.

kwqk ik vsfK ?

sR[ krm isMG ihstorIan

siqgurU nfnk dyv jI iks mhIny pRgt hoey ? kwqk ik vsfK ivwc ? ies df inrxf koeI aOKI gwl nhIN . ies vyly qIk ijMnIaF purfxIaF ilKqF imldIaF hn, AunFH sfrIaF qoN ieh iswD huMdf hY ik siqgurU jI vsfK sudI iqMn ƒ pRgt hoey, pr ienFH dy Ault BfeI bfly vflI jnm sfKI ivc pRgt hox dI qfrIK kwqk pUrnmfÈI mMnI hY. vyKxf hux ieh hY ik ikhVI qfrIK ÈuwD hY aqy ikhVI aÈuwD hY.

swB qoN purfxI ilKq Auh jnm sfKI hY, jo CyvI pfqÈfhI jI dy smyN ilKI geI sI, mYN vyKI hY. ieh poQI iksy purfqn poQI df Auqfrf sI, jo Èfied pMcm pfqÈfh jI dy smyN ilKI geI hovy. purfqn jnm sfKIaF jo mYN vyKIaF hn, Auh sfrIaF Ausy jnm sfKI dy Auqfry hn, jo pMcm pfqÈfh jI dy smyN ilKI geI sI. ies jnm sfKI ivc siqgurU jI dy pRgt hox dI qfrIK vsfK sudI iqMn hI idwqI hY.

ies purfxI ilKq qoN Auqr ky dUjI purfxI ilKq jo mYN vyKI hY, Auh bfbf imhrvfn jI dI ilKI poQI hY. bfbf imhrvfn jI pMcm pfqÈfh jI dy smkflI sn. afp dI poQI ivc vI siqgurU jI dy pRgt hox dI qfrIK vsfK sudI iqMn hI idqI hY.

ies qoN ibnF BfeI mnI isMG jI dI jnm sfKI ivc vI vsfK sudI iqMn hI hY. mihmf pRkfÈ df pihlf ihwsf sMmq 1826 ib: ivc iliKaf igaf sI Aus ihwsy ivc qF vYsfK sudI 3 qfrIK mMnI hY, pr ipwClf ihwsf jo sMmq 1856 dy lg-pg iliKaf igaf sI, Aus ivc BfeI bfly df vI nfm afieaf hY. ies qoN jfpdf hY ik Aus smyN BfeI bfly vflI jnm sfKI df irvfj ho cwilaf sI.

purfxIaF ilKqF mYN hor vI vyKIaF sn, ijnFH ivc siqgurU jI dy pRgt hox dI qfrIK vsfK sudI iqMn idwqI hY, pr AunFH sfrIaF ivc purfxI jnm sfKI dI hI nkl kIqI geI hY, jo jnm sfKI pMcm pfqÈfh jI dy smyN ilKI geI sI.

ienFH sB ilKqF dy Ault BfeI bfly vflI jnm sfKI ivc mMinaf hY ik siqgurU jI kwqk pUrnmfÈI ƒ pRgt hoey. jykr ghu nfl ies jnm sfKI ƒ piVHaf jfvy qF sihjy hI pqf lwg jFdf hY ik ieh jnm sfKI kdoN ku ilKI geI hovygI. sRI gurU gRMQ sfihb jI ivc ÈbdF dI jo qrqIb hY, Auh pMcm pfqÈfh jI dI bxfeI hoeI hY, pr BfeI bfly vflI jnm sfKI ivc keI QFeI Ausy qrqIb nfl Èbd idwqy hn, ijs qrqIb nfl sRI gurU gRMQ sfihb ivc afey hn aqy pihlI pfqÈfh qoN ibnF dUjIaF pfqÈfhIaF dy vI BfeI bfly vflI jnm sfKI ivwc hn, msMd Èbd iswKF ivc pMcm pfqÈfh jI dy smyN qoN pRclq hoieaf hY, pr ieh Èbd vI ies jnm sfKI dI nkl hY aqy hor vI keI gwlF aYsIaF hn, ijnHF qoN pqf lgdf hY ik BfeI bfly vflI jnm sfKI sRI dÈmyÈ jI dy smyN ivc hI ilKI geI hovygI, ies qoN pihlF nhIN.

BfeI bfly vflI jnm sfKI jo awj-klH prclq hY, ies ivwc qy aslI BfeI bfly vflI jnm sfKI ivwc bhuq Byd hY. iswKF ny purfqn jnm sfKI ƒ qF Bulf idwqf, pr BfeI bfly vflI jnm sfKI kwZ ky bfkI sfrI ƒ pRvfn kr ilaf hY. jy kr BfeI BfeI bfly vflI jnm sfKI aslI jnm afKI ƒ vyiKaf jfvy qF sihjy hI pqf lwg jFdf hY ik ies df ilKx vflf koeI hMdflIaf hY aqy jo kr bflf hMdfl jI dy do puwqr dIaF prcIaF qy ies jnm sfKI ƒ rlf ky piVHaf jfvy qF sfP iswD ho jFdf hY ik ieh dovyN sfKIaF iek hI klm dIaF ilKIaF hoeIaF hn, ijs df aMqRIv Bfv siqgurU jI ƒ Cotf qy bfbf hMdfl ƒ vwzf iswD krnf hY.

ies leI ik ieh jnm sfKI iswKF ivc sihj nfl pRclwq ho sky, ies df krqf BfeI bflf bxfieaf igaf, ijs ƒ siqgurU jI df sfQI bxf ky vDIk prmfxIk bnfAux df jqn kIqf igaf, pr asl gwl ieh hY ik BfeI bflf koeI hoieaf hI nhIN.

BfeI gurdfs jI ny XfrvIN vfr ivc AunFH sB iswKF dy nfm ilKy hn, ijnFH df iksy nf iksy pfqÈfhI nfl sMbMD irhf hY. siqgurU nfnk jI dy iswKF ivcoN BfeI mrdfny df nfm qF afAuNdf hY, pr BfeI bfly df nfm ikqy nhIN afAudf. ijs qoN iswD hY ik BfeI bflf koeI sI hI nhIN . iesy qrFH iksy vI purfxI ilKq ivc BfeI bfly df nfm nhIN afAuNdf, pr BfeI mrdfny df nfm hr iek ilKq ivc hY. anoKI gwl hY ik siqgurU jI df aYsf inkt vrqI iswK hovy qy BfeI gurdfs jI jF iksy purfqn iswK ƒ Aus df pqf nf hovy.

cUMik bfbf hMdfl jI dy puwqr ibDI cMd ny afpxy ipqf ƒ siqgurU nfloN vwzf iswD krnf sI, ies leI Aus ny BfeI bfly df nfm GV ky keI aXog gwlF BfeI bfly dy mUMh aKvfeIaF aqy siqgurU jI ƒ Cotf iswD krn dy jqn ivc hI afp dy prgt hox df mhInf kwqk mMinaf, jo ihMdUaF ivc bVf BYVf mhInf igixaf jFdf hY. ieQoN qk ik ijs qRImq dy ies mhIny bflk hovy, Ausƒ GroN kwZ dyx df hukm hY. ies qoN lyKk df ieh Bfv sI ik siqgurU jI df avqfr hoxf qF ikqy irhf, pYdfieÈ dy ilhfË nfl mfmUlI afdmI vI nhIN sn.

aTfrF vryH hoey hn ik mYN ‘kwqk ik ivsfK’ nfmy iek pusqk ilKI sI, ijs ivc mYN iswD kIqf sI ik BfeI bfly vflI jnm sfKI hMdflIaF dI ilKI hY, BfeI bflf koeI nhIN hoieaf aqy siqgurU nfnk jI kwqk pUrnmfÈI ƒ nhIN sgoN vsfK sudI iqMn ƒ prgt hoey sn. ijs swjx ny ivsQfr nfl ies gwl dI Koj krnI hovy, Auh ‘kqk ik vsfK’ nfmy ikqfb ƒ pVH vyKy.

muwkdI gwl ieh ik vsfK sudI 3 ƒ gurU nfnk sfihb df jnm pMcm pfÈfh jI dy smyN ÈuwD mMinaf jFdf sI. ieho qfrIK purfqn iswKF ivc prcwlq sI. kwqk pUrnmfÈI df irvfj BfeI bfly vflI jnm sfKI qoN quiraf, jo hMdflIaF dI ilKI hoeI qy hoCy Bfv nfl ilKI hoeI hY. ies leI siqgurU jI dy pRgt hox dI qfrIK vsfK sudI iqMn hI hY, kwqk pUrnmfÈI nhIN hY.

siqkfr sihq,

(iswK ieiqhfs rIsrc borz ÈRo[ gu[pR[ kmytI sRI aMimRqsr, vwloN ilKI ikqfb ivwco.)

gurU pMQ df dfs,

gurÈrn isMG ksyl

knyzf




.