.

tukiVaF ivwc vMizaf ‘‘pMQ``

pRo: ieMdr isMG ‘Gwgf’

siqgurU nfnk sfihb jI lMmy Drm pRcfr dOiraF qy gey, jwg jfhr hY. ielfky dI loV ƒ muwK rwKky, sMgq ivwcoN koeI, coxvF sUJvfn ivakqI lY ky, ‘‘Drmsfl`` asQfpn krn leI afKdy qy muKI iswK ƒ Dfrmk iËMmyvfrIaF, aqy smfj suDfr dy kMm sMBfl ky, awgy cly jFdy. AuhnF Qfpy gey ivakqIaF dI koeI pwkI sUcI pRfpq nhIN hY. pr gurU nfnk sfihb jI dI cox ivDI qoN ieh gwl BlI BFq smJ afAuNdI hY, ik Qfpy gey mohrI iswK, vkqI muKI huMdy sn, KfndfnI nhIN. ikAuNik gurU sfihbfn jI ny Kud BI, gurgwdI dI syvf dyx lwigaf, guxF ƒ pRmuwKqf idwqI hY, nf ik sMsfirk irÈqy ƒ. smyN smyN loV anusfr, siqgurU jI ies pRbMD ivwc suDfr BI krdy rihMdy sn. gurU nfnk sfihb jI vwloN Qfpy DrmsflIey, pRbMD ƒ hor cMgyrf bxfAux vfsqy, qIsry nfnk jI ny bfeI mMjIaF (pRcfr kyNdr) qy bvMjf pIhVy (Aup pRcfr kyNdr) dyÈ qy bdyÈ ivwc sQfpq kIqy. cOQy nfnk sfihb jI ny hor suDfr kridaF iehnF ƒ msMd nfm idwqf, qy Drm kfrjF leI af rhI mfieaf, aMn dfxy df pUrf ilKqI ihsfb rwKx leI afigaf kIqI. ieh pRbMD bhuq lMmy smyN qwk cldf irhf. pr smF bIqx nfl, ies ivwc ivgfV pYdf huMdy gey. dsvyN nfnk qwk puwjidaF iehnF dIaF mMd krqUqF dI sfry pfsy crcf hox lwgI. siqgurU jI ny iehnF msMdF bfry afpxy ivÈvfÈ Xog iswKF rfhIN, hr qrHF dI pVqfl krvfeI. ijs ivwc swcmuwc hI ieh qbkf vwzf doÈI pfieaf igaf. jdoN siqgurU jI ny iehnF ƒ suDrn leI icqfvnI idwqI qF, ieh lok iKmf mMg ky nyk rfh qy cwlx dI QfvyN, gurU nfnk sfihb dI gwdI ƒ hI vMgfrn lwg pey. iehnF df hMkfr qy mnmuwKqf, isr cVH bol peI. afKx lwgy- ‘‘siqgurU jI! iswKI df pRcfr asIN krdy hF, quhfzI qfkq vDfAux leI nvIN sMgq joVdy hF. anyk musklF Jwlky, dsvMD dI mfieaf quhfzy qwk puwjdI krdy hF. afh rOxkF, lMgr dI soBf, hiQafr, GoVy, hfQI, sB asIN hI qF iBjvf rhy hF. dUjy spwÈt ÈbdF ivwc sux lE! qusIN gurU AuqnI dyr ho, jdoN qwk asIN quhfzy nfl hF. asIN iksy hor ƒ BI gurU bxf skdy hF[[[[[[.`` siqgurU jI ny zUMGI soc ivcfr qoN bfad, sfrf msMd pRbMDkI ZFcf, rwd kr idwqf. iehnF dy sfry aiDkfr vfps lY ley. iswKF ƒ iswDf gurU nfl sbMD rwKx df mfx dy idwqf. ‘‘gurU ky Kflsy`` bxf idwqf igaf, sfry ivcoly Éqm kr idwqy gey.

dsm pfiqÈfh jI qoN bfad isMGF qy aiqaMq sÉqI df smF af igaf. AujfVy ÈhIdIaF, GwlUGfry vfprdy rhy. bcy hoey iswK, jMglI vfs krn leI mËbUr ho gey. ies ibKVy dOr ivwc iPr ‘‘sMq mhMq lfxf`` gurdvfiraF qy kfbj ho igaf. hr qrHF dIaF bRfhmxI rIqF, gurdvfiraF ivwc pRclq kr idwqIaF geIaF. rxjIq isMG dy rfj ivwc, sfry iswK srdfr, bRfhmx ƒ (prqwK jF pRoK) apxf gurU svIkfr kr cuwky sn. Kud rxjIq isMG (mhfrfjf) apxI akl qy iswK rfj dI asIm qfkq bRfhmxF dy pyty pf cuwikaf sI. bhuq hI Kqrnfk, iswKI dIaF jVHF vwZx vflIaF rIqF rsmF, iesy smyN surU hoeIaF hn. BfvyN ik lMmI soc muqfbk bRfhmx ny ikqfbF pihlF hI ilKxIaF ÈurU kr idwqIaF sn, pr amlIjfmf rxjIq isMG dy rfj vkq qy mgroN hI puafieaf jFdf irhf hY. iehnF KfndfnI msMdF ƒ, gurdvfiraF ivwcoN bydKl vrn vfsqy, isMGF ƒ bhuq lMmI lVfeI lVnI peI. iBafnk tkrfAu qoN bfad BfvyN ‘‘sfhmxy mwQy`` iswK ijwq gey, pr ieh aDUrf swc hY. sMn 1925 df gurdvfrf aYkt pRbMD iswKF dy hvfly krdf hY. pr sfry iswK pMQ dy mn msqk aMdr jo bRfhmxI rIqF rsmF zUMGIaF Ds cuwkIaF sn, Auh qF aYkt bxn nfl nhIN inklx lwgIaF sfrI iswK kOm gurbfxI ƒ Bulf cuwkI sI. siqgurU jI dy AupdyÈ ƒ ivsfr cuwkI sI. Èbd qoN agvfeI pRfpq krn dI QfvyN, sfDF, bRfhmxF, jogIaF, sMinafsIaF, pIrF PkIrF dy pYrF qy izwg cuwkI sI. mfno smuwcI iswK vsoN bRfhmxI Kfry sfgr ivwc Tyl idwqI geI sI. dyhDfrI gurUaF dIaF DfVF pYdf ho cuwkIaF sn. gurdvfry qF BfvyN sRomxI kmytI dy pRbMD ivwc af cuwky sn, pr sfDF sMqF pRqI aMnHI ÈrDf qF lok mnF ivwcoN Kqm nhIN sI hoeI. ies kmËorI ƒ BFpidaF, sfDF sMqF ny afpxI inwjI mflkI vfly zyry, tksflF, TfT, Dfm, aidk bxfAuxy ÈurU kr idwqy, ijhVy awj qwk inrMqr vDdy cly af rhy hn.

siqgurU sihbfn jF pRmuwK iswKF nfl sbMDq ieiqhfsk gurdvfry qF ÈRomxI gurdvfrf pRbMDk kmytI kol cly gey. axigxq zyrydfrF ƒ BivwK dI icMqf vwZ vwZ Kfx lwgI. aijhy cflbfË lokF ny, awgoN vfsqy ËmIn mkfn sFJy sMgq dy, nf rihx dyx df ierfdf Dfr ilaf. ilKqI irkfrz ivwcoN iehnF df nfm bdl idwqf igaf. zyrf, TfT, tksfl, Dfm jF aijhf hI kuJ hor nfm rwK ilaf. kuwJ iewk ny sfhmxy mhwqv pUrn sQfn qoN, gurU gRMQ sfihb jI df srUp cuwk idwqf, ipCly kmry jF Bory afid ivwc lukf idwqf igaf. keI zyrydfrF ny iswKI srUp pihlF hI iqafigaf hoieaf sI. keIaf ny bfad ivwc iqafg idwqf. mirafdf ivwc iewksfrqf qF pihlF hI nhIN sI. pMQ vwloN iqafr kIqI, mirafdf mMnx qoN BI ieh lok nfbr ho gey. afpxI dukfndfrI (zyry) ƒ pwky pYrIN krn vfsqy, aijhI soc vfly lokF ny, kuJ ieiqhfsk qOr qy nfmxy vfly guriswKF df nfm BI apxI jQybMdI leI vrqxf ËrUrI smiJaf. iehnF ivwcoN kuJ ku nfm ieh hn- BfeI ibDI cMd df nfm-iewk inhMg jQybMdI, ipMz sur isMG, iËlHf aMimRqsr. BfeI GnweIaf jI df nfm-syvf pMQI jQybMdI, ijnHF dI pRmuwK bRFc goinafxf mMzI, iËlHf biTMzf ivKy hY. dmdmI tksfl vfly-pihlF (1970 qwk) ieh lok afpxI jQybMdI BfeI mnI isMG jI qoN cwlI ilKdy pRcfrdy rhy. sMn swqr qoN bfad bfbf dIp isMG ƒ apxf muKI grdfnx lwg pey. iewk hor jQybMdI (zyrf) ‘‘nfnksrIey`` hox df dm Brn lwgy. iPr qF iewk ibmfrI iewk vbf bx ky AuBrI, jo vDdI hI clI geI. soZI qy bydI AuWT Kloqy-aKy asIN siqgurU jI dy Kfndfn ivwcoN hF, sfzf iesy kfrx ivÈyÈ snmfn hoxf cfhIdf hY. kI ieh nhIN jfxdy peI iprQI cMd, DIrml, rfm rfey, isrI cMd afidk sfry hI soZI bydI sn. pr siqgurU jI ny KUn dy irÈqy ƒ koeI mhwqv nhIN idwqf, guxF ƒ pRmuwKqf idwqI hY. ies qoN mgroN qF mfno ieh mukfblf hI cl ipaf. sfry BgqF dy nfm qy afpo afpxy, alwg gurdvfry AuWsr gey. BfeI mrdfnf jI dy Kfndfn df hokf dy irhf lfxf, dfhVI kys ktvf ky, qMbfkU dI vrqoN krky, ieslfm Drm dy asUlF ƒ idloN mno svIkfridaF, ajy BI gurU nfnk sfihb jI dy Kfs inktvrqI iswK hox df aYlfn krdf af irhf hY. sfeIN mIaF mIr dy Kfndfn nfl sbMDq, lok BI iswKF qoN ivÈyÈ snmfn pRfpq krn vfsqy qrlo mwCI hoey iPrdy hn. iewk mflf ivKfky, pRcfiraf jf irhf hY ik ieh ‘‘sugfq`` sfeIN mIaF mIr jI ƒ, Kud pMjvyN nfnk jI ny bKiÈÈ kIqI sI. lwgdy hwQ iewk kImqI hfr, mfqf gMgf jI ny BI pIr jI ƒ nËr`` kIqf sI. gurbfxI ivwc mflf df sÉq inKyD hY, mfqfvF sfdf jIvn bqIq krdIaF sn. pr ieh sfrf kuJ ‘‘ieiqhfsk`` bxf idwqf igaf hY.

iPr rfey kwly df Kfndfn ikAuN iksy qoN ipwCy rhy ? GVI geI khfxI bVI nfXfb cIË hY; aKy dsvyN nfnk ny rfeykot dy jMgl ivwc, mwJF cfrn vfly pflI qoN, pIx leI duwD mMigaf. Ausny mjfk kridaF, afiKaf-‘‘mhfrfj! qusIN qF vYsy jfxI jfx ho, pr iehnF mwJF ivwc iewko iewk JotI (aAusr-PMzr) hY. bVI Kwtr hY nyVy nhIN iksy ƒ Ptkx idMdI. co skdy ho qF duwD co lE.`` ieh JotI awj qwk grBvqI nhIN hoeI sI. iksy bwcy ƒ jnm dyx df qF svfl hI pYdf nhIN huMdf sI. siqgurU jI ny ‘‘sYNkVy surfÉF vflf lotf ilaf, PMzr mwJ ƒ plos ky, hyTF bYT gey. PMzr mwJ ny duwD dIaF lihrF lf idwqIaF. CykF vflf lotf, nwkfnwk Br igaf. siqgurU jI ny Kud duwD pIqf qy sfiraF ƒ pRÈfd rUp iplfieaf. CykF ivwcoN duwD zuilHaf hI nhIN.`` ies ‘‘krfmfqI loty`` dI bdOlq, rfey kwly dy pVpoqry ny, kroVF rupY kmf ley hn, qy ajy BI ieh ‘‘lotf-luwt`` inribGn jfrI hY. ies Èrmnfk JUT ƒ vDfAux PYlfAux ivwc ‘‘kihMdy khfAuNdy nfmI rfgI, ZfzI qy pRcfrk qF Èfiml hYn hI, sgoN ÈRomxI gurdvfrf pRbMDk kmytI BI, 400 sflF gurU gRMQ sfihb (asl ivwc poQI) dy pihly pRkfÈ ƒ ‘‘DUm Dfm nfl mnfAuNidaF`` gurdvfiraF ivwc sMgqF ƒ ivÈyÈ Èfn nfl, ‘‘lotf sfihb`` dy ‘‘drÈn dIdfry`` krvf rhI sI.

gurU nfnk sfihb jI ny tukiVaF ivwc vMzI mnuwKqf, nÌrq dI awg ivwc sV rhI lokfeI ƒ, ‘‘ÃÄ`` dy lV lf ky, iewko akfl purK dy pYdf kIqy hox df aihsfs krfieaf. KwqrI bRfhmx sUd vYÈ df iBMn Byd imtf ky, iensfn hox df hokf idwqf. inwkIaF vwzIaF jQybMdIaF ivwc vMzy, jogI bRfhmx eIrKf dI qpÈ ivwc BI sV rhy sn, aqy sdIaF qoN gulfmI df duwK BI sih rhy sn. iehnF BivwK muKI lfsfnI kfrjF ƒ, gurU jI ny Kud smiJaf, qy sB ƒ smJfieaf. hr pwKoN tuwt cuwky kmËor lok siqgurU jI dI Èrx ivwc iekwTy hox lwgy. ijAuN ijAuN isafxp vflI agvfeI ivwc lok juVdy gey, iqvyN iqvyN bhupwKI PiqhXfbI vwl vDdy gey. igxqI ivwc sB qoN Gwt hox dy bfvjUd iswK Drm sB lokF ƒ mfq pf igaf. iswKI jIvn iewk mfzl rUp ivwc sqkfiraf jfx lwigaf. hor awgy vDidaF hr, iPrky qbky dy lok, aiq dI sÉqI dy bfvjUd, afpxy puwqrF ƒ byKOP ho ky, isMG sjf rhy sn. ies bhfdrI aqy nykI dI bdOlq (siqgurU jI dI idwqI soJI) iswK, Ëflm hkUmq dIaF jVF puwtx ivwc kfmXfb hoey. bdyÈI lutyiraF ƒ Bwjx vfsqy mËbUr kr idwqf. Èfnfmwqy iswK rfj dy JMzy Julf idwqy, zMky vwj gey. iswK smfj, corF zfkUaF lutyiraF dy bdnfm groh qoN bdlky, prAupkfrI, bhfdrF, jFbfË rfiKaF dy rUp ivwc svIkfiraf igaf. sMsfr Br ivwc, gurU ikrpf sdkf, iswKF dI kIrqI PYl geI. iswKF nfl dosqI pfAuxI, mfx df pRqIk bx geI.

smyN ny krvt bdlI, rfjnIqk afgU aYÈpRsq ho gey. Dfrmk afgU Btk gey, Drm qoN dUr ho gey. zyrydfrI df PnIar nfg, sfry iswK pMQ ƒ afpxI jordfr jkV ivwc npIVdf clf igaf. ijs buËidl ibrqI vfly sfDF sMqF ƒ, siqgurU jI ny durkfiraf iPtkfiraf sI, AuhI KfsIaqF aqy KudgrËI lY ky, BFq suBFqy zyrydfr, muV qoN brsfq dy zwzUaF vFg ‘‘trYN trYN`` krdy suxfeI dyx lwgy. jdoN iehnF vyiKaf ik ‘‘ihMg lwgy nf PtkVI, pUjf pYsf vfDU.`` qF iehnF lokF ny rMg brMgy nfm rKky, jIvn vfly, isr kwZvyN gur iswKF dy nfm dI vrqoN krky, afpxy zyry sQfpq kr ley. gurU sfihb jI ny ‘‘vx vx dI lkVI`` ƒ iewko pRym sUqr ivwc proieaf sI. iehnF zyrydfrF muV smuwcy pMQ ƒ KyrUM KyruM kr idwqf hY. ibnF iksy ieiqhfsk sbUq qoN BfeI mrdfnf jI dy Kfndfn vfly, mrdfnf jI vflf ruqbf pRfpq krn leI kfhly hn. sfeIN mIaF mIr df Kfndfn iehnF qoN awgy inklxf cfhuMdf hY, aKy ‘‘sfzy kol pMjvyN nfnk dI mflf jU hY.`` gurU nfnk sfihb jI dI ‘‘sqfhrvIN kul`` ivwcoN AUny vfly zyrydfr, srbjoq isMG (bydI) afpxy afp ƒ siqgurU jI df aslI ibMdI puwqr ds irhf hY. jdoN ik gurU nfnk sfihb jI ny ibMdI puwqrF ƒ koeI aihmIaq nhIN idwqI. ipMz sur isMG, iËlHf aMimRqsr ivKy, bfbf dieaf isMG df pRvfr kroVF nhIN arbF pqI bx cuwikaf hY. ikAuNik Auh CyvyN nfnk dy bhfdr iswK BfeI ibDI cMd dy nfm ƒ afpxy zyry nfl nwQI kr cuwky hn. iesy bfbf dieaf isMG ny sMn 2000 ivwc afpxy bdyÈF ivwc zyry dy pYsy nfl gulCrry Auzf rhy lfzly spuwqr df ‘‘sfdf ijhf ivafh`` kIqf sI. ‘‘siqgurU dI BY BfvnI ivwc rihMidaF gurU kI golk ivwcoN, iql Pul lY ky, puwqr dy ivafh qy isrP cOdF kroV ruipaf Krc kIqf sI.`` DMn iswKI[[[[[[. DMn sMqgIrI.

BfeI GnweIaf jI ny afpxy jIvn kfl ivwc koeI sMsQf jF zyrydfrI nhIN clfeI. nf hI gurU Gr ivwc TykydfrI ƒ koeI mfnqf hY. pr awj AuhnF dy nfm qy KUb zyry cwl rhy hn. pMQ nfloN vKryvF (pfVf) pfAux df tukiVaF ivwc vMzx dI ‘‘syvf`` kmf rhy hn. iBMzrF tksfl (mihqy cONk) vfly apxI zyrydfrI ƒ, dsmyN nfnk gurU goibMd isMG jI nfl iDÕfxy dy Ëor nwQI kr rhy hn. aKy sfzI ‘‘dmdmI tksfl`` dmdmf ivKy ÈurU hoeI. sMn 1970 qwk gurU gRMQ sfihb dI hjUrI ivwc, sMG pfV pfV ky boldy rhy, ik gurU dsm pfiqÈfh qoN bfad gwdI imlI BfeI mnI isMG jI ƒ. iDafn rhy iehI kUV pRcfr swqovflI glI (aMimRqsr) vfly, amIr BMzfr vfly bfby, mwKx isMG BI bol rhy hn. iehI DoKf iBMzrF ipMz ivwc rih rhy ig: mohx isMG BI (tksflIey) kr rhy hn. sMn swqr qoN bfad jQf mihqf cOk vfilaF (tksflIey) acncyqI DobI ptkf mfridaF, JUT bolx dy sfry irkfrz qoV idwqy. ihwk dy qfx, gurU gRMQ sfihb jI dI hËUrI ivwc, byKOP ho ky kuPr qolxf ÈurU kIqf.`` sfzI mhfn jQybMdI sIs qlI qy rwK, lVn vfly lfsfnI XoDy, ÈhId bfbf dIp isMG qoN cwlI hY.`` BfeI mnI isMG jI dI ÈhIdI psMd nf afeI ? bfhvF Aulfr Aulfr ky, hËfrF dy iekwTF ivwc, pYNqI sfl qoN by ÈrmI nfl, aKOqI bRhm igafnI JUT boldy af rhy hn. jo ajy BI inr ibGn jfrI hY. qvfrIKI ikqfbF, ijvyN pRfcIn pMQ pRkfÈ, sUrj pRkfÈ, sRI gursoBf, ig; igafn isMG, mhfn koÈ BfeI kfhn isMG nfBf, afid iksy BI ikqfb ivwc iehnF dI tksfl df nfmo inÈfn nhIN hY. iPr BI afpxy afp ƒ dsmy siqgurU dy vfirs grdfn rhy hn. aijhy lokF, zyiraF kfrn, pMQ KwKVIaF kryly hoieaf hY. dyhDfrI gurUaF, sfDF dI mfnqf pRPulwq hoeI hY. aijhy JUTy zyrydfrF qoN sfvDfn! bco!! gurvfk hn -

sqI phrI sq Blf bhIaY piVaf pfis..

AuQY pfp puMn bIcfrIaY kUVy Gty rfis.. (146)

iehnF tukiVaF ivwcoN lwBx dI Kycl kro jI ik ‘‘Kflsf pMQ`` ikwQy hY ? jF ieh sfry hI ‘‘pMQ`` hn ?

iehnF qoN ielfvf pMjfb dy hr iËlHy-Èihr ivcoN sqn 2000 ‘‘syvk`` jQybMdIaF qy akflI dl hn. gurdvfrf kmytIaF hor axigxq. ijs ‘Kflsf pMQ jF gurU pMQ` df AUcf Zol vjfieaf jf irhf hY, ikQy hY Auh aslI pMQ ? ieh qF sfry iewk dUjy dy duÈmx bxy nËr afAuNdy hn. iPr ivwcy ÈrfbI, ivBcfrI, golk cor, irÈvqKor, pMQ ƒ aMdroN bfhroN, vyc vwt ky zkfr jfx vfly BI ‘‘aslI pMQ hI hn``? hr iek dI ‘‘ZfeI pf iKcVI`` vwKo vwKry culHy qy irwJ rhI hY. gurU ipafr vfly guriswKo! hoÈ kro!! pMQ dI cVHdI klf df koeI pRogrfm Aulko!!! vrnf sfzf byVf qF grikaf hI hoieaf hY. gurvfk hn -

ry mUVy! ankfhy kq jfeI ?

sMig mnohr aMimRq hY ry BUil BUil ibKu KfeI.. (1212)




.