.

isWK kOm mhfmfrI dI cpyWt ‘c

srUp igaf qF smJo isWKI vI geI

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

keI vfrI kuJ sWjx kihNdy suxy jFdy hn. ‘dyKo jI! isWKI qF mn dI hoxI cfhIdI hY. ‘asF kys nhIN rKy qF kI hoieaf’[[[[ ‘kys kWytvf ley, qF kI PLrk pYNdf hY, hF qF asIN pWky isWK, jFdy qF gurduafry hI hF, hor qF afpF iksy nUM mMndy nhIN’ [[[[ asIN qF mMndy hI ‘gurU gRMQ sfihb’ nUM hF’[[[afid. drasl isWK jIvn bfry ajyhIaF kWcIaF glF dy kfrxF nUM smJx leI pihlF sfnUM mnuWKf srIr dIaF do qrHF dIaF ivsLysL ibmfrIaF nUM smJx dI vI loV hY.

moty qOr qy sfzIaF ibmfrIaF do qrHF dIaF huMdIaF hn srIrk ‘qy mfnsk. aWj isWK kOm smUcy qOr qy ivsLysL mhfmfrI qy iBaMkr mrI rog df isLkfr hY ijsnUM mfnsk rog ikhf jf skdf hY. ies nUM smJx leI sfnUM kOm aMdr PLYl cuWkI ies mhfmfrI dy lWCxf nUM pihcfnx dI vWzI loV hY pr AusqoN vI pihlF asF ieh dyKxf hY ik sfzy srIrk rog kI huMdy hn qy mfnsk ibmfrIaF kI hn?

srIrk rog- srIrk rog ijvyN buKfr, pyt Krfb, cot-jLKm jF hor. srIrk ibmfrIaF ‘coN vI kuJ ibmfrIaF lMmIaF, krOink blik keI qF ijLMdgI Br clx vflIaF huMdIaF hn, ijvyN hfrt trWbl, blWz pRYsLr, sLUgr afid. iesyqrHF keI CUq dy rog qF ajyhI mhfmfrI df rUp lY lYNdy hn ik ieko smy hjLfrF-lWKF mOqF df kfrn bx jFdy hn, ijvyN cyck, tI:bI, hYjLfb vfiers afid. AuMJ srIr dI BfvyN koeI jF iksyqrHF dI ibmfrI hI ikAuN nf hovy, iek gl pWkI hY ik ienHF ‘coN koeI vI ibmfrI CuWpI nhIN rihMdI. vWKrI gl hY, jykr kuJ kfrnF krky iksy ibmfrI df pqf dyr bfd lgy. blik srIrk rogF smyN keI vfrI dUijaF dy mukfbly mrIjL afp hI ibmfrI dy ielfj leI kflHf huMdf hY. Auh apxf duaf-dfrU iksy zfktr-hkIm qoN krvf lYNdf hY jF dUjy nfl hokyy krvf dyNdy hn.

mfnsk rog-iesdy Ault keI ibmfrIaF mfnsk huMdIaF hn. bhuqI vfrI ienHF bfry nf hI qF mrIjL nUM iehsfs huMdf hY blik AuhnUM iesdf iehsfs qIk krvfAuxf vI sOKf nhIN huMdf. BfvyN ik mrIjL dI hflq ikMnI hI Krfb ikAuN nf huMdI jfvy. iehI kfrn hY ik jykr iksy pfgLl nUM BfvyN pfgLlKfny qIk hI ikAuN nf phucfxf pY jfvy pr Auh apxy afp nUM kdy pfgLl mMnx nUM hI iqafr nhIN huMdf. ieQoN qIk vI dyKx ‘c afieaf hY ik iek pfgLl gMdgI ‘c Kloqf gMdgI qIk Kf irhf sI pr iksy dI ihMmq nhIN sI ik Aus nUM iesqoN rok sky. Aultf Auh qF bcfAux vfilaF dy isr, apxy kol pey pWQrF nfl pfVx nUM iqafr ho jFdf sI. iesyqrHF izprYsLn (GuWtx), aYnkjLfietI (mn df kflHf px) aFid rog vI cMgy-Bly jIvn nUM qbfh kr dyNdy hn pr mrIjL afKrI dMMm qIk apxy afp nUM mrIjL hI mMnx nUM iqafr nhIN huMdf. iesyqrHF hor vI keI mfnsk rog hn, ijnHF coN kuJ qF AuGV afAuNdy hn aqy mrIjL iksy hWd qIk afp vI mihsUs krx lg pYNdf hY pr bhuqy ajyhy huMdy hn ijnHF nUM mrIjL kdy mihsUs hI nhIN krdf pr dUjy Aus bfry icMMqq huMdy hn.
bfxI vI ‘qy bfxf vI- arMB ‘c idWqy iesLfry anusfr jy kr QoVf ajyhy lokF dy jIvn dI gihrfeI ‘c jfvo ijhVy srUp qoN vI lfprvfh ho cuwky hn jF iPLr srUp bfry qF jjLbfqI hn pr isWKI jIvn vloN gV-bV hn-qF pqf lgdy dyr nhIN lgdI ik asl ‘c nf hI AunHF dy jIvn ‘c pihlF isWKI rih cuWkI sI qy nf hI AunHF kol hux ‘gurU dI isWKI’ hY. isWKI qF gurbfxI dI isWiKaf qy clx df hI nfm hY. aMdr bfxI hY qF srUp nfl ipafr afpy hI bx afAuNdf hY. srUp qoN lfprvfhI df mWqlb hI iehI hY ik aMdr bfxI vflI gl rih hI nhIN geI. jdoN jIvn aMdr isWKI rhI hI nhIN qF ieh KflI ZuWcr hI rih jFdI hY isWKI ‘mn dI hoxI cfhIdI hY’. ieh qF apxy afp nUM ‘qy dUijaF nUM DoKf dyx leI jF smfj ‘c apxf mUMh rKx leI hI huNdf hY.

isWKI jIvn qoN lfprvfh- keI lok qF kyvl gurduafry jfx nUM hI isWKI mMnI bYYTy hn aqy isWKI df AunHF nUM kuJ vI pqf nhIN. gurduafry qF Auh hux vI jf rhy hn pr krnI-rihxI-socxI ijhVI AunHF kol hY Auh kI hY? rWKVIaF, itWky, lohVIaF, idvflIaF, vrq-rIqF, iQWq-vfr, jfq-pfq, suWc-iBWt, svyr-sLfm, vihm-Brm, mMgl-snIcr, sMgRFdF-misafvF-pUrnmfsLIaF, nOrfqy-srfD, sgn-apsgx ‘qy hor bhuq kuJ. pr ienHF ‘coN iek vI krm isWKI df krm nhIN. iPLr vI AunHF nUM mfx hY ik Auh pWky isWK hn aqy isWKI bfry Auh koeI gl smJx nUM vI iqafr nhIN hn. afiKr isWKI dy nF qy AunHF dI iehI ivrfsq, AunHF dI Aulfd qIk vI jFdI hY qF do-iqMn pusLqF bfd Aulfd isWKI srUp qoN vI clI jFdI hY. ikAuNik ijs nUM Auh isWKI mMn rhy sn Auh qF isWKI nhIN sI, ieh qF jjLbfqI isWKI sI aqy Aulfd koloN Auh vI clI geI. AuMMJ qf ajy vI Auh apxy afp nUM isWK hI kih qy mMn rhy hn. pr kdoN qIk?

kyvl ieMnF hI nhIN- hor lvo, ajyhy GrF ‘c jykr koeI jMmxf-mrnf, KusLI-gLmI, vrqWx-vrqfAux-dunIafdfrI; hY qF ieWQy vI AunHF dI isWKI dy drsLx kro. gurU gRMQ sfihb df pRkfsL kr ilaf jF aKMz pfT krvf ilaf, BfeI sfihb vI afky lMmf-cOVf ardfsf kr jFdy hn ‘sWcy pfqsLfh! gurmuWK pRvfr vloN, sBkuJ gurmWq anusfr hoieaf hY’. hflFik ieQy qf hriek krm inrol bRfhmxI-anmWqI, hUVmWqI ‘qy idKfvy leI hI hoieaf huMdf hY. nqIjf, AunHF kol ijQoN dy krm ‘qy rihxI huMdI hY, agy Aulfd vI AunHF hI krmkFzF-anmqF dy KUh ‘c jf izWgdI hY ‘qy bhuqy smyN leI isWK nhIN, blik Ausy piqWqpuxy df hI isLkfr ho jFdI hY.

iehI sI AunHF dI ‘mMn dI isWKI-asl ‘c ijs nUM Auh ‘mMn dI isWKI’ kihdy hn Auh qF isWKI bfry PLokI ‘qy anHI sLrDf hI bfkI bcI sI. Auh kyvl iek Dfrxf sI ‘asI isWK hF’ qy isWKI bfry korf BulyKf, ijhVf bhuqy idn nf itWk skdf sI, nf itWk sikaf. afiKr pRvfr AunHF hI tWlIaF, vrqF, sLrfbF-isgrytF, nfeIaF vl DWikaf igaf qy jf zuWbf Ausy hI icWkV ‘c ijQoN kWZx leI gurU sfihb ny anykF qsIhy JWly, dWs jfmyN Dfrx kIqy qy 239 sfl lfey sn. iesy hI isWKI dy nF qy ies gLyr-isWK rihxI df nqIjf hoieaf ik mfipaF kol qF jykr srUp sI, pr Aulfd koloN Auh vI jFdf irhf. ajy vI smJ nhIN pf rhy ik ikhVf mrI rog AunHF koloN ies rihMdy KUMhdy isWKI srUp nUM vI Koh irhf hY jF Koh ky iljf cuWkf hY.

igrfvt dI hWd- ieQoN qIk ik bhuqy aKAuqI isWK pRvfr iesy mrI rog dI lpyt ‘c afAux kfrn isWKI qoN ieQoN qIk igr cuWky hn ik AuQy sLrfb-smYk-hIroien, ivWBcfr ‘qy klWbF df vI boolÖbflf hoieaf ipaf hY. pRvfr ‘c bfxI df qF inWqnym qF irhf nhIN pr BWrvitaF-dfVHI-muWCfF dI kWt-vWZ ‘qy isWKI ivruD hor sWB krm isLWKrF qy puWj cuky hn. ies sfry qoN bfd vI afiKr aijhy lok iks isWKI nUM ‘mMn dI isWKI’ kih rhy huMdy hn? kyvl ieMnF mMn lYx nUM hI ik ‘asIN pWky isWK hF’ jF iPLr ‘asIN qF ‘gurU gRMQ sfihb’ nUM hI mMndy hF’[[[ ‘asIN hr sfl aKMz pfT rKvFdy hF [[[ pRBfq PLyrI dy crx puaFdyy hF’ afid.

ieh TIk hY AunHF dy aKMz-pfT, clLIhy, suWKxF-mMgF, sfry krm gurduafry nfl hI huMdy hn, mfieaf lY ky BfeI sfihb lMmyN-cOVy ardfsy qy pRvfr dI cfplUsI vI kr dyNdy hn-pr ienHF sfrIaF glF ‘c isWKI jF bfxI jIvn vflI vflI AyuWkf koeI gl huMdI nhIN. afiKr isWKI qF hY hI bfxI afdysLF qy aml, Auh qF ieQy hY hI nhIMN. ieh qF sB AuhI krnIaF hn ijnHF qoN gurbfxI mnHF krdI hY. nqIjf huMdf hY ik PLsy qF huMdy hn AunHF hI krmkFzf, ivprn dIaF rIqF qy durmqF-hUVmqF dy jfl ‘c. iesy df nqIjf, Aulfd jdoN isr-mUMh munvfky anmWqF ‘c jf rWldI hY qF dosL dyNdy hn pWCmI sWBqf nUM, tI:vIM nUM, aKAuqI kljuWg nUM, nfsqk vfd nUM jF smyN dI rPLqfr nUM. kfsL! kdy bfxI jIvn nUM vI kmfieaf huMdf. kdy ieh vI GoiKaf huMdf ik Aulfd leI koTIaF-kfrF-bYNk bYlyNs, lMmy cOVy rujLgfr qF bWQyry bxf idWqy, pr jIvn leI ijhVf bIj pfieaf hY afiKr Augy gf vI AuhI, PLurmfn hY "ddY dosu n dyAU iksY dosu krMmf afpixaf ] jo mY kIaf so mY pfieaf dosu n dIjY avr jnf" (pM:433)

ieh myry BulWV vIr!- aWj qUM Kloqf ikWQy hYN? ijs nUM qUM isWKI kih irhF hY Auh qF isWKI hY hI nhIN. ijnHF kol isWKI sI AunHF rMbIaF nfl KoprIaF Auqrvf leIaF, bMd-bMd kWtvf ley, afiraF nfl srIr do PfV krvf ilaf, dygF ‘c Aubfly Kf ley, mfsUm ijMdF ny apxy afp nUM nIhF ‘c icxvfAuxf mnjLUr kr ilaf, grm jmUrF nfl srIr df mfs nuWcvf ilaf, gMinaf vFÕ cWKVI qy npIVy jfxf pRvfx kIqf aqy Auh ikhVf ksLt hY ijhVf AunHF ny iKVy mWQy pRvfn nhIN kIqf. mfeIaF-bIbIaF ny apxy duWD cuMÕdy bWicaF dy toto-totyy krvf ky glF ‘c hfr puaAuxy qF mnjLUr kr ley pr isWKI isWdk nUM kysF suafsF qIk inBfieaf, isWKI vWl ipWT nhIN kIqI.. sLfied iehI BulyKf hY, myry BuWlV vIr ijhVf qUMU aj Kf irhf hY. KflI kysF nMU hI qUM smuWcf isWK Drm mMn qy smJ bYTf. isWKI qF qyry aMdr rih hI nhI sI cuWkI, ijs qoN ik ienHF kysF dI aslIaq, kysF dI amuWlI kImq, kysF vflI ivlWKxqf, kysF ipWCy Kloqf qyrf inafrfpx, kysF ipWCy iqafr hox vflf qyrf gurbfxI isWiKaf nfl GiVaf jfx vflf ielfhI ‘qy rWbI jIvn- kfsL! ies dI vI qYnUM smJ af skdI. GWt qoN GWt qYnUM ieh pqf qF lg jFdf ik qyrI aslIaq kI hY? qyrI amuWlI ivrfsq kI hY? qUM qF isWKI pKoN aMdro KflI ho cuWkf sI; iesy ldI qUM ieWzf vWzf BulyKf Kf igAuN. sWcmuWc jy qyry jIvn aMdr gurU dI bKsLI Auh isWKI vI huMdI qF qyry jIvn dI rihxI vI ajyhI huMdI ik qYNnUM apxy ‘srdfr’ hox qy nfjL huMdf.

myry vIr! qUM ajy vI smJ- isWKI qF itWkI hY gurbfxI rfhIN pRfpq qyry sohxy-suMdr jIvn qy. iesy kfrn jdoN qyry aMdr gurbfxI vflf jIvn af jfNdf hY qF ieh sfry krm-kFz, ivWqkry, Brm-BulyKy, DoKy-TWgIaF, idKfvy, sLrfbF-ivWBcfr qyry aMdro KMb lfky AuWzxy sLurU ho jFdy hn. nf qYnUM suKnF suKx dI loV rih jFdI hY nf cflIhy kWtx dI aqy nf hI pYsy dy ky pfT qy ardfsF krvfAux dI. bfxI jIvn dI af rhI smJ kfrn qYnUM bfxI vflf sWc afpy cMgf lgx lg pYNdf hY. Aus krqy dI rjLf ‘c imly hoey kysF vfly isWKI srUp ivcoN qYnUM akflpurKu dy drsLn huMdy hn. ies dy Ault, mOjUdf hflq ‘c qF qYnUM kyvl BulyKf hY ik ‘mYN pWkf isWK hF’.

qyrf ieh BulyKf hI, qyrf mfnsk rog hY- ijhVf ies vWkq KflI qYnMU hI nhIN sfrI kOm ‘c iek mrI rog bxky PYilaf ipaf hY ik "mYN pWkf isWK hF[[[[ mYnUM sB pqf ey [[[[ sfzy mhfrfj jI ieh kihMdy ny [[[[ mYnUM bfxI smJx dI loV nhIN [[[[[ mYN rojL pfT krdf hF [[[[ myry kol ikqfbF dy Zyr lgy ny [[[[ myry kol bfxI smJx df tYm nhIN[[[ " qy hor anykF ZuWcrf. ieh qF sB aj kOm nUM ies lgy hooey KeI rog df hI pRgtfvf hn. iesy pMQk mhfmfrI dy lWCx hn [[[[. iesdy Ault Auh mnuWK ijhVf qno-mno isWK hY Auh qF kihMdf qy smJdf vI iehI hY ik mYnUM kuJ vI pqf nhIN, pfqsLfh qUM mYnUM sumWq bKsL, hy pfqsLfh! qUM mYnUM gurbfxI vflf sohxf ielfhI jIvn bKsL [[[[ mYnUM apxy crxF nfl joVI rWK [[[[ iesdy Ault ies mrI rog df isLkfr isWK jo kuJ aWj kih irhf hY, Aus dy kuJ lWCx hI qF asI sMgqF sfhmxy ilafAux df QoVf jWqx kr rhy hF. qfik pMQ aMdr PYl cuWkI ies mhfmfrI dI asIN pihcfx kr skIey qy pMQ ies piqWqpuxy dy mhf ivnfsL coN AuBr sky.

afh dyK! myry vIr! myry kol KlOqy hn- sRI vI: pI afhlUvflIaf. myl -jol pKoN sfzf afpsI myl qF kdy kdy ho hI jFdf sI. keI vfrI qF mn ‘c ieh vI afieaf ‘afhlUvflIaf’ imWsl qF isWK imWsl sI pr ieh sfhb qF pMjfbI bolxf vI nhIN jfxdy. KYr! gl afeI geI ho jFdI, kdy ies bfry bhuqf ijLWkr vI nf ho sikaf[ ikAuNik afpsI myl hI ienF kU sI; bhuqI gl df kdy mOkf hI nf bxdf.

iPLr iek idn imly qF kihx lgy-mYN kuJ idnF leI ipMz jf irhF hF. ieWk qF mYNnMU AuyQy kuJ apxf kMm hY ‘dUjf ies leI uik sfzy Gr ‘c Auh hoxf ey, ijs nUM ik pqf nhIN kI kihMdy af-Auh jyhVf do-iqMn idn cldf ey[[[’

mYN dohrf ky hYrfnI nfl puiCaf, quhfzy Auh kI huMdf ey[[qF JWt bol pey[[[[ nhIN, nhIN sfzy nhIN, quhfzy Auh huMdf ey nf ijhVf gurduafry qoN BfeI jI ‘gRMQ sfihb’ ilaf ky krdy ny qy Aus ivcoN pVHdy vI ny [[[[ kI kihMdy ny AunUM ‘KMz pfT’ qy Aus nyVy mOlI lpyt ky pfxI Br ky GWVf, Ausqy lfl kWpVf, nfl kxk, Aus kol joq vI bflI rKdy ny qy nfl-nfl iek hor BfeI jI pfT vI krdy rihMdy ny.

myrf mWQf TMxikaf, mYN dohrf ky puiCaf- vI: pI: jI, quhfzf pUrf nF kI hY? kdy puWCx df mOkf hI nhI bixaf; aj eYvyN gl cl peI qy puWC irhF hF. qF AunHF df AuWqr sI-BfeI sfihb CWzo kI ipaf hY nF ‘c. clo KYr, jy quWsF puWC hI ilaf hY qF myrf pUrf nF ‘virMdr pfl isMG’ hY. asIN vI isWK huMdy hF pr myry pWVdfdf jI ny kys kWtvf ley sn. qWd qo myry dfdf jI, ipqf jI bWs iesy qrHF cldf af irhf ey. ieh qF myrI dfdI dI suWKxf sI qy Auh hux pfT krvf rhI hY ies leI myrf AuWyQy puWjxf jLrUrI ey. nOkrI nvIN ey, CuWtI vI musLkl nfl hI imlI ey.

mYN iPLr puWC ilaf- suWKxf kfhdI sI qF kihx lgy sfzy Gr ijMny myry BYx-BfeI hoey, sB mr jFdy sn qF dfdI ny myry mMmI-zYzI nUM ikhf, hux ijhVf bWcf hoAU qUM ‘KMz pfT’ krvf dyeIN qF Auh nhIN mrygf qy Auh mYN hI sF. AudoN myry mMmI-zYzI ny ‘KMz pfT’ krvfieaf, qF qy mYN bhuq Cotf sF. iPLr dfdI ny ieh suiKaf sI jdoN myrI nOkrI lWg jfeygI qF mY pfT krvfvFgI. hux myrI nOkrI lg geI qy AunHf ny pfT krvfxf hY. ieh pfT myry krky hI qF ho irhf hY, ies leI mYN jLrUrI jfxf ey.

aKMz pfT ‘qy suKxf?- ies qoN bfd jdoN vI: pI: isMG nfl kuJ KuWl ky gWlbfq huMdI ‘qy Aus nUM disaf jFdf irhf-aWvl qF aKMz pfT hI isWK Drm dI cIjL nhIN, asl nIXm qF afp sihj pfT krn df hY. iPLr kuMB-mOlI-joq-aMn qy Aus dy nfl nfl hor pfT, ieh inrol bRfhmxI krm hn, isWK Drm dIaF glF nhIN hn. glF-glF ‘c jdoN ieh gl vI KuWlI ik mnuWK df aslI rUp hI kysF qoN ibnf nhIN bxdf. ieQy hI bWs nhI, jdoN AuhnUM ieh aMdfjLf vI hoieaf ik gurbfxI soJI qoN ibnF smJ hI nhIN af skdI ik mnuWKf jIvn df mWksd kI hY aqy mnuWK df aslI Drm kI hY? ieh sfrIaF glF ijvyN Aus leI nvIaF sn. hux qf Aus aMdr gurbfxI nUM smJx df aijhf sLOk jfigaf ik huMdf-huMdf aj Auh apxy pRvfr ivcoN sWc-muWc hI iPLr qoN isWK sWj cuWkf hY. ieh krfmfq sI gurbfxI vfly rWbI sWc dI. ieh ikRsLmf sI gurbfxI soJI df.

gurU ky lfl! qUM ajy vI jfg- ieQy iek virMdr pfl isMG hI nhIN Aus virMdr pfl isMG aQvf vI:pI: afhlUvflIaf nUM qF iksy qrHF gurbfxI sWc dI ikrx iml geI aqy Auh jfg ipaf pr ieh mhfmfrI qF aWj sfry pMQ ‘c burI qrHF PLYlI hoeI hY. pMQ aMdr aj ies KeI rog dI qIbRqf qF ieQoN qIk hY ik keINaF ny qF KuWly afm ilWK vI idWqf hY ‘kuJ smF bfd, isWK dy srUp nUM dyKxf hovygf qF ajfieb Gr coN hI dyiKaf jf skygf’. kuwJ qF ieQoN qIk idWl hfr cuWky ‘qy kihMdy suxy hn ‘kuJ smyN bfd sLfied isWK dI pihcfx Ausdy gfqry ikRpfn jF dfVHy-dWsqfr vfly srUp qoN nhIN, blik gl ‘c pey pMj-kkfrF dIaf insLfnIaF qoN hI ho skygI. kI sfzy vfsqy ieh aMdfjLy ‘qy iesqrHF sunxf hI bfkI rih cuWkf hY jF iPLr iksy AudWm dI vI loV hY? ieh qF iesy mhfmfrI df hI pRkop hY -ijhVy aWj dyKx nUM iblkul TIk-Tfk isWKI srUp ‘c njLr af rhy hn, asl ‘c ies mhfmfrI dy Auh vI isLkfr hoey pey ny. ies CUq dI ibmfrI nfl qF isWKF dy pRvfrF dy pRvfr qbfh huMdy jf rhy ny aqy Ausy df nqIjf hY isWK pRvfrF ivWckfr piqWqpuxy dI iGnfAuxI jWkV. KUbI ieh ik AunHF coN anykF qF piqWq vI ho cuWky ny[ iPLr vI kih iehI rhy ny ‘asIN qF pwky isWK hF’.

sLukr hY akflpurKu df- ieMnI mhfmfrI dI lpyt ‘c afey hoey; iPLr vI mMndy-kihMdy qF ajy vI apxy afp nUM isWK hI hn. krqf kry ik vI:pI isMG vFÕ AunHF nU vI sbWb lg jfx. so qF alWg [[[[ pr ikinaF nUM, ijhVy Gon-mon hI rih jFdy hn, agoN AunHF dI Aulfd jF iek-do pIVHIaF hor agy [[[ AuQy qF sWBkuJ hI ivWsr cuWkf huMdf ey-AunHF dy qF irWsLqy vI gLYr isWKF ‘c hI huMdy ny. jykr pihlF nhIN sI qF hux isgrt-sLrfb vI bhuqy pRvfrF c puWj jFdI ey. GrF ‘c AuhI tWlIaF, AuhI mUrqI pUjf qy AuhI vihm-Brm; iPLr vfpsI rWb sbWbI jF ndfrd.

jfg isWKf! smF rihMdy jfg- swcfeI nUM aKoN Auhly nhIN kIqf jf skdf. ies mrI rog dI iBaMkrqf nUM jykr ajy vI nf pihcfixaf jF sMBilaf igaf qF isWKI afKrI dWmF qy hI hY. KUbI ieh ik pMQ aMdr ieMnI ibmfrI PLYlx dy bfvjUd ies sWcfeI nUM mMxnf qF dUr, iesdy rogI awjy qIk ieh mihsUs krn nUM vI iqafr nhIN ik Auh ikMny vWD ibmfr ny. Auh qF ajy vI apxy afp nUM pWky isWK hI mMn rhy ny aqy gurbfxI soJI vl vI afAux nUM AuWkf iqafr nhIN hn.

ies mhfmfrI ny isWK dy aMdroN gurU dI isWKI nUM qF cUs hI ilaf hY. iesy df nqIjf hY ik AunHF dy bcy qy idKfeI dy rhy isWKI ZFcy nUM koeI Binafrf leI jf irhf hY koeI afsUqosL, ikWDry brsfqI bfby, ikWDry iesfeI imsLnrI, gurU-zMmF vfly pfKMzI, iWkWDry afr[aYYs[aYs vfly qy keI hor. ies sfry df ielfj hY bfxI isWiKaf nUM kmfAuxf, afp jfgxf ‘qy suWqy-luty pMQ nUM jgfAuxf pr aj ieh kry kOx?

AultI vfV Kyq nUM Kfey- drasl ieh ijLmyvfrI hY pMQk afgUaF dI, lIzrF, pRcfrkF, lyKkF qy bulfiraF dI-rfgI, ZfzI, kQfvfckF qy gRMQI sfihbfn dI. iesdy Ault, jdoN vfV hI Kyq nUM Kfx lg pey qF Auh Kyq bcygf ikvyN. ajoky hflfq ‘c jdik ieh vfiers sfry pMQ qy hI apxf mfrU asr pf irhf hY qF iesy df nqIjf hY ik aj sfzy pRcfr mfDm vI sfzI sMBfl dI bjfey, sfzI hI qWbfhI df kfrx bxy pey hn. kuJ nUM CWzky ijhVy ajy ies lpyt ‘c nhIN afey, bfkI sfzy pRbMDk, pRcfrk, lIzr, rfgI-ZfzI-kWQf vfck, ilKfrI, buDIjIvI, gRMQI-hYz gRMQI, ipRMsIpl ‘qy tIcr sfihbfn jdoNN apxy-apxy Kyqr ‘c kMm krdy qy ijhVI ‘gurmWq’ dI JWVI bx ky pMQ Aupr brs rhI huMdI hY, asl ‘c Auh gurU dI mWq nhIN blik vrKf ho rhI huMdI hY krm-kFzf, anmWqF, mnmWqF, ibprn dIaF rIqF qy voihmF-BrmF dI. ieQoN qIk ik iesy hI mhfmfrI df isLkfr hn sfzIaf bhuqIaf vYb-sfeItF, jo mYtr Auh dyNdIaf hn, AunHf coN vI gurmWq nhIN blik iesy hI vfiers dy iktfxU brsdy hn. ies qrFH iehdf iBaMkr hmlf vI afm isWK sMgqF nUM hI Jylxf pY irhf hY. KUbI ieh ik ijhVIaF sMgqF pihlF qoN hI ies ibmfrI dI pWkV ‘c hn, bjfey ik AunHF dI sMBfl hovy, AunHF leI ies mhfmrI dI jWkV hor vWD rhI huMdI hY. kfrn ieQy vI AuhI hY, ijnHF ny ielfj krnf hY Auh qF afp hI ies dyy iktfxUaF dIaF pMzF nfl lWQ-pWQ hoey pey hn, Auh kOm dI rfKI ikvyN krn?

mrjL bVHqf igaf ijAuN ijAuN dvf kI- iesy mhfmfrI dI jWkV ‘c afAux krky awj pMQ df burf hfl hY. pihlF qoN ies mhfmfrI df isLkfr, sfzy ieh pRbMDk ‘qy pRcfrk jdoN sLWqfbdIaF mnFdy hn, vWzy-vWzy kIrqn drbfr krdy hn, gurpurbF df pRbMD jF gurmWq smfgm rcfAuNdy hn; ieQoN qIk ik jdoN sfzy hI ilKfrI-buWDIjIvI kOm nUM kuJ dyx df Auprflf krdy hn, vYb-sfeItF loz krdy hn, Bfv ijMnI vWzI pWDr qy smfgm jf gurmWq pRcfr-pRsfr dy Auprfly-AuMnI hI vWzI pWDr qy pMQ dI qWbfhI. bjfey ieh sMgqF nUM gurmWq pKoN jfgRqI imly, gurbfxI df cfnx qy gurbxfI jIvn dI TMzk PYly-sWB kuJ iesdy Ault huMdf hY. ijMnI vWzI pWDr qy ieh sWBkuJ, AunIN hI qyjLI nfl anmWq, mnmWq, hUVmWq, ibprn dIaF rIqF, vihmF-BrmF-isWK ieiqhfs dy nF qy imlfvtI qy ivroDIaF rfhIN rcy hoey ieiqhfs df pRcfr huMdf hY. ieh hY aj dI sfzy isWKI pRcfr bfry kWVvI sWcfeI.

ijWDr ivcro, sMgqF ‘c iehI gwlF suxn nUM imldIaF hn "asIN pWky isWK, sfzf qF gurU hI gurU gRMQ sfihb hY, asIN qF mMndy hI gurU gRMQ sfihb nUM hF, sfnUM sB pqf ey, sB kuJ piVHaf ey, sfzy kol bhuq ikqfbF peIaF ny[["[ aWj hr pWDr qy iehI kuJ ikhf jf irhf hY. iehI nhIN jy kr pRcfr pKoN gl kro qF aWj ieWk-ieWk isWK iqMn=iqMn, cfr=cfr pfisAuN pRcfrk hox df dfavydfr hY. kfsL! jykr aml ‘c vI bfxI dI isWKI hMudIN qF aWj sfzI ieh hflq kdy nf huMdI. isWK Drm df ienF vWD pRcfr qy sfry pfsy piqqpuxy df bolbflf. ieh hY sfzy ieMnI vWzI pWDr qy ajoky isWKI pRcfr df nqIjf.

mhfmfrI dI iBaMkrqf df ieh vI rUp- ivrilaF nUM CWzky, aj iksy vI isWK dI cOvI GMitaF dI ijLMdgI coN isWKI jIvn nUM ZUzxF hI ndfrd hY-iPLr BfvyN iksy sRdfr sfihb nUM GoK lAu, AunHF dI pRvfrk rihxI nUM jF AunHF dy pRvfr dy ieWk-ieWk mYNbr nUM. ieh hflq qF vWzI igxqI ‘c AunHF isWK pRvfrF dI bxI peI hY, ijhVy ajy srUp pKoN bcy hoey hn jF ijnHF pRvfrF ‘coN tfvyN-tfvyN ikr cuWky hn. ienHF qoN ielfvf ijhVy srUp hI iqafg cuWky hn, jF ieWDr AuDr BWtk cuWky hn AunHF dI gl qF ies qoN vI bhuq agy hY. ieMnf hox dy bfvjUd ajy vI asIN khI jf rhy hF ‘pMQ cWVHdIaF klF ‘c hY’. ies mhfmfrI df isLkfr ieh pMQ, aj sMsfr pWDr qy ijMnI qyjLI nfl gurduafry vWD rhy hn, pRbMDk kmytIaF dI igxqI ‘c vfDf ho irhf hY, rfgI-ZfzI-pRcfrk-kQfvfck qy ilKfrI vWD rhy hn, idno-idn pMQ dI hflq bjfey suWDrx dy qyjLI nfl icMqfjnk huMdI jf rhI hY.

ieQoN qIk ik mOjUdf imWsLnrI lihr, ijsdf arMB sMn 1956 ‘c hoieaf aqy lyKk nUM ies df moZI hox df vI mfx hY, aj bhuqf krky Auh vI ies vfiers qoN nhIN bWc skI. ieh Auh lihr hY ijsqoN kOm nUM bVIaF AumIdF sn , TIk Ausy qrHF ijhVIaF kdy sMn 1878 ‘c arMB hox vflI isMG sBf lihr qoN sn. sLWk nhIN ik pMQ ‘c ies lihr nUM pMQ df muV qoN hirafvl dsqf mMinaf jfx lgf. duWK qF ieh hY ik aj iesdf vI vWzf ihWsf iesy mhfmfrI dI cpyt ‘c af cuWkf hY. ies lihr df insLfnf-mWksd hI kOm nUM inrol gurbfxI afDfr qy jfgRq krnf ‘qy syD dyxf sI. pr iesdy vI nfmvr ihWsy qy kfilj afid ies pKoN apMg ho cuWky njLr af rhy hn. iesdy pRBfvsLflI ivMg qF sMgq nUM kuJ dyx dI bjfey, aWj iesdy bx cuWky nfmny dI kmfeI vWl juWty pey hn. gurbfxI jIvn pKON kOm nUM syD dyx vflI AunHf dI vWzI dOV qF apxI PLokI BWl bxfAux, mfieaf kWTI krn jF sMgqF qoN jLmInf hiQaAux vWl muV ky rih cuWkI hY. Auh lLok vI hux iksy Dfrmk mWsly qy kOm nuM gurmWq dI spWsLt syD dyx nUM rfjLI nhIN. jF ieAuN mMn lAu ik smyN dy pRBfv nfl AunHF ‘c vI ajyhy lokI kfbjL ho cuWky hn ijnHF dy apxy pWly vI kuJ nhIN ‘qy iesy mrI rog df iskfr hn.

pRkop qy AuWpcfr- hWQly gurmWq pfT nUM iDafn dy ky pVHx qoN bfd, sLMkf nhIN rih jFdf ik pMQ ies smyN ies iBMakr mfnsk ibmfrI dI pUrI qrHF cpyt ‘c hY. qFqy jdoN iksy dy soc dI sImF ieQoN qIk inWGr cuWkI hovy ik ‘isWKI mn dI hoxI cfhIdI hY, kysF ‘c kI ipaf hY’ qF smJdy dyr nhIN lgxI cfhIdI ik asl gl ikWQy puWj cuWkI hY qy ajyhy lokF df aglf kdm kI ho skdf hY. drasl ajyhy sWjxF kol isWKI qF rhI hI nhIN, blik AunHF kol qf srUp vI aMqm lIhF qy hI hY. iesdy nfl ijnHF sWjxF ny idWqy lWCxf dy afDfr qy apxI rihxI ‘c af cuWky isWKI pKoN inGfr nUM pihcfx ky, bfxI dI kmfeI sLurU kr idWqI qF asIN apxy DMn Bfg smJFgy. ajyhy jfgRq ho rhy sWjxf df ieh mhfmfrI vI AuWkf nuksfn nhIN kr skygI ‘qy pRBu bKisLsL sWdkf jIvn iPLr qoN AucfeIaf vWl tur skdf hY. #112s05.1s05#




.