.

sfieMs aqy gurmWq df sumyl?

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

sfieMs kI hY? byaMq rcnf Bfv kuWdrq ivcoN, mnuWKf jIvn leI iBMn-iBMn kfZF ‘qy KojF df nfm hY sfieMs aWQvf ivigafn. AunHF dfqF dIaF KojF jo kuWdrq ‘c kuWdrq dy kfidr ny mnuWK leI bKsLIaF hn. gurbfxI df PLuurmfn hY "avr join qyrI pinhfrI ] iesu DrqI mih qyrI iskdfrI" (pM:374) Bfv aY mnuWK! pRBu ny qYnUM sfrI rcnf df srdfr bxf ky Byijaf aqy ieh sfrI rcnf qyrI pfxIhfr hY.

pfqsLfh ny bfxI rfhIN mnuWK nUM kuWdrq dI pAuVI cVHf ky kfidr qIk puWjx dI jfc isKfeI, qfik mnuWK apxy jnm dy asl mWksd nUM pRfpq kr sky. KUbI ieh ik, sfieMs dIaF sfrIaF KojF kuWdrq dy dfiery ‘coN hI huMdIaF hn jd ik iesy rsqy, pfqsLfh ny mnuWK nUM ivsmfd dI Aus avsQf ‘c phuMcfieaf, ijsdy leI ies nUM mnuWKf jnm imilaf hY.

smJx vflI gl kyvl ieMnI hY ik iek pfsy ‘sfieMsdfn’ ‘qy dUjy pfsy mnuWK df ‘sPLl jIvn’ donF dy jIvn dy rsqy arMB ieko hI ibMdU qoN hoieaf hY. PLrk hY ik sfieMsdfn qF kuJ hI agy jfky ruWk igaf aqy kurfhy pY igaf ikAuNik AusnUM mnuWKf jnm dy mWksd df hI pqf nhIN sI. dUjy pfsy, gurU pfqsLfh ny mnuWK dI AuNglI PLVky iesnUM qoV iesdy jIvn dy mWksd qIk pucf idWqf. hux loV hY gurbfxI rfhIN bKsLy sWcy suwcy jIvn dI mdd nfl, Aus kurfhy pY cuWky sfieMsdfn nUM qWbfhI vfly moV qoN bcfky, mnuWKf nWsl df bcfa krn dI. iehI mWksd hY sfzy hWQly gurmWq pfT df.

isWK Drm Auqy sfieMs df asr- ‘isWK Drm’ sMpUrx afqmk Drm hY. mnuWKf jIvn df ieh Auh Drm hY, ijhVf akflupurKu ny mnuWK leI GiVaf hY. Bfv afid kfl qoN mnuWK df iehI Drm hY ‘qy ies df afDfr hn ‘sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI’. gihrfeI qoN dyiKaf jfvy qF spWsLt huMdy dyr nhIN lgygI ik kidr dI kuWdrq ‘c jo kuJ vI ipaf hY gurbfxI anusfr, sfieMs dI hux qIk dI sfrI Koj ajy Aus ivcoN jLIro qIk vI nhIN puWj skI. blik jdoN gurbfxI aMdroN ies pWKoN drsLn krIey qF asIN ies nqIjy qy puWjdy hF ik sfieMs dI vWD qoN vwD Koj, gurbfxI dy pRcfr pRsfr leI vWD mddgfr aqy jLrUrI vI hY. pfqsLfh rfhIN pRgt kIqy mnuWKf jIvn dy anykf sWc ijhVy kl qIk spWsLt nhIN sn ho sky, ijAuN ijAuN sfieMs qrwkI kr rhI hY, gurbfxI dIaF Auh sWcfeIaF hor aqy hor inWKrky sfhmxy af rhIaF hn. ies df muWK kfrx hY sfieMs aqy gurU nfnk pfqsLfh rfhIN pRgt kIqy isWK Drm vflI aMdrlI sFJ.

gurbfxI aqy sfieMs dI aMdrlI sFJ? gurbfxI aqy sfieMs ivckfr ieh aMdrlI sFJ kI hY? gYlIilE dI soc jdoN kWudrq vl muVI qF sfieMs ny apxf rsqf bxfieaf. inAUtn, afeInstfeIn, stIPn hfeIkn aqy anykF sfieMsdfnF dIaF KojF df afDfr sO pRiqsLq kuWdrq ivcoN hI hY. Pul-pODy, psLu-pMCI jF kYmIkl, smuMdr coN Koj hY, pulfV hY jF DrqI dIaF gihrfeIaF-AucfeIaF, sfieMsdfnF dIaF sB pRfpqIaF Aus rcnf dI byaMqqf ivcoN hI hn ijs bfry gurdyv PLurmFdy hn "vyiK ivzfxu rihaf ivsmfdu ] nfnk buJxu pUrY Bfig"(pM:454). KUbI ieh ik inWq nvIaF-nvIaF KojF rfhIN krqy dI byaMqqf hI qF pRgt ho rhI hY aqy ies qoN agy iPLr gurbfxI df PLYslf hY ik "aMq kfrix kyqy ibllfih ] qf ky aMq n pfey jfih "(jpu pM:5) Bfv kudrq dI ieh gihrfeI kdy muWkx vflI hY hI nhIN.

gurU nfnk pfqsLfh ny mnuWK nMU byaMq dfqF dy dyx hfry akflpurKu nfl joiVaf hY aqy rsqf bKisLaf hY ielfhI aqy sLoRmxI igafn-"gurbfxI" vflf jIvn. gurbfxI df Auh rWbI igafn ijhVf sfnUM kfidr dI kuWdrq nfl joVky, sfzy aMdr vWs rhy pRBU dy nUr (afqmf) dI sfnUM pihcfx krvfAudf hY aqy sfzy jIvn dfqy, pRmfqmf nfl sfnUM joVdf hY. mnuWK nMU Ausdy aslI Drm, mnuWKf Drm ‘c ilafAuNdf hY.

iPLr iesy hI kuWdrq ivcoN sfieMs pRgt hoeI aqy sfieMs vI iek qrIky krqy dIaf dfqF nMU hI apxI bolI ‘c ibafn kr rhI hY. sWcmuc jykr ‘gurU gRMQ sfihb’ jI dI stwzI aqy sfieMsdfn hoxf-ikWDry ieh dovyN gux ieko hI mnuWK ‘c iekWTy ho jfx qF aj ijhVf mnuWK zrWgjL, nisLaF, jurm, sYks dI asImqf, hiQafrF dI dOV vl vWD irhf hY iesqoN pUrI qrHF bWc skdf hY. bfxI nfl juVx qoN bfd, ijAuN-ijAuN sfieMsdfn krqy dIaF dfqF nUM smJygf qF Aus aMdr krqy df sLukrfnf, siqkfr, inrmfxqf afid rWbI gux vI pYdf huMdy jfxgy. nqIjf ieh hovygf ik ieh DrqI sWcmuWc aiq suKFvI aqy sYNkVy PrjLI surgF nflo vWD jIvn df rWs bx jfvygI.

sfieMs, gurmWq aqy mfnsk pRdUsLn- sfieMs dI qrWkI qoN mnuWK smfj nUM vWzf KWqrf, mnuWK dI apxI hUVmWq qoN hY. hriek mnuWK ny sfieMsdfn qF bx nhIN jfnf pr sfieMs dIaF kfZF dy lfB GWt jF vWD, pr lYxy hr mnuWK ny hn. sfieMsdfnF vloN sMsfr pWDr qy cyqfvnI afeI hY ik jLmIn aMdr grmI vWD rhI hY, DrqI df tYmprycR bhuq vWD irhf hY. jykr grmI iqMn-cfr pRqIsLq hor vWD geI qF ieh DrqI qWbfh vI ho skdI hY. kfrn hY ik qyjLI nfl pyV-poDy df kitaf jfxf, eyar-kMzIsLnF df aMDfDuMd iesqymfl, smoikMg aqy gWzIaF dy ieMjxF, PLYktrIaF df DUaF- ieh sB vfqfvrx ‘c vWD rhy pRdUsLn ldI ijLmyvfr hY aqy ieh kyvl kuJ imsflf hn. ies sfry nfl pulfV ivcoN Ejon dI pVHq (Ozone layer) pWqlI pYNdI jf rhI hY. blik aMqm irpotf qIk Aus ‘c surfK vI pYdf ho cuWkf hY, ijs nMU sfieMsdfn sMn 1980 qoN Brx df jWqn kr rhy hn ‘qy AumId kr rhy hn ik ieh surfK sLfied sMn 2050 qIk Biraf jf sky. iPLr vI mnuWK dI krnI df nqIjf, jykr ieh pftk hor vWDdI geI qF ieh kMm bhuq aAuKf ho jfvygf. ieh Auh pWVHq hY jo sUrj dIaF ikrnF nMU isWDf DrqI qy pYx qoN rokdI ‘qy mnuWK nMU anykF cWmVI rogF qoN bcFdI hY. kyvl mnuWK nMU hI nhIN anykF jIv sLyRxIaF nMU vI iesy AujLon pWVHq dI AuqnI hY loV hY ijMnI ik mnuWK nUM. ikAuNik ies pVHq kfrx DrqI dy tYmpRycr ‘c Prk afAuNdf hY.

mnuWK dy cirqR ‘c idnoidn af rhI igrfvt, ivWBcfr, zrWg-nisLaF ‘c qyjI, jurmF qy skYNzlf ‘c inWq df vfDf vI mnuWK dI durmWq dI hI Aupj hn, ieh vI sfieMs dIaF anykF kfZF nMU glq rMg dyx kfrn hn. sfieMs dIaF kfZF dI hI kuvrqoN df isWtf hY BrUx-hWiqaf, jo smfj aMdr myl-iPLmyl dy kuWdrqI sMquln nUM ivgfV irhf hY aqy iesqrHF hor keI kuWkrm. asl ‘c mnuWK df ieh mfnsk pRdUsLx, bfhrly jLmInI pRdUsLn qoN vI vWD KWqrnfk hY. iesqrHf sMsfrk ‘qy afqmk, dovyN pfisAuN mnuWK qyjLI nfl apxI qWbfhI vfly pfsy afp hI vWD irhf hY. ieh TIk hY ik jykr mfnsk pRdUsLn GWt jfvy qF jLmInI pRdUsLn vI bhuq jldI GWt skdf hY. KUbI ieh ik mnuWK dIaF ajyhIaF durmWqF-hUVmWqF nMU rokx leI sfieMs kol koeI Aupfa hY hI nhIN. ies sfry df ieko hI hWl hY, mnuWK aMdr afqmk jfgRqI, ijhVI ik gurbfxI igafn, gurbfxI jIvn-jfc qoN ibnf sMBv hI nhIN.

sfieMs qoN Drm nMU KWqrf? ieh iek hor nfrHf, jo aigafnI lokF vlo ibnF smJy lfieaf jf irhf hY. dyK cuWky hF ik mnuWKf jIvn df aslI Drm ielfhI Drm hI hY Bfv kuWdrq ‘qy kfidr dy sumyl ‘c jIAuxf. dUjy sLbdF ‘c kuWdrq ivcoN ivsmfd lYky, ivsmfd dy dfqy qIk pujWxf. ieh ivsmfd gurbfxI igafn aqy sfieMs dIaF vWD qoN vWD KojF kfZF dy sumyl nfl bhuq jldI sMBv hY. anykF rWbI dfqF df pRgtfvf qF sfieMsdfnF dIaF KojF ivcoN apxy afp hMudf hY. iesqoN bfd ienHF dfqF ivcoN jykr dfqF dyx vfly dI pihcfx vI ho jfvy qF ajyhI hflq ‘c sMsfr sWcmuc bihsLq bx skdf hY. ies leI jLrUrI hY ik kuWdrq ivcoN sMsfrk kfZF dy nfl-nfl bVy ivAuNqbMd qrIky, ‘gurU gRMQ sfihb jI’ rfhIN pRgt rWbI igafn dy pRsfr leI sMsfr pWDr qy pRbMD kIqy jfx. jykr mnuWKf jIvn ivcoN vI rWbI kWdrF-kImqF df pRgtfvf hovy ‘qy mnuWK nfl hI nfl sfieMs dIaF kfZF vl vI vWDdf jfvy, qF ieh pRfpqI mnuWK mfqr leI bhuq lfBkfrI isWD ho skdI hY. kuWdrq ivcoN sfieMs dIaF pRfpqIaf ‘qy ienHF nfl ielfhI Drm df myl, Bfv sfieMs dy nfl-nfl gurU nfnk Drm df imWlvF pRcfr, ieh dovyN iek dUjy dy pUrk aqy sMsfr dIaf sfrIaF smisafvF df iek mfqr hl hn. qFqy sfieMs dI qrWkI qoN sWcy rWbI Drm nMU KWqrf qF dUr blik iesqrHF qF mnuWKf Drm inWKr ky sfhmxy af skdf hY aqy mnuWK smfj nUM iesdf lfB hI lfB hY.

bnfvtI DrmF nUM KWqrf- sfieMs dI qrWkI nfl Drm nUM nhIN blik bnfvtI DrmF nUM KWqrf hY. aj sfieMs dI qrWkI nfl sUrj, cMd, hvf, aWg, pfxI aqy hor ikrqm dI pUjf krn vfilaF dy Drm nUM KWqrf qF hY, ielfhI Drm nUM nhIN. iesyqrF dUjy dysF ‘c vI Drm dy nfm hyT pRclq ajyhy kWcy aqy aigafnqf Bry ivsLvfs hn ijhVy AuQy vI Drm hI mMny jf rhy hn. imsfl dy qor qy, sfbq ho jfx dy bfvjUd ik DrqI gol hY aqy DrqI sUrj dualy GuMmdI hY, ajy qIk AuQy vI kuJ lok ‘PlYt arQ sosfietI’ (Flat Earth Society) bxfky bYTy hn aqy rWt lfeI jf rhy ik DrqI cWptI hY aqy sUrj DrqI duafly GuMmdf hY. drasl sfieMs dI qrWkI nfl ajyhy DrmF ‘qy ivsLvfsF nMU hI KWqrf hY jo mUl rUp ‘c Drm hYx hI nhIN, pr AunHF nMU Drm ikhf jF mMinaf jFdf hY.

igafn dy do rUp- igafn dy vI do pVfa hn-sMsfrk igafn aqy Aus qoN Aupr ielfhI igafn. pihlf pVfa qF hY, inrfpurf sMsfrk igafnF qy hI ruWk jfxf aqy dUjf pVfa hY-sMsfrk KojF qoN agy lMGky, AunHF KojF ‘coN pRgt ho rhIaF dfqF dy jnmdfqf, krqfr qIk puWjxf. rWbI igafn aWQvf ‘gurU igafn’ nMU pihcfx ky Aus df irxI hoxf. sWcfeI ieh hY ik sfieMs dIaF KojF rfhIN mnuWK vWDdf qF kuWdrq vl hI hY, pr ijs soc-buWDI dI mdWd nfl Ausdf mn KuWl irhf huMdf hY, Auh soc-buWDI Aus pfs afeI ikQNoN? mnuWK nUM bKsLI iksny? ies pKoN korf rihky kurfhy pY jFdf hY. aMq ieWk idn vWzf igafnvfn huMdf hoieaf vI jIvn dI qWbfhI dy kMzy puWj jFdf hY. ikAuNik soc-buWDI dy dyx vfly nMU iPr vI Builaf hI hMudf hY. gurU nfnk pfqsLfh ny arMB qoN hI spWsLt kr idWqf sI ik aY iensfn! ieh byaMq rcnf pRBu ny qyry leI hI GVI hY. ieh sfrI rcnf qyrI pfxIhfr hY. krqy ny qYnMU ies byaMq rcnf dI srdfrI bKsLI hY. ies rcnf ivcoN jdoN qMU pRBU dy hukm rUpI inXm nMU pihcfxygf qF ies ‘c rc rhy, iesdy rcxhfry dy qYnMU drsLn hoxgy. iesdy Ault jykr krqy nUM ivsfr ky qUM Aus dIaF bKsLIaF dfqF ‘c hI KWcq rvyNgf qF qYnMU apxI aslIaq dI kdy pihcfx nhIN af skygI. qMU iesy ‘c hI grk hoky rih jfvyNgf, qWbfh ho jfvyNgf.

pfqsLfh ny bfxI rfhIN mnuWK nMU kuWdrq dy nyVy aqy hor vWD nyVy ilafky Aus ivcoN akflpurKu dy pRqWK drsLn krvfey hn. kWdm kWdm qy cyqfvnI idWqI ik aY mnuWK! qUM kdy vI ies byaMq rcnf dy aMq qIk nhIN puWj skyNgf. ikAuNik ieh rcnf qF Aus byaMq dI hY ijsdf n koeI afid hY n aMq. ies leI, krqy dIaF dfqF ivcoN AusdI asImqf hI qYnUM ajyhy ivsmfd ‘c ilaf skdI hY ijs qoN qyrf jIvn sdf anMdq hMudf jfvygf. ies ivsmfd kfrn qyry jIvn ‘c mWsqI ‘qy KyVf bixaf rvygf. ajyhy mnuwK nUM jLry jLry ivcoN pRBu dy drsLn, Aus dIaF byaMq bKisLsLF dI pihcfx vI hox lg jFdI hY. mnuWK nUM apxy mnuWKf jnm qy PLWKr hox lgdf hY. jIvn pRBU dy guxF df hI pRgtfvf ho inWbVdf ‘qy sPLl ho jFdf hY.

sMsfrk igafnF df BMzfr hY kuWdrq- ies ‘c sLWk nhIN ik sB qoN pihlF igafn pKoN kuWdrq nfl irsLqf pWCmI dysLF ny hI joiVaf. ienHF ny kuWdrq ivcoN sUeI qoN lYky ieMtrnYt, eI-myl, PLYks qIk iensfn dI BWlfeI leI ZMUz ky idWqy. jdoN gYlIlIA kuWdrq vfly pfsy muiVaf qF kuWdrq dI ieko hI sFJ ‘coN Ausny pUry sMsfr dI muhfr bdl idWqI. mnuWK dI socnI df rsqf bdl igaf. iesqrHF mnuWK, kuWdrq ivcoN kfidr dy hukm dI Kyz dy nyVy afAuxf sLurU ho igaf. Ausny dyiKaf ik kuWdrq dI rcnf dy hr aMg ‘c, sdIvI nIXm kMm kr irhf sI. hriek sUrq dy nfl, sIrq dI vI sFJ hY. ijs cIjL nMU ijs pKoN iek vfrI pihcfx lYNdf Aus ‘c adlf bdlI nhIN hMudI. kYmIklF df suBfa, bnspqI df suBfa, pfxI df suBfa, hvf df suBfa, rosLnI dI rWPqfr, afvfj dI rWPqfr Bfv hr cIjL nUM krqy dy atWl nIXm ‘c dyKky mnuWK cikRq hox lgf. kyvl kuWdrq nfl irsLqf juVx krky hI mnuWK dIaF KojF nMU nvF rfh iml igaf. ieqnf hoky vI krqy qoN ajy vI bhuq dUr sI. ieh qF krqy dI kuWdrq ‘coN pRgt ho rhIaF kfZF nfl hI Ausdf irsLqf bixaf sI.

kuWdrq ‘c mOjUd "hukmY aMdir sBu ko bfhir hukm n koie" aqy "sMqoKu Qfip riKaf ijin sUiq" (jpu pAu: 2,16) vfly ies atWl rwbI nIXm dI imknfqIsI iKwc ny mnuWK nMU hor ‘qy hor apxy vl iKicaf. kuWdrq nfl bx afeI iesy hI sFJ df ikRsLmf sI ik ikrsfxI dy Kyqr ‘c, srIrk ivigafn, ivAupfr-pRbMDkI, Kgol afid sfieMs dy anykF KyqrF ‘c mnuWK agy qoN agy vDWx lgf ‘qy vWDdf hI jf irhf hY. sUrj-cMd-DrqI-hvf-aWg dy pujfrI, apxIaF porfxk khfxIaF dI AulJx ‘c hI Psy rih gey pr sfieMs rsqy kuWdrq vl vWD cuWkf mnuWK cMd afid dIaF DWrqIaF dI sYr vI krn lg ipaf. sfieMs rsqy kuWdrq nfl irsLqf joVky, mnuWK Aus Aupr kyvl sYr krn hI nhIN sI igaf, blik sUrj, cMd, hvf, pfxI, aWg afid qoN mnuWKf jIvn leI anykF KojF dy lfB vI lYky af irhf hY.

mnuWKI BfeIcfrf, sfieMs qy gurmWq- sfieMs dy nF qy kuWdrq nfl sFJ vfly ienHF pRogrfmF ‘c aj by-aMdfjL mnuWKI qfkq ‘qy huWnrmMdf dI vWD qoN vWD loV pY rhI hY. ieh vWD rhI iensfnI qfkq dI loV df hI nqIjf hY ik kuWdrq dy ies mfrg qy mnuWK ibnF ivWqkrf dysI-ivdysLI, jfq-vrx-ilMg hr iksy dI qfkq df pUrf-pUrf lfB lY irhf hY. ies ivWckfr ajyhy ivWqkry bIqy smyN dIaF glF bx rhIaF hn. ieQy muMzy-kuVI leI brfbr dy kfnUMun, smfj ‘c donF nMU ieko ijhf ruWqbf ‘qy KuWl iml rhI hY. amIr grIb dy rihx sihx ivWckfr smfnqf, hr iksy dIaF rotI-kpVf-mkfn dIaF mUl loVF dI suwcjy ZMg nfl pUrqI ‘qy hor anykF kuWdrqI gux kyvl rWb dI kuWdrq vl vWDx kfrn hI sMBv ho rhy hn. sfieMs rfhIN kuWdrq ivco kfZF qoN pYdf hoey huWnrF df hI nqIjf hY, mnuWK, ijLMdgI dy bhuq nyVy puWj irhf hY. aiKr iehI qF hY gurbfxI rfhIN bKisLaf swcf BrfqRI Bfv hY. sfieMs rsqy mnuWK shI arQF ‘c kuWdrq dI Aus sIVHI qy cVHx lg ipaf hY, ijs sIVHI qy cVHf ky bfxI ny mnuWK df akflpurKu nfl imlfp krvfieaf hY. ies sfry dy Ault, mnuWK jIvn dy TIk rsqy tur ky vI, bfxI igafn qoN korf hox kfrn, rsqy ‘c hI atk ky rih igaf hY.

kuWdrq dy nyVy afky vI aWtk igaf-ikAuN? –sfieMsdfn kuWdrq dy ieWqny nyVy afky vI ajy kfidr qoN dUr aWtk igaf hY. kfrn ieko hY ik sfieMsdfnHF dIaF KojF dI sImF kyvl sMsfrk lfB hI hn. aj ieh krqy dI kuWdrq ivcoN inq nvIaF kfZF, inafmqF qF ibnF ivqWkrf ZUMz qy vMz rhy hn. BfvyN ik ies nfl kuWdrq ivcoN hI anykF mnuWKI kWdrf kImqF dI sFJ vI ies nUM afp muhfry hI pRfpq ho rhI hY, iesdy bfvjUd vWzI rukfvt ajy vI bxI peI hY aqy ieh rukfvt kI hY?

ijsnUM aj asIN sfieMs jF ivigafn kih rhy hF asl ‘c kudrWq ivcoN KOjF nUM hI idWqf igaf ieh iek nF hY. sfieMsdfnF df jIvn qF krqy dI kuWdrq nfl juV cuWkf hY. iPLr vI Aus ivcoN krqy dI hoNd nMU pihcfnx ‘c ieh pUrI qrHF asmRQ rhy hn. sfieMsdfn dfqF ‘c qF KuWbdy jf rhy hn pr "dfiq ipafrI ivsiraf dfqfrf" (pM:676) anusfr, dfqfr qoN pUrI qrHF kWty pey hn. ieMnf agy jfky vI AunHF nUM mfnsk sLFqI pRfpq nhIN ho rhI aqy nf hI sMsfr ‘c sLFqI pYdf kr sky hn. ikAuNik "aink Bog ibiKaf ky krY ] nh iqRpqfvY Kip Kip mrY" (suK:pM:279) iesy df nqIjf hY ik ieMnI myhnq, ieMnIaF KojF, ieMnIaF kfZF vI AunHF nUM mMn dI sLFqI nhIN dy rhIaF. ieh sfrI dOV inrf sMsfrk KojF-lfBF leI hI hY, igafnf dy dfqy nfl sFJ leI nhIN.

mn dI sLFqI aqy mnorMjx dy sfDn- afiKr ieh sWB kIqf qF jf irhf mn dI sLFqI leI jo iml iPLr vI nhIN rhI. ies sLFqI dy leI, Et leI jf rhI hY by-aMdfjL mnorMjx dy sfDnf dI. kYsIno, sLrfbKfny, ivWBcfr dy aWzy iesy dI hI Aupj hn pr qsWlI iPLr vI nhIN iml rhI. iesy sLFqI qy mfnsk qsWlI leI hor agy jfky mnuWK izWg irhf hY sYks, zrwgjL-nsLy, dUijaF nUM apxy gLulfm bnfAux leI hriek cMgy-mMdy ZMgF dI vrqoN ‘qy hor bhuq kuJ. iesy df aglf pVfa af irhf hY jurm, hiQWafrF dI hoV, jMg-juWD ieQoN qIk ik iesy dOV kfrn, iek vfrI iPLr mnuWK dy kWdm vWD rhy mnuWKI nsl dI qWbfhI vl.

sfieMs dIaF KojF dI dI sImF ‘qy vjUd: gYlIilE qoN agy tWp ky inAUtn iQAUrI (Law of motion) afeI. iPLr ieh iQAurI vI kul sO sflF qIk hI clI. iPLr ibWgbYn iQuAurI afeI aqy smyN nfl Auh vI ipWCy rih geI-Aus anusfr ieh sfrI rcnf kyvl rosLnI df iek golf hY jo iek idn apxy afp smf jfeygf. afeIn stfeIn dI kfZ, rosLnI dI byrok rWPqfr ivcoN sfnMU E-mail, internet, Fax dI kfZ qIk phMucf idWqf. Bfv ijQoN qIk bMdf kuWdrq ivcoN KojF krdf aqy AunHF nUM apxIaF nvIaF KojF dsdf hY, qWdqIk kuWdrq ivcoN hor bhuq iml jFdf hY aqy AusdI pihlI kIqI hoeI kfZ bhuq ipWCy rih jFdI hY. sfieMsdfn qF hux Aus isWty vl vI vWD rhy hn ijWQy dI sUcnf gurU nfnk igafn (gurbfxI) ny bhuq pihlF hI dy idWqI sI. Bfv aY mnuWK! iesdy aMq qIk qUM kdy vI nhIN puWj skyNgf. hux bhuq kuJ ZUMz lYx qoN bfad afpy hI mWn cuWky hn ik krqy dI byaMq rcnf ivWcoN ajy Auh jLIro nUM vI nhIN CUh sky.

jdik bfxI df PLYslf qF pihlF hI mOjUd hY, PLurmfx hY "…aMqu n krxY dyix n aMqu ] … aMqu n jfpY ikaf min mMqu ] aMqu n jfpY kIqf afkfru ] aMqu n jfpY pfrfvfru ] aMq kfrix kyqy ibllfih ] qf ky aMq n pfey jfih ] eyhu aMqu n jfxY koie ] bhuqf khIaY bhuqf hoie…" (jpu pM:5) sfieMsdfn ies sWcfeI nUM vI mMndy hn ik AunHF ny bxfieaf kuJ nhI, kyvl ZUMz ky hI idWqf hY, ijhVf ik hmysLF qoN hI kuWdrq ‘c mOjUd sI pr mnuWK AusqoN axjfx sI.

krqfr nfl juVy ibnF nhIN- sfieMsdfn mMn cuWkf hY ik kuWdrq ivcoN AusdI sfrI Koj hr smyN Ayus qWbfhI dy iknfry KVI hY ijsnMU rok skxf Ausdy vWs dI gWl nhIN. sflF dI AusdI ieh Koj sikMtf c iksy smyN vI qWbfh ho skdI hY. iksy dUsry gRih qoN aYstrfiez dy ies DrqI dy kyvl iek kony qy tkrfAux nfl AuQy hnyrf hI hnyrf Cf igaf, dyKdy-dyKdyy plF ‘c hI sB qWbfh ho igaf. zfienfsor df imilaf ZFcf Ausy qWbfh ho cuWkI siBaqf df hI avsLysL mMMinaf jFdf hY. amrIkf dy iek ihWsy ‘c pRfpq kuJ icWqrkfrIaF iksy mr cuWkI siBaqf dI hI insLfnI hn. sMn 1998 ‘c iksy hor DrqI dy ies DrqI nfl tkrfAux dI gl sfhmxy afeI pr sfieMsdfnF kol bcfa df koeI sfDn nhIN sI, ieh hor gl hY ik sfieMsdfnf df aMdfjLf glq inkilaf. gurbfxI df PYslf hY "keI bfr psirE pfsfr ] sdf sdf ieku eykMkfr" aqy "hrn Brn jf kf nyqR Poru ] iqs kf mMqRü n jfnY hour" (suK:a:10,16 pM:276,284)

rWbI igafn aqy sfieMs df igafn- ielfhI igafn df srUp hn "sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI" joik mnuWK leI sMpUrx jIvn jfc hn. iesdy Ault sfieMs qF kfidr dI byaMq kuWdrq ivcoN kyvl kuJ hfsl kr lYx df iek nF hY. sfieMs aWQvf kuWdrq ivcoN KojF dI brkq nfl asIN kyvl ieMtrnYt, eImyl ‘qy PLYks qIk hI puWjy hF. sfieMs dIaF kfZF nfl juVy hoey zfktrI igafn ny sfnUM ieWqnI soJI dy idWqI ik mnuWKf srIr dI dUr dUr qIk cIrPfV qy Koj krky asIN iesdy ielfj Xog ho gey. iPLr vI sfieMs dI sImF, kfidr dI kuWdrq ivcoN hI kuJ ZUMzx qIk sImq hY. kfidr nMU pihcfnx jF Aus qIk puWjx qIk nhIN. iesy df nqIjf hY ik inrf-purf sfieMs dIaF KojF qy pRfpqIaF dI mnuWK aMdr inWq vWD rhI BuWK ny ies nUM DWk idWqf mfnsk asLFqI, BWtkxf qy iqRsLnf vl. iesy iqRsLnf df nqIjf sI ik ieh mnuWK puWj igaf jurm, zrWgjL, ivWBcfr afid qIk. ikAuNik bfxI igafn qoN axhoNd kfrn, iesdI inWq vWD rhI ies BuWK vflf rsqf qF jf hI Ausy pfsy irhf sI PLYslf hY "BuiKaf BuK n AuqrI jy bMnf purIaf Bfr"(bfxI jpu).

krqy dI dfq hY, ivigafn (sfieMs)- sfieMs dIaF KojF df afDfr cUMik krqy dI byaMq rcnf ivco, AusdIaF dfqF nfl sFJ pfAuxf hY. ies vfsqy ieh qF hI sMBv hY jykr mnuWK piVHaf iliKaf aqy soc buDI vflf hovy. ieh apxy afp ‘c Aus kuWdrq vfly igafn dy Aus vWzy BMzfr ‘c pRvysL krnf hY ijs BMzfr ‘c "EaMkfir byd inrmey" (pM: 929) anusfr krqy ny mnuWK leI byaMq dfqF hI dfqF BrIaF hoeIaF hn. iehI kfrx hY sfieMs dy ivsLy Aupr ijMnI vWD ivcfr kro, ieWQy hr pWK Aupr sfnMU gurbfxI vloN agvfeI iml jFdI hY.

gurbfxI, qF hY hI sMpUrx rWbI igafn df vWzf BMzfr. iesqoN ielfvf cUMik mnuWK vI qF kfidr dI byaMq kuWdrq df kyvl iek aMg hI hY. ies leI ijMnI sfieMs qrWkI krdI hY, mnuWK nUM vI Aus dI vWD qoN vWD jfxkfrI lYx leI ‘‘ibnu ibidaf khf koeI pMizq’’ (pM: 1140) anusfr mnuWK nUM vI pVHfeI vfly pfsy vWDnf hI pYNdf hY. iesqrHF mnuWK smfj coN anpVHqf GWtdI hY. pr ieQy qF loV hY ajyhy ivdvfnF dI jo afqmk ‘qy sMsfrk donF pWKF qoN jfgdy hox. ieQy afqmk jfgRqI leI bfxI rfhIN, kuWdrq ‘coN kfidr dI pihcfx krnI hY aqy sfieMs dI sLurUafq vI kuWdrq nfl irsLqf joV ky hI hMudI hY. qFqy ividaf aWQvf pVHfeI qoN ibnF ieh gl sLurU hI nhIN ho skdI.

spWsLt hoieaf ik sfieMs smfj ‘coN anpVHqf KWqm krn ‘c vI mddgfr hY. iPLr kuWdrq ivcoN hI ieh sfieMs dIaF kfZF, sfnMU kfidr nfl juVx ‘c aqy akflpurKI Drm apnfAux ‘c mdd kr skdIaF hn. sLrq ieko hY ik Aus nfl bfxI jIvn nUM vI joiVaf hovy qF. iesqrHF mnuWK ies isWDy mfrg qy clky Dfrmk pfKMzF, krmkFzF, vihmF-BrmF, jfq-pfq, rMg-nsl, ilMgByd, sUrj, cMd, qfry, hvf, pfxI, aWg, DrqI afid ikrqm dI pujf vflI aigafnqf dy aAugxf ‘coN ijQoN ik sfnUM bfxI qF kZdI hI hY, sfieMs dI qrWkI vI mnuWK nUM ies coN kWZdI hY.

Bfv bfxI dI sFJ pRfpq krky iehI sfieMs mnuWK nMu sWcf DrmI bnfAux ‘c sfzI vWzI shfiek sfbq ho skdI hY. iesqrHF gurU ky isWK leI qF mfno sfieMs dI qrWkI apxy afp ‘c krqy dI bhuq vWzI dfq qy vrdfn hY. loV hY, jykr sfieMsdfn dI surq, bfxI vfly pfsy vI moVI jf sky qfik Auh dfqF dI pRfpqI qIk hI sIimq n rihky, ienHF dfqf ‘coN, dfqF dyx vfly dI pihcfx vI kr sky.

nhIN qF hflq iehI rvygI "dfiq ipafrI ivsiraf dfqfrf ] jfxY nfhI mrxu ivcfrf"(pM:676) pRBu dIaf dfqF df qF aMq hY hI nhIN. nqIjf, jykr iehnF dfqF dy nfl nfl krqy nfl sFJ nf bx afeI qF, ieh sfieMs vI mnuWK nUM iKWc ky lY jFdI hY zrwg, nsLy, blfqkfr, jurm, hiQafrF dI doV afid vfly hnyry KUh ‘c. ijsqoN agy mnuWK dI qWbfhI qoN ibnF hor kuJ nhIN. pWCmI dysLF nfl aWj bhuqf krky iehI Bfxf vrq irhf hY Purmfx hY "kUiV kuVy nyhu lgf, ivsiraf krqfr[[nfnku vKfxY bynqI quDu bfJu kUVo kUVu ’’ (pM: 468) Bfv ibnsnhfr ny ibnsnhfr nfl moh pfieaf hY aqy bnfx vfly nMU Bul bYTy hn pr jdoN qIk mWnuK krqy nfl nhIN juVdf Auqnf icr Aus dI qWbfhI hI qWbfhI hY. ies qrHf aj pWCmI dysL iesy df nqIjf hI Bog rhy hn Bfv "Kip hoey Kfru"(pM: 468) vflf nqIjf.

"gur ibnu Gor aMDfr"-bfxI df ieh vI PLYslf hY, jykr mnuWKf jIvn aMdr sMsfr pWDr dy hjLfrhF igafn vI pRgt ho jfx aqy mnuWK nUM AunHF sMfsrk igafnF bdly mnuWK nUM sYNkVy qrHF dIaF mfnsk sLFqIaF qy TMzkF vI pRfpq ho jfx, jdoN qIk mnuWKf jIvn aMdr smsq igafnF df sLRomxI-ielfhI igafn-‘gurU’ pRgt nhIN huMdf Bfv jIvn dI sWc nfl sFJ nhIN bx afAuNdI AudoN qIk ‘mnuWKf mn dI aigafnqf’, ‘mnuWKf jIvn df hnyrf nfs nhIN ho skdf, PLurmfn hY "jy sAu cMdf Augvih sUrj cVih hjfr ] eyqy cfnx hoidaF gur ibnu Gor aMDfr" (pM:462)

#115s06.2s06#




.