMdI hF. ik ijvyN myry Gr iswKI af rhI hY myrI awKF dI joq BI prq afvygI.?``

mhfrfxI ijMd kOr dlIp isMG dy nfl hI ieMglYNz puwj geI. pr jflm gorI srkfr ny dovF ƒ iekwTy nf rihx idwqf. pMdrF idnF mgroN iewk idn imlx dI afigaf idwqI geI. kuwJ hI smyN bfad ijMd kOr ƒ afKrI swdf af igaf. ieh afKky sMsfr qoN ivdf ho geI ik puwqr myry srIr ƒ ies jflm dyÈ ivc lyKy nf lfvIN. jy ho sky qF myry isr dy sfeIN, qyry ipqf ‘‘Èyr-ey-pMjfb`` dI mVHI kol myrf sskfr krIN. goiraF dlIp isMG ƒ pMjfb jfx dI ieËfËq nf idwqI. Auh mF dI lfÈ lY ky bMbeI afieaf, ieQoN nfisk puwijaf. ieQy nfisk ivKy hI godfvrI dy kMZy mF df sskfr krky vfps ieMglYNz prq igaf. mF ƒ idwqy bcn muqfbk smF afAux qy KMzy kI pfhul lY Èklo-sUrq pwKoN iswKI bfxy ivc pRvyÈ kr igaf nfl hI gurbfxI df aiDaYn pfT ÈurU kr idwqf.

AuprlI sfrI vfrqf ilKx df mdsd iehI hY ik mF df ipafr afqmf ivcoN inklI pRym ivDI hUk, pwQr idlF ƒ ipGlf idaf krdI hY kys ktvf cuwky iswKI ƒ ivsfr cuwky, iesfeI mq Dfrn kr cuwky, pMjfboN dUr iswK BrfvF qoN dUr jf cuwky dlIp isMG ƒ mF dy aMdroN inkly swcy ipafr ny muV isMG sjf idwqf. kI awj dIaF mfvF afpxy bwicaF leI koeI ajyhI pRyrnf sroq mF qoN iswiKaf lY skxgIaF? jy swcmuwc hI iswKI nfl ipafr hY, jy afpxy bwicaF df BivwK rOÈn cfhuMdy ho qF mfqfvF ƒ Kfs iDafn dyxf pvygf, qF hI bwcy gurU Gr vwl, iswKI vwl vfps prq skxgy.

siqgurU jI dI pivwqr bfxI ivcoN mfqf ipqf dy PrjF bfry kuwJ prmfx:-

pUqf mfqf kI afsIs..

inmK nf ibsrAu qum kAu hir hir sdf Bjhu jgdIs.. (pMnf-496)

jIvq jIvq jIvq rhhu.. rfm rsfiexu inq AuiT pIvhu.. (pMnf-1133)

Bjhu goibMd BUil mq jfhu.. mfns kf eyhI lfhu.. (pMnf-1159)

kfhy pUq Jgrq hAu sMig bfp..

ijn ky jxy bzIry qum hAu iqn isAu Jgrq pfp.. (pMnf - 1200)

sqsMgiq siqgur ctsfl hY ijqu hir gux isKf..

DMnu DMnu su rsnf DMnu kr DMnu su pfDf siqgurU ijqu imil hir lyKf ilKf.. (pMnf-1316)

myry rfm hm bfirk hir pRBu ky hY ieafxy..

DMnu DMnu gurU gurU siqguru pfDf ijin hir Aupdysu dy kIey isafxy.. (pMnf-168)

DMnu jnnI ijin jfieaf DMnu ipqf prDfnu..

siqguru syiv suKu pfieaf ivchu gieaf gumfnu.. (pMnf 32)

bfl ibvsQf bfirku aMD.. Bir jobin lfgf durgMD..

iqRqIa ibvsQf isMcy mfie.. ibriD Bieaf Coiz cilE pCuqfie..

icrMkfl pfeI dulB dyh.. nfm ibhUxI hoeI Kyh..

psU pryq mugD qy burI.. iqsih nf buJY ijin eyh isrI.. (pMnf 890)

bfvry qy igafn bIcfru n pfieaf.. ibrQf jnmu gvfieaf.. (pMnf 793)

sf buiD dIjY ijqu ivsrih nfhI.. sf miq dIjY ijqu quDu iDafeI.. (pMnf 100)

gur sfKI aMqir jfgI.. qf cMcl miq iqafgI..

gur sfKI kf AujIafrf.. qf imitaf sgl aMDfrf.. (pMnf 599)

aMDy aklI bfhry mUrK aMD igafnu..

nfnk ndrI bfhry kbih nf pfvih mfnu.. (pMnf 789)

aklI sfihbu syvIaY aklI pfeIaY mfnu..

aklI piVH kY buJIaY aklI kIcY dfnu..

nfnku afKY rfhu eyhu hoir glF sYqfnu.. (pMnf-1245)




.