iswKF ƒ sRI gurU gRMQ
sfihb jI dy isDFq nfloN qoVn aqy kOm ivwc vMzIaF pfAux leI keI qrFH dIaF sfjÈF
ho rhIaF hn. BfvyN ieh sfjÈ aKOqI dsm gRMQ dy rUp ivwc hovy, Bfvy bfly vflI
sfKI dy nFa hyT hovy jF keI hor gRMQ vI hn ijnfH ivwc gurmiq dI gwl Gwt hY aqy
krfmfqI ihMdU khfxIaF iËafdf hn ijvyN gurblfs pfqÈfhI CyvI dy nFa hyT CpI
ikqfb vI hY. ieMË hI pMQ pRvfinq iswK rihq mrXfdf dI ivroDqf krky iswKF ƒ keI
qrFH dIaF krmkFzI mrXfdf krn dy ckrF ivwc pfieaf hoieaf hY aqy socI smJI sfjs
aDIn nfnkÈfhI kYlMzr dI ivroDqf krn leI iswKF ƒ Auksfieaf jf irhf hY. ijhVI
iswK kOm vfsqy bVI mdBfgI gwl hY . ies qoN agy hux ieh lok pMQk rihq mrXfdf aqy
sRI drbfr sfihb ivwc bIbIaF vwloN syvf krn dI ivroDqf krn leI afr[ aYs[aYs[ dI
nvI skIm hyT iksy ilKq ƒ BfeI mnI isMG jI dy nFa hyT purfqn rihq mrXfdf lwBx df
iswKF ivwc pRcfr krn dy mnsUby iqafr kr cuwky hn. kuJ sfzy vI BrfvF vwloN
jfxy-anjfxy ivwc afpxI vwKrI hsqI ivKfAux krky kOm ivwc vMzIaF peIaF nËr vI
afAuNdIaF hn . ijvyN srb loh dy BfizaF ivwc Kfxf, lwk ƒ nIlf kpVf bnHxf, gol
pwg jF pjfmf nf pfAuxf afidk vKryvyN afm vyKx ivwc af rhy hn. ievyN hI Kfx ivwc
vI mfs Kfx vfly qy nf Kfx vfilaF ivwc vI vMzIaF pfeIaF jf rhIaF hn. ies qoN vI
vwD hux kuJ lok iswK Drm ivwc aOrq mrd dy brfbrqf vfly isDFq ƒ Kqm krn df pRcfr
kr rhy hn. ijs ƒ iswK hornf kOmf ivwc PKr nfl dwsdy hn ik iswKF ivwc aOrq mrd
dy Dfrimk hwk brfbr hn.
aOrq ƒ Dfrimk kfrjF ivwc brfbrqf nf dyx df ivroD krn vfly
afKdy hn ik sRI gurU goibMd isMG jI ny pMj ipafry sfjy sn jykr aOrq pMj ipafiraF
ivwc dfKl huMdI hY qF iPr Auh pMj ipafry nhIN sgoN pMj ipafrI hovygI. aijhf
pRcfr krn vfilaF qoN puwiCaf jfvy ik gurU jI ny qF sfiraF iswKF ƒ Kflsf ikhf sI
qy Kflsy ivwcoN pMj ipafiraF dI cox krnI hY iPr Auh ipafry dI bjfey ipafrI ikvyN
ho geI; pr jy qusIN Kflsf isrP afdmIaF ƒ hI kihx df hwk dyNdy ho qF iPr kI
bIbIaF afpxy afp ƒ ‘KflsI’ afiKaf krn ? vfihgurU jI kf Kflsf ] vfihgurU jI
kI Pqih ] kihx dI QF vfihgurU jI kI KflsI afiKaf krn ? keI bIbIaF afpxy nfa nfl
vI Kflsf ilKdIaF hn jy qusIN Kflsf lPË isrP afdmIaF leI hI afKdy ho qF iPr
AuhnF qoN ieh hwk vI Koh lvo. aijhf pRcfr krn vfly lok iswK kOm dI hflq hfsohIxI
bxf rhy hn.
ies qrFH dy lok nf qF gurbfxI ƒ mMndy hn qy nF hI sRI akfl
qKq qoN pRvfinq pMQk rihq mrXfdf ƒ . aOrq jfq bfry gurU nfnk dyv jI df Purmfn
hY: so ikAu mMdf afKIaY ijqu jMmih rfjfn ] BMzhu hI BMzu AUpjY BMzY bfJu n
koie ] nfnk BMzY bfhrf eyko scf soie ]( m: ñ,pMnf 473)
pMQk rihq mrXfdf ivwc iliKaf hY: 2[ aMimRq sMskfr: (a)
AuQy sRI gurU gRMQ sfihb jI df pRkfÈ hovy. Gwt qoN Gwt Cy iqafr-br-iqafr isMG
hfËr hox, ijnFH coN iek qfibaf bYTy qy bfkI pMj aMimRq Ckfx leI hox. ienHF
ivwc isMGxIaF BI ho skdIaF hn. ienHF sfiraF ny kysI ieÈnfn kIqf hovy.
iswKF dy isrF ‘qy aYÈF krn vfly bxy pRcfrko ! sfrI iswK
kOm ƒ iekwTI krn dI bjfey sgoN ies ivwc hor vMzIaF nf pfvoN. iPr afKdy ho iswK
sfzy ‘qy nukqfcInI krdy hn qy sfzf siqkfr nhIN krdy. ies ivwc doÈ iksdf hY.
gurU nfnk pfqÈfh sfƒ smJfAuNdy hn: ddY dosu n dyAU iksY, dosu krMmf afpixaf
] jo mY kIaf so mY pfieaf, dosu n dIjY avr jnf ] ( m:1,pMnf ôóó)
myhrbfnI krky, iswK Drm dy PKr nfl dwsx vfly Dfrimk kfrjF
ivwc mrd aOrq dI brfbrI vfly isDFq ƒ Kqm krn dI koJI koiÈÈ nf kro.
ijnHF pRcfrkF ƒ afpxy nFa nfl Bgq, sfD jF sMq ilKx df ÈONk
hY ËrUr ilKo pr afpxI afqimk avsQf vI qF "gurU Èbd" dy dwsy anusfr
bxfE . gurbfxI df Purmfn hY : syeI Bgq ijn sic icqu lfieaf ]( m:1, 1342)
ipCly aYqvfr 21 meI Èfm ƒ torFto eyrIey qoN pRsfirn hox
vfly ryzIE , tI vI styÈn qoN sR[ mnjIq isMG jI shoqf aqy sR[ gurcrn isMG jI
ijAUxvflf dI BfeI hrI isMG jI rMDfvy vfilaF nfl iswKF dy mfs Kfx jF nf Kfx bfry
"Èbd gurU" anusfr ivcfr ivtFdrf hoieaf sI. ies hoey ivcfr ivtFdry
bfry suxn ivwc afieaf hY ik keI myry vrgy gurmiq dI Gwt jfxkfrI rwKx vfly bjurg
afK rhy sn ik " ies gwlbfq qoN sfƒ ieh pqf lwg igaf hY ik mfs Kfx jF nf
Kfx bfry gwl krnI, mfs mfs kr mUrK JgVy vflI gwl hY. pihlF mfs Kfx jF nf Kfx
bfry keI pRcfirk sfƒ cwkrF ivwc pfeI iPrdy sn" .
gurmiq pRqI ivcfr
ivtFdry ryzIE, tI vI qy hoxy cfhIdy hn pr aijhy byPjUl ivÈy vfly nhI; aijhy
ivÈy sgoN iswKF ivwc vMzIaF pfAuNdy hn . iksy ƒ mFh dI dfl nfl iZwz ivwc gYs
jF joVF ivwc pIVF ho jFdIaF hn qy iksy ƒ mIt Kfx nfl kuJ ho skdf hY . ies krky
kI Kfxf hY ieh hryk mnuwK dI afpxI psMd hY. asIN ies ivÈy ƒ bdobdI Drm nfl
joVI iPrdy hF. koeI iksy dy jbrdsqI mUMh ivwc nhIN pf skdf aqy nF hI koeI pf
irhf hY. ijs df idl krdf Kfvy ijs df nhIN krdf nf Kfvy. iesy krky hI Èfied gurU
nfnk dyv jI ny mfs Kfx jF nF Kfx ‘qy JgVf krn vfilaF ƒ mUrK afiKaf hY pr asIN
keI sflF qoN pVHn suxn dy bfvjUd vI ajy nhIN smJy. gurU nfnk pfqÈfh df Purmfn
hY: mfsu mfsu kir mUrKu JgVy igafnu iDafnu nhI jfxY ] kAuxu mfsu kAuxu sfgu
khfvY iksu mih pfp smfxy ] gYNzf mfir hom jg kIey dyviqaf kI bfxy ] mfsu Coiz
bYis nku pkVih rfqI mfxs Kfxy ] PVu kir lokF no idKlfvih igafnu iDafnu nhI
sUJY ] nfnk aMDy isAu ikaf khIaY khY n kihaf bUJY ] aMDf soie ij aMDu kmfvY iqsu
irdY is locn nfhI ] mfq ipqf kI rkqu inpMny mCI mfsu n KFhI ] iesqRI purKY jF
inis mylf EQY mMDu kmfhI ] mfshu inMmy mfshu jMmy hm mfsY ky BFzy ] igafnu
iDafnu kCu sUJY nfhI cquru khfvY pFzy ] bfhr kf mfsu mMdf suafmI Gr kf mfsu
cMgyrf ] jIa jMq siB mfshu hoey jIie lieaf vfsyrf ] aBKu BKih BKu qij Cozih aMDu
gurU ijn kyrf ] mfshu inMmy mfshu jMmy hm mfsY ky BFzy ] igafnu iDafnu kCu sUJY
nfhI cquru khfvY pFzy ] mfsu purfxI mfsu kqybØI chu juig mfsu kmfxf ] jij kfij
vIafih suhfvY EQY mfsu smfxf ] iesqRI purK inpjih mfshu pfiqsfh sulqfnF ] jy
Eie idsih nrik jFdy qF AunÙ kf dfnu n lYxf ] dyNdf nrik surig lYdy dyKhu eyhu
iDÕfxf ] afip n bUJY lok buJfey pFzy Krf isafxf ] pFzy qU jfxY hI nfhI ikQhu
mfsu AupMnf ] qoieahu aMnu kmfdu kpfhF qoieahu iqRBvxu gMnf ] qoaf afKY hAu bhu
ibiD hCf qoaY bhuqu ibkfrf ] eyqy rs Coiz hovY sMinafsI nfnku khY ivcfrf ]ò]
(m: 1, pMnf ñòøù-ñòùú)
arQ:— (afpxy vloN mfs df iqafgI) mUrK (pMizq) mfs mfs afK
ky crcf krdf hY, pr nfh ies ƒ afqmk jIvn dI smJ nfh ies ƒ suriq hY (nhIN qF
ieh ghu nfl ivcfry ik) mfs qy sfg ivc kIh Ìrk hY, qy iks (dy Kfx) ivc pfp hY .
(purfxy smy ivc BI, lok) dyviqaF dy suBfAu anusfr (Bfv, dyviqaF ƒ ÉuÈ krn
leI) gYNzf mfr ky hom qy jwg krdy sn . jo mnuwK (afpxy vloN) mfs iqafg ky (jd
kdy ikqy mfs vyKx qF) bYT ky afpxf nwk bMd kr lYNdy hn (ik mfs dI bo af geI hY)
Auh rfq ƒ mnuwK ƒ KF jFdy hn (Bfv, luk ky mnuwKF df lhU pIx dy mnsUby bMnHdy
hn); (mfs nfh Kfx df ieh) pKMz krky lokF ƒ ivKFdy hn, AuNÖ iehnF ƒ afp nfh
smJ hY nfh suriq hY . pr, hy nfnk ! iksy aMnHy mnuwK ƒ smJfx df koeI lfB nhIN,
(jy koeI ies ƒ) smJfvy (BI), qF BI ieh smJfieaf smJdf nhIN hY .
(jy kho aMnHf kOx hY qF) aMnHf Auh hY jo aMinHaF vflf kMm
krdf hY, ijs dy idl ivc Auh awKF nhIN hn (Bfv, jo smJ qoN swKxf hY), (nhIN qF
socx vflI gwl hY ik afp BI qF) mF qy ipAu dI rwq qoN hI hoey hn qy mwCI (afidk)
dy mfs qoN prhyË krdy hn (Bfv, mfs qoN hI pYdf ho ky mfs qoN prhyË krn df kIh
Bfv ? pihlF BI qF mF ipAu dy mfs qoN hI srIr pilaf hY) . (iPr), jdoN rfq ƒ
ËnfnI qy mrd iekwTy huMdy hn qdoN BI (mfs nfl hI) mMd (Bfv, Bog) krdy hn . asI
sfry mfs dy puqly hF, sfzf muwZ mfs qoN hI bwJf, asI mfs qoN hI pYdf hoey, (mfs
df iqafgI) pMizq (mfs dI crcf CyV ky aYvyN afpxy afp ƒ) isafxf aKvFdf hY, (asl
ivc) ies ƒ nfh smJ hY nfh suriq hY . (Blf dwso,) pMizq jI ! (ieh kIh ik) bfhroN
ilaFdf hoieaf mfs mfVf qy Gr df (vriqaf) mfs cMgf ? (iPr) sfry jIa jMq mfs qoN
pYdf hoey hn, ijMd ny (mfs ivc hI) zyrf lfieaf hoieaf hY; so ijnHF ƒ rfh dwsx
vflf afp aMnHf hY Auh nfh Kfx-jog cIË (Bfv, prfieaf hwk) qF KFdy hn qy Kfx-jog
cIË (Bfv ijs cIË qoN iËMdgI df hI muwZ bwJf iqafgdy hn . asIN sfry mfs dy
puqly hF, asfzf muwZ mfs qoN hI bwJf, asI mfs qoN hI pYdf hoey, (mfs df iqafgI)
pMizq (mfs dI crcf CyV ky aYvyN afpxy afp ƒ) isafxf aKvFdf hY, (asl ivc) ies ƒ
nfh smJ hY nfh suriq hY .
purfxF ivc mfs (df iËkr), muslmfnI mËhbI ikqfbF ivc BI mfs
(vrqx df iËkr); jgq dy ÈurU qoN hI mfs vrqINdf clf afieaf hY . jwg ivc, ivafh
afidk kfj ivc (mfs dI vrqoN) pRDfn hY, AuhnIN QfeIN mfs vrqINdf irhf hY .
ËnfnI, mrd, Èfh, pfiqÈfh[[[sfry mfs qoN hI pYdf huMdy hn . jy ieh sfry (mfs
qoN bxn krky) nrk ivc pYNdy idwsdy hn qF AuhnF qoN (mfs-iqafgI pMizq ƒ) dfn BI
nhIN lYxf cfhIdf . (nhIN qF) vyKo, ieh acrj Dwky dI gwl hY ik dfn dyx vfly nrky
pYx qy lYx vfly surg ivc . (asl ivc) hy pMizq ! qMU ZfZf cqur hYN, qYƒ afp ƒ
(mfs Kfx dy mfmly dI) smJ nhIN, pr qUµ lokF ƒ smJFdf hYN . hy pMizq ! qYƒ ieh
hI pqf nhIN ik mfs ikQoN pYdf hoieaf . (vyK,) pfxI qoN aMn pYdf huMdf hY, kmfd
gMnf AuWgdf hY qy kpfh AuWgdI hY, pfxI qoN hI sfrf sMsfr pYdf huMdf hY . pfxI
afKdf hY ik mYN keI qrIikaF nfl BilafeI krdf hF (Bfv, jIv dy pflx leI keI
qrIikaF dI Éurfk-puÈfk pYdf krdf hF), ieh sfrIaF qbdIlIaF (Bfv, byaMq iksmF dy
pdfrQ) pfxI ivc hI hn . so, nfnk ieh ivcfr dI gwl dwsdf hY (ik jy swcf iqafgI
bxnf hY qF) iehnF sfry pdfrQF dy csky Cwz ky iqafgI bxy (ikAuNik mfs dI AuqpwqI
BI pfxI qoN hY qy aMn kmfd afidk dI AuqpwqI BI pfxI qoN hI hY) . tIkfkfr pRo[
sfihb isMG zI[ilwt[
gurbfxI Kfx bfry bVI spÈt gwl krdI ik : bfbf horu Kfxf
KusI Kuafru ] ijqu KfDY qnu pIVIaY mn mih clih ivkfr ]ñ] rhfAu ] iswK kOm
ivwc mfs Kfx jF nf Kfx df JgVf krn vfly gurU jI vwloN dwsy ienFH rsF bfry qF kuJ
nhIN kihMdy . gurU nfnk pfqÈfh sfƒ sucyq krdy hn: lbu kuqf kUVu
cUhVf Tig KfDf murdfru ] pr inMdf pr mlu muK suDI agin kRoDu cMzflu ] rs ks afpu
slfhxf ey krm myry krqfr ]ñ] bfbf bolIaY piq hoie ] AUqm sy dir AUqm khIaih nIc
krm bih roie ]ñ] rhfAu ] rsu suienf rsu rupf kfmix rsu prml kI vfsu ] rsu GoVy
rsu syjf mMdr rsu mITf rsu mfsu ] eyqy rs srIr ky kY Git nfm invfsu ]ò] (
m: 1, pMnf 15)
awj loV hY iswKF ƒ Auhnf iviÈaF ‘qy ivcfr ivtFdrf krn
dI ijnFH krky iswKI inGfr vwl vihMdI jF rhI hY . iswK kOm niÈaF ivwc burI qrHF
Ps cuwkI hY. AuDr vihmF BrmF, aMDivÈvfsF qy krmkFzF ivwc pfAux vfly aKOqI
pRcfrkF df bolbflf hY . iswKF ƒ iek akfl purK dy AupfÈk hox df pRcfr krn dI
bjfey sUrj (sMgrFd) cMdrmf (mwisaf, pMinaF, pMcmI afidk) dy pujfrI bxf rhy hn
bhuqy sfzy hI pyÈfvfr pRcfirk bxy pujfrI jmfq nfl sMbMDq lok . awj loV hY aijhy
gurmiq dy Ault pRcfr kr rhy lokf ƒ . pMjfb ivwc coDr dI BuwK krky keI akflI dl
bx cuwky hn. gurmiq isDFq dI ivroDI jQybMdI afr: aYs: aYs: dy eyjMt iswKI srUp
Dfrky gurmiq ivroDI pRcfr kr rhy hn, loV hY AunHF ƒ nMigaF krn dI. gurmiq df
pRcfr krn df hwk nf qF iewkly sMq smfj df hY nF hI akflI dl qy nF hI iksy hor
Kfs sMsQf jF pujfrI jmfq df; ikAuNik iswK Drm iksy Kfs pihrfvy vfly jF sMsQf dI
jwdI jfiedfd nhIN hY; ijs kolo iksy iswK ƒ gurmiq dy Ault krdy pRcfr vfly ƒ
puCwx vfsqy pihlF mnËUrI lYxI pvy. isrP sRI gurU gRMQ sfihb jI ƒ hI gurU mMnx
vfly, afpxy hryk Dfrimk rIqI irvfj iswK Drm anusfr krn vfly hr iswK ƒ hwk hY ik
Auh gurmiq isDFq dy Ault pRcfr krn vfilaF ƒ roky. ajy vI vylf hY jfgIey aqy
iswK pMQ ƒ KyrU KyrU krn vfilaF qoN sucyq hoeIey .