.

rfg mflf pVcol (iksLq dUjI)

ivdvfnF anusfr ieh rfg mflf

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

ies ivÈy Aupr iek gwl hor iDafn mMgdI hY. Auh ieh ik pMQ aMdr ijqny vI ivdvfnF ny ies pwKoN Koj kIqI aqy smF lgfieaf hY aMq ies iswty `qy puwjy hn ik rfg mflf gurbfxI nhIN, blik pihlF jdoN bIVF hsq iliKq sn qF iksy aijhy smyN ipCly pMny Aupr rfgF afid dy nfm Xfd krn vfsqy jF iksy ZMg nfl iesdf ilwKy jfxf afrMB ho igaf jo CpfeI smyN axjfx puxy ivwc nfl hI Cwp igaf aqy dUr-dUr phuMcx krky pRcilq ho igaf.

BfeI sfihb BfeI kfhn isMG jI nfBf ny ies nUM spÈt afilm kvI iliKq ‘‘mfDv nl kfm kMdlf`` dy pRsMg df ihwsf ilwiKaf hY. BfeI sfihb BfeI kfhn isMG jI dy ÈbdF ivwc ‘‘mfDv nl sMgIq dy aflm kiv iruLq, ihMdI anuvfd ivwcoN--- ijs ivwc CI rfg, AuhnF dIaF pMj pMj rfigxIaF aqy awT awT puwqR dwsy hn``

(mhfn koÈ pMnf 1028)

s; ÈmÈyr isMG jI aÈok ny qF iewk pUrI rcnf ‘mfDv nl kfm kMdlf (iruLq kvI afilm) qy rfg mflf inrxX (pVcol) ilwK krky sMgqF vfsqy pUrf pRsMg qwQF sihq Cpvf idwqf hY. nfl hI pUrI pVcol rfhIN sfbq kr idwqf ik 179 cOpeIaF aqy dohiraF dy Aus pRsMg ivwcoN aMg nM; 34 qoN 38 qk mOjUdf rfg mflf hY.

pMc Kflsf dIvfn dy afgU gurpurvfsI bfbU qyjf isMG jI ny dIvfn vwloN bkfiedf gurmqf soD ky ies rfg mflf nUM pUrn ivdfiegI dy idwqI sI. gurpurvfsI BfeI sfihb BfeI rxDIr isMG jI ny pwky qOr qy aYlfn kr idwqf sI ik ies jwQy nfl sFJ rwKx vflf koeI vI isMG-isMGxI rfg mflf nhIN pVHygf, ikAuNik ieh gurbfxI nhIN. awj qoN kuJ smF pihlF BfeI sfihb BfeI rxDIr isMG jI dy aKMz kIrqnI jwQy (BfeI rfm isMG jI) rfhIN rfg mflf qoN bgYr, sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI dIaF bIVF Cfpx df aYlfn vI kIqf igaf, pr pMQ dI ies pwKoN pUrI iqafrI n hox kfrx, ieh gwl ajy isry nhIN cVH skI. BfeI sfihb jI dy jwQy df koeI vI isMG rfg mflf nhIN pVHdf.

pMQ dy mhfn ivdvfn, gurbfxI dy pMuj, gurpurvfsI zf; poR; sfihb isMG jI ny pUrI qrHF sfbq kr idwqf qy gurbfxI arQF dI smfpqI muMdfvxI Aupr hI kIqI aqy swcfeI nUM pRgt krn ihq rfg mflf dy arQ bfad ivwc vwKry qOr qy kIqy aqy swc dy aiBlfKIaF vfsqy nfl nfl ËrUrI tUkF aqy not vI dy idwqy.

pMzq qfrf isMG jI nroqm rfg mflf bfry afpxI rcnf ‘gurU igrfrQ koÈ` ivwc ies qrHF ilwKdy hn - ‘muMdvfxI df pfT gRMQ sfihb jI kI smfpqI smyN afpxI muhr rUp kr aMq myN rwKf, ‘rfg mflf` kfhUM ny pICy sy pfeI, jYsy BfeI bMnoN ny gurU ky sfhmxy hI dUsrI bIV mY keI bfxIaF cVHfeIaF, ijn ko sun kr gurU jI ny Aus kf nfm ‘KfrI bIV` Drf hY.

- gurU igrrfQ koÈ pMn 543 Bfg dUjf

cUVfmix kvI sMqoK isMG jI, gur pRqfp sUrX, rfis 3 aDXfX 47 ivwc rfg mflf bfry ilwKdy hn ;-

rfgmflf sRIguru kI iruLq nih, hY muMdfvxI lig gur bYn..

ieh mih nih sMsY kCu krIaih, jy sMsY aivlokh nYn..

mfDv nl, aflm kiv kInis, iqs mih inRqkfrI kih qYn..

rfg rfgnI nfm igny qih, XF qy sRI arjun iruLq hYn.. 40..

ieh suD nhIN ilKI ieh guru ny, ikDoN isK kfhU ilK dIn..

rfg nfm sB jfnY rfgI, Xf kfrx ilK deI pRbIn..

ies qrHF kvI sMqoK isMG jI ny vI ies rfg mflf ivruwD BrvIN afvfË AuTfeI aqy spwÈt ilwiKaf ik ‘‘rfg mflf gurU sfihb dI rcnf nhIN. gurbfxI kyvl muMdfvxI qIk hI hY. hor pwkf kIqf ik BfeI ! ies gwl ivwc rqf Br sMdyh nhIN krnf. BfvyN iksy pwKoN nËrF nUM DoKf vI lwgy, qF vI DoKf nhIN Kfxf rfg mflf Aukf hI gurbfxI nhIN.``

qF iPr rfg mflf hY kI ? ies df vyrvf idMdy hoey kvI jI ilwKdy hn ‘‘ik BfeI ! ieh qF aflm kvI df ilwiKaf ‘mfDvf nl` df pRsMg hY ijs ivwcoN ieh inRqkfrI df iËkr hY aqy pMcm ipqf jI dI ieh rcnf nhIN.``

gwl nUM hor idRVH krdy hoey kvI jI awgy ilwKdy hn ik ‘‘ieh kihxf qF AuÊkf hI TIk nhIN, ik iesdI rcnf siqgurF ny kIqI. ieh qF iksy iswK ny ikDroN cuwk krky ilwK idwqI hY. Èied Aus guriswK ny kyvl ies iKafl nfl ilwKI hY qF jo rfgI isMG rfgF dy nfm cyqy kr skx.``

ipRMsIpl hirBjn isMG jI (BfeI sfihb) sfbkf ipRMsIpl, ÈhId iswK imÈnrI kflj, aMimRqsr ies nUM gurbfxI nhIN mMndy. gurpur vfsI pMQ dy mhfn ivdvfn ig; Bfg isMG jI aMbflf vI anykF qrk dy ky sfbq krdy rhy hn ik rfg mflf gurbfxI nhIN, blik bdobdI jykr rfg mflf df pfT krn df hwT kIqf jFdf qF vI afp iesdf pfT nhIN krdy sn, jF iPr smfgm ivwcoN pihlF hI AuT ky cly jFdy sn.

gurpurvfsI BfeI sfihb BfeI ardumn isMG bfgVIaf aqy awjkl dy lgBg hor bhuqy ivdvfn vI rfg mflf nUM gurbfxI nhIN mMndy.

qF iPr rfg mflf hY kI?

iewk icwTI BfeI kfnH isMG jI nfBf vwloN

23 jnvrI sMn 1918 dy ‘pMQ syvk` ivwc BfeI kfnH isMG jI nfBf dI iewk icwTI CpI ijs dy kuJ aMÈ ies pRkfr hn ;

‘‘afp dy 12 dsMbr dy prcy ivwc ‘BfeI kfnH isMG jI dI gupq icwTI` nfmk isrnfvyN hyT ilwKI iebfrq pVH ky myry pfs bhuq icwTIaF afeIaF hYn: ijnHF ivwc lok mYQoN puCdy hn ik mYN ‘rfgmflf` sbMDI afpxI rfie ‘gurmq suDfkr` dy ivruwD ikAuN bdlI hY. mYnUM koÈ dy kMm qoN ivhl nhIN, jo mYN lokF nUM Auqr dy skF, pr pbilk nUM inrsMdyh krn vfsqy ieh icwTI ilwKdf hF.[[[[[[[

aj kl aKbfrF ivwc krqfr pur vfly gurU grMQ sfihb df bfr bfr iËkr afAuNdf hY aqy ‘rfgmflf` nUM gurbfxI iswD krn vfly Aus df pRmfx pyÈ krdy hn, pr mYN bhYsIaq ‘KojI` dy AuhnF BfeIaF nUM slfh dyNdf hF ik Auh aYsf krn qoN sMkoc krn, ikAuNik krqfrpur vfly grMQ sfihb ivwc rfg mflf dy KMzx df iek vwjr rUp pRmfn hY.

pRymI sjxoN ! Ërf iDafn nfl suxo, siqgurF dy Ëmfny ivwc jo hukmnfmy sMgqF dy nfAuN jfrI kIqy jFdy sn, Aus dy hyT siqgurF dy dsqÉqF qoN Aupr, hukmnfmy dIaF sqrF dI igxqI aKrIN ilKI jFdI sI, qfik dsqKq hox ipCoN koeI ilKfrI sqrF nf vDf sky. aYsy hI nOvyN siqgurF dy aihd qk ieh rIqI rhI ik jo kfpI gurU grMQ sfihb dI huMdI, Aus dy pqiraF dI igxqI qqkry dy aMq ivwc drj kIqI jFdI. ies inXm anusfr krqfr pur vfly gurU gMRQ sfihb dy qqkry dy aMq ieh iliKaf igaf hY-

‘‘sMmq 1661 imqI BfdoN vdI 1 poQI iliK phuMcy. sfry pqry gurU bfby dy 974[``

‘poQI iliK phMucy` eys df inrxf qF ‘gurUigrf ksOtI` ivwc kIqf igaf hY, pr eys QF pRkrx anusr dsdf hF ik krqfrpur vfly gurU gMRQ sfihb dy 973vyN pqry pr ‘muMdfvxI` hY, ar 974vF pqRf (ijs pr aMg 974 mOjUd hY) korf ipaf hY. eys qoN sfP pfieaf jFdf hY ik gurU bfby dy sfry pqry 974 dI igxqI qoN bfhr jo kuJ hY Auh gurU bfby df aMg nhIN.

afid aMq dy vfDU piqRaF pr krqfrpur vfly gurU gMRQ sfihb ivKy kyvl rfgmflf hI nhIN ikMqU rqnmflf hY, rfh mukfm kI sfKI hY,[[[[[

ienHF vfDU pqiraF ivwc inrMjn rfie jI dI, jo DIrml jI dy pVOqy sI, bhuq mihmf gfeI hY,[[[[ ieiqafid anyk pRkrx hn, ijnHF dI ieQy ilwKx dI loV nhIN.

aMq ivwc kOm dy drdIaF awgy bynqI hY, ik ieh Ëmfnf pRspr pRym nfl AunqI krn df hY, dyKo pVosI BfeI afpxy hwkF dI rfKI leI kIh kIh Xqn kr rhy hn, suDfr dy Auprfly ivwc lwgy hoey hn, pr sfzI ‘rfg mflf` dI afrohI qfn kMn peI suxn nhIN dyNdI. ikrpf kro, qrs kro, ÈFiq kro, DIrj kro, KojI bx ky ivcfro, vfdI dI pdvI nf lAu.

kibq-krq smfj df AuDfr hY[[[[[[[[[[[[[

aYsy smyN AunqI ky bIc, gurisKn ky,

Xm Pfis hYÍky gl prI rfgmfl hY.

pfTko ! myrI eys icTI nUM pVH ky myry nfl koeI swjx pqr ivvhfr krn dI Kycl nf kry, ikAuNik mYN afpxy nIXq smyN ivwcoN iek imMt vI nhIN kZ skdf.

pMQ df syvk

kfnH isMG. ---cldf




.