.

aMimRqu hir kf nfmu hY[[[[

aimRq CWkxf? crx pfhul? KMzy dI pfhul?

ipRMsIpl ig: surjIq isMG, isWK imsnrI,idWlI

kI ieh sB aMimRq hn?- mnuWK iek smfjk pRfxI hY ‘qy pRvfr smfj ‘c rihMdy Aus nUM keI pVfvF coN inklnf pYNdf hY. iesqrHF AusnUM keI qrHF dy qjLurby vI huMdy rihMdy hn. iek vfrI jdoN iksy GrylU smfgm qy jfx df smF bixaf qF AuQy aKMz pfT dI smfpqI AuprMq kVfh pRsLfid dy nfl-nfl iek sWjx ijnHF kol loty ‘c jl sI, gurU kIaF sMgqF ‘c pRsLfd vjoN vrqf rhy sn aqy sMgqF vI bhuqf krky AusnUM bVy siqkfr nfl pRvfn kr rhIaF sn. puWC krn qy pqf lgf ik ieh bfbf jI df ‘aMimRq’ hY ijhVf ik pfT dy dOhrfn[ pIVy hyT riKaf sI. hux ieh ‘aMimRq’ sMgqF nUM CWkfieaf jf irhf sI. iesyqrHF iek hor smfgm smyN iehI krm ho irhf sI pr ieQy gl kuJ hor vI Aupr sI. ieQy aKMz pfT dOhrfn mOlI, kuMB, nfrIal, lfl kpVf, aMn vI susLoBq sn aqy ieh Aus kuMB qoN pRfpq ‘aMimRq’ sI.

iek hor pRvfrk imlfp smyN dfs ny acxcyq hI suafl kr ilaf ‘BYx jI pRvfr qF bVf cVHdIaF klf df njLr af irhf hY; qF qy ‘KMzy dI pfhul’ vI sfry pRvfr ny lY rKI hovygI. iesqy bIbI df juafb vI bVf coNkf dyx vflf hI sI. kihx lgI ‘vIr! afpF pfhul kfhnUM lYxI, gurU dI myhr nfl afpF qF rihMdy hI gurU dI ngrI ‘c (aMimRqsr) hF. afh vyKo! drbfr sfihb qo ‘aMimRq’ dI kYnI Br ilafvI dI hY. rojL svyry iesLnfn vflI bfltI ‘c vI pihlF kuJ aMimRq pf leI df hY. sfry kmiraF-koixaF ‘c, ‘qy dukfn qy vI iCWVkf lYNdy hF. rojLfnf suWcy mUMh pihlF aMimRq hI mUMh lFdy hF ‘qy qF hI pRvfr dy mYNbr kuJ CWkdy af’.

pMQ dy iek ‘pRcfrk’ sWjx ivdysL dOry qy gey qF nfl hI iek gurduafrf srovr qoN jl (aMimRq) dI boql vI Br ky lLY gey. ivdysLf coN afey sWjx ny disaf ik Aus iek boql qo keI boqlF bxdIaf rhIaF. aigafnqf df isLkfr anykF ny AunHF qoN ‘culy’ qy sLIsIaF ‘c ‘aMiimRq’ dI dfq pRfpq krky ‘apxf jIvn ‘sPlf’ kIqf ‘qy bdly ‘c Aus pRcfrk sWjx dI vI zflrF-pONzf nfl BrvIN syvf hoeI.

ieh hY sfzI aj dy hflfq ‘c ‘aMimRq’ pr ‘KMzy dI pfhul’ bfry soc dy kuJ nmUny. ieQy hI bWs nhIN, avl qF aj pMQ dI 95% qoN Aupr igxqI Auh hY ijnHF ny ajy ‘KMzy dI pfhul’ leI hI nhIN ‘qy nf iehdI jLrUrq hI mihsUs kr rhy hn. bfkI rhI gl AunHF dI ijhVy nfm nUM qF pfhulDfrI hn pr burI qrHF DWVybMdI df isLkfr hn. iek df aMimRq dUjy dy aMimRq nfl myl nhIN Kf irhf. afiKr ieh sB ikAuN? kyvl vMzIaF hI nhIN, keI vfrI iek DWVf dUjy nUM sihx nUM hI iqafr nhIN.

jy gihrfeI qoN vficaf jfvy qF isWK Drm ‘c pRvysL dI ijs rIqI nUM aj asIN ‘aMMimRq CWkxf’ kih rhy hF ieiqhfs c sMn 1760 qoN pihlF ies kfrj vfsqy ‘aMMimRq CWkxf’ lPLjL ikWDry nhIN imldf. ies leI do hI lPLjL imldy hn gurUnfnk pfqsLfh qoN arMB hoky ivsfKI 1699 qIk ‘crxpfhul’ AupRMq ‘KMzy dI pfhul’. iesdy nfl ieh vI pqf lgdf hY ik isWK df mWqlb hI kysfDfrI ‘qy pfhul pRfpq sWjx hI huMdf sI. ibnF pfhul, sLrDflU qF huMdy sn ijnHF coN inWq isWK sWjdy rihMdy, pr srUp ‘qy pfhul ibnF koeI isWK nhIN sI huMdf. AudoN qIk ‘bfxI aMimRq’ dI gl vI pUrI qrHF pqf sI ies krky jIvn Br ‘qy suafs suafs ‘bfxI aMimRq’ nUM CWkx leI hI ‘pfhul’ vflI pfbMdI apxy Aupr leI jFdI sI.

iesdy Ault jdoN ivwcly smyN dI ieiqhfsk rWl-gWz kfrn, pRclq Dfrnf anusfr asF mMn hI ilaf ik pihlf ‘aMimRq sMcfr’ hoieaf hI sMn 1699 dI ivsfKI nUM sI qF ieh Bfvnf vI pRbl ho geI ik iesqoN pihlF kyvl isWK hI nhIN blik gurU vI pfhul ibnF hI sn. bWs pMQ ‘coN ies ‘pfhul’ vfly bFD df tutxf sI ik qyjLI nfl pMQ aj vflI hflq vl vWDdf igaf. awj sfzy aMdro isWKI afcrx qF muWk hI cuWkf hY, srUp ikMnI dyr bwc skygf, iesdy vI lfly pey hn. pihlF aMdro bfxI vflI soc geI, iPLr bfxI jIvn igaf. sfzy qoN gurU dI mWq vfly pihry df Kqm hoxf sI ik anmWq, mnmWq[ ivprmWq, hUVmWq, durmWq Bfv hr qrHF dI bfhrlI mWq ny sfzy jIvn qy apnf sLfsn pWkf kr ila.

rWl-gWZ pRcfr hI sfzI qbfhI hY- sMn 1716 bfbf bMdf isMG jI bhfdur dI sLhfdq qoN bfd sfzy ieiqhfsk aqy gurmWq kyNdr pUrI qrHF gurmWq ivroDIaF dy kbjLy ‘c cly gey. hriek bRfhmxI ‘qy ivroDI ivcfrDfrf nMUU sihjy hI sfzy pRvfrF ‘c phuMcfieaf jfx lgf. iesy dOhrfn, ijsdf ik ijLkr af cuWkf hY sMgqF ‘c pRcfiraf jfx lgf. sWcfeI ieh hY ik ivsfKI 1699 nUM dsmysL jI rfhIN ‘aMimRq sMcfr’ nhIN-‘KMzy dI pfhul’ vflf smfgm hI sI. Aus idn dsmysL jI rfhIN ‘crx pfhul’ nUM ‘KMzy dI pfhul’ ‘c bdl idWqf igaf. iesy scfeI nUM ies gurmWq pfT ‘c smJx df aqy isWK sMgqF nUM AunHF dy amuly ivrsy nfl joVx df ieh iek inmfnf ijhf jWqn hY.

‘crx pfhul’ kI sI?- ijvyN ik aj pMjF isMGf rfhIN ‘KMzy bfty dy ZMg nfl bfxI pVHky sMgqF nUM, gurU gRMQ sfihb jI dy crxF nfl joiVaf jFdf hY; iesyqrHF gurU nfnk pfqsLfh dy smyN qoN hI, gurU pfqsLfh afp aQvf aiDkfrI sWjx, isWK Drm ‘c pRvysL krvfAux leI gurU kIaF sMgqF nUM, bfxI dy crxf nfl joVdy sn. iesdy nfl ieh vI AupdysL kIqf jFdf sI ik sMbMDq sWjxF ny apxy srUp dI kWt vWZ nhIN krnI aqy bfxI dI afigaf ‘c hI jIvn nUM kmfAuxf hY. iesy df nfm ‘crxpfhul’ sI. cyqy rhy! gurU dr qoN pRfpq ‘crnfimRq’ jF ‘crxpfhul’ bfry ieh ikhf jfxf, ik pfqsLfh crx Do ky iplfAuNdy sn, kdy vI TIk nhIN. asl ‘c, Bfrq ‘c lMmy smyN qoN aKOqI sfD, sMq, mhfqmf apxy pYr Do-Do ky iplfAuNdy afey hn. iesdy Ault, syhq leI hfnIkfrk ieh dUsLq krm (Non medicated & non hygenic) gurbfxI isiKaf anusfr kdy vI nhIN sn.

ieQy crx pfhul dy spWsLt arQ AuhI hn ijhVy gurbfxI aMdr jigafsU rfhI gurbfxI crxF nfl juVx dy hn ijvyN- "rfju n cfhAu mukiq n cfhAu, min pRIiq crn kmlfry"(pM: 534) aqy "hir crx kml kI tyk, siqguir idqI quis kY bil rfm jIAu]hir aMimRiq Bry BMzfr sBu ikCu hY Gir iqs kY bil rfm jIAu] (pM:777) jF "crn kml inmK irdY Dfry]goibMd jpq siB kfrj sfry "(pM[1349) afid. anykF pRmfx gurbfxI KjLfny ivco ies bfry idWqy jf skdy hn.

BfeI mrdfnf jI aqy crx pfhul-afiKr iehI ‘crx pfhul’ sI ijsdf ijLkr BfeI mnI isMG dI igafn rqnfvlI ‘c afieaf hY. BfeI mrdfny ny jdoN crx pfhul leI qF AusnUM pfqsLfh ny iqMn AupdysL idWqy sn "mrdfinaf! kys kWql nhIN krvfAuxy’, ‘pihr rfq rihNdI AuTky siqnfm df jfp krnf hY’,"afey gey gurisWK dI syvf krnI hY". iesyqrHF bfxI gurU dI gl vI pihly jfmyN qo hI spWsLt kr idWqI geI sI. Ausy bfxI dy crxF nfl joVx df nIXm sI "crxpfhul". iehI "crx pfhul" aqy iehI iqMn AupdysL[ BfeI mrdfny ny BfeI nIrU nUM idWqy sn. ikAuNik BfeI mrdfnf aiDkfrI pRcfrk vI sI.

iesyqrHF qIjy pfqsLfh smyN 22 mMjIdfr vI apxy smyN dy aiDkfrI pRcfrk sn ‘qy "crx pfhul’ dyx df hwk rKdy sn. pMjvyN pfqsLfh dy smyN BfeI mMJ jI nUM iesy ‘crx pfhul’ dI pRfpqI leI 12 sfl Gflxf GflxI peI, nhIMN aj dI qrHF Auh vI Gr bYTy kih skdy sn ik ‘mYN qF hF hI guruU df isWK’. isWK Drm ‘c pRvysL krn vfly, jigafsU leI jLrUrI sI ik Auh pihlF pUrn kysfDfrI rWbI srUp ‘c afvy ‘qy bfxI gurU dy crxF nUM apxf jIvn arpx kry. iesy df nfm ‘crx pfhul’ sI. iesy hI ‘crx pfhul’ vfly nIXm nUM dsmysLu jI ny vI, sMn 1675 qo sMn 1699 qIk, Bfv gurgwdI pRfpqI dy 24 sfl bfd qIk lgfqfr inBfieaf.

KMzy kI pfhul aqy pMQ dI sfjnf kI hY?- ivsfKI 1699 nMU dsmysL jI ny nMgI qlvfr dI Dfr qy, anMdpur sfihb dy sQfn qy, pMQ df iemiqhfn ilaf. pMQ 100% nMbr lYky pfs hoieaf. dyKx dI gl hY ik pfqsLfh ny pMj isrF qoN bfd isr mMgy hI nhIN, pMQ ny dyxy bMd nhIN sn kIqy. asl ‘c dWsF jfimaF ‘c sMgqF dI iqafrI hI iesy qrHF dI krvfeI jf cuWkI sI. pfqsLfh ny pRsMn hoky "sih kfieaf Pyir pltIaY’ (pMnf 966) ivsfKI 1699 nUM pMQk-jugq vrqfAux vflI ‘srIrk’ ijLmyNvfrI pMj ipafiraF dy rUp ‘c hmysLF-hmysLF vfsqy pMQ dI JolI ‘c pf idWqI. iehI sI ivsfKI sMn 1699 nUM ‘pMQ df sfjnf’. AuMJ kysfDfrI, kMGfDfrI, kiCWhrfDfrI qF asIN pihly jfmyN qoN hI sF, sLsqRDfrI vI CyvyN jfmyN ‘c ho gey[ sfzf pMjvF kkfr ‘kVf’ ies Gtnf AuprMqN joiVaf igaf.

ieiqhfsk GWtxf ivsfKI sMn 1699 AuprMq pfqsLfh ny pihly pfqsLfh qo cldy af rhy isWK Drm ‘c pRvysL dy ZMg ‘crx pfhul’ nMU hmysLF vfsqy ‘KMzy dI pfhul’ ‘c bdl idWqf. mqlb AuhI sI-pUrn kysfDfrI rWbI srUp df pfbMd aqy jIvn nUM bfxI dy crxF ‘c smrpq kr dyxf. ‘KMzy dI pfhul’ df arMB vI dsmysL jI ny apxy afp qo hI kIqf. iesdy nfl isWKF dy nFvF ‘c isMG-kOr vflI qbdIlI vI kIqI geI aqy afp jI goibMd rfie qoN goibMd isMG ho gey.

"nfnk aMimRq eyku hY dUjf aMimRq nfih"- drasl aj ijsnUM asI ‘aimRq Cwkxf’ jF ‘aMimRq sMcfr’ kih rhy hF, ieiqhfs ‘c sMn 1760 qoN pihlF iesdf nfm ‘aMimRq CWkxf’ jF ‘aMimRq sMcfr’ nhIN imldf. ieh sfzI lfprvfhI df isWtf hY jF iPLr ivroDIaF rfhIN imlfvt. pr pMQk qOr qy sfnUM iesdf kfPLI nuksfn AuTfxf ipaf ‘qy ho vI irhf hY, ies pfsy jldI iDafn dyx dI loV hY. gurbfxI df PYslf hY ik, isWK vfsqy ‘aMimRq’ kyvl aqy kyvl ieko hI hY hor dUjf hY hI nhIN aqy Auh hY-pRBU dI isiPq slfh. gurbfxI KjLfny ‘co ies vfsqy sYNkVy pRmfx idWqyy jf skdy hn ijvyN "aMimRqu hir kf nfmu hY, ijqu pIqY iqK jfie"] (pMnf 1283)…… "gurmuiK aMimRq nfm hY, ijqu KfDY sB BuK jfie"(m:3 pMnf 1250) …… "hir aMimRqu pIvih sdf rMig rfqy hAumY iqRsnf mfir ] aMimRqu hir kf nfmu hY vrsY ikrpf Dfir"(pM[1281). ieQo qIk ik pfqsLfh ny sihb sIR guru gRMQ sfihb jI dI sMpUrxqf smyN slok dI pihlI pMkqI ‘c ‘sfihb sIR gurU gRMQ sfihb’ jI vfsqy ijsnUM ‘Qflu’ ikhf hY, dUjI hI pMkqI ‘c Ausy nUM "aMimRq nfmu" nfl sMboDn kIqf hY. gurbfxI anusfr sMpUrn sfihb sRI guru gRMQ sfihb jI hI ‘aMimRq nfm’ df KjLfnf hn. ‘aMimRq’ iksy sQUl, qrl jF duinafvI vsqU df nfm nhIN, nf hI ieh iksy rIqI jF trYzIsLn jF ZMg hI nfm hY. qF qy isWK Drm ‘c pRvysL dy ZMg df nfm "KMzy kI pfhul" hY. iesdf arMB vI ivsfKI sMn 1699 nhIN blik gurU nfnk sfihb qoN hI hY.

aMimRq lPLj BfrqI sMsikRqI ivc nvF nhIN- ‘aMimRq’ lPLj BfrqI sMsikRqI ivc nvF nhIN. bRfhmxI rcnfvF ‘c vI iesdf BrpUr ijLkr hY pr ‘nfm aMimRq’ vfsqy nhIN, iksy PrjI qrl pdfrQ vfsqy ijsnUM pIx qo bfd mnuWK kdy mrdf nhIN. iehnF hI rcnFvF rfhIN smuMdr mMQn dy 14 rqnF vflI imiQhfsk khfxI GWV ky AusdI buinafd vI pwkI kIqI geI hY. kuMB ‘qy arD kuMB’ myilaf nfl, lokfeI nUM ies pfsy moiVaf jFdf hY. surg-nrk dIaF PLrjLI khfxIaF GWV ky aigafnI mnuWK dI BrvI luWt-KsuWt dy anykF ZMg GVy gey hn. mnuWK aj qIk mMnI bYTf hY ik Aus klpq surg ‘c koeI dyvqy rihMdy hn, AuQy rfKsL vI vsdy hn. AunHF lokF ny smuMdr mMQn vflf Auh aMimRq pI riKaf hY ies leI Auh kdy mrdy nhIN. iPLr ies PLrjLI dyvlok dy nfm qy vr-sLfp, kropIaF, sLgn-apsgn, ipWqr lok, sLrfD-nrfqy, Drmrfj-jmrfj, ieMdrlok, sUrj gRihx, cMdr-gRihx aqy kI kuJ nhIN ho irhf; krqf hI sumWq bKsy.

dUijaf ny vI iesnMU ‘nYktr’ jF ‘afby-ihafq’ df nfm idWqf pr doV AuhI sI-ajyhf koeI qrl pdfrQ ijsnUM pIx dy nfl mnuWK kdy mrdf nhIN. ies afDfr qy khfxIaf GWV-GWV ky mnuWK nUM AulJfx ‘c ksr AunHF ny vI nhIN CWzI. sWcfeI ieh hY ik ajyhI vsqU nf hI qF koeI smuMdr mMQn vfly sWjx sMsfr nUM dy sky aqy nf hI ‘afby ihXfq’ jF ‘nYktr’ vfly. drasl srIrk qOr qy kdy nf mrn vflI ieh soc hI sMsfr rcnf vfly ielfhI isDFq dy Ault sI. ies luWt-KsuWt qoN sMsfr nUM jy iksy ny sB qoN pihlF sucyq kIqf qF gurU pfqsLfh ny. dUjy lPLjLF ‘c, mnuWK dI ajyhI soc ‘qy dOV, akflpurKI nIXmF dy hI ivruD sI aqy iksy imRg iqRsLnf qo GWt nhIN. bfxI df PYslf hY "jo AupijE so ibnis hYY" (pMnf 1429) aqy "jo AupjY so sgl ibnfsY rhnu n koAU pfvY" (pM[1231) afid. kyvl mnuWKf srIr hI nhIN blik sfrI rcnf vfsqy iehI hY ielfhI isDFq. cyqy rhy! sMsfr ‘c nf hI koeI ajyhI qrl vsqU kdy bxI hY aqy nf hI koeI ajyhf pdfrQ ho hI skdf hY; ijsdI vrqoN nfl mnuWK df srIr kdy ibnsy hI nhIN. dUjy pfsy, gurU pfqsLfh rfhIN pRgt ‘aMimRq’ kyvl ‘nfm aMimRq’ hI hY ijsdy Cwkx, Kfx, BuMcx aqy pihnx nfl ieh mnuWK, jINdy jIa pRBU ‘c iewk imwk ho jFdf hY. bfxI ‘c iesy df nfm ‘jIvnmukq’ hoxf vI idWqf hY. AusnUM bfr-bfr jnm mrn dy gyVH ‘c nhIN pYxf pYNdf. gurbfxI aMdr mnuWKf jnm nUM hI ‘aMimRq vylf" vI ikhf igaf hY Bfv ‘nfm aMimRq’ dI pRfpqI df smF jo dUjIaf jUnIaF ‘c pRfpq nhIN. 

‘KMzy dI pfhul’ jF ‘aMimRq Cwkxf’? sfzy keI siqkfrjog swjx ieh hWT vI krdy hn ik ‘KMzy dI pfhul’ hovy jF "aMimRq Cwkxf’ jdoN insLfnf donf df ieko hI hY qF iPr lPjLF dy adl bdl nfl kI Prk pYNdf hY. sWcfeI dI qih ‘c gey ibnF ajyhf kihxf jF socxf vI sfzI EprI hI socxI hY. sfnNUM ienHF lPjF dy aWdl bdl vfly mfrU asr vl vI iDafn dyx dI loV hY. jy kr asIN ibrQf hwT nf krIey qF –ies bfry kuJ nuWkqy ivsLysL iDafn mMgdy hn:

1[ smJx df ivsLf hY ik jdoN asIN KMzy kI pfhul df nfm bdlky iesy nUM ‘aMimRq CWkxf’ kihMdy hF qF iek qrIky sfzI idmfgLI soc-ivsfKI 1699 Aupr iek lkIr lfky KWVI ho jFdI hY. ieh nqIjf hY sfzIaF ieiqhfsk lfprvfhIaF ‘qy imlfvtF df. iesy df mfrU asr hY, jdoN sfzy hI anykF vIr qy BYxF jF Kfskr nojuafn pnIrI vI ieh kihxf sLurU kr dyNdI hY ik jykr asIN aMimRq nhIN Cikaf qF Prk kI pYNdf hY? sMn 1699 qIk vI qF sfry ibnF ‘aMimRq CWky’ hI sn iPLr vI qF Auh sfry isWK hI nhIN blik gurU vI sn. dUjy ieh vI kihNdy suxy jFdy hn ik asF kys nhIN rKy qF kI hoieaf? kys rKx df hukm qF sMn 1699 nMU aMimRq sMcfr vyly hoieaf sI asF ikhVf ajy ‘aMimRq CWikaf’ hY". jdoN aMimRq CWkx df mn bixaf kys vI rWK lvFgy. ‘aMimRq CWkky qF isMG jF Kflsy bxIdf hY AusqoN pihlF isWK qF asIN hF hI. jdo mMn mnygf ‘aMimRq CWkky’ isMG sWj jfvFgy afid. ieQoN qIk ik keI vfrI sLrfb-ivWBcfr qIk zuWby sWjxF nUM ieh kihNdy vI suixaf ‘Czo Bf jI! asIN qF gurU dy pWky isWK vF. jo qusIN kihMdy ho, ieh pfbMdIaF qF aMimRq CWkx qoN bfd ny, pihlF nhIN. iek isMG sfihb, jdoN acfnk hI AunHF dy gl ‘c ikRpfn dyKI qF mubfrk dyNdy hoey qbdIlI df kfrn puWiCaf. Auqr sI ‘hF BfeI bfby dI myhr ho geI, pr iek gl sI jdoN dUjy idn aMimRq CWkxf sI qF pihlI rfq afpF rWj ky pI leI, ikAuNik pqf sI kl qoN pIxI nhIN. muWkdI gl-mfnoN iek qrIky ivsfKI 1699 nUM aMimRq CWkfAux dI lkIr mfrky asIN afp hI isWK jIvn-isWK ivrsy nUM do ivroDI kqfrF ‘c vMz idWqf.

2[ ‘KMzy dI pfhul’ df lPLj isWK nUM ‘crx pfhul’ dI pAuVI cVHfky sihjy hI afid gurU-gurU nfnk pfqsLfh dy crxF nfl joVdf hY. Bfv sMn 1469 qo arMB hoey isWK ieiqhfs nfl. dUjy pfsy ‘aMimRq Cwkxf’ jF ‘aMimRq sMcfr’ sMn 1699, asIN afp hI apxy 230 sflf dy ieiqhfs qy isafhI Pyrx df kfrx bx jFdy hF.

3[ ajy kl dI gl hY jdoN ivsfKI sMn 1999 nUM kOm dy arbF-KrbF Krc ky, mxF mUMhI iltRycr Cfp-vMz ky, pMQ dI sfrI qfkq ‘qy pRcfr smgRI JoNk ky, sMsfr sfhmxy Zzorf ipitaf ‘Kflsy df iqMn so sflf jnm idn’. ivroDIaF qoN imlfvt hoxf qF hor gl hY, apxI hI aigafnqf kfrn apxy ieiqhfs nUM 530 sflF qo qoVky 300 sflF df bxf idWqf. ieh krfmfq sI sfzy iesy rwl-gwZ vfly ieko lPLj dI ik ‘gUru goibMd isMG jI ny ivsfKI 1699 nUM aMimRq CWkfieaf’.

4[ jykr ivsfKI 1699 nUM ‘crx pfhul’ dy ZMg nUM ‘KMzy dI pfhul’ ‘c bdlx dI gl sfnUM cyqy huMdI. jykr sfnUM cyqf huMdf ik dsLmysL jI ny pMQ clfieaf nhIN— sfijaf hY. pMQ qF gurU nfnk pfqsLfh ny jMjU df rsqf bMd krky hI clf idWqf sI "mfiraf isWkf jgq ivc, nfnk inrml pMQ clfieaf" aqy " (1/45 Bf: gu:jI) qF asIN aj vflf DoKf kdy nf KFdy.

4[ jykr sWcmuc asIN siqgurF dI bKsLI sLbdfvlI ‘KMzy dI pfhul’ nfl juVy rihdy qF ‘crx pfhul’ vflf apxf arMB asIN kdy Bulx df kfrn nf bxdy. afpy hI socxf pYNdf ik jykr sMn 1699 nMU ‘KMzy dI pfhul’ arMB hoeI qF iPLr ieiqhfs ‘c, iesqoN pihlF af irhf lPj ‘crx pfhul’ kI iesy df rUp hI qF nhIN sI? ‘pfhul’ qoN ‘pfhul’ dI gl iblkul spWsLt rihNdI.

5[ vWzf nuksfn ieh hoieaf ik isWK Drm ‘c pRvysL vfly ZMg nUM hI jdoN asF ‘aMimRq Cwkxf’ mMn ilaf qF asIN apxy aMimRq dy somy ‘gurbfxI aMimRq’ qo vI dUr cly gey. asl ‘c pfhul lYky ‘jIvn Br aMimRq Cwkx leI hI qF ieh smrpx sI. aMimRq qF asF CWkxf sI gurbfxI ‘ivcfr aqy Aus qoN pRfpq jIvn jfc’ ivco. pr jdoN asF ieQy hI qsWlI kr leI ik ‘aMimRq Cwk’ ilaf hY, qF sfzI isWKI dI sImF vI iehI rih geI - Bfv ikRpfn DfrI hoxf, iqMn -pMj bfxIaF df inWqnymI ho jfxf. jy sfnUM cyqf huMdf ik asF qF ajy ‘pfhul’ leI hY ‘ijLMdgI Br aMimRq’ Cwkx vfsqy, qF aj sfzI ieh hflq kdy nf huMdI. iesdy Ault aj qF bfxI jIvn qoN hI sfzf irsLqf hI tuWt cukf hY. ikAuNik sfzI mMijLl-bfxI df jIvn nhIN, kyvl rIq pUrI krnf hI rih igaf hY.

6[ gurUdr ‘qy vriqaf lPjL ‘aMimRq’ asl ‘c iblkul nvyN, nroey arQF ‘c nfm aMimRq-gurbfxI’ vfsqy hI sI. pr asIN vI pRclq ivcfrDfrf anusfr ‘aMimRq Cwkxf’ iksy qrl pdfrQ nUM hI CWkxf mMn bYTy ijvyN ik dUjy mMndy sn. AunHF leI qF gMgf , godfvrI, jmnf, afid dy sfry jl hI aMimRq sn; asIN vI Ausy hI dOV ‘c sLfml ho gey. ‘iek bMglf sihb df aMimRq’ dUjf ‘drbfr sfihb dy srovr df aMimRq’, qIjf koeI hor. iesyqrHF asF vI anykF aMimRq pRgt kr ley. nqIjf- ijs ‘KMzy dI pfhul’ nUM asF Cwkxf sI AusqoN vI jFdy rhy. huMdy-huMdy kOm df 99% ihwsf, aj dI bolI ‘c ‘aMimRq ivhUxf’ pr ‘pfhul ivhUxf’ ho cuWkf hY.

7[ aMimRq qF koeI qrl pdfrQ hY. KMzy dI pfhul ijs nUM asIN ‘aMimRq Cwkxf’ kihxf sLurU kr idWqf, Auh vI qF iek qrl pdfrQ hI sI. sfzI igrfvt ieMnI nIvIN pwDr qIk puWj geI ik aigafnqf vWs ‘bfbf jI dy pIiVHaF hyTF boqlF jF gWzivaF ‘c jl rKky, Auh vI aMimRq. aKMz pfTF dohrfn pihlF qF pfxI df kuMB (GVf) rK ilaf aqy Auh vI ‘aMimRq’. iPLr ienHF aMimRqF df pRsLfid vI sMgqF ‘c vrqfAuxf sLurU kr idWqf. jy kr sfnUM QoVI ijMnI vI jfgRqI huMdI ik gurbfxI anusfr isWK vfsqy kyvl ‘qy kyvl ‘gurbfxI’ hI ‘aMimRq’ hY hor dUjf koeI aMimRq hY hI nhIN qF aj asIN ieMnI nIvIN KWz ‘c kdy n izWgdy.

lyKk dy apxy hI kuJ gurmWq pfTF ‘c vI ies kfrj leI ‘aMimRq CWkxf’ lPLjL dI vrqoN kIqI geI hY. Ausdf muWK kfrx vI iehI hY ik pMQ aMdr ieMny vjLn nfl vrqy jf cuWky ies lPjL nUM ‘KMzy dI pfhul’ vfly asl lPj vl iek dWm moV dyxf, soKf nhI sI. ies vfsqy jLrUrI sI ik pMQ nUM sWcfeI nfl joVx vfsqy, pRclq lPj dI hI kuJ tyk vI leI jfvy. ieh vI afsfn nhIN sI ik hr iek iliKq qoN pihlF ‘KMzy dI pfhul’ aqy ‘aMimRq Ckx’ vflI gl dy Prk nUM vyrvy sihq idWqf jfvy. iPr vI anykF vfrI loV anusfr iesLfrf idWqf igaf hY.

iek hor vWzf duKFq kyvl ies lPLjL dI qbdIlI kfrx- ieh vI scfeI hY ijs qoN aKF nhIN mItIaF jf skdIaF. aj iksy ny pfhul leI hY apxI rotI-rojLI dy sfDn vfsqy. anykF ny pfhul leI hY gurduafiraF dIaF mYNbrIaF lYx vfsqy. anykF jQybMdIaF df aMimRq sMcfr, sMgqF nUM apxI-apxI sImF aqy hWd bMdI ‘c bMnx vfsqy, iek rsqf bixaf ipaf hY. iek sMsQf, zyhry jF TfT dI isiKaf-AupdysL, mirafdf dUjy nfl myl nhIN KFdI. gurU nfnk-gurU goibMd isMG aQvf gurU gRMQ sfihb dI agvfhI hyT clx df dfavydfr ieh pMQ aj anykF DWiVaF, zyiraF, jWiQaF ‘c vMizaf ipaf hY. iek ny iek zyry df aMimRq CWikaf hY ‘qy dUjy ny dUjy df ‘qy qIjy ny iksy jWQy df. iek df aMimRq dUjy nfl myl nhIN KFdf. iek qoN dUjy dIaF bfxIaf vI aWz hn, Kfx-pfx ‘c vI sFJ nhIN, hYx sfry aMimRqDfrI. ivcfrF dkrfa eynf hY ik iek-dUjy nfl muWZlI sFJ vI nhIN. gurU gRMQ sfihb jI qoN qF iBMn iBMn isWKIaF pYdf nhIN sn ho skdIaF iPLr vI aKvfAuNdy sfry hI gurU gRMQ sfihb dy isWK hn.. ieMnf hI nhIN iesy hI dOV coN aj BMinafry ‘qy afsUqosL vrgy TWg vI, inWq nvyN aMimRq, crxfimRq ‘qy ‘nfm dyky, BolIaF BflLIaF sMgqf nUM AulJfAx df kfrx bx rhy hn.

ajoky ‘aMimRqDfrIaF’ ivcoN bhuqy aMimRqDfrIaF dy jIvn ‘qy ikrdfr nUM dyKky, AunHF ivWckfr afpsI dUrIaf ‘qy lVfeI-JWgiVaF, iKWcfqfxIaF, bihs-mubHfisaF nUM qWk kyy, dUijaF dy mnF c ‘pfhul lYx’ vfsqy hI Auprfmqf blik ivroD qIk pYdf ho irhf hY aqy ieh sWcfeI iksy qoN CupI nhIN. ies smyN pMQ byisrpYr dIaF bihsF ‘c AulJdf jf irhf hY. ieMtrnYt Bry pey hn ‘isWK leI aMimRq CWkxf jLrUrI vI hY jF nhIN’ afiKr ikAuN? ikAuNik asIN BuWl cuWky hF ik aMimRq qF kyvl bfxI hY ijsqoN ibnF koeI isWK aKvfAyxf qF dUr, isWKI jIvn dI pihcfx vI nhI kr skdf.

iesdy Ault, jykr asIN pfqsLfh vloN bKsLy iesdy nfm ‘KMzy kI pfhul’ nfl juVy huMdy qF nf hI ieh zyiraF, jWiQaF, sMsQFvF dy aMimRq vWK vWK huMdy, nf hI AunHF dy AupdysL hI vWKo vWKry huMdy. nf gMgf, godfvrI, srsvqI vfMÕ bMglf sfihb, drbfr sfihb dy srovrF dy iBMn-iBMn jl hI aMimRq jF crxfmRq mMny jFdy. asIN kyvl rIq pUrI krn vfsqy jF cODrF-lLIzrIaF ‘qy rotI -rojLI dy cWkr ‘c dUijaF nUM apxy aMimRq CWky hox df BulyKf vI nf dy skdyy. kuMBF-GiVaF, pIVHy QWly boqlF-gWzvIaF ‘c riKaf jl kdy ‘KMzy dI pfhul’ dI jgHf nf lY skdf. jy sfnUM pqf huMdf ik asF qF ajy ‘KMzy dI pfhul’ hI leI hY ies leI ik jIvn Br bfxI-aMimRq nUM Cwkx dy pfbMd rih skIey. sfnUM pqf rihNdf ‘aiMmRq’ kyvl gurbfxI df KjLfnf sRI gurU gRMQ sfihb jI hI hn. iesqrHF sfnUM ies PLurmfx dI smJ vI sAuKI af skdI "nfnk aMimRq eyku hY dUjf aMimRq nfhI" (pM.1238) 0152.92s99.2s050

Including this Gurmat Lesson No 152

aMimRqu hir kf nfmu hY[[[[

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.