.

aMD-ivsLvfsLIaF dy rwb jI!

ieh gwl qusIN afm hI keI bhuqI sLrDf vfly ivafkqIaF dy mUMhoN suxI hovygI ik, "bws jI sLrDf cfhIdI hY, DMny Bgq ny swcI-suwcI sLrDf nfl pwQr ivcoN hI rwb nUM pf ilaf sI." asIN vI jdoN hfeI skUl ivc pVHdy sI qF sfzy pMjfbI dy igafnI tIcr ny ieh DMny Bgq vflI khfxI sfnUM suxfeI sI. ieh khfxI qF sB ny hI suxI hoeI hY ies leI Aus nUM duhrfAux dI loV nhIN. Aus tIcr ny afpxy koloN joV ky iek kivqf vI suxfeI sI ik ikvyN rwb ny pwQr ivcoN pRgt ho ky DMny Bgq dy sfry kMm kIqy sn. Auh sfrI qF Xfd nhIN kuwJ ku lfeInF ies qrHF sn:

DMny ny rwb qoN hlt hkfieaf, nfly cupfey gMny.

rotI idWqI sfg nfl, lwsI pfeI CMny.

AudoN ieh khfxI sux ky sYNkVy svfl idmfg ivc GuMmdy rihMdy sn. kI swc muwc hI iek pwQr ivcoN rwb pRgt ho skdf hY? kI Auh bMdy dy srIr ivc hI pRgt huMdf hY jF iPr koeI vI srIr bdl skdf hY? Auh rihMdf ikWQy hY? Aus df Gr ikho ijhf hovygf? Auh ikqnI ku dUr rihMdf hovygf? Auh AuQoN afAuNdf iks qrHF hovygf? Auh KFdf pINdf kI hovygf? kI Aus df isMGfsn sony df hovygf[[[[[[[ ieiq afid?

smF bIqdf igaf qF jdoN sMjog bixaf, gurbfxI dy arQ pVHny sLurU kIqy qF ienHF sfrIaF gwlF dy jvfb imlxy sLurU ho gey. jdoN DMny dI bfxI dy arQ pVHy aqy nfl hI pMjvyN pfqsLfh df sLbd ies pRQfey piVHaf qF gwl smJ pY geI ik ieh qF gwl hI koeI hor hY pr prcfrI koeI hor hI jf rhI hY. DMnf Bgq Kud afp dwsdf hY ik mYnUM pRmfqmf ikvyN imilaf hY aqy nfl hI Kud gurU arjn dyv jI gvfhI Brdy hn ik DMny nUM rwb ikvyN imilaf hY. pqf nhIN asIN ikAuN gurUaF aqy BgqF dI khI hoeI gwl nUM Cuitaf ky ibprF dIaF mn-GVq khfxIaF qy ikAuN ijLafdf ivsLvfsL krdy hF? BfvyN ik ies qrHF dIaF imiQhfsk khfxIaF df ijLkr BfeI gurdfs jI ny vI afpxIaF vfrF ivc kIqf hY pr gurU nfnk dyv jI pwQr pUjx vfilaF nUM mUrK kihMdy hn:

mÚ 1 ] ihMdU mUly BUly aKutI jFhI ] nfrid kihaf is pUj krFhI ] aMDy guMgy aMD aMDfru ] pfQru ly pUjih mugD gvfr ] Eih jf afip zuby qum khf qrxhfru ]2] {pMnf 556}

arQ :-ihMdU AuWkf hI Buwly hoey KuMJy jf rhy hn, jo nfrd ny afiKaf AuhI pUjf krdy hn, iehnF aMinHaF guMigaF vfsqy hnyrf Gup bixaf ipaf hY (Bfv, nfh ieh shI rsqf vyK rhy hn qy nfh mUMhoN pRBU dy gux gfAuNdy hn), ieh mUrK gvfr pwQr lY ky pUj rhy hn .

(hy BfeI ! ijnHF pwQrF ƒ pUjdy hAu) jdoN Auh afp (pfxI ivc) zuwb jFdy hn (qF AuhnF ƒ pUj ky) qusI (sMsfr-smMudr qoN) ikvyN qr skdy hAu ?

rwb dI sLkl sUrq ikho ijhI hY aqy Auh rihMdf ikQy hY, ies bfry anykF sLbd gurU gRMQ sfihb jI ivc hn. nmUny dy qOr qy iek sLbd ieh hY:

rUpu n ryK n rMgu ikCu iqRhu gux qy pRBu iBMn ] iqsih buJfey nfnkf ijsu hovY supRsMn ]1] {pMnf 283}

arQ :-pRBU df n koeI rUp hY, n ichn-cwkR aqy n koeI rMg . pRBU mfieaf dy iqMn guxF qoN by-dfgL hY . hy nfnk ! pRBU afpxf afp Aus mnuwK nUM smJfAuNdf hY ijs Auqy afp qwüRTdf hY .1.

ieh Aupr vflI gwl qF hY jI gurU nfnk dy isWKI isDFq vfly rwb dI gwl. ies dy brfbrI krn vfly keI hor rwb vI hn. iek rwb qF sLfied ivsLnUM Bgvfn dy rUp ivc af ky akfl qKLq qy bYTdf hY ijWQy ik sLsLqrF dy snmuwK kcihrI lwgdI hY aqy dUsrf rwb ies qKLq df syvfdfr hY. ies qKLq dy syvfdfr vfly rwb dIaF lugfmF ies qoN hor vwzy rwb dy hwQF ivc huMdIaF hn, iPr Aus qoN vwzy, iPr Aus qoN vI hor vwzy, iPr vwzy qoN vI vwzy, hor vwzy [[[[. ieh rwb jI jo vI hukm krn Aus qy koeI vI ikMqU-pRMqU, jF dlIl-apIl kuWJ nhIN ho skdI aqy nf hI ieh hukm vfps ho skdf hY. ikAuNN ik rwbI hukm ju hoieaf. hF jy kr QoVf ijhy vwzy ruqvy vflf rwb cfhy qF sB kuwJ hI ho skdf hY. ieh bdilaf vI jf skdf hY aqy vfps vI ho skdf hY, ikAuN ik vwzy rwb jI df hukm vI qF vwzf hI huMdf hY. ieh hI nhIN, jy kr vwzy rwb jI cfhux qF Cotf rwb iCn ivc hI bdilaf vI jf skdf hY. ijvyN ik hux KbrF pVHn nUM iml rhIaF hn ik vwzy rwb jI vloN hukm hoieaf hY ik nvyN rwb jI dI Bfl kIqI jfvy aqy KbrF muqfbk ieh Bfl sLurU ho cuwkI hY.

jdoN ieh Coty rwb jI koeI hukm jfrI krdy hn qF vwzy rwb jI afpxy nPy-nuksfn nUM dyK ky ies qy koeI afpxy iKafl jLfhr krdy hn. jy kr qF nPy vflf sOdf lwgy qF ies nUM rwbI hukm kih ky DUaF Dfr pRcfr krdy hn aqy jy kr Gfty vflI gwl jfpy qF cuwp hI vwt lYNdy hn.

aMD-ivsLvfsLIaF dy rwb jI Blf kOx-kOx hn? ies vyly qF ieh hn jI, joigMdr isMG vydFqI ------>bfdl jI ----->afr[ aYWs[ aYWs[. ies qoN pihlF sn, pUrn isMG aqy rxjIq isMG GtOrf jI ---> tohVf sfihb ---->azvfnI sfihb ----> afr[ aYWs[ aYWs[ ---->rfa afidk. kI quhfnUM cyqf hY jI ik vwzy rwb, azvfnI dI ieko hI GurkI nfl bfdl aqy tOhVf jI eykqf krky iek dUjy dy mUMh ivc lwzU quMnx leI mjbUr hoey sn, ijhVy ik kuwJ smF pihlF gurU dI hjLUrI ivc iek dUsry nUM GtIaf qoN GtIaf sLbdfvlI ivc inMddy sn? kI Aus smyN koeI soc skdf sI ik ieh dovyN eykqf kr lYxgy? iPr vwzf rwb kOx hoieaf? ieh vI mwq smJo ik aMD-ivsLvfsLI Auh hn ijhVy ik Gwt pVHy ilKy jF gurmiq qoN jfxUM nhIN hn. ienHF ivc keI Auh vI afAuNdy hn ijnHF ny ik afpxy nfm nfl vwzIaF izgrIaF lfeIaF hoeIaF hn aqy keI ikqfbF vI ilKIaF hoeIaF hn. ienHF anusfr rwbI hukm gurbfxI nhIN blik ienHF jINdy jfgdy prqwK idsdy rwbF df hY. qFhIAuN qF sMG pfV-pfV ky ies bfry DUaF-Dfr prcfr mIzIey ivc krdy hn aqy ienHF dIaF gwlF nUM gurbfxI nfloN vI ijafdf mhwqqf idMdy hn. ienHF ivcoN sB qoN ijLafdf AunHF do zyrfvfdI toilaF nfl sMbMDq hn ijhVy ieh ttIrI vFg Brm pflI bYTyy hn ik sLfied isWKI df QMmx asIN hI QMimaF hoieaf hY. iek pfsy ieh pMQk mrXfdf nUM sLryafm cYilMj krdy hn aqy dUsry pfsy ienHF nklI rwbF dIaF vwZI-KorIaF glq gwlF nUM lfgU krvfAux leI KrUd pfAuNdy hn.

mOjUdf rwb jI dy kuwJ kfrnfimaF dIaF JlkIaF hfjLr hn jI. ies qoN pihly do rwbF dIaF vI qkrIbn ies qrHF dIaF hI sn. aMD-ivsLvfsLI jIE ies nUM nf pVHo qF cMgI gwl hY nhIN qF pVH ky aYvyN hI afpxf mn hI Krfb kroNgy. jy kr jLrUr hI pVHnf cfhuMdy ho qF quhfzI mrjLI. ieh asIN afpxy koloN kuwJ nhIN ilK rhy ieh sfrf pihlF hI iek mYgjLIn (ieMzIaf-avyarnYWs) ivc Cp cuwkf hY aqy asIN AuQoN lY ky hI ies ivsLy nfl sMbMDq ihwsf pf rhy hF.

mwKx isMG puryvfl,

meI, 14, 2006[


vydF dy nymF nUM mMnx vfly aKOqI jwQydfr
joigMdr isMG vydFqI dIaF krqUqF df kwcf icwTf

awj Drm df pfvn qfj pYrF Qwly roilaF jf irhf hY. awj kOm ivwcoN iswKI dI pihcfx Kqm huMdI jf rhI hY. aKOqI zyrydfrF vwloN gurU gRMQ sfihb dI brfbrI kIqI jf rhI hY. aKOqI apMQk afgUaF vwloN iswKI isDFqF dI inrfdrI kIqI jf rhI hY. srvAucqf qy gurU pMQ dy nfm hyT Aucy-suwcy sRI akfl qÉq sfihb qoN ho rhy gumrfhkuMn pRcfr ivwcoN iswKI srUp dy BivwK, Èbd-gurU iswKI isDFqF pRqI pYdf hoey KqiraF aqy Kqry pYdf krn vfilaF qoN smuwcI kOm ƒ jfgruk krnf sfzf swcf Drm hY qy muwZlf PrË bxdf hY. afr[aYWs[ aYWs[ dy bxfey Éflsf zrYWs vfly zogry mlfhf vwloN ihMduUqv qy gihry smuMdr ivwc grk kIqy jf rhy iswKI dy byVy ƒ qmfÈbIn vFg iknfry qy bYT ky vyKdy rihxf iek bhuq vwzf pfp hY. iswKI isDFqF dy byVy sRI akfl qÉq sfihb qy bYTy ienHF aKOqI mlfhf (jwQydfr) ny sB qoN pihlF 1999 ivwc Éflsf jI dy 300 sflf sfjnf idvs smfgmF ivwc afr[aYWs[ aYWs[ ƒ iswK kOm dI pihcfx Kqm krn leI, iswKI srUp ƒ Kqm krn leI ÈRomxI kmytI dy pRcfrkF ƒ smuMdrI hfl dIaf bYrkF ivwc bMd kr idwqf aqy vfjpeI qy pMjfb dy 12,700 ipMzF ivwc Byj idwqf. ijs kfrx Éflsy dy 300 sflf sfjnf idvs qy pUrI kOm ƒ aMimRqDfrI bnfAux dy tIcy qy Ault iswK jvfnI piqq ho geI. afr[ aYWs[ aYWs[ dy gulfm kysgVH dy jwQydfr mnjIq isMG duinafvI pRdUÈx rokx leI bUitaF df pRÈfd vMzdy rhy pr kOmI jvfnI ivwc afey piqqpuxy dy pRduUÈx ƒ rokx leI koeI Auprflf nf kIqf. Aus qoN bfad afeI vfrI aKOqI sfn BMinafry vfly dI Aus ny gurU-Èbd gurU gRMQ sfihb jI ƒ cYlMj krn leI afpxf aKOqI gRMQ Bvsfgr ilK mfiraf qy gurU gRMQ sfihb jI dy pivwqr srUp agn Byt krn dI JVHI lf idwqI. jo awj qwk ibjlI Èot srikt dI gMBIr sfijÈ Qwly jfrI hY. BMinafry vfly nfl sMbMD bfdl dy jrKrId aKOqI akflI lIzr KyqIbfVI mMqrI gurdyv isMG bfdl akflI aYm[pI amrIk isMG aflI vfl qy ÈRomxI kmytI dy mIq pRDfn kyvl isMG bfdl gurU gRMQ dy doKI qy kOm dy doÈI vjoN jdoN sRI akfl qÉq sfihb qy pyÈ hoey qF afr[aYWs[ aYWs[ dy gulfm jwQydfrF ny ienHF ƒ pMQ dIaF mhfn ÈKÈIaqF kih ky afdr mfx idwqf. jo aiq inMdx Xog Gtnf sI. ijs df Aus vkq Éflsf aYkÈn kmytI ny BfrI ivroD kIqf qy doÈIaF ƒ sÉq sjf dyx dI mMg kIqI. iek idn Binafry vfly ny luiDafxf idhFqI Kyqr ivwc aKOqI Bvsfgr gRMQ dI afpxy syvk dy Gr numfieÈ lgfeI qF idhFqI Kyqr ivcoN iksy ny sfƒ tYlIPon qy disaf qF asIN numfieÈ vflI QF qy phuMc ky aKOqI Bvsfgr gRMQ cuwk ky pfV idwqf. kuJ ihwsf sVnoN bc igaf. bcy hoey ihwsy ivwc Poto aKOqI sfD ÈmÈyr isMG jgyVy dI sI. jo ik Binafry vfly gRMQ ƒ mfnqf dy irhf hY qy Binafry vfly sfD qoN mfieaf df gPf isropfAu qy aÈIrvfd lY irhf hY. ipCy ies dy ilKqI iÈkfieq Poto smyq asIN sRI akfl qÉq sfihb qy kr idwqI. bVI jd-jihd qy bVIaf pyÈIaF ipCoN jgyVy ƒ mfmlI ijhI iqMn qÉqF qy BFzy mFjx dI sËf lf ky Cwz idwqf aqy nfl hI jgyVy ƒ sËf Bugqx smyN iek pulIs ijpsI sikAurtI leI idwqI geI. sfƒ Èwk ho igaf ik pihlF qF sËf lfAux ivwc tflf vwitaf igaf. dfl ivwc ËrUr kflf lgdf hY. Aus qoN bfad aKOqI sfD jgyVy ƒ amrIkf df vIËf lgfAux ivwc jwQydfr ny afpxy akfl qÉq dy lYtrpYz qy amrIkI aNYbysI ƒ jgyVy dy hwk ivwc icwTI ilKI ijs kfrx jgyVy ƒ amrIkf df vIËf imilaf. hux jd jgyVf sfD blfqkfr dy kys ivwc aMdr ho igaf hY qF jylH dy aMdr lokF ny jgyVy ƒ KUb kutwpf cfiVHaf qF jgyVy sfD ny s[ mihMdr isMG Éflsf dI agvfeI ivwc pMj isMGF sfhmxy ibafn idwqf ik Binafry vfly gRMQ ƒ mfnqf dyx leI mYƒ jwQydfr vydFqI ny ikhf sI. ies GnfAuxI kfrvfeI ƒ muwK rwK ky iswK kOm ƒ ibnF dyr kIqIaF sRI akfl qÉq sfihb ƒ byeImfn iswK rfjnIqk lokF qoN aËfd krvfAuxf cfhIdf hY. Aus qoN bfad mslf afieaf blfqkfrI bfbf DnvMq isMG df ijs ny afpxy syvk dI aMimRqDfrI bwcI nfl blfqkfr kIqf sI. ies kys dI iÈkfieq Éflsf pMcfieq ny sRI akfl qÉq sfihb qy kIqI qF sRI akfl qÉq sfihb dI srvAucqf ƒ Zfh lfAux bYTy jwQydfr vydFqI ny afpxy loBI mfniskqf df byÈrmf vFg pRdrÈn kIqf. ÈurU ivwc blfqkfrI bfby ƒ mUMh nf lfAux df Prmfn jfrI kr idwqf igaf. iPr afpxy sOdy bfj pI[ey[ ipRQIpfl isMG sMDU rfhI motI rkm irÈvq vjoN lY ky Aus ƒ blfqkfr dy kys ivwc brI krn dIaF sfijÈF rcn lwgy. ÈRI akfl qÉq sfihb dy aMdroN hI gurU ipafrIaF sMgqF ny Éflsf pMcfieq ƒ dws pfeI ik kwlH gurdfspur kIrqn drbfr ivwc hfËrIaF Brn lgy pqf lgf hY ik blfqkfrI DnvMq isMG ny jwQydfr vydFqI ƒ mfieaf df gPf Ausdy pI[ey[ rfhIN idwqf hY. ieh gwl dUsry idn Éflsf pMcfieq dy pMj isMGF ny pYgfm nfm dy prcy rfhIN iswK sMgqF dy iDafn ivwc ilaFdI. aKOqI jwQydfr awg-bbUly ho AuWTy AunHF sfƒ spÈtIkrx dyx leI icwTI kwZ mfrI. asIN qurMq rfbqf kfiem krky gurdfspur phuMc gey ijs irÈqydfr ny mfieaf afpxy hwQI idwqI sI Aus ƒ gurU gRMQ sfihb dI hËUrI ivwcoN vcn idwqf ik Gr dy klyÈ vjoN ajy myrf nfm nf ilaf jfvy. mOky Auqy pyÈ ho ky irÈvq dy sfry sbUq dy idafgF. dUjy pfsy blfqkfrI ƒ kys ivwcoN brI krn leI vydFqI ny Drm pRcfr kmytI dy ieMspYktr dI ienkuafrI lf idwqI. Aus ny DnvMq isMG ƒ doÈI pfieaf. zf[ jMg bhfdr isMG aYgjYkitv mYNbr, qrlocn isMG idpflpur mYNbr ÈRomxI kmytI, mihMdr isMG blfcor mYNbr ÈRomxI kmytI aqy suKdyv isMG Bor ny vI jwQydfr ƒ icwTIaF rfhIN qy tYlIPon rfhIN DnvMq isMG ƒ sKq qoN sKq sËf lfAux leI ikhf. spoksmYn dy joigMdr isMG qy Éflsf pMcfieq dy rijMdr isMG ny icwTI ilK ky jsivMdr isMG aYzvokyt mYNbr ÈRomxI kmytI rfhIN jwQydfr ƒ Byj idwqI. ijs ivwc pI[ey ipRQIpfl isMG sMDU rfhIN irÈvq lYx df Kuwl ky iËkr kIqf igaf. ies icwTI df jvfb jwQydfr vydFqI ny spoksmYn dy aYzItr joigMdr isMG ƒ tYlIPon qy idwqf aqy vcn kIqf ik DnvMq isMG ƒ sËf aqy lVkI ƒ iensfP imlygf. jwQydfr vydFqI ny kOm ƒ mUrK bnfAux leI DnvMq isMG dy iÉlfP imqI 3-5-2001 ƒ lYtrpYz nM a:q/2001/1043 hukm kwZ idwqf ik blfqkfr dy kys ivwc PYsly qk koeI vI DnvMq isMG ƒ mUMh nf lfvy qy afp kuJ idnF bfad hI DnvMq isMG nfl ieko jhfË qy nflo nfl sIt qy bYT ky amrIkf igaf. ijsdI pUÈtI pMQ pRiswD kIrqnIey BfeI sfihb BfeI hrijMdr isMG ÈRIngr vflIaF ny myry nfl kIqI. amrIkf qoN af ky jwQydfr vydFqI ny lVkI dy ibafn lYx dI Zuwc zfh idwqI. ibafn lYx dI qrIk nvF Èihr Bog mOky 1 qoN 2:30 vjy qo mukrr ho geI. lVkI ƒ pitaflf hostl qoN nvF Èihr ilaFdf igaf. 1:30 imMt qy jdoN pMj isMG lVkI dy nfl aqy lVkI dy bfp dy nfl gurduafrf sihb phuMcy qF aKoqI jwQydfr AuQoN iKsk cuwky sn. pqf krn qy snyhf imilaf ik Auho gVHÈMkr qoN awgy iksy ipMz gey hn. Aus ipMz phuMcx qy pqf lwigaf ik ieQy jwQydfr afey hI nhIN. iPr asIN jwQydfr ƒ mobfiel qy Pon kIqf. mobfiel krn qy pqf lwgf qF dwisaf igaf ik jwQydfr qÉq sfihb qy phuMc gey hn ieQy af jfAu.

svyr dy BuwKx Bfxy isMG ƒ lVkI ƒ lY ky akfl qÉq sfihb qy phuMc gey agoN jwQydfr ny rohb nfl puwiCaf ik ieh ikhVf afAux df smF hY? awgo isMGF ny vI zwt ky afiKaf ik asIN svyr dy qyry ipCy Dwky Kfx qury hF. asIN lVkI ƒ vfips hostl vI phuMcfAuxf hY lVkI dy ibafn lY ley jfx. iPr jdoN isMGF dy qyvr iqwKy hoey vyKy qF vydFqI lVkI dy ibafn lYx leI rfËI ho igaf. iPr jwQydfr vydFqI ƒ sRI akfl qÉq dy snmuwK aqy gurU gRMQ sfihb jI dI hËUrI ivwc ibafn ley aqy lVkI isr Aupr hwQ rwK ky ikhf quUM myrI DI hY. mY DnvMq isMG nUM sjf idaFgf qy qyry nfl iensfP krFgf lyikn Aus vkq byÈrmI dI hwd ho geI. ijs vkq aKOqI jwQydfr ny DnvMq isMG ƒ blfqkfr dy kys ivwc brI kr idwqf qy hor mnmqf dy kfrx pMjF qÉqF dy sfihbfnF qy BFzy mFjx qy JfVU mfrn dI syvf lgf idwqI. lyikn DnvMq isMG ptnf sfihb jf ky igafnI iekbfl isMG qoN swq idn df tfiem lY ky pRcfr krdf irhf. swq idn qoN bfad DnvMq isMG ƒ ptnf sfihb dy jwQydfr ny mfieaf df gPf qy isrpfAu idwqf. jdoN ies gwl df Éflsf pMcfieq dy iek isMG jo ptnf sfihb dI pirvfr smyq Xfqrf qy gey hoey sn. s[ jMg isMG joDyvfl bsqI ƒ pqf lwgf AunHF Aus vyly Éflsf pMcfieq dy luiDafxf dPqr nfl sMprk kIqf. asIN quMrq jwQydfr iekbfl isMG nfl gwl bfq kIqI jwQydfr ny ikhf ik sfzf koeI ksUr nhIN sfƒ akfl qÉq qoN koeI ilKqI icwTI nhIN afeI. ijs ivwc iliKaf huMdf hY ik Plfxf ivakqI sËf Bugqx af irhf hY. hux svfl pYdf huMdf hY ik vydFqI ny ptnf sfihb dy jwQydfr ƒ sUicq ikAuN nhIN kIqf. (2) jy DnvMq isMG ny ptnf sfihb sËf nhIN BugqI qy iPr akfl qÉq sfihb qy Aus dI muafPI dI ardfs ikAuN nhIN kIqI geI? (3) DnvMq isMG ivruwD gurU pMQ ƒ gumrfh krn dI kfrvfeI ikAuN nhIN kIqI geI? ies sfrI gwl df iswtf ieh inkdf hY ik irÈvqKor jwQydfr ny jo pYsy DnvMq isMG qoN ley Aus leI bfby nfl irafieq kIqI geI. Éflsf pMcfieq ny bynqI kIqI ik ies ƒ blfqkfr dy kys ivwc sËf idwqI jfvy. vydFqI ny ikhf qy DnvMq isMG ny gurU pMQ ƒ ilK ky dy idwqf hY ik mYN ieh kukrm sfrI Aumr nhIN kIqf. Éflsf pMcfieq ny DnvMq isMG vwloN ijs AuWpr hor blfqkfr dy sMbMD ivwc syvf isMG rfmpur KyVy vfilaF kol muafPI nfmf iliKaf pyÈ kIqf. bfby DnvMq isMG ny iksy hor lVkI nfl mUMh kflf kIqf sI qy lVkI df mfmf kohfVy nfl bfby ƒ vwZx igaf sI qF mhFpurÈF ny ivwc bYT ky ilKqI muafPI nfmf krf idwqf. Auh muafPI nfmf qy kuhfVf aj vI rfmpur KyVy ipaf hY. jwQydfr vydFqI ny ies ƒ purfxf kih ky nËr aMdfË kIqf. Éflsf pMcfieq ny irÈvq Kor jwQydfr vydFqI ivruwD muihMm ivwZI hY jo awj qwk jfrI hY aqy keI puVfvF qoN lMGdI hoeI jfrI hY. iPr mslf afieaf afÈUqoÈ nUrmihlIey df jo Bfjpf ny 17 sfl sÉq imhnq krky iswKI ƒ nysqo-nfbuUd krn leI pMjfb ivwc iPt kIqf hY. ies dIaF pMQ ivroDIaF kfrvfeIaF bfdl dy rfj Bfg dOrfn ieqnIaF vwD geIaF kI brdfÈq qoN bfhr ho geIaF hn. aihmdÈfh abdflI qoN ihMdU bhU bytIaF ƒ CuVf ky Gr phuMcfAux vfly Éflsy dIaF iek hËfr qoN vwD mfsUm bwcIaF ƒ afpxy kbËy ivwc rwK ky sfzy gOrvmeI ieiqhfs ƒ klMkq kr irhf hY. gurbfxI dy glq arQ kwZ ky kys ktfAux dI pRyrnf dyx lwg ipaf. gurU goibMd isMG jI ƒ ibhfr df BeIaf dwsx lwg ipaf hY. iswKF dy nF bdl ky isMG dI QF nMd aqy kOr dI dfsI rwKx lwgf. ÈRomxI Élfsf pMcfieq ny ies dIaF pMQ ivroDI krqUqF ƒ rokx leI muihMm ivwZI. QF pur QF isMGF AuWqy lfTIcfrj qy golIaF cwlx dIaF GtnfvF hoeIaF. pihlF iPlOr iPr qrnqfrn aqy aKIr ivwc mlot golIaF lwgx kfrx smyq Éflsf pMcfieq dy iqMn mYNbr sÉq PwtV ho gey. 5 agsq 2002 ƒ mkfrI qy JUTy jQydfr ny Éflsf pMQ df iewkT swd ilaf. pMQk iekwT ivwc isMGF ny mMg kIqI ik koeI Tos pRogrfm AulIikaf jfvy. vydFqI ny gurU pMQ sfhmxy gurU gRMQ sfihb dI hËUrI ivwc ksm KfDI qy ikhf ik nUrmihlIey dIaF pMQ ivroDI gqI ivDIaF ƒ Twl pfAux leI pMQ dIaF numfieMdF jmfqF ivwcoN iek iek mYNbr lY ky 15 idnF dy aMdr-aMdr 31 mYNbrI kmytI bxfeI jfeygI. lyikn aPsos ik awj 2 sfl 10 mhIny bIq jfx qy vI kmytI nhIN bxI. Aultf nUrmihlIey dy crnF ivwc bYTI pRkfÈ isMG bfdl dI pqnI ƒ pMQ qy golIaF Kfx vfilaF ƒ gdfr krfr dy irhf hY. aKIr pMQk dbfa vwDx kfrx jwQydfr vydFqI sfbkf jwQydfr isMG sfihb pRoPYosr drÈn isMG jI dy Gr afieaf qy kihx lwgf nUrmihlIey dIaF pMQ ivroDI kfrvfeIaF ƒ rokx leI 11 mYNbrI kmytI bnfAuxI hY. ijs kmytI dy knvInr quhfƒ bnfAuxf hY. pRoPYsr drÈn isMG jI ny ikhf ik quhfzf hukm isr mwQy qy pr myrIaF do bynqIaF hn ik ienHF df hwl kwZ idAu. (1) pMQ kOx hY - nUrmihlIey dy crnF ivwc bYTf hY jF nUrmihlIey dIaF pMQ ivroDI kfrvfeIaF ƒ rok ky golIaF Kf irhf hY. nM: (2) qusIN mYƒ nUrmihlIey dIaF pMQ ivroDI kfrvfeIaF ƒ Twl pfAux vflI kmytI dy knvInr bxf rhy ho. mYN jfnxf cfhuMdf hF ik ijMnF lokF ny nUrmihlIey dIaF pMQ ivroDI kfrvfeIaF ƒ Twl pfAux leI puils dIaF zFgF KfDIaF, srIr qy golIaF KfDIaF ‘qy afpxIaF dukfnF ƒ awgF lgvfeIaF. AunHF ƒ qusIN kFgrs dy eyjMt kihMdy ho. kwlH ƒ mYƒ kI afKogy? ieh gwl sux ky jwQydfr vydFqI dy psIny Cuwt gey qy afKx lwgy ik jy golIaF Kfx vfly ƒ pMQ kihMdf hF qF bfdl sfihb nrfË huMdy hn, jy nUrmihlIey dy crnF ivwc bYTx vflIaF ƒ pMQ kihMdf hF qF qusIN myry AuWqy af cVHdy ho. ies df hwl qusIN dwso. isMG sfihb pRoPYsr drÈn isMG ny ikhf ik jF qF idRVHqf nfl pihrF idAu qy jF asqIPf dy idAu. loBI mfniskqf vflf aqy gulfm ibrqI vflf jwQydfr AuWT ky af igaf.

Éflsf pMcfieq ny Auprokq GtnfvF df iqwKf pRqIkrm kIqf donF jwQydfrF dy asqIiPaF dI mMg kIqI. 21 PrvrI df altImytm idwqf ik jy jwQydfr ny asqIPf nf idwqf qF 22 PrvrI ƒ ÈRomxI kmytI ƒ mYmoryNzm dy ky mMg kIqI jfeygI ik donoN jwQydfr ƒ htf ilaf jfey. ieh gwl sux ky jwQydfrF dy srIr ivwc mhMq nrYxU dI rUh af geI. jwQydfrF ny Éflsf pMcfieq ƒ sbk isKfAux df mn bxf ilaf. jgHf-jgHf mIitMgF kr ky guMzy iekwTy krny ÈurU kr idwqy. jwQydfr vydFqI ny ies sMbMD ivwc iek mItMg Èrfb dy ahfqy dy mflk surjIq bdmfÈ dy Gr kIqI geI ijs ivwc nirMdr kumfr nInf (ds nMbrIaf bdmfÈ) 396 lybr klonI duwgrI, pwpI Èrfb dy ahfqy vflf trfsport ngr, prmjIq isMG pMmf gRihmMqrI bUtf isMG df tfAut, afrcrx qoN igrIaF hoeIaF aOrqF qy AuhnF dy dlflF ny ihwsf ilaf. vydFqI ny iehnF ƒ muKfiqb ho ky ikhf ik gurU Gr dI mrXfdf ƒ bcfAux leI quhfƒ 22 PrvrI ƒ drbfr sfihb phuMcxf cfhIdf hY jdoN duwgrI ielfky dy kuJ sUJvfn lokF ƒ ies gl df pqf lwgf qF AuhnF mIitMg Kqm hox qoN bfad vydFqI ƒ puwiCaf ik ijs ahudy qy qusIN ibrfjmfn ho kI ies qrHF dy lokF dy Gry bYT ky mIitMg krnI quhfƒ soBf idMdf hY qF vydFqI dOV ky kfr ivwc bYT ky clf igaf. Drm pRqI sucyq lokF ny ies mIitMg ivwc vydFqI dI hËfrI df aPsos pRDfn bzUMgr agy vI kIqf. 22 PrvrI ƒ jdoN Éflsf pMcfieq sMgqF ƒ nfl lY ky ÈRomxI kmytI dy dPqr mYmorYzMm dyx geI qF Aus jgf qy pihlF hI mhMq nrYxU qy Aus dy pflqU guMizaF, aKOqI PYzryÈn vfilaF ny sMgq qy hmlf bol idwqf pMj isMG, isMGxIaF bcy PtwV kr idwqy iPr pulIs ƒ irport krvf ky awT ds isMG jylH iBjvf idwqy Aus qoN bfad jwQydfr vydFqI ny Kud luiDafxy duwgrI ielfky ivwc af ky guMzy, bdmfÈF afcrx qoN igrIaF hoeIaF aOrqF qy AuhnF dy Gr jf ky DMnvfd kIqf. jmIr dy mfry hoey aKOqI jwQydfr dI ies kfrvfeI dI ielfky dI iswK sMgq ny rj ky nKyDI kIqI qy ies Èrmnfk Gtnf ƒ 21-22 PrvrI 1920 nnkfxf sfihb ivKy hoeI Gtnf dy nfl joV ky dyiKaf igaf.

idwlI gurduafrf pRbMDk kmytI dy pRDfn avqfr isMG ihq ny iek Bfƒ mUrqI nf dy ivakqI ƒ gurbfxI ƒ srl qrIky nfl pVHn pRojYkt ÈurU krvf idwqf. Bfƒ mUrqI ny pihlF jpujI sfihb dy pfT df sihj kIqI Aucfrn leI gutkf iqafr kIqf ijs ivwc gurbfxI dIaF lgF mfqrfvF, ishfrIaF, ibhfrIaF, aONkV dulYkV lfh ky gurbfxI dI Gor byadbI kIqI Bfƒ mUrqI ƒ sjf dyx dI QF akflI dl bfdl dy pRDfn qy sInIar mIq pRDfn lVIvfr avqfr isMG ihq, ÈmÈyr isMG sMDU ny Bfƒ mUrqI df snmfn kr idwqf. kOmI lIzrF dI akl df jnfjf dyKky Bfƒ mUrqI ny pUrn gurU gRMQ sfihb dI bfxI ƒ bdlx df mn bxf ilaf afr[ aYWs[ aYWs[ dy gulfm bfdl akflI dl dy tukV bocF ny Bfƒ mUrqI ƒ iejfjq dy idwqI qy hr iksm dI loV pUrI krn df Brosf idwqf. gupq qrIky nfl bMd kmiraF ivwc bYT ky ey[sI lf ky 10 kMipAuUtrF dI shfieqf nfl gurbfxI bdlx df iGnfAuxf aprfD ÈurU kr idwqf igaf. idwlI dy suihrd iswKF sR: guridafl isMG, qrsym isMG cyarmYn idwlI iswK gurduafrf pRbMDk kmytI ny ies guwpq pRojYkt df dOrf kIqf qF Bfƒ mUrqI dy ies aiq iGnfAuxy aprfD df prdfPfÈ hoieaf gurU gRMQ sfihb dy pfvn aMgF tyblF qy iKlfr ky cfh dy kwp hwQ ivwc PVH ky bVy inrdeI qrIky nfl bfxI ivwcoN lgf mfqrF htfeIaF jf rhIaF sn. sfrI idwlI ivwc hfhfkfr mwc geI. svwb nfl isMG sfihb pRoPYsr drÈn isMG idwlI ivwc sn. s[ guridafl isMG ny sRI akfl qÉq sfihb dy jwQydfr qoN lY ky pMQk sPF ivwc ivwcr rhIaF pMQk jwQybMdIaF qy pMQk sKÈIaqF ƒ 7-1-2005 ƒ rijstrIaF kwZ idwqIaF ijs ivwc Bfƒ mUrqI vwloN kIqy iGnfAuxy aprfD df qwQf sihq hvflf idwqf igaf. guridafl isMG vjoN ByjI geI iek rijstrI ÈRomxI Éflsf pMcfieq dy muwK dPqr luiDafxf ivwc vI phuMc geI. 10-1-05 ƒ s: guridafl isMG nfl tYlIPon qy rfbqf kfiem kIqf. sbwb nfl sRI akfl qÉq sfihb dy sfbkf jwQydfr isMG sfihb pRoPYsr drÈn isMG jI jo idwlI mjUd sn. asIN AuhnF ƒ qurMq prmjIq isMG srnf nfl mulfkfq dI bynqI kIqI jo AuhnF Ausy vrq pRvfn krky sR: guridafl isMG nfl qrsym isMG cyarmYn Drm pRcfr kmytI (idwlI) ƒ nfl lY ky srnf sfihb ƒ imly sfrI gwlbfq smJ ky srnf sfihb ny Tos kfrvfeI kridaF Bfƒ mUrqI df pRjYkt bMd krvf idwqf. gurU gRMQ sfihb dI bfxI dy bdly hoey 730 pMny 10 kMipAUtrF qy hor sfjo smfn jbq kridaF Éflsf pMcfieq ny 12-1-2005 pRoPYsr sfihb nfl iml ky luiDafxf ivKy pRYs kfnPrMs kIqI. ijs ivwc ÈRomxI kmytI qy sRI akfl qÉq sfihb ƒ Bfƒ mUrqI kFz ivwc dKl dyx leI ikhf. jwQydfr ts qoN ms nf hoieaf. Éflsf pMcfieq ny ÈRomxI kmytI dy pRDfn bIbI jgIr kOr nfl mulfkfq kIqI qy sfrI Gtnf dI qwQf sfihq jfxkfrI idwqI, 14-1-05 ƒ vydFqI df ibafn isrP ajIq aÉbfr ivwc afieaf ik Bfƒ mUrqI anuvfd kr irhf hY. ijs ivwc drasl aslIaq ieh hY ik Bfƒ mUrqI anuvfdF nhIN blik gurbfxI dI byadbI kr irhf hY. vydFqI ies iGnfAuxI kfrvfeI qy prdf ikAuN pfAuxf cfhuMdf hY ikAuNik ies ipCy bfdl df hwQ hY qy ies leI vydFqI Bfƒ mUrqI ivruwD koeI kfrvfeI nhIN krnf cfhuMdf. iswK PlsPy df mhfn swc (sRI gurU gRMQ sfihb) sMsfr dy kUV ƒ qF muwZ qoN hI pRvfn nhIN hoieaf pr vzy psfr vflIaF pMQk sMsQfvF vI ÈRomxI akflI dl (ÈRomxI kmytI) (akfl qÉq df jwQydfr) sMsfrI JUT dI Zfl bx ky srb-sFJI vflqf dI ies PlfsPI ƒ (gurbfxI Zfh lfAuxgIaF) ieh kdy soicaf vI nhIN jf skdf. Éflsf jI sRI gurU gRMQ sfihb jI dy pivwqr bfxI qy hmlf pMQ dIaF isrmor sMsQfvF dI srpRsqI hoieaf hY. gurbfxI ivwcoN lgf mfqrF kwZx df aiDkfr pUry iswK pMQ kol vI nhIN hY. gurbfxI ƒ qoV-mroV ky ilKx df iGnfAuxf aprfD krn vyly Bfƒ mUrqI ny jo kfrgr mfrU hiQafr dI pihcfx kIqI Auh sfzy aKOqI akflI lIzr qy Dfrimk jwQydfr hn, Bfƒ mUrqI ny ieh iGnfAuxf aprfD Aus vkq isry cVfieaf ijs vkq aKOqI pMQk afgUaF kol byaQfh rfjnIqk qy Dfrimk ÈkqI sI. s[ pRkfÈ isMG bfdl pMjfb dy muwK mMqrI sn qy nfl hI akflI dl dy pRDfn ÈRomxI kmytI dI pRDfngI idwlI iswK gurduafrf pRbMDk kmytI dI pRDfngI dy nfl idwlI srkfr ivwc BfeIvflI vI s[ pRkfÈ isMG bfdl dI sI. Bfƒ mUrqI ny ies aiq Kqrnfk mnsUby ƒ byeImfn iswK, aKOqI rfjnIqk, Dfrimk muKIaF qy loBI jwQydfrF dy afsry isry cfiVHaf hY. gurU spuwqr rfm rfey ny gurbfxI dy iek awKr dy arQ qoV mroV ky kIqy qF Aus ƒ gurU jI dy GroN kwiZaf awj qwk iswK pMQ hdfieq kIqI jFdI hY ik rfmrfeIaF nfl nhIN vrqxf hux loBI mfniskqf vfly jwQydfr vydFqI dsx ik 7-1-05 ƒ rijstrI rfhI sfry qwQF smyq idwqI jfxkfrI qoN bfad awj 6 mhIny qoN Aupr smF ho igaf hY Bfƒ mUrqI ivruwD kI kfrvfeI kIqI hY?

Dfrimk nfary boly so inhfl ƒ Èrfb pI ky lfAux dy ieqrfj Xog sIn idKfey gey hn. gurU gRMQ sfihb dI hËUrI ivwc joiVaF smyq idKfieaf igaf hY. iswK pirvfr ƒ bd ieKlfk hflq ivwwc idKfAux dy sfijÈ Bry sInf ƒ lY ky iswK kOm ivwc ros dI lihr doV geI. jwQydfr dI loBI mfniskqf vflI afqmf df iPlm pRfAUzsr poNtI cwZf ƒ pihlF vI pqf sI ikAuNik poNtI cwZf ny afpxy Brf ƒ ijs qrIky nfl cIP Éflsf dIvfn d pRDfn bxvfieaf sI Auh hI qrIkf Aus ny iPlm ƒ klIn icwt idvfAux leI vriqaf jwQydfr vydFqI dy sodybfË pI[ey[ sMDU nfl rfbqf kfiem krky 10 lwK qoN Aupr df sOdf kr ilaf sMgq dI awKF ivwc Gtf pfAux leI iek Cy mYNbrI kmytI bxfeI geI. poNtI cwZf dy Krcy qy bMbeI geI Bfrq dy sB qoN mihMgy hotl ivwc kmytI ƒ Tihrfieaf igaf. cMd tukiVaF dI Kfqr afpxI afqmf ƒ gihxy pfAux vfilaF ny vydFqI dy kihx qy iswKI isDFqF, iswK ieKlfk, iswK ivrsy qy Dfrimk jYkfry dI byadbI krn vflI iPlm nUM klIn icwt dy idwqI. iPlm ivruwD BfeI amrjIq isMG luiDafxy vfilaF ny iPlm ivruwD hfeI kort ivwc irt kIqI hoeI sI. vydFqI ny BfeI amrjIq isMG ƒ Pon qy irt vfps lYx leI ikhf qy BfeI amrjIq isMG jI ny irt vfips lY leI. vydFqI dI klIn ict dyx kfrn iPlm df pRdrÈn ÈurU ho igaf, BfrI igxqI ivwc kOmI pRvfny iswK Drm dI byadbI krn vflI iPlm dy ivroD ivwc sVkF qy Auqr afey ÈfqmeI pRdrÈn kfrIaF qy pulIs ny lfTIcfrj kIqf. kOm dI pwq qy kOm dI pwg sVkF qy rul geI. sB pfsy hfhfkfr mwc geI iswK sMgqF vydFqI dI ies Èrmnfk kfrvfeI ƒ kosx lgIaF. akflI lIzr vI vydFqI ƒ kosx lgy. ÈRomxI kmytI ƒ vI pfsf puwTf pYNdf dyK ky vydFqI dy PYsly dI nukqfcInI kIqI. vydFqI Gbrf igaf Aus ny afpxf gunfh CupfAux leI iek hor JUT boilaf mYN koeI klIn icwt nhIN idwqI nf hI irt vfips lYx leI ikhf hY. Éflsf pMcfieq dy kOmI pMc crnjIq isMG ny klIn ict dI iek kfpI pRYWs ƒ rlIË kr idwqI, vydFqI dI irt vfips lYx leI BfeI amrjIq isMG nfl hoeI glbfq dI typ vI rlIË kr idwqI. pMQk jwQybMdIaF ny akfl qÉq qy 15 meI ƒ iekwT sdx df aYlfn kr idwqf. Gbrfieaf hoieaf vydFqI afpxy sOdybfË pI[ey sMDU smyq akfl qÉq Cwz ky Prfr ho igaf qy acfnk pMj idnF bfad gurU gRMQ sfihb dI qfibaF hirmMdr sfihb pRgt ho igaf, cyhrf murJfieaf hoieaf sI BRÈt qrIky nfl iekTI kIqI iqMn kroV dI mfieaf df prCfvF cyhry qy sfP idK irhf sI.

hux svfl ieh pYdf huMdf hY ik iswKI isDFqF dI byadbI gurbfxI dI byadbI dy anykf msilaF dIaF hjfrF Èkfieqf akfl qÉq qy peIaF hox qy iPlm dy msly qy iek idn ivwc kfrvfeI df kI kfrn ho skdf hY? iswK sMgqF vloN afpxy Prj qy hux qfËf mslf afieaf hY ik jwQydfr vyDFqI ny iswKI dI ktV duÈmx jmfq afr[aYWs[ aYWs[ dy pMjfb dy muwKI ƒ isrpfAu idwqf hY. svfl ieh pYdf huMdf hY ik iswKI df sB qoN vwD nuksfn krn vflI ies rfÈtrI iswK sMgq ny pihlF jo 300 sflf sfjnf idvs ivwc nuksfn kIqf Aus df iËkr mYN ipCy kr cuwkf hF hux 400 sflf idvs qy jo iswK kOm df nuksfn krn dI ivAuNq ies afr[aYWs[ aYWs[ ny bxfeI sI Auh bVI Kqrnfk sI ies qoN pihlF vI afr[aYWs[ aYWs[ ny kÈmIr ivwc ctI isGflpurf ivKy 36 iswK kql krvf ky iswK muslmfn Psfd krfAux dI Kyz KyzI sI pr sQfnk donF iPrky dy lokF dI sUJ bUJ kfrn Auh Kqrnfk cfl asPl ho geI sI. hux iPr afr[aYWs[ aYWs[ dy ieÈfry qy sRI gurU gRMQ sfihb dy 400 sflf pRkfÈ idvs dy sMbMD ivwc iswK muslmfn Psfd krfAux dI iek bVI iGnfAuxI qy Kqrnfk ivAuNq bMdI kIqI geI sI. Auh ies qrHF afr[aYWs[ aYWs[ ƒ sRI gurU gRMQ sfihb dy 400 sflf pRkfÈ idvs qy sMbMD ivwc musilm ivroD iltrycr iqafr kIqf igaf sI jo ik ngr kIrqn dy dOrfn vMizaf jfxf sI, ngr kIrqn rUt dI iek dsqfvyË lIk ho geI aqy pMQk sPf ivc ivcr rhI Éflsf pMcfieq ny ies df Kulfsf aÉbfr ivwc ibafn dy idwqf. dsqfvyËF dIaf kfpIaF krfky pMQk sPf ivwc ivwcr rhIaF pMQk jwQybMdIaF qy pMQk sKÈIaqF ƒ Byj idwqIaF.

pihlF qF jwQydfr vydFqI df ies ngr kIrqn bfry afr[aYWs[ aYWs[ nfl sodf ho cuwkf sI. ikAuNik Aus ny kI lYxf ds vIh hËfr iswK muslmfn cfhy mr jfx, Auhƒ qF ds vIh lwK ru: cfhIdf hY. ByjIaF geIaF rIportF qy akflI sPf qoN lY ky ÈRomxI kmytI qwk hwlcl mwc geI vydFqI nUM zridaF mfiraf afr[aYWs[ aYWs[ dy ngr kIrqn qy pfbMdI lfAuxI pY geI. afr[aYWs[ aYWs[ dy ruldf isMG, gurcrn isMG igl, rGbIr isMG jnrl skwqr ny bfdl nfl qurMq srkt hfAUs aMimRqsr ivKy mIitMg kIqI qy ngr kIrqn qoN pfbMdI htfAux dI mMg kIqI bfdl ny vydFqI ƒ smUMdrI hfl ivwc swd ilaf qy ngr kIrqn qy lfeI pfbMdI vfips leI ikhf. vydFqI ny ikhf ik ieh gwl Éflsf pMcfieq ny aKbfrF ivwc dy idwqI hY aqy aopojIÈn akflI pfrtIaF ƒ pqf lg geI hY mYN ies qoN pfbMdI nhIN htf skdf iPr sB akflI iekwTy hoey qy cfro idÈfvF qoN ngr kIrqn afpxI agvfeI hyT ilafAux df PYslf ilaf igaf qy iksy vI iksm df iltrycr vMzx dI mnfhI kIqI geI ies qrHF krn nfl iek bhuq vwzf iswK musilm Psfd krfAux df duKdfeI kFz tl igaf.

hux ieh vydFqI qoN puiCaf jfxf cfhIdf hY ik ijhVI afr[aYWs[ aYWs[ ny drbfr sfihb qy atYk krfAux ivwc aihm BUimkf inBfeI, ijhVI afr[aYWs[ aYWs[ ny idwlI kfnpur ibkfro ivKy iswK kqlyafm dI sfijÈ GVI ijhVI afr[aYWs[ aYWs[ iswK musilm Psfd krfAux dIaF sfijÈF rc rhI hY. sfzI kOm ƒ ihMdU kih rhI hY, sfzy drbfr sfihb ƒ ihMdUaF df mMidr kih rhI hY, sfzI pivwqr bfxI dI byadbI kr rhI hY, sfzy ieiqhfs ivwc rlz glz kr rhI hY sfzy iswKI isDFqF, sfzy ivrsy, sfzI pihcfx ƒ cYNlj kr rhI hY Aus afr[aYWs[ aYWs[ dy muwKI ruldf isMG ƒ ikhVy jmrod dy ikly dI Piqh kfrn isrpfAU dI bKiÈÈ kr rhy ho.

jwQydfr vydFqI dIaF pMQ ivroDI kfrvfeIaF df ieiqhfs Biraf ipaf hY ieh pMj sfl df ieiqhfs ienHF lMbf hY ik iek 500 pMny dI ikqfb ilKI jf skdI hY. lyikn myrI jFcy jwQydfr vydFqI dy ipCokV dI jfxkfrI qy ies dy pMQ ivroDI kfrnfmy sMgqF sfhmxy pyÈ krny ËrUrI hn. vydFqI afpxy ipCly ielfky dy Qfxy ivwc aPIm df kys Bugq irhf hY qy pVHfeI ivwc iqMn klfsF pfs qy bRfhmxF dy vydFq smyln dy AudGftn krn vfly joigMdr isMG vydFqI ƒ bIbI jgIr kOr ny ibnF iksy zUMGI soc ivcfr krn qoN bgYr pMQ ivwc pYdf hMgfmI hlfqF ivwc 28 mfrc 2000 ivwc ilafNdf sI. vydFqI ƒ jwQydfr lfAux dI slfh gurbcn isMG bdn skwqr ÈRRomxI kmytI ny idwqI ikAuNik vydFqI dI KfsIaq ieh sI Auh kmËor pirvfr ivwcoN sI, hryk ÈRomxI kmytI pRDfn df vPfdfr sI, vydFqI ijs vI syvf, nokrI, ahudy qy irhf afpxy bos df jIa hËUr qy KYr Kvfh irhf. cfplUsF dI cyarmYn bIbI jgIr kOr ƒ Auprokq izgrIaF vflf bMdf lfhyvMd rihxf sI.

igafnI joigMdr isMG vydFqI ƒ afr[aYWs[ aYWs[ df hwQ Tokf bxfAux ivwc s: bfdl ny mdd kIqI. Bfxf ies qrHF vfpiraF ik kuJ pMQk jwQybMdIaF ny afr[aYØws[aYØws dIaF iswK ivroDI kfrvfeIaF dI Èkfieq vydFqI ƒ kr idwqI jwQydfr ny afr[aYWs[aYWs[ dIaF pMQ ivroDI kfrvfeIaF ƒ Twl pfAux leI pMQk sPf ivwc ivcr rhIaF smUh pMQk jwQybMdIaF qy pMQk sKÈIaqF dI iek mIitMg akfl qÉq sfihb qy sd leI. smUh pMQk jwQybMdIaF qy pMQk sKÈIaqF vydFqI dy sdy dy akfl qÉq phuMc geIaF. acfnk afr[aYWs[aYWs[ dy lfiesMsI eyjMt pRkfÈ isMG bfdl qÉq qy phuMcy qF AunHF jwQydfr dy kMn ivwc iek mMqr PUk mfrI. bws iPr kI sI sfrI mIitMg ivwc vydFqI hor qy hor msly ivcfrdy rhy pr afr[aYWs[aYWs[ dy ivruwD nf afp jubfn KolI qy nF iksy ƒ bolx idwqf. pMQk sKÈIaqF ny bQyrf vfsqf pfieaf pr bfdl dy ielfhI hukm ny iksy dI iek vI pyÈ nf jfx idwqI Aus qoN bfad jwQydfr vydFqI Kud afp pMQk ivroDI PYsly lYx lgy mfieaf iekwTI krn lgy koeI vI mslf akfl qÉq qy afAuNdf qy mfieaf df gPf imldf, PYslf ho jFdf.

aKOqI jwQydfr vydFqI vwloN mfieaf dy lflc, afr[aYs[aYs[ dy hukmF, bfdl dy zr ‘qy afpxI hYNkV kfrn ley gey PYsilaF ivcoN kuJ sMgqF dI nËr kr rhy hF :

(1)slym tfbrI luiDafxy ivKy awT gurU gRMQ sfihb dy pfT, aKMz pfT dy nfl iÈvilMg dI pUjf ‘qy hvn krfAux dI iÈkfieq dI koeI suxvfeI nhIN kIqI ‘qy Aultf mfieaf lY ky iswKI isDFqF ƒ Zfh lfAux vfilaF dI ipwT TokI.

(2) joDyvfl bsqI Bgq rivdfs mMdr ivwc gurU gRMQ sfihb ‘qy cMdoaf nf lfAux ‘qy gurU gRMQ sfihb nfl Bgq jI dI mUrqI lfAux dI afigaf dyxI. pMcfieq dy isMGF ny avfË AuTfeI ‘qy kys Bugqy. lyikn vydFqI ny rvdfsIaF dy hYWz kuafrtr ‘qy jf ky gurU gRMQ sfihb dy AuWpr cMdoaf nf lfAux dI hfmI Br idwqI.

(3) Binafry vfly vwloN aKOqI gRMQ iqafr krn ‘qy koeI aYkÈn nhIN. aKOqI jgyVy sfD koloN Binafry vfly dy gRMQ ƒ mfnqf duafAuxI.

(4) Binafry vfly dy gRMQ ƒ mfnqf dyx vfly jgyVy sfD ƒ amrIkf df vIËf luafAux ivc shfieqf krnI.

(5) blfqkfrI DnvMq isMG qoN mfieaf dy gwPy lY ky iensfP lYx afeI lVkI nfl by-iensfPI kIqI.

(6) aKOqI sfD iÈkfgo vfly dI Drm pqnI nfl by-iensfPI krn ‘qy sfD dy zflrF kfrn sfD dy zyry ‘qy jf ky sfD dI isPq-slfh krnI.

(7) aKOqI nUrmihlIey dIaF pMQ-ivroDI krqUqF ƒ rokx leI gurU gRMQ ‘qy gurU pMQ dI hËUrI ivwc sONh Kf ky 31 mYNbrI kmytI bxfAux df vcn krnf ‘qy iPr mfieaf df gwPf lY ky kmytI bxfAux qoN mukr jfxf.

(8) gurU gRMQ sfihb dI bfxI nfl CyV-CfV krn vfly Bfƒ mUrqI ‘qy CyV-CfV krfAux vfly apMQk afgUaF ivruwD koeI kfrvfeI nfh krnI.

(9) iswKI isDFqF dI byadbI krn vflI qy iswK sMskfr ‘qy mfrU vfr krn vflI iPlm ƒ mfieaf df gwPf lY ky klIn icwt dyxI.

(10) bldyv isMG aYm[ey[ mYNbr ÈRomxI kmytI vwloN rfgI dI pqnI ƒ hwQ pfAux dI koJI hrkq krn vfly ivruwD koeI kfrvfeI nf krnI.

(11) pRihlfd isMG cMZok vwloN idwlI dMigaF dy doÈIaF ƒ isropfAu dyx dy msly ‘qy cMZok koloN motI rkm lY ky muafPI dyxI.

(12) idwlI dMigaF dIaF ivDvfvF afpxI qrsXog hflq dwsx leI akfl qÉq qy afeIaF ƒ PPfkuwtxIaF ‘qy momoTgxIaF kihxf.

(13) pRkfÈ isMG bfdl vwloN iswKI isDFqI dI AulMGxf krn - isr qy mukt pfAux, hvn krfAux ‘qy rmfiex dy pfT krfAux - dy bdly koeI sËf nf lfAuxI.

(14) bfdl dy puwqr suKbIr bfdl vwloN nfg dyvqy dy mMdr ivwc mwQf tykx ‘qy koeI kfrvfeI nf krnI.

(15) gurU goibMd isMG jI ivruwD mMdI bolx vfly durigafxy mMidr dy pRDfn suirMdr ibwlf ƒ isrpfAu pfAux ‘qy mMdr kmytI ƒ 1 kroV rupieaf dfn dyx kfrx bfdl ivruwD koeI kfrvfeI nhIN.

(16) bfdl dI Drm pqnI suirMdr kOr vwloN nUrmihlIey dy crnF ivwc bYT ky Poto iKcvfAux df koeI noits nhIN ilaf.

(17) iBRÈtfcfr kys ivwc Ëmfnq ‘qy afey bfdl ‘qy suKbIr ƒ sRI akfl qÉq sfihb qoN isrpfAu dyxf. ‘‘cor kI hfmf Bry nf koie`` gurbfxI dy vfk dI Gor AulMGxf krnI.

(18) bfdl dy gulfm ‘qy ÈRomxI kmytI dIaF do ijAUNdIaF lfÈF suwcf isMG lMgfh ‘qy syvf isMG syKvF vwloN 501 rmfiex dy pfT krvfey gey - vydFqI vwloN koeI aYkÈn nhIN.

(19) iswK jvfnI df Gfx krvfAux vfly byaMq isMG dy Bog ‘qy bfdl igaf – vydFqI vwloN koeI kfrvfeI nhIN.

(20) guriswKF ƒ pMQ ivcoN Cykx vfly vydFqI ny iswK jvfnI df Gfx krn vfly, buwZy mfqf-ipqf ‘qy nOjuafn DIaF-BYxF dI pwq rolx vfly ky[pI[aYs[ igwl ƒ iswKI ivcoN ikAuN nf Kfirj kIqf?

(21) iswK jvfnI df Gfx krn, buwZy mfqf-ipqf ‘qy nOjuafn DIaF-BYxF dI pwq rolx vfilaF ivruwD jsits kuldIp isMG ny kimÈn bxfieaf qF bfdl ny Auh kimÈn kYNsl krvf idwqf - vydFqI cuwp ikAuN irhf?

(22) pMj sfl ÈRomxI akflI dl dI pRDfngI, ÈRomxI kmytI dI vfgzor, pMjfb dy muwK mMqrI dI kursI, idwlI gurduafrf kmytI dI vfgzor ‘qy sYNtr srkfr ivwc BfeIvflI mfnx vfly bfdl ny pMQ df iek vI kfrj nf svfiraf - vydFqI cuwpI ikAuN irhf?

(23) gurU gRMQ sfihb nUM gurU nf mMnx vfly aKOqI nfmDfrI bfby dI gurU nfnk XunIvristI ivwc cyar sQfpq krn ‘qy vydFqI ny bfdl ivruwD ikAuN nhIN kfrvfeI kIqI geI? bfdl vwloN afpxy pMj sfl rfj-Bfg dOrfn sfkf nIlf qfrf dI inKyDI nf krnf; bilAU stfr dy ivroD ivwc afpxIaF bYTkF Cwz ky afey DrmI POjIaF df muV vsybf nf krnf; idwlI, kfnpur ‘qy bokfro dy iswK kqlyafm dy pIVHqF ƒ koeI mdd nf dyxf; drbfr sfihb ivcoN POj vwloN luwty kOmI vwzmuwly KËfny ƒ afpxI BfeIvfl srkfr qoN vfips nf lYxf. 20-20 sfl qoN jylH ivMc bMd iswK jvfnI dI irhfeI ivMc aiVwkf pfAuxf - vydFqI cuwp ikAuN ? bfdl ivruwD kfrvfeI ikAuN nhIN?

(24) cqr isMG jIvn isMG vwloN gurU gRMQ sfihb dI CpfeI vyly hoeI byadbI dy sbMD ivwc BfeI rxjIq isMG ny 9 meI 1998 ƒ qlb kIqf aqy ‘qy hukmnfmf jfrI krky qnKfhIaf krfr idwqf sI pr Auh sËf luafAux nhIN puwjy. 28 nvMbr 1998 ƒ vfrinMg jfrI kIqI ‘qy 17 dsMbr 1998 ƒ pyÈ hox leI ikhf pr AunHF ny akfl qÉq dI prvfh nhIN kIqI. 25 jnvrI 1999 ƒ BfeI rxjIq isMG ny afKrI hukm jfrI krky 11 PrvrI 1999 ƒ pyÈ hox vfsqy swd ilaf. pr 10 PrvrI ƒ rxjIq isMG ƒ bfdl ny srkt hfAUs ivwc bYT ky jwQydfrI qoN Pfrg kr idwqf. pUrn isMG vyly ieh mfmlf dwibaf irhf. vydFqI vyly iPr kys cwilaf. sOdybfËI dy cYNpIan sFZU sfihb dI ivcolgI ivwc 10 lwK df sOdf isry ciVHaf ‘qy cqr isMG jIvn isMG ibnHF bulfey akfl qÉq qy pyÈ ho gey ‘qy mfmUlI qnÉfh lvf ky Pfrg kr idwqy gey.

(25) hux svfl ieh AuTdf hY ik ijhVf ivakqI iqMn sfl sRI akfl qÉq sfihb ƒ TuT idKfAuNdf irhf, Aus leI koeI sËf nhIN. iPr 9 meI 1998 dy hukmnfmy muqfibk cqr isMG jIvn isMG Prm ƒ gurU gRMQ sfihb Cfpx ‘qy pfbMdI lgI hoeI hY. hYrfn krn vflI gwl ieh hY ik ijs akfl qÉq sfihb qoN hukmnfmf jfrI hoieaf, Aus akfl qÉq sfihb dy sfhmxy BfeI cqr isMG jIvn isMG Prm vwloN ‘‘gurU gRMQ sfihb Cp ky iqafr hn`` df borz lwgf hoieaf hY. kI vydFqI jI ies df jvfb dyxgy jF Auprokq Prm ivruwD kfrvfeI krngy?
(26) ijs qrHF bfbf sMqf isMG ny srkfr duafrf Zfhy akfl qÉq ƒ bxfAux leI kFgrs df sfQ idwqf, sMqf isMG ƒ pMQ ivcoN Cyk idwqf igaf. 17 sfl bfad bfbf sMqf isMG akfl qÉq ‘qy ÈRomxI ƒ bury-Bly lPËF nFl durkfrdf irhf ‘qy acfnk vydFqI dy sfhmxy pyÈ hoieaf. mfmUlI qnÉfh lvfeI ‘qy Pfrg !! vydFqI jI dwsx ik kI ies qrHf akfl qÉq df snmfn bhfl hoiegf?

(27) nfmDfrIaF dI ikqfb ‘purK gurU’ ivwc gurU goibMd isMG iKlfP, gurU pMQ iKlfP, pMj ipafiraF dy iKlfP, qy gurbfxI dy iKlfP rwj ky iliKaf hoieaf hY. pMQk jwQybMdIaF ny vydFqI ƒ kfrvfeI leI ikhf. acfnk ibn bulfey nfmDfrI gurU vydFqI kol gey. aMdroN aMdr hI kMm qmfm kr idwqf. koeI swdf nhIN - koeI kfrvfeI nhIN.

(28) bfbf sMqf isMG vFg nfnksrIey sfD vI akfl qÉq qoN BgoVy rhy. Auh vI gupq qrIky nfl lYx-dyx krky ibnHF bulfey pyÈ ho ky kfrvfeI pUrI krvf ky surÉrU ho gey.

(29) nfnksr dy aKOqI sfD gurbfxI dI Gor byadbI krdy hn, iswKI isDFqF dy Ault gurU gRMQ sfihb nfl mUrqIaF lfAuNdy hn, inÈfn sfihb nhIN lfAuNdy, gurU Èbd dI QFvyN dyh nfl joVdy hn aqy hor anykF pMQ-doKI krqUqF krdy hn. sfzy vydFqI jI AunHF dy zyiraF ‘qy jf ky AunHF ƒ isrpfAu bKiÈÈ krdy hn.

(30) 6 jUn 2005 sRI akfl qÉq sfhib ‘qy vydFqI jI sMgq ƒ sMboDn kridaF kihMdy hn ik jo sfD asfD gurbfxI ƒ qoV-mroV ky mnGVq qukF lfAuNdy ‘qy glq Dfrnf nfl bfxI pVHdy hn, AunHF sfDF ƒ mUMh nf lfieaf jfvy. Aus dI typ irkfrz myry pfs hY. vydFqI jI, ieh dwso ik sB qoN vwD ienHF sfDF kol qusIN afp jFdy ho, quhfzf kI ielfj krIey.

(31) ipÈorf isMG dIaF iswKI ivruwD ‘qy bfxI ivruwD nvIaF CpIaF ikqfbF iKlfP koeI aYkÈn nhIN ilaf.

(32) blfqkfr dI pIVHq nvF Èihr dI bIbI nUM koeI iensfP nhIN.

(33) iÈkfgo vflI bIbI ƒ vydFqI vwloN koeI iensfP nhIN.

(34) pMQk jwQybMdIaF ƒ kFgrsI kih ky BMzx vflf vydFqI bfdl dy iBRÈtfcfr kys ivwc kfrvfeI krn leI amirMdr isMG dy iKlfP sonIaf ƒ Pon kIqf qy iPr sonIaf qy Gr jf ky Aus df DMnvfd kIqf.

(35) ÈRomxI kmytI df sInIar mIq pRDfn blbIr isMG pMnU ÈrfbI hflq ivwc aYksIzYNt ivwc mfiraf igaf. iek pytI Èrfb dy nfl iek axpCfqI lVkI dI lfÈ vI gwzI ivwcoN imlI sI, jo ik Aus dI sPr dI rKyl sI. vydFqI Aus blbIr pMnU dy Bog ‘qy igaf qy gurU gRMQ sfihb dI hËUrI ivwc KVH ky, JUT bol ky ÈrDFjlI dy ky afieaf. mOjUdf lokF ny vydFqI ƒ lwK-lwK lfhnqF pfeIaF. lokF ny vydFqI ƒ ikhf ik pUrI dunIaf ƒ pMnU dI mOq bfry jfxkfrI hox dy bfvjUd qusIN Aus ƒ ‘‘gurmuK jnm svfr drgih cilaf`` dI ÈrDFjlI dy rhy ho.

(36) ÈRomxI kmytI dIaF coxF vyly vydFqI ny afp hI cox Ëfbqf bxfieaf. cox lVn vflf Èrfb dy nÈy nhIN vMzygf, afp ‘qy pRvfr piqq nhIN hovygf. jdoN bfdl DVy nfl sbMDq ÈRomxI kmytI mYNbrF dIaF sO ku PfeIlF vydFqI kol phuMcIaF qF vydFqI, ieMtrnYÈnl Twg (iÈkfgo vfly dy) bxfAutI swdy ‘qy amrIkf Bwj igaf. amrIkf dy jfgrUk iswKF ny vydFqI ƒ cox Ëfbqf krvfAux leI vfips Bfrq Byj idwqf pr vydFqI bfdl dI Gr dI qoN zrdf amrIkf ivKy iksy dy Gr luwk ky bYTf irhf ‘qy coxf hox qoN bfad akfl qÉq ‘qy pRgt ho igaf.

(37) ÈurU qoN hI vydFqI pYsy iekwTy krn ivwc mgn irhf hY. Binafry vfly ny cYlMj krky gurU gRMQ sfihb dy ds srUp agn Byt krvf idwqy. Aus vkq vydFqI kYnyzf dy dOry ‘qy sI. pUry iswK jgq aMdr sog dI lihr dOV geI. asIN kYnyzf vfsIaF ƒ ikhf ik vydFqI ƒ qurMq vfips Byj idAu, pr vydFqI mfieaf iekwTI krn ‘qy lwgf irhf. Auh Gwto-Gwt vIh idn bfad vfips afieaf ‘qy af ky bfdl dI sur ivwc sur imlf ky ibafn idwqf ik Binafry vfly ‘qy Dfrf 302 df kys drj nhIN ho skdf. ikAuN?

(38) pMQk jwQybMdIaF ny gurU gRMQ sfihb dy srUp agn Byt hox dy pÈcfqfp ‘qy aKMz pfT sfihb arMB krvfey ‘qy Bog vfly idn iswK sMgqF ƒ vwzI igxqI ivwc phuMcx dI apIl kIqI. bfdl dy gupq hukmF ƒ isr-mwQy mMn ky vydFqI ny gurduafrf kmytIaF ƒ qIh jF pYNqI bMidaF qoN vwD iekwT nf krn leI ikhf.

(39) kuJ dyr bfad bfdl dI afpxI lwq tuwt geI. vydFqI vwloN bfdl dI ishqXfbI dI ardfs krn qy vwD qoN vwD sMgq iekTI krn df ielfhI Purmfn jfrI kIqf igaf.

(40) vydFqI ny zf: jsdyv isMG rfey nfl jf ky ibRitÈ pRfeIm minstr nfl tfeI lf ky Poto iKcvfeI. pop jOn pfl dy smfgm ivwc jf ky pop qoN nIvF bYT ky kOm dI hyTI krvfeI. iÈkfgo df bdnfm zyrydfr dljIq isMG afpxI pqnI koloN qlfk mMgdf hY qy dUsrIaF aOrqF nfl njfieË sbMD rwKdf hY. Aus dI Drm pqnI rivMdr kOr ny vydFqI ƒ dwisaf ik mYN bfby ƒ jspfl kOr nfl alP nMgI hflq ivwc awDI rfq ƒ dyiKaf. Aus dy bfvjUd vydFqI hr iqMn mhIny bfad Aus dy zyry ‘qy jFdf aqy zflr iekwTy krky ilafAuNdf hY.

vydFqI nfrvy, ieMglYNz, kYnyzf, QfeIlYNz, amrIkf ‘qy keI hor QfvF qy vIh qoN vwD cwkr lgf ky Gwto-Gwt 3 kroV rupey iekwTy kr cuwkf hY. pr vydFqI kol pMQ dI inGrdI jf rhI hflq AuWqy ivcfr krn leI koeI tfeIm nhIN, iswK kqlyamf dIaF ivDvfvF ƒ imlx df koeI tfeIm nhIN, iswK buwDIjIvIaF ƒ imlx df koeI tfeIm nhIN, DrmI POjIaF ƒ imlx df koeI tfeIm nhIN. vydFqI df sfrf Ëor dyÈ qy ivdyÈF ivwc isrpfAu lYx-dyx, Poto iKcvfAux aqy sB qoN ËrUrI kMm-pYsy iekwTy krnf huMdf hY. vydFqI dy vyly akfl qÉq, hukmnfmf jF isrpfAu hI nhIN, blik pMQ vI byadbI qy inGfr df iÈkfr hoieaf hY. ies sKÈ ny akfl qÉq dI Èfn ƒ imtI ivwc imlf idwqf hY ies dy sfZy cfr sfl dy kfrj dIaF pMQ ivroDI kfrvfeIaF krn vfly smuwcy iswK jgq ƒ nmoÈI df sfhmxf krnf pY irhf hY. vydFqI iswK qvfrIK df sB ho igaf gujfiraf, loBI mfniskq, qy gulfm ibrqI vflf jwQydfr sfibq hoieaf hY. ies qoN pihlF arUV isMG ny bjbj Gft dy ÈhIdF iKlfP kuJ bol kbol boly jf jnrl zfier ƒ isrpfAu bKiÈÈ kIqf pr vydFqI dy drjnF pMQ dokI kfrnfmIaF qy iswKI dI vYrn afr[aYWs[ aYWs dy muwKI ƒ vydFqI ny isrpfAU pf ky arUV isMG ƒ vI ipwCy pf idwqf. hor qF hor ies dy sfQI gRMQIaF iekbfl isMG ptnf sfihb qy blvMq isMG nMdgV ny vI ies ƒ JUTf, DoKybfË, cflbfË, pwKpfqI afiKaf, vydFqI ny drbfr sfihb ivKy pop dI syhq dI ardfs krky drbfr sfihb dI byadbI vI kIqI. iswK ieiqhfs ivwc Auh pihlI ardfs sI Auh vI gYr iswK vfsqy, drbfr sfihb ivKy qF iksy iswK afgU dI ardfs vI nhIN hoeI. vYsy vI ishq XfbI dI ardfs qoN bfad pop iek idn bfad hI mr igaf.

vydFqI df dor pKpfq, kurpÈn, nIvyN pwDr dI cfplUsI, nPrq, eIrKf vgYrf df dor irhf. akfq qÉq sfihb dI ijnI byadbI vydFqI dy 4 sflf kfrj kfl dOrfn hoeI hY Auh ipCly 400 dOrfn vI nhIN hoeI. ies df vydFqI hI doÈI nhIN ies ƒ ies qÉq qy ibTfAux vfly qy ies dI hmfieq krn vfly kOm dy muËirm hn. drasl iehnF aKOqI jwQydfrF ƒ ÈRomxI akflI dl, ÈRomxI kmytI dy afgUaF vwloN afpxI muTI ivwc rKxf qy ies dy nfl hI iswK ivdvfnF, iswK icMqkF qy pMQk sKÈIaqF vwloN kbUqr vFg awKF mIt ky rKxf sRI akfl qÉq sfihb dI byhurmqI krfAux leI iËMmyvfr hn. sRI akfl qÉq sfihb iswK pMQ dI Èfn, afn qy jfn hY hr iswK vfsqy sRI akfl qÉq sfihb pRqI vPfdfrI lfËmI hY. akfl qÉq sfihb iswK kOm dI qfkq hY iswK vfsqy sRI akfl qÉq sfihb vwl ipT nhIN kr skdf. ies ƒ apxfey ibnF PfÈI soc, aKOqI mOlk pRsqI, nfËI jihnaq, iPrkf pRsqI vgYrf qoN injfq nhIN pf skdf. mfrks dI stytlYs susfietI, rUso dI mnuwKI afËfdI, inqÈy dy suprmYn dI dunIaF dI soc jo iek Qfey iekwTI vI kr leIey qF vI Auh akfl qÉq sfihb dy PlsPly df mukfblf nhIN kr skdI. dunIaF dy ies sB qoN vwzy PlsPy ies sMsQf ƒ AunHF lokF ny hI Gwty-gozIaF roilaF ijhnF ies dy muwK syvfdfr bxfieaf igaf sI. ies dI bjfey ieh akfl qÉq sfihb ƒ kuwl lokfeI df qÉq bxfieaf jFdf. ies sMsQf nfl qF aijhf slUk kIqf igaf hY ik hOlI-hOlI ieh isrP ÈRomxI kmytI dy kfbË DVy df qÉq bx ky rih. qkrIbn do duhfky qoN vwD gurcrn isMG tOhVf ny ies ƒ afpxI inwjI qfkq vwjoN agvfh krI rwiKaf. 1999 ivwc qF ieh iek cIP minstr hnHyrf isMG dI JolI jf ipaf. XfnI iek mhfn sMsQf isrP iek bKÈ dI jfgIr dfrfnf inwjI loVF muqfbk vrqI jfx lwg peI. ienHF lokF dI pMQ ivroDI ÈkqIaF dI gulfmI ny akfl qÉq sfihb dI byhmqI krn ivwc sB qoN vwD rol adf kIqf. ienIN mhfn sMsQf ƒ ieMnf inGfr vfly DUh iljfx dy iËMmyvfr AuhI mMny jfxgy jo iesdy srbrfh qy syvfdfr kuhfAuNdy hn jF ienHF syvfdfrF ƒ nfmjd krn vfly qy jF afpxy ihwqF vfsqy vrqx vfly. ienHF hI bws nhIN blik akfl qÉq sfihb vrgI mhfn sMsQf ƒ ieMJ vriqaf igaf hY ijvyN ik ieh ieMstrIal JgVIaF dy PYsly krn vfsqy koeI itRibAUnl jF iksy ipMz dI pMcfieq adflq hovy. kI akfl qÉq sfihb isrP akflI pfrtI dy JgVIaF dy hwl vfsqy hY?

pr kuJ akflI cODrIaF ny vI ies qÉq dI aQfrtI ƒ Èryafm cYNlj kIqf hY ijvyN 1979 ivwc pRkfÈ isMG bfdl ny afpxy rfj dI ihMkV ivwc af ky jwQydfr sfDU isMG Borf ƒ Aus dy puwqr dI nOkrI sMbMDI kfbU ivwc kr ilaf sI. iPr 1986 ivwc surjIq isMG brnflf ny akfl qÉq sfihb dy lONgyvfl ivwc iekwT kIqf qy Ausdy puwqr akfl qÉq sfihb AuWpr cwl rhy gurbfxI dy aKMz pfT dOrfn golIaF clf ky byadbI kIqI. iPr pRkfÈ isMG bfdl ny 1994 ivwc akfl qÉq sfihb mUry afpxI guMzfnfmI POj iekwTI krky jwQydfr mnjIq isMG ƒ dihÈq idKf ky afpxy tukuV bocF koloN jwQydfr ƒ nMgIaF gflF kwZvf ky Aus jwQydfr dy gwl ivwc iCwqrF df hfr pvfAux dIaF DmkIaF dy ky afpxy hMkfr df vKfvf kIqf. iPr jfgIr kOr ny sMn 2000 ivwc akfl qÉq sfihb qy BrI sMgq ivwc jwQydfr ƒ TuT idKf ky pUrn isMG dy hukmnfmy ƒ dbky mfrky byasr kr idwqf sI. ieho ijhIaF hMkfr BrIaF kfrvfeIaF kfrn kuJ cODrIaF vwloN ies mhfn sMsQf ƒ inwjI ihwqF vfsqy vrqx dI sfiËÈ sI. ieho ijhIaF hrkqF kfrx iswK ivdvfnF dy nF nfl sMjIdf iswKF df vI ies mhfn sMsQf dy syvfdfr qoN XkIn AuWTx lwg ipaf. kI akfl qÉq sfihb hfkm DVy dy ivroDIaF ƒ DmkIaF dyx, dbky mfrn, pMQ coN Cykx qy aKOqI hukmnfmy jfrI krn vfsqy hI hY jF ies ny kOmI BlfeI vfsqy vI koeI rol adf krnf hY. ies qÉq sfihb qy jo ipCly 4 sfl qoN kfrvfeIaF ho rhIaF hn kI Auh akfl purK dy qÉq dy drjy dIaF hn. akfl qÉq sfihb df mOjUdf rol pRkfÈ isMG bfdl dI srkfr 1979 vyly ÈurU hoieaf qy duubfrf 1997 vflI bfdl srkfr ny ies ƒ bRfhmxF df gulfm bxf idwqf hY. jo awj qwk 26 sfl bIq jfx qy vI jfrI hY. ies svfl df jvfb vI pMQ ƒ idwqf jfvy ik bIqy 20 sflF ivwc akfl qÉq dI syvf qy iqnfq muwK syvfdfr (aKOqI jwQydfr) ivdyÈF ivwc ikMnI vfr gey hn. AunHF ny AuQoN ikMny pYsy iekwTy krky ilafAuNdy hn qy Auh rkm ikwQy KrcI hY. crcf hY ik ipCly 20 sflF ivwc aKOqI jwQydfrF ny 5 kroV ruipaf iekwTf kIqf hY. ies ivwcoN iekwly vydFqI ny 4 sfl ivwc 3 kroV ruipaf iekwTf kIqf hY. iswK ies vkq awj iswK kOm dI vrfietI igxqI qoN bfhr hY. koeI aMimRqDfrI iswK, koeI kysfDfrI iswK, koeI sihjDfrI iswK, koeI nfmDfrI iswK, koeI nfnksrI iswK, koeI klInÈyv iswK, koeI inrMkfrI iswK, koeI rfÈtrI iswK (jy ieh iswK ny rfÈtr nfl juVnf sI iPr pfiksqfn Cwz ky afAux dI kI loV sI) pr akfl qÉq sfihb dI vI ibrd ieh ik Auh iswK kOm dI dyg qy qyg dI Piqh XkInI bxfvy. jdoN ieMdrf gFDI dI srkfr ny akfl qÉq sfihb dI iemfrq ƒ Zfihaf asIN roey kurlfey. asIN qVPy pr awj akfl qÉq dy isDFq ƒ Zfihaf jf irhf hY. byeImfn iswK rfjnIqkF ny Drm df pfvn isr df qfj pYrF Qwly rol idwqf hY. awj asIN ikAuN cup hF sfƒ roxf cfhIdf hY sfƒ awj kurlfAuxf cfhIdf hY sfƒ awj qVPxf cfhIdf hY ey kOm dy vfrsy gurU df vfsqf jy, pMQ df vfsqf jy, jfgo akfl qÉq dI iemfrq izgI sI iPr bx geI jy isDFq Kqm ho gey qF muV ky nhIN jy bxny jfgo, moh mfieaf dI GUk nINd ƒ iqafgo Aus vkq jfgx df kI Pfiedf jdoN iehnF aKOqI apMQk lIzrF ny sB kuJ siqafnfs kr idwqf ijhVI kOm afpxy ieiqhfs, afpxy ivrsy, afpxy gurDfmF dI rfKI nhIN kr skdI Auh mOq dy mUMh pY jFdI hY Éflsf jI srIrk mOq ƒ mOq nhIN smJxf jmIr df mr jfxf hI mOq huMdI hY. AuTo, jfgo sMGrÈ kro hux isMG sBf lihr jf gurduafrf suDfr lihr nhIN mkuMml iswK ienklfb dI loV hY. afE asIN sfry rl-imlky byeImfn iswK rfjnIqk ivwc Psy akfl qÉq qy pivwqr gurDfmF ƒ afËfd krfeIey.




.