.

ivigafn df juWg aqy

rWb dIaF dfqF

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

sfieMs dIaF plFGF-ieh TIk hY ik sfieMs ny ipWCly kuJ dhfikaF ‘c byaMq qrWkI kIqI hY, bVIaF plFGF puWtIaF hn. dfdf jI ny qF apny bWcpx ‘c nvF nvF sfeIkl hI dyiKaf sI. AudoN, jdoN Aus smyN dIaF kwcIaF sVkF qy sfeIkl afAuNdf qF ikWqny lok iekWTy ho jFdy sn, dyKx leI ik sfeIkl hY kI cIjL? pr poqy ny rfiktF rfhIN cMdRmf Aupr puWj cuWky cldy iPrdy mnuWKF nMU vI qWk ilaf qy ieMnI dUrI qy bYiTaf AunHF nfl glF bfqF vI kr leIaF. smuMdrF-spysF nMU tWpky mnuWK dI eImyl, PYks, afvfjL qy sLkl-krnI-sikMtf ‘c hjLfrf mIlF dI dUrI qy puWj rhI hY. mnuWK ieMntrnYt df lfB lY irhf hY, cldy-iPrdy apny nfl-nfl mobfeIl (Mobile) PonF nUM, iKzOxy dI qrHF vrq irhf hY.

mnuWKf srIr ijsdf ielfj kyvl kuJ smF pihlF iek zfktr jF hkIm hI krdf sI aj Ausy df ielfj Dur aMdr qIk dI cIrPfV krky kIqf jf irhf hY. iek srIr leI ikMny zfktr lgy hoey hn. mnuWK dy idl-gurdy, aWKF qy hor aMg dUjy dy srIr nUM bdly jf rhy ny, itAUbF rfhIN bWicaF df jnm ho irhf hY. grB ‘c bWcy df ilMg pCfixaf jf irhf hY. kmfl hY ies mnuWK dI ‘qy kmfl hY sfieMs dIaF KojF dI. ajy pqf nhIN sfieMs ny ies pfsy ikMnIaF plFGf puWtxIaF n.

kWcy mnuWK dIaF kWcIaF glF- jugo-jug atWlL gurbfxI igafn qoN anjfx, ijs mnuWK ny ieMnI qyjLI nfl sfieMs-tYknflojI dI ies qrWkI nUM apxI CotI jhI ijLMdgI ‘c hI dyK ilaf hovy, Auh kI socygf? iehI socygf ik "hux rWb hY ikQy’? hux qF sfieMs hI rwb hY ‘qy mnuWK rwb qIk puWj cuWkf hY". ajyhy aigafnI mnuWK nUM sLfied ieMnI vI smJ nhIN af skI ik sfieMs jo kuJ vI dy rhI hY, ijnHF pRfpqIaF df aj asIN lfB lY rhy hF, ijnHF pRfpqIaF qy aj sfnMU mfx hY ieh sB kuJ qF kfidr dI kuWdrq ‘c hjLfrF-lKF sfl pihlF vI mOjUd sI. ieh qF kyvl mnuWK sI jyhVf ies pKoN axjfx sI. dUjy pfsy mnuWK nUM akflpurKu ny axigxq blik nf muWk sWkx vflIaF dfqF bKsLIaF hn. sfzy kol qF Aus dIaF byaMq Auh dfqF vI hn ijnHF qoN ibnF asIN iek pl jIxf qF dUr, iek sfh vI nhIN lY skdy. drasl "rWb hY ikWQy’? hux qF sfieMs hI rwb hY ‘qy mnuWK rwb qIk puWj cuWkf hY" ajyhI kWcI socxI vfly lokF nUM nf hI rWb dI smJ afeI hY aqy nf hI sWcy rWbI Drm df pqf hY. sWcfeI qIk puWjx leI asIN eyQy krqy dIaF kyvl kuJ dfqF vl hI iesLfrf dyxf cfhvFgy qf ik asl gl smJ ‘c af sky.

mnuWK df suBfa- sfieMs kyvl pRBu bKsLy nIXm pRbMD ivcoN PfrmUly GWVky ‘qy ZMUz ky hI dy rhI hY, sfieMs kuJ bxf nhIN skdI. iesdy Ault ijhVy sfieMsdfn ieh kfZF kWZ ky dy rhy hn AunHF df suBfa hI lY lvo. AunHF df suBfa sfieMs ny nhIN GiVaf ‘qy nf hI sfieMs kol ieh smRQf hI hY. imsfl vjoN iek mnuWK sfieMs dIaF KojF ies leI kr irhf hY ik mnuWKf jIvn leI kuJ pRfpqIaF ho jfx, dUjf vI sfieMsdfn hY ijhVf Ausy hI sfieMs dy qjribaF-KojF nfl mnuWKf nsl dI qWbfhI dy bfnHx bnH irhf hY. zrWgjL-nisLaF dI hoV, hWiQafrF dI dOV, srvnfsL dI qfkq rKx vflIaF inWq nvIaF kfZF vI iesy sfieMs dI Aupj hn. smfj nMU ieh jLihr vI sfieMs dIaF kfZF-irsWrcF qoN hI sOKy iml rhy hn.

iksy BUmIaF cor jF sWjx TWg vrigaF dy suBfa nMU bdlxf sfieMs dI sImF ‘c nhIN. mnoivigafnI (schychologist) jLrUr ies pfsy kuJ koisLsL krdy hn pr Auh rsqf vI sfieMs df nhIN. iksy df suBfa kyvl sfD sMgq ‘c ilafky gurU igafn-gurbfxI nfl hI bdilaf jf skdf hY, PYslf hY "mnu bis afvY nfnkf jy pUrn ikrpf hoie"(5M:298)

‘bKisLsL’, amulI dfq- kyvl krqy dI ‘bKisLsL’ hI mnuWK kol ieMnI vWzI dfq hY, ijsdf aMdfjLf gurbfxI soJI qoN ibnF sMBv hI nhIN. ies bKisLsL nMU mihsUs vI AuhI kr skdf hY ijsnMU pRBU dI nyVqf ‘qy inrml-BAu pRfpq hY. sfieMs dIaF pRfpqIaF jF iksy vI pRkfr dy hAumY dy dbfa ‘c bKisLsL dI pihcfx qIk nhIN af skdI. mnuWKf jIvn aMdr ijMny vI hUVmWq, ivprmWq, mnmq, anmq, durmWq afid vfly bfhrI pRBfv hn, iesyqrHF smfj aMdr dgLf-Pryb-lut-Koh-ivWqkry-ilMg Byd-rMg nWsl dy Byd, zrg-nisLaf-jurmF df vfDf, hWiQafrF dI dOV, Drm dy pVdy ‘c aDrm df bol bflf, mjLlUmF kmjLorF df sLosLn- sfieMs kol ienHF smfijk burfeIaF nMU KWqm krn leI koeI jMqr nhIN. iesdy Ault ijs jIv Aupr krqy dI bKisLsL ho jfvy Ausdy jIvn coN ieh sfry aAugx-burfeIaF inklx ‘c smF vI nhIN lgdf. hor qF hor anykF jUnF coN kWZky sfnUM mnuWKf jnm imilaf iesdf kfrn vI krqy dI bKisLsL hI hY, ieh vI sfieMs dI sImf ‘c nhIN. ieQoN qIk ik ijs sfieMs dIaF KojF nUM lYky, mnuWK aj ienF afPLr irhf hY drasl ieh sfieMs vI apxy afp ‘c krqy dI hI mhfn bKisLsL hY.

ieh vI kyvl krqy dI bKisLsL df hI ikRsLmf huMdf hY, jdoN mnuWK nMU afqmk qfkq pRfpq ho jfvy qF Ausdy isr qy cl irhf afrf, rMbI nfl kWtI jf rhI AusdI KopVI, AubldI dygF ‘c aflUaf vFÕ Aubfilaf jf irhf Ausdf srIr, sWq ‘qy nO sfl dy mfsUmf dy mMUh agy AusfrI jf rhI jLflmF rfhIN dIvfr iPLr vI AuPL qIk nhIN aqy axigxq qWsIhy vI ies sfhmxy kmjLor pY jFdy hn. kyvl cflI BuWKy PLWtV srIr, lKF qy BfrU ho jFdy, afKrI dMm qIk iek vI afqm smrpx nhIN krdf. dUjy pfsy, dUijaF aMdr afqmk qfkq dI hI axhoNd sI, ijhVy ik asqRF-sLsqRF nfl lYs tryNz iek lwK PojI juafn ‘qy aPLsr vI bMglf dysL coN kYdI bx ky af gey. pRBu dI ies bKisLsL rihm krm, ikRpf jF ndir vflI amulI dfq nMU hI jykr koeI nfp sky jF iqafr krky mnuWK nMU dy sky; sfieMs kol ajyhI koeI kfZ nf hY nf hovygI. dyKdy dyKdy iksy sWjx TWg jFy BUmIey cor vrigaF dy suBfa bdl jfxy ieh ikRsLmf kyvl krqy dI bKisLsL hI kr skdI hY. sfieMs dI kfZ AuQy qIk nhIN puWj skdI

soc sLWkqI dUr-aMdysLI (Thought Process)- bMdy dI soc sLkqI dI dOV ikWQy qIk hY aqy ikWDr nUM jf rhI hY iesnMU sfieMs nhIN nfp skdI. bMdy-bMdy dI soc sLkqI ‘c kuWdrqI aMqr hMudf hY. iek dI soc-sLWkqI qF agly pl df aMdfjLf vI nhIN lY skdI pr dUjy dI dUr-aMdysLI, lMmy smyN dy pRogrfm qIk AulIk lYNdI hY. sfieMsdfn dI soc sLkqI hr smyN, kuWdrq aqy Aus aMdr rWbI nIXmF nfl juVI rihky nvINaF-nvIaF KojF ‘c juWtI rihMdI hY.

ijhVf jIv, akflpurKu dy ijMnf nyVy hMudf hY AusdI soc sLkqI jF dUr-aMdysLI (Thought Process) vI AuMnI hI vWD qfkqvr huMdI hY. iehI kfrx hY ik gurU nfnk pfqsLfh "afip nrfiexu klf Dfir jg mih prvirXAu" (pM: 1395) anusfr sMpUrx rcnf ‘c vWs rhy akflpurKu dy sdIvI pRkfsL df hI sLuWD pRgtfvf hn. AunHF rfhIN sYNkVy vrHy pihlF bfxI rfhIN jIvn jfc jF sMsfr pwDr dy jo isDFq pRgt kIqy gey, aj vI AuMny hI sWc, jugo jug atWl ‘qy sdIvI hn. kfrn ieko hY ik ieh sWcfeIaF qRYkfl drsLI akflpurKu dy sLuWD srUp-gurU nfnk pfqsLfh dy muKfrbMd qoN hn. iPLr AunHF dy jIvnkfl dI hI gl lY lvo- "afvin aTqrY jfin sqfnvY horu BI AuTsI mrd kf cylf" (pM:722) aqy TIk iesyqrHf hI sMmq 1578 bfbr jyqU hoky Bfrq qy kfibjL hoieaf. AupRMq sLyrsLfh sUrI qoM humfAuN dI hfr sMmq sMmq 1597 ‘c hoeI qy AusnUM dOVxf ipaf, pysLIngoeI ibWlkul pUrI AuqrI.

iesy sWcfeI df dUjf pWK hY jdoN anykF ZogI hsq ryKfvF, nKqRF-igRhF dy ZoNg rWc ky afm lokfeI nMU BrmF ‘c pFdy, gumrfh krdy qy luWtdy hn. kyvl kuJ hI imMtF df koeI Bucfl jF kuWdrqI afPLq, AunHF dy sWc dI kleI Kol dyNdI hY. sWcfeI ieh ik bMdy-bMdy dI soc sLkqI ijsdf qfluk mnuWK dy jIvn nfl huMdf iblkul iBMn-iBMn huMdI hY. sfieMs dI kdy aqy koeI vI kfZ iksy dI soc-sLkqI nUM nfp ky nhIN dWs skygI ijsqrHF ik Auh rosLnI ‘qy afvfjL dI rPqfr nMU nfp lYNdI hY. ikAuNik ik ieh krqy dI Auh iek dfq hY, ijnHF dfqF ivcoN sfieMs kyvl jnm lYNdI hY.

nINdr (Sleeping Process)- krqy dI rcnf ‘c nINd ajyhI aduqI dfq hY ijs qIk sFeINsdfn kdy nhIN puWj skdf. jykr ieh nINd vflI dfq hI n hovy qF sMsfr dI sfrf clx hI ruWk jfvy. nINd kyvl mnuWK nMU hI nhIN blik krqy dI hr sLyRxI nUM pRfpq hY. iPLr ieh nINd vI AudoN qWk hI pRfpq hMudI hY jdoN qIk srIr aMdr afqmf df vfsf hY. kyvl mnuWK hI nhIN psLU-pMCI vI rfq nMU apxy GosilaF, qbyilaF, guPLfPF ‘c puWj jFdy hn. poDy idn nMU afksIjn ‘qy rfq nMU kfrbn zfeIaksfeIz df iqafg krdy ny. nINd vflI ies amulI dfq dI loV df aMdfjLf AudoN lfieaf jf skdf, jdoN ieh nINd iksy ibmfrI jF KUn df dbfa GWt jfx kfrn afAuxI hI bMd ho jfvy Aqy zfktrI dvfeIaF vI kft kWtxIaF bMd kr dyx. Aus smyN mnuWK qrly lYNdf hY, hy pRBU! myhr kr, qfik kuJ smF nINd af skyy. ajyhy smyN ies nIMd dI kImq df aMdfjLf lFdy dyr nhIN lgdI. mnuWK df srIr qy idmfgL jdoN QWk jFdy hn qF nINd ajyhI dfq hY jo iensfn nMU iPr qoN qro qfjLf ‘qy QWkfvt rihq bxf dyNdI hY. Qikaf hfiraf mnuWK jdoN iksy guMJl qoN GWbrf jFdf hY qF kuJ nINd hI Ausdf sB qoN vWzf ielfj hMudf hY. iesy nINd dy hor do pWK hn BuWK ‘qy QWkfvt. nINd dy nfl nfl krqy dIaF ieh dfqF vI AuMnIaF hI amuWlIaF qy sfieMs dI sImF qoN bhuq Aupr hn.

pRvrqn qoN ivkfs- sfieMs kyvl apxI kWZI kfZ qoN hI hor qy hor kfZF dy skdI hY. iesqrHF sfieMs dIaF kfZF df aDfr AusdIaF ipWClIaF kfZF hI hMudIaF hn. akflpurKu dI rcnf aqy Ausdf nIXm ckR ajyhI dyx hY ik Ausdy mUl ‘c bfr bfr qWbdIlI jF aWdl-bWdl dI loV nhIN huMdI. iesdy Ault sfieMs dIaF kfZF df afDfr muWV-quV ky krqy dIaF amuWk ‘qy byaMq dfqF coN hor qy hor pRfpqIaF df huMdy jfxf huMdf hY. jykr sfieMs kol, rWb dIaF dfqF vflf ieh BMzfr hI nf hovy qF sfieMs agy tur hI nhIN skdI.

kyvl sfieMs dy KyqR ‘c hI nhIN blik pRBU rcnf vfly ies nIXm df mnuWK apnI ijLMdgI dy hr KyqR ‘c lfB lY irhf hY. ieh hY pRvrqn ‘qy pRvrqn qoN agy ivkfs df cl irhf krqy df amuWk ckR. bWcf jnm lYNdf hY, sfiraF nMU ipafrf lgdf hY. Aus bWcy leI ieh moh-ipafr vflI qfr, pRBU vloN bKsLI iek hor ajyhI dfq hY jo hr afAux vfly bWcy dI sMBfl df kfrx bx jFdI hY. iPLr AuhI bWcf pihlF mnuWK ‘qy iPLr bjLurg ho jFdf hY. kl df AuhI bWcf apxI hI bjLurgI smyN keI vfrI apxI sMBfl dy kfibl vI nhIN rih jFdf jF apixaF nMU hI Bfrf lgx lg jFdf hY. qd qIk Ausy qoN nvyN-nvyN bWcy sMsfr ‘c af jFdy hn aqy ivkfs aruk cldf hY.

kyvl mnuWK hI nhIN pody nfl lg cuWky PlF, PulF nUM vI pOdy nfloN aWz hoxf huMdf hY. AupRMq Ausy pOdy nUM Ausy hI nsl dy bfr-bfr Pl vI qy Pul vI lgx vflf rWbI nIXm cl irhf hY. Ausy qrHF PlF qy PulF dI sMBfl vI huMdI hY aqy vrqoN vI, jy nhIN qF gl-sV ky muWk jFdy hn. iesqoN agy Pl-PLul qoN vWD Aumr, Aus pyV dy piqaF nUM imlI hY pr piqaF leI vI hr sfl ‘pWqJV’ af jFdf hY. piqWaF qoN vWD Aumr imldI qy cfhIdI hY tfhxIaF nUM qy AunHF qoN vWD qny nUM. iesqrHF pRBu dI rcnf ‘c pRvrqn qoN ivkfs vflf nIXm hr sLRyxI ‘c bVy nIXmbWD qrIky cldf hY. smyN nfl pody vI smF Bog ky muwk jF kWt idWqy jFdy hn. prbqF, smuMdrf leI vI Aumr vflf iehI nIXm hY. sfieMsdfn vI sfbq kr cuWky hn, ijQy aWj Aucy prbq hn, AuQy kdy smuMdr sn ‘qy ijWQy smuMdr hn kdy, Aucy-Aucy phfV sn.

sfieMs dy igafn dI AuqpqI gYlIilAu jF vWD qoN vWD zfribn iQAUrI qoN hI mMnI jFdI hY. smyN nfl aj zfribn, gYililE hI nhIN blik inAUtn qy afeInstfeIn ‘qy hor sfieMsdfnF dIaF kfZF vI bhuq ipWCy rih cuWkIaF hn. iPLr vI sfieMs dy ajOky ivkfs df afDfr smyN-smyN nfl Aus dIaF ipWClIaF kfZF hI huMdIaF hn. iehI nhIN, ijs rUp ‘c aj asIN sMsfr ‘c pRgt ho rhy hF jF kl sfzIaF pusLqF kuJ hor pRfpq krxgIaF qF AunHF df afDfr vI ajokIaF KojF hI hoxgIaF, ies qoN ibnF nhIN. kfrx ieko hY ik mnuWK df suBfa hmysLF pRvrqn mMgdf hY ‘qy krqy dI kuWdrq vI anMq hY. mnuWK ijMnHF agy vWDdf hY, kuWdrq ivcoN AusnUM hor agy imlnf sLurU ho jFdf qy ipWClf purfxf huMdf jFdf hY. iesqrHF mnuWK dI BuWK GWtdI nhIN blik vWDdI jFdI hY. iesy ivcoN jnm lYNdf hY smfj df pRvrqn qy AusqoN ivkfs.

jykr krqy ny mnuWK nUM ieh do juVvIaF dfqF nf bKsLIaF huMdIaF qF sfieMs aj vI gYlIilE Aupr hI aWtkI peI huMdI. iesqrHF mnuWK jdoN ies kuWdrqI nIXm dI gihrfeI ‘c jFdf hY qF iesqoN ivsmfd pYdf huMdf hY. bfxI df PYslf hY ik "qf kf aMqu n jfxY koeI ] pUry gur qy soJI hoeI ] nfnk sfic rqy ibsmfdI ibsm Bey gux gfiedf"(pM:1036). ieh ivsmfd hI Aus leI ijLMdgI df sdIvI anMd bx jFdf hY. iesdy Ault jdoN ivsmfd dI bjfey mnuWK ies KflI qy PokI BuWK nUM hI pWTy pfAuNdf hY qF apxI qWbfhI nUM sWdf dyNdf hY. ikAuik sfieMs qF krqy dIaF dfqF df kyvl pRgtfvf mfqR hY, iesdf apxf koeI vjUd nhIN.

amulI dfq hY jIvfqmf- sfieMs dI hoNd jF iesdIaF ijMnIaF vI kfZF hn-Auh sB kfidr dI kuWdrq Bfv krqy dy srgux srUp ivcoN hn. iesy krky sfieMs dI hr cIjL dyKx ‘qy CUhx dI sImF qIk aqy ibnsnhfr hY, Ausdf arMB vI hY qy aMq vI. krqy dy srgux srUp ivcoN hox kfrx sfieMs dI hr kfZ nMU asIN bVI afsfnI nfl kYmry afid jMqrF ‘c bMd kr skdy hF. AusdI vIizE-afzIE, kMipAutr-ivijLAul afid irkfrizMg lYky iPr bfr bfr Ausdf pRgtfvf (play) vI kr skdy hF. iesdy Ault afqmf krqy dy inrgux srUp df pRgtfvf qy Ausy df aMsL hY. iesdf koeI rUp rMg, ichn, ckR, jnm, mrn nhIN qy sdIvI hY. krqy df iehI jIvn qWq sfrI rcnf dI hoNd df mUl hY. jdoN ies afqmf df mnuWK jF iksy vI sLyRxI ‘c pRvysL hMudf hY qF nsl anusfr AusdI hoNd bx jFdI hY. Aus ‘c ihWljul, bnfvt, rihn-sihn, rMg-rUp aqy bfkI sMsfrI lWCx pYdf ho jFdy hn.

aMq iesy jIvn qWq dy aWz hMudy hI-mnuWK, psLU-pMCI, Pul-Pul-pOdf jF hor, sB dU kyvl imWtI hI bx jFdI hY. ies sfry dy bfvjUd ieh jIvn qWq Bfv afqmf, sfieMs dI pWkV qoN bhuq Aupr hY. sWcfeI ieh, ik sfieMs dI sfrI hoNd hI krqy dy ies jIvn qWq qoN hI hY. iesqrHF sfieMs dI phuMc kyvl akflpurKu dI sQUl (srgux) rcnf qIk hY aqy ies sQUl ivcoN hI sfieMs df jnm hY. iPLr BfvyN iksy vI sQUl vsqU dy sUKm qoN sUKm rUp qIk pujky asIN AusnMU ayYtm jF koeI vI nF dy dyNdy hF. pRBu dy asQUl (inrgux) qIk sfieMs dI phuMc nf hY nf ho skdI hY. iPLr pRBu qF "nfnk so sUKmu soeI asQUlu"(suK:281) jF "inrgunu afip srgunu BI EhI"(suK:pM:287) afp hI sBkuJ hY. pRBu dI pihcfx jF soJI kyvl bfxI gurU dy igafn nfl hI sMBv hY Purmfn hY "afqm mih rfmu rfm mih afqmu cInis gur bIcfrf"(pM:1153). ies leI vfDU iKcfqfxI nUM Czky jykr sfieMsdfn vI gurbfxI qoN afqmk soJI vfly rWbI igafn dI sFJ lY ky, sfieMs dIaF KojF vl tur pYx qF mnuWK smfj nMU ieMnf kuJ pRfpq ho skdf hY ijsdf ik aMdfjLf vI nhIN lfieaf jf skdf. sfieMs df jnm cUMik pRBu dy sQUl (srgux) srUp coN hY iesleI Ausdf jF Aus coN kfZF df aMq qF iksy vWkq vI ho skdf hY. jdik afqmf krqy df asQUl (inrgux) srUp hY, ieh kdy jmdI-mrdI jF KWqm nhIN hMudI, ieh sdf iQr rihx vfly krqy pRBu df hI aMsL hY.

mnuWKf mn, hYrfx kun dfq- mnuWK dy mn qoN hI mnuWK df suBfa bxdf hY aqy suBfa bfry kuJ ijLkr asIN dy vI cuWky hF. afqmf dI inafeI mn vI asQUl hY aqy sfieMs dI pWkV ‘c nhIN af skdf. KUbI ieh ik ies mn dI pihcfx vI kyvl gurbfxI qoN hI ho skdI hY. sfieMs dy iksy vI PfrmUly nfl nf ies mn dI GfVq ho skdI aqy nf hI ies ‘c vfDf-Gftf. afqmf dI qrHF mn nMU vI iksy vIizE afid jMqr c nhIN Auqfiraf jf skdf. mnuWK dI mOq ho jfx bfd afqmf pRBu ‘c aByd ho jFdI hY pr mn (mnuWK dy krmF-sMskfrF df smUh) kfiem rihMdf ‘qy pRBu dy hukm ‘c hI iksy dUjy srIr ‘c pRvysL kr jFdf hY. pr gurbfxI jIvn rfhI, gurmuWK ipafry jINdy jIa, jIvn-muWkq ho jFdy hn, muV jnm-mrn dy gyVH ‘c nhIN afAuNdy. ajyhy jIAuiVaF aMdroN "mn qUM joiq srUpu hY afpxf mUlu pCfxu"(pM:441) anusfr ‘mn’ vflI vWKrI hoNd pihlF hI muWk cuWkI huMdI hY.

sLkl-suBfa vflI sFJ qy sLklF dI anykqf vI- hr sLRyxI ‘c sLkl ‘qy suBfa dI sFJ-kfidr dI amulI dfq hY. pRBu vloN jy kr ieh dfq nf hMudI qF sfieMs qF kI mnuWK iek kWdm agy nhIN sI tur skdf. PLurmfn hY "hukmY aMdir sBu ko bfhir hukm n koie" (jpu pAu:2) aqy "DOlu Drmu dieaf kf pUqu ] sMqoKu Qfip riKaf ijin sUiq"(jpu pAu:16) Bfv krqy dI byaMq rcnf ‘c Auysdy hukim vfly nIXm ‘c bWJI hoeI hY. akflpurKu ny apxI bKisLsL nfl ies sfrI rcnf nUM ibnf Kot Drm (DOl Drm) bKisLaf qy rwcnf Ausdy sMqoK (itkfa) vfly Dfgy ‘c prucI hoeI hY.

dUjy lPLjLF ‘c krqy dI byaMq rcnf ‘c krqy ny hriek sLRyxI nUM Ausdf invyklf Drm bKisLaf hY. sUrj df Drm hY grmI dyxf, cMd df Drm hY TMzk dyxf hY. sLyr dI grj suxky iensfn dOVdf hY ‘qy igWdV, iensfn dI sLkl dyK ky dOVdf hY. ibWlI nUM cUhy Kfx dI afdq koeI nhIN pFdf. pRBu dy iesy nIXm kfrn hr kYmIkl, imnrl dI sLWkl ‘qy suBfa df ihsfb lfky hriek sLyRxI ‘coN asIN apxIaF loVF qy sfieMs dIaF kfZF kWZdy hF. iksy cIjL ‘c imlfvt nMU cYk krn leI Ausdf ilbfrtRI tYst lYNdy hF. imsLrn (compound) ‘c iksy iekfeI dI vWK-vWK sLkl n hox dy bfvjUd, bVI afsfnI nfl dWs dyNdy hF ik amuWky kYmIml dI Aus ‘c ikMnI pRiqsLq hY. iesy ielfhI nIXm anusfr sfzy KUn, pysLfb, QuWk afid dy tYst coN sfzy srIr dIaF ibmfrIaF df pqf lgdy dyr nhIN lgdI. krqy dI iesy mhfn dfq nMU bfxI ‘c krqy dy hukim dI Kyz’ kihky vI smJfieaf hY. iesy rWbI nIXm anusfr mnuWK df Drm vI ielfhI Drm hI sfbq huMdf hY. TIk AusyqrHF ijvyN sfrI rcnf ‘c jIv-inrjIv nUM krqy ny iek ivsLysL sLkl qy hr sLkl ipWCy Ausdf vWKrf suBfa bKisLaf hY. iesyqrHF mnuWK ny vI kysfDfrI afpxy rWbI srUp ‘c rihxf qy gurbfxI qoN jIvn jfc lYky apxy jIvn ‘c akflpurKI guxF nMU Dfrn krnf hY, ieh hY mnuWK df rWbI jF ielfhI Drm. ies byaMq rcnf ‘c krqy rfhIN sLkl ‘qy suBfa dI afpsI sFJ vflf "scy qyry KMz scy bRhmMz] scy qyry loa scy afkfr" (pM:463) vflf ieh nIXm hI hY ijs kfrn AusdI byaMq rcnf ivcoN aj sfieMs sfnMU kuJ dyx’ sPLl ho rhI hY.

iesy pfsy jykr QoVf hor gihrfeI ‘c jfvIey qF mn hYrfn ho jFdf hY "myrY pRiB sfcY ieku Kylu rcfieaf ] koie n iks hI jyhf Aupfieaf"(pM:1056) anusfr jdoN asIN qWkdy hF ik iek iensfn dI sLkl dUjy nfl nhIN rldI. ieh kyvl mnuWK ‘c hI nhIN hr sLRyxI ‘c pRBu dI ieh Kyz vrq rhI hY. mn lvo! jykr krqy dI rcnf ‘c ieh iBMnqf nf huMdI, sfry mnuWK ieko hI sLkl dy huMdy qF sMsfr df kI hfl huMdf? ieh vI krqy dIaF ajyhIaF dfqF hn ijsqoN ibnF sfieMs dI qrWkI sfieMs df qF vjUd vI kfiem nhIN sI ho skdf.

pMj qWqF vflI rWbI dfq- mnuWKf srIr zfktrI sfieMs dI sImF ‘c hI hY. pr ieh zfktrI sfieMs dI pWkV ‘c AudoN afAuNdf hY jdoN ieh hoNd ‘c af cuWkf huMdf hY. AupRMq mOq qoN bfd srIr BfvyN iksy vWzy sfieMsdfn df hI ikAuN nf hovy, isr qy Kloqy vWzy-vWzy zfktr vI byvWs ho jFdy hn. KUbI ieh ik ijnHF pMjF qWqF dy imlfp qoN, kfidr ny ieh srIr ‘qy sfrI rcnf GVI hY, Auh pMjy qWq rWcnf ‘c qF hr smyN mOjUd hn iPLr vI srIr nUM ijLdf rwKxf, sfieMsdfn dI sImF ‘c nhIN. ieh pMj qWq hn-imWtI, jl, agnI, hvf aqy afkfsL. iesqoN vWzI kmfl ieh vI hY ik ieh pMjy qWq svY ivroDI aqy iek dUjy nUM kWtx vfly hn. PLurmfn hY "pvin proieE sgl akfrf pfvk kfst sMgy ] nIru Drix kir rfKy eykq koie n iks hI sMgy" (pM:1235) Bfv svY ivroDI qWq hox dy bfvjUd krqy ny rcnf nMU iek pfsy qF hvf nfl binaf hY. iPLr iesy rcnf ‘c kfst (lkVI) qy aWg vI ho, ieMnf hI nhIN iPLr pfxI aqy DrqI dovyN ivroDI qWq iek dUjy dy afsry hn.

bfxI rfhIN pfqsLfh ny ienHF ivroDI qWqF dy imlfp qoN pRBu dI bxfeI ies rcnf dI imsfl dy ky mnuWK nUM cyqfieaf hY kfidr ny BfvyN ik mnuWK nUM sBkuJ AusdI vrqoN leI idWqf hoieaf hY. ies dy bfvjUd mnuWK kol ajyhI koeI smRQf nhIN jykr mnuWK krqy dI krnI dy dfiery qoN bfihr jfky vI kuJ kr sky. pfqsLfh PLurmFdy hn aY BfeI! jykr qusIN pMj qWqF dI gl krdy ho qF asl gl ieh hY ik kfidr ny qF ienHF ivroDI pMjF qWqf dy sumyl qoN sfrI rcnf kfiem kr rWKI hY. qFqy jykr qusIN scmuc krqy qoN vI vWD hYN qF qUM iesy islsly ‘c koeI CyvF qWq hI apny vloN kfiem kr ky dWs dyvo. Bfv ieh ik mnuWK kol krqy kolON vWD smRQf nhIN. PLurmfn hY "pMc qqu kir quDu isRsit sB sfjI koeI Cyvf kirAu jy ikCu kIqf hovY ] ieknf siqguru myil qUM buJfvih ieikmnmuiK krih is rovY"(pM: 736) gurdyv inrxf dyNdy hn ik asl ‘c gurU igafn qoN ibnF mnuWK nUM ies sWcfeI dI smJ af hI nhIN skdI. iehI kfrn hY ik mnmuWK apxI aigafnqf nUM pWTyy pf-pfky roNdy KWpdy vfDU hMkfr ‘c apxf jIvn brbfd krky cly jFdy hn.

krqy dI ies ajIb Kyz nUM dWsky pfqsLfh ny mnuWK dy afp-huWdry px nMU JMjoiVaf hY. krqy dI byaMq rcnf coN sfieMs dI QoVI ijMnI pRfpqI qoN hI mnuWK akfsL qoN qfry qoVx dIaF sLyKIaF mfrx lg ipaf hY. ieQy qF kyvl kuJ iesLfry hI idWqy gey hn. ies ivsLy nUM hor smJx leI gurmWq pfT nM: 74 "sfieMs dy juWg ‘c rWb dI hoNd" vI sMgqf ‘c pRpq hY. sWcfeI ieh hY krqy dI rcnf ‘c mnuWK leI krqfr dIaF ieMnIaf dfqF qy inafmqF mOjUd hY hn ik mOjUdf sfieMs ajy qIk AyunHF df lfB lYxf qF dUr AunHF dy jIro nMU vI CUhx ‘c vI sPLl nhIN ho skI.

jy mnuWK hI n huMdf qF sfieMs ikQo?-ijLafdf dUr nf vI jfvIey, gl smJx dI hY ik jykr akflpurKu ny sfnUM dUjIaF jUnIaF coN kWZky mnuWKf jUn hI n bKsLI huMdI jF iPLr ijs qrHF dUjIaF jUnIaF ‘c nhIN ikDry sfnUM vI idmfgL vrgI dfq aqy Aus nfl sMquilq qy bhupKI srIr hI nf bKisLaf huMdf qF XkInx asI vI Ausy qrHF hI jIvn bqIq krdy ijvyN psLU, pMCI, kIVy, mkOVy afid byaMq jUnF ‘c cl irhf hY. loV hY qF kyvl krqy dIaF dfqF df anMd mfxdy hoey Ausdy sLukrfny ‘c jIvn jIAUx dI. bfxI dI syD hY "sBu jIAu ipMzu muKu nku dIaf vrqx kAu pfxI ] aMnu Kfxf kpVu pYnxu dIaf rs ain BogfxI ] ijin dIey su iciq n afveI psU hAu kir jfxI"(pM:167). ies ivsLy qy gl kyvl ieh smJx dI hY sfieMs BfvyN ik ikMnIaF vI kfZF kd ky dyvy pr Auh sB krqy dy srgux srUp ivco aqy AusdIaF dfqF df hI pRgtfvf hn ies qoN vWD kuJ nhIN. #116s96.2s06#

Including this Self Learning Gurmat Lesson No 116

ivigafn df juWg aqy rWb dIaF dfqF

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.