.

Bog rfg mflf ik muMdfvxI `qy ?
(iksLq dUjI)

pRo: ieMdr isMG ‘Gwgf’

10[ smF bIqx nfl Cfpy vflIaF qy hwQ ilKq bIVF keI pRkfr dIaF iswK sMgqF ivwc pRcwlq ho geIaF. Bog hr iewk df afpo afpxI mrËI df hoieaf krdf sI. keI QFvF qy apRvfinq rcnfvF pVHky ‘‘vwzf Bog`` pfieaf jFdf sI. ijq dr lwK muhMmdf, mIrF bfeI df Èbd, sUrdfs df sfrf Èbd, ruxJuMJnVf afid BI pVdy sn.

sMn 1920 qoN pihlF ikAuNik ÈRo: gu: pR: kmytI nhIN sI, ies leI sfry Dfrmk PYsly cIP Kflsf dIvfn dI sihmqI nfl hI pRvfn cVHdy sn. rfgmflf bfry ‘pVHnI hY jF nhI pVHnI hY` dy kfrn bhuq JgVy hoey. adflqF ivwc mukwdmy cwly. adflqF vwloN cIP Kflsf dIvfn qoN rfey mMgI jFdI sI. cIP Kflsf dIvfn dy muKI hmyÈf iehI ilKky Byjdy rhy - ‘‘rfgmflf gurbfxI nhIN hY.``

11[ bfgbfn pury lfhOr dI isMG sBf ivwc vwzf JgVf hoieaf. gwl iknfry nf lgdI vyK ky, do prcIaF qy ieh awKr ilK ky pIhVy hyT rwK idwqIaF - rfgmflf gurbfxI hY, rfgmflf gurbfxI nhIN kwcI bfxI hY.`` iewk axjfx syvk qoN iewk prcI mMgvfeI geI, ijs qy iliKaf sI, rfgmflf gurbfxI nhIN hY kwcI bfxI hY. awgy qoN rfgmflf pVnI bMd kr idwqI geI. sqMbr 5-1917 dy pMQ syvk aKbfr ivwc sfrI Gtnf CpI. ‘‘ik swcy siqgurU jI ny ikrpf kIqI, rfgmflf df PYslf afp ikrpf krky nbyV idwqf, sfiraF dI duibDf dUr kr idwqI.``

12[ BfeI lfl isMG Drm pRcfrk, pihlF lMmy smyN qwk pRo: gurmuK isMG qy ig: idwq isMG nfl DrmpRcfr dI syvf krdy rhy. AuhnF df jo ibafn aKbfr ivwc Cipaf sI Auh ies qrHF hY - ‘‘rfgmflf df rOlf ies vkq pMQ ivwc pUry jor nfl iCiVaf hoieaf hY. ijs ƒ hvf dyx df ijMmyvfr BfeI vIr isMG hY. mYN Auh pMQ syvk pRcfrk hF ijsny ipCly qIh sfl qoN pUry dyÈ ivwc GuMm ky iswKI df pRcfr kIqf hY. BfeI gurmuwK isMG qy BfeI idwq isMG qoN mYN gurmq iswKI. mYN 19 sfl BfeI vIr isMG nfl BI kMm kIqf hY. mYN sdf rfgmflf dy ivruwD boldf irhf hF, ieh aYvyN nhIN sgoN BfeI vIr isMG vrgy ivdvfnF qoN agvfeI lYky. jo ivakqI gurbfxI dy bRfbr rfg mflf ƒ Èfiml krdf hY, jF pVHdf hY, Auh gurbfxI df apmfn krdf hY. muMdfvxI qoN ipCoN jo kuwJ BI iliKaf igaf hY, Auh BfeI bMno afidk ilKfrIaF ny rlf pfieaf hY.

(pMQ syvk, lfhOr, 7 nvMbr 1917) (204)

13[ rfgmflf bfry mhfrfjf pitaflf qy mhfrfjf nfBf dy ivcfr

iswK pMQ ivwc rfgmflf bfry BKvIN bihs ho rhI vyKky iehnF dovF rfj pRmuwK iswKF ny afpxy qrIky inrxy ley. pitafly dy rfjy ny bËurg ieiqhfskfr ig: igafn isMG ƒ bulf ky rfey mMgI. ig: jI ny spwÈt afK idwqf ik rfgmflf gurbfxI nhIN hY. mulfkfq df vyrvf ig: igafn isMG ny ieAuN iliKaf hY -

muJy ibRD lyKk ieiqhfs. dfs pMQ kf lKkY Kfs.

isMG isK srDflU nIky. ank pRymI KymI jI ky.

imly moih pitafly afie. dIE ieho pRsMg clfie.

jo mY gurU Kflsf mfih. hY ilK riKXo aKXo su vfih.

mfn gey sB shI XhI hY. ‘‘rfg mflf gurvfk nhI hY.``

(pMQ syvk - 10/4/1918)

14[ ies qoN mgroN nfBf pqI rfjf irpudmn isMG ny srkfrI qOr qy afKMz pfT df Bog puafieaf. sfry POjI aqy isvl aÌsr hfËr sn. Coty mulfjm BI bhuq sfry mOjUd sn. afm lokF df BI bhuq BfrI iekwT sI. Kud mhfrfjf sfihb dIvfn ivwc ibrfjmfn sn. svyry sfZy Cy vjy ‘‘muMdfvxI pr Bog pfieaf igaf.`` (pMQ syvk - 3/7/1918)

15[ Bfrq dI qqkflIn rfjDfnI klkwqy ivKy sI. kFgrs pfrtI df iewk vwzf smfgm hoieaf. pihlF aKMz pfT dy Bog pfey gey, akflI kOr isMG ny muMdfvxI Aupr Bog pfieaf. ies dIvfn ivwc BfeI eIÈr isMG ny afpxy AupdyÈ ivwc sB ƒ dwisaf ik rfgmflf gurbfxI nhIN hY. ieh iksy aflmnfmI kvI dI kivqf hY. iksy ny glqI nfl gurU gRMQ ivwc drj kr idwqI hY, ies ƒ kwZ idwqf jfxf cfhIdf hY. iehnF gwlF dI irport (jmImf) BfeI vIr isMG dy pRYs ivwc iqafr hoieaf aqy Cipaf.

(hrnfm isMG skwqr, Kflsf dIvfn klkwqf, pMQ syvk - 13/2/1918)

16[ PrvrI 10-1918 ƒ puwqr dy jnm dI KuÈI ivwc BfeI joD isMG jI ny afpxy Gr aKMz pfT dy Bog puafey. rfgmflf nhIN pVHI geI, Bog muMdfvxI qy pfey gey. iesy pRMprf ƒ jfrI rwKidaF jYqo dy morcy dI smfpqI qy 6/8/1925 ƒ ds aKMzpfTF dy Bog pfey gey. pMQ dy mMny pRmMny ivdvfn qy lIzr mOjUd sn. iehnF ivwc bfbf aqr isMG msqUafxy vfly BI smfl sn. qdoN Bog muMdfvxI qy hI pfieaf igaf. iehI irport muV gurduafrf gjt 1965 dy pMnf 119 qy CpI.

17[ BfeI joD isMG dy ilKqI bynqI krn qy, 7/1/1945 ƒ, Dfrmk slfhkfr kmytI dI ivÈyÈ iekqwrqf bulfeI geI. BfeI joD isMG ny afpxf ipClf rfgmflf ivroDI pYNqVf bdlky, rfgmflf ƒ gurbfxI mMn lYx qy Ëor idwqf. pr ies iekwqrqf ivwc hor BI nfmI iswK ivdvfn puwjy hoey sn. ies leI BfeI joD isMG dI koeI pyÈ nf geI. ies iekwT ivwc 16 mqy pfs kIqy gey. ies ivwc mqf nM: pMj rfgmflf isrlyK hyT iliKaf igaf. mqf pMj, prvfn hoieaf ik Dfrmk slfhkfr kmytI dI rfey ivwc sRI gurU gRMQ sfihb jI dy pfT df Bog muMdfvxI qy pfieaf jfxf cfhIdf hY, rfgmflf nhIN pVHnI.``

18[ ies qoN mgroN kuwJ lyK rfgmflf bfry Kflsf smfcfr ivwc Cpy. ijnHF df sfr ieh sI ik rfgmflf aflm kvI dI afpxI ilKI hoeI nhIN hY, sgoN Aus ny gurU gRMQ sfihb ivwcoN corI kIqI hY. dubfrf iPr Dfrimk slfhkfr kmytI df iekwT 13/5/1945 ƒ bulfieaf igaf. BfeI joD isMG rfgmflf dy hwk ivwc boly. sfiraF dy ivroD df sfhmxf nf shfrdy hoey iCwQy pY ky vfk afAUt kr gey.

19[ ies mgroN 27/5/45 ƒ iPr hoeI iekqwrqf ivwc Dfrmk slfhkfr kmytI ny isr qy afx ZuwkIaF sRo: k: coxF qy asYNblI coxF dy mwdy nËr, ‘‘hflfq ijAuN dy iqAuN`` (styts ko) rihx bfry inrxf kr ilaf. ies leI akfl qKq qy Bog muMdfvxI qy pYNdy rhy. akqUbr 26-1945 ƒ sRo: kmytI df sflfnf iekwT hoieaf.

(ivsQfr leI vyKo-sRo: gu: pR: k: df pMjfh sflf ieiqhfs-aÈok, pMnf 228)

20[ iswK rihq mirafdf iqafr krn vkq, bhuq ivdvfn guriswK rfgmflf ƒ gurbfxI nhIN mMndy sn. iesy kfrn rihq mirafdf ivwc rfgmflf bfry vwKrI siQqI mOjUd hY. ik ‘‘Bog cldI sQfnk rIqI muqfbk pfieaf jfvy``. rfgmflf bfry hflI pMQ ivwc mqByd hY.``

21[ BfeI kfhn isMG nfBf qy ig: Èyr isMG AuWc kotI dy ivdvfn, jdoN clfxf kr gey qF rfgmflf dy hwk ivwc, cwlx vfilaF ƒ vwzf hOslf iml igaf. BfeI joD isMG dI bynqI qy BfeI mohn isMG nfgoky (pRDfn SGPC qy jQydfr akfl qKq-dovyN ahudy iewko ivakqI kol sn) ny 13/12/1946 ƒ rfgmflf bfry ivcfr krn leI ivÈyÈ mIitMg swd leI. AudoN qwk rfgmflf mMzn aqy KMzn do sBfvF bx cuwkIaF sn. KMzn sBf dy pRDfn BfeI krqfr isMG dfKf sn. qy mMzn sBf dy pRDfn sn sMq inscl isMG. mMzn sBf dy bulfry BfeI joD isMG sn, qy KMzn vfilaF dy krqfr isMG dfKf bulfry sn. ies gwl dI hYrfnI pRDfn SGPC mohx isMG nfgoky ny BI pRgt kIqI ik swdf pwqr Byjy jfx dy bfvjUd, Dfrmk slfhkfr kmytI dI mYNbr mIitMg ivwc nhIN afey.

dfKf (krqfr isMG) - joD isMG jI quhfzf pwK ikhVf hY KMzn ik mMzn ?

joD isMG - mYN ies vkq rfgmflf dy hwk ivwc hF.

dfKf - pr qusIN qF sfrI Aumr rfgmflf dy ivroDI rhy ho, afpxy Gr qusIN muMdfvxI qy Bog pfey sI, mYN Kud Aus vkq hfËr sF.

joD isMG - hux mYN afpxI rfey bdl leI hY.

dfKf - rfey bdlx df kfrn kI hY, agoN iPr kdoN rfey bdlogy ?

joD isMG - krqfrpur vflI bIV ivwc Ausy klm qoN rfgmflf ilKI hoeI hY ijs qoN bIV ilKI hoeI hY. BfeI krqfr isMG dfKf jI lgfqfr kftvyN suafl krdy gey qy BfeI joD isMG iQVkvyN lihjy ivwc rfgmflf df pwK pUrdy rhy. dfKf jI vwloN svflF dI buCfV jfrI rhI qy dUjy bMinE sMq mhMq, kdI kdI BfeI joD isMG dI mdd krdy rhy. ies dy nfl hI zyrydfr DUP, joq, nfrIal afid df mslf BI ivwc GsIt ilafey. joD isMG jI ƒ puwiCaf igaf ik qusIN iehnF sfDF dIaF sfrIaF ivcfrF nfl sihmq ho ? afKx lgy ik mYN isrP rfgmflf dy hwk ivwc hF, iehnF dIaF hor ivcfrF nfl sihmq nhIN. awgy cwlky ig: guridwq isMG ny bolidaF ikhf - jo kuJ krqfrpurI bIV ivwc imlfvt kr idwqI geI hY, Aus bfry joD isMG jI, jfxdy hoey, axjfx bx rhy hn. jy Aus bIV ƒ awKr awKr svIkfr kr leIey qF ‘‘krvq Blf n krvt qyrI`` afsf rfg ivwc kbIr jI dy 36vyN Èbd qoN pihlF 35vF pdf pfieaf igaf hY Aus vwl gOr PurmfAu -

dyKo logf hir kI sgfeI. mF DrI pUq DIaf sMg jfeI.

hm hYN bfp rfm pUq hmfrf. mYN bihnoeI rfm myrf sflf.

ab myry rfm khygI bleIaf. rfm myro ssur mY rfm jveIaf.

khY kbIr suno ry pUqf. rfm jpih qyeI nr kUqf..35..

kI ies pdy ƒ kbIr df svIkfr krogy, ikAuNik ieh krqfrpurI bIV ivwc hY ?

ies qoN bfad hor sbUq BI idwqy gey, Auh PotoaF BI pyÈ kIqIaF geIaF jo rfgmflf qoN bgYr bIVF qoN leIaF sn. ies qy kfPI hMgfmf hoieaf qy BfeI joD isMG sfQIaF smyq mIitMg ivwcoN ros pRgt krdy, bfhr cly gey. (ig: guridq isMG jI ny bVI imhnq krky lgpg pMjfh PotoaF afpxI ikqfb ivwc AuhnF bIVF dIaF idwqIaF hn. ijnHF ivwc rfgmflf nhIN hY. sgoN sfP iliKaf BI imldf hY ik Bog muMdfvxI qy pfAuxf.)

22[ purfxy simaF ivwc bhuq sfry pRym pRsMg ilKy gey. prXojn iewko hoieaf krdf sI ik vfsnf BrpUr bxf ky, rfijaF nvfbF df idl bihlfieaf jfvy, aqy vwty ivwc mfn snmfn pRfpq kIqy jfx. aijhy kvIaF dI lMmI Pirsq pRo: ipafrf isMG pdm ny, dsmyÈ jI dy ‘‘drbfrI kvI ivwc idwqI hoeI hY. kuwJ iewk nfm ieh hn - nfiekf Byd-sMBU nfQ, isMgfr mMjfrI-icMqfmxI, rl klol-qulsI dfs, isMgfr rs mfDurI-ikRsx Bwt, isMgfr rs drpx-afjm, isMgfr iblfs-som nfQ afid. ieh kvI aflm vwloN ilKI mfDvf nl aqy kfm kMdlf pfqr pyÈ krky kfmukqf pRBfvI kivqf hY.

‘‘rfgmflf`` - ies pusqk dy 353 CMd hn. jo ihwsf gurU gRMQ sfihb ivwc afieaf hY, Auh 63vyN CMd qoN lY ky 72 CMd qwk hY. (mYkflP)

kfm kMdlf mfDvfn khfxI df sMKyp sfr -

23[ kvI aflm ny iewk bRfhmx pfqr-mfDvf nl-df aijhf idlkÈ icwqr AulIikaf hY ik Auh jdoN mDur surF ivwc bMsrI bjfAuNdf sI qF Èihr dIaF iesqrIaF BFzy suwt ky bfhr glIaF ivwc af ky, Aus duafly Jurmt pf lYNdIaF sn. Èkfieq hox qy mfDv ƒ rfjy ny rfj ivwcoN inkl jfx df hukm suxf idwqf. awgy jFdf hoieaf Auh kfmsYn ngr dy drvfËy awgoN dI lMiGaf. aMdr dy inrq nft Cxkfty ny Aus ƒ iKwc pfeI. mfDv ny aMdr jfxf cfihaf, qy sMqrI ny ikhf - aMdr vwzy guxI lok bYTy hn, qyry vrgy mfmUlI mnuwK df AuQy kI kMm ? qF mfDv ny ikhf, nhIN aMdr mUrKF dI sBf hY, iehnF ƒ rfg qfl dI koeI soJI nhIN. ikAuNik qblf vfdk df aMgUTf mom df hY. drbfn ny rfjy ƒ dwisaf, gwl swc inklI. mfDv ƒ aMdr swd ky, afpxy kol ibTf ilaf. mfDv ƒ mhfn sMgIqkfr jfx ky nrqkI kfmkMdlf ny afpxI sfrI klf dfa qy lf idwqI. Ausny afpxI CfqI qy sugMDI lfeI, iewk GVf isr AuWqy rwiKaf, qy Èfn nfl nwcx lwgI. iewk BOrf sugMDq CfqI qy afx bYTf, jy AuzfAuNdI hY qF qfl ivwc ivGn pYNdf hY, isr qoN GVf izgdf hY. (aflm kvI ny klpxf dy GoVy dOVfey) kfmkMdlf ny afpxy suafs roky, iewk Kfs ivDI vrqky, Prfty nfl afpxI CfqI ivwcoN hvf kwZI, qy BOrf Auzf idwqf. mfDv ƒ aMdr afAux vkq rfjy ny jo kImqI hfr idwqf sI. Auh nrqkI dI klf qy moihq hoky Aus dy gl ivwc pf idwqf. ikAuNik sBf ivwc hor iksy ƒ kfmkMdlf dI ies nvyklI adf dI smJ nhIN peI. ies leI rfjf mfDv nfl guwsy ho igaf. mfDv nfl kfm kMdlf df ipafr hox qy hor nfrfËgI vD geI. ies leI ieQoN BI mfDv ƒ dyÈ inkflf iml igaf. bRfhmx hox krky koeI mfr nhIN skdf sI. Auh ivkrmfjIq rfjy dy rfj ivwc jF phuMicaf. pqf kIqf, ijs mMdr ivwc rfjf pUjf krn afAuNdf sI AuQy kMD qy dohf ilK idwqf. ‘‘khf krUM kq jfAUN rfm rfj nf afih. iqRaf sMqfp ivjog duK rfGo jfnq nfih.`` rfjy ny mfDv ƒ swidaf iviQaf suxI. afpxy bMdy kfm kMdlf kol Byjy. pr pqf lwgf ik Auh qF AudoN qoN hI byhoÈ peI hY, jdoN qoN mfDv ivCiVaf hY. rfjy ny mUriCq kfm kMdlf dI CfqI qy pYr rwKky prKxf cfihaf jIvq hY ik mr geI. nrqkI ny byhoÈI ivwcoN hI ikhf, ‘‘rfjf CfqI qy pYr nf rwK, ieQy iewk bRfhmx df invfs hY, AusdI bypqI hovygI qYƒ pfp lwgygf.`` ieqny ivwc dovF POjF df Gor juwD hoieaf, byaMq ispfhI mry. jdoN mfDv ƒ dwisaf ik qyrI pRyimkf qF byhoÈ peI hY, qF Auh BI gÈ Kf ky izwg ipaf, byhoÈ ho igaf. iPr prI khfxIaF vFg surg ivwcoN iewk dyvqf aMimRq lY ky afieaf. swcy pRymI jfxky dovF ƒ jIvq kIqf. ibkrmfjIq rfjf iehnF ƒ afpxy nfl lY igaf, iewk suMdr mihl bxvfky idwqf, iehnF bfkI iËMdgI KuÈIaF BrI gujfrI. kvI aflm iesdf aKIr ivwc mhfqm BI dsdf hY -

kfmI risk purK jo sunhI. qoN Xih kQf rYn idn sunhI.

ieh khfxI dsm gRMQ dy icRqro pfiKafn ivwc 91 icwqr ivwc BI imldI hY. AuQy Auh alwg rMg bKyrdI hY.

24[ bhuq sfrIaF bIVF dy icwqr ies pusqk ivwc ig: guridwq isMG jI ny imhnq nfl Èfml kIqy hn. kuwJ purfqn bIVF ivwc ieh sUcnf BI nfl hI idwqI hoeI imldI hY -

‘‘eyh Bog sRI afd gRMQ jI hY``, rfg mflf ies sUcnf qoN bfad iksy ilK idwqI.

cIP Kflsf dIvfn qy hor ivdvfn guriswK rfgmflf ƒ gurbfxI nhIN mMndy sI. isrP zyrydfr sfD lfxf qy AuhnF dy cyly hI ihwk dy qfx ies ƒ gurbfxI grdfndy rhy. igafnI igafn isMG dy kQn anusfr - eys ivwc iksy mhly df nfm nhIN hY.

nfnk nfm mohr Cfp nhIN hY.

gurU gRMQ dI kfivk ÈYlI nfl ieh myl nhIN KFdI.

gurU gRMQ jI dy sfry rfg ies ivwc nhIN, ies ivcly rfg gurU gRMQ ivwc nhIN hn.

eIÈvr dy nfm dI, gurF dI mihmF dI jF sqsMg dI ies ivwc mihmF nhIN hY.

ies ivwc koeI BI AupdyÈ nhIN hY. kyvl rfg rfgxIaF dy nfm hn.

mfDvnl ny poQI sfihb dI sMpfdnf qoN iewkI vrHy pihlF rfgmflf ilKI sI, iesƒ akfl qKq vwloN awj qwk BI pRvfn nhIN kIqf igaf. iswK rihq mirafdf ivwc ajy BI mwqByd cwilaf af irhf hY. so ies ƒ qurMq hI gurU gRMQ sfihb nfloN vwK kr dyxf cfhIdf hY. (283)

(ieh pypr 25/7/04 ƒ Kflsf pMcfieq dy knvInr sR: rfijMdr isMG vwloN, cMzIgVH ivwc bulfeI geI ivcfr goÈtI leI iqafr kIqf igaf sI. axsuKfvyN kfrnF krky ieh ivcfr goÈtI mulqvI krnI peI. igafnI guridwq isMG vwloN ‘‘muMdfvxI`` nfm dI ilKI pusqk bfry ieh goÈtI hoxI sI.

kubuiD imtY gur sbdu bIcfir.. siqgur Byty moK duafr..

qqu n cInY mnmuKu jil jfie.. durmiq ivCuiV cotF Kfie..

mfnY hukmu sBy gux igafnu.. nfnk drgh pfvY mfnu.. (944)




.