.

lfsfnI msIhf - mrd sUrmf-nfvyN pfqsLfh

sfihb sRI gurU qyg bhfdur jI

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

afgmn- nfvyN pfqsLfh sfihb sRI gurU qygLbhfdur jI, CyNvyN siqgurU hirgoibMd sfihb jI dy sB qoN Coty aqy pMjvyN sfihbjLfdy sn. afpjI df afgmfn pihlI apYRl sMn 1621 (pMj ivsfK sMmq 1678) gurU ky mihl sRI aMimRqsr sfihb ivKy hoieaf. afpjI dI mfqf df nfm- mfqf nfnkI jI sI.

anMd kfrj- CyvyN siqgurU jI ny, sLfhjhF nfl cfr jMgF lVIaF aqy cohF ivc hI ijWq pRfpq kIqI. cOQIN aqy afKrI jMg krqfrpur sfihb dy sQfn qy sMn 1634 ivWc hoeI. ies jMg dI kmfn (gurU) qygbhfdur jI aqy BfeI ibWDI cMd jI pfs sI. Aus smyN afp jI dI Aumr kyvl 13 sfl sI. jMg ivWc afpjI ny ajyhy johr idKfey ik ipqf gurdyv ny Xog jfxky sMgqF dI aglI kiTn iqafrI vfsqy afp jI nUM mfqf nfnkI jI nfl bkfly Byj idWqf. ipqf gurdyv jfxdy sn ik hkUmq nfl ieh jMgF df afrMB hY, aMq nhIN. iesy kfrx aglI iqafrI df kyNdr afpjI ny bfbf bkflf cuixaf ijhVf ik gurU kIaF sMgqF dI pRPulqf aqy aglI iqafrI vfsqy Aus smyN sB qoN vWD Xog sQfn sI. krqfrpur sfihb dI jMg AuprMq, AuQoN dy hI vfsI, gurU ky isWK-BfeI lflcMd jI dI spuqRI (mfqf) gUjrI jI nfl afpjI df aMnd kfrj kr idWqf igaf.

isWKI pRcfr df nvF kyNdr bfbf bkflf- CyvyN pfqsLfh ny 2200 sLsqrDfrI GoVsvfr POj pWky qOr qy kfiem kr idWqI sI. joqI joq smfAux smyN afpnyy hukm kIqf sI ik ies POj nUM qoVxf nhIN, agy loVF vWDxIaF hn . lgBg Cy mhIny ies POj dI kmfn gurU hirrfie sfihb pfs rhI AuprMq ieh ijLMmyvfrI (gurU) qyg bhfdr jI pfs, bkfly ivKy af geI. ikAuNik ajyhI ijLmyNvfrI koeI jrnYl hI sMBfl skdf sI, afm iensfn nhIN. msMdF dI ijLMmyvfrI vI gurU drbfr ivWc bhuq vWzI ijLMmyvfrI hoieaf krdI sI. bfbf guridWqf jI dy clfxy AuprMq ieh ijLmyvfrI vI (gurU) qyg bhfdr sfihb pfs hI sI.

pRvfrk ijLmyvfrIaF- sMn 1644 ivWc, CyvyN pfqsLfh dy joqI joq smfAux smyN ‘qy iPLr sWqvyN pfqsLfh dy gurgWdI pRfpqI AuprMq-sWqvyN pfqsLfh dy joqI joq smfAux smyN aqy aWTvyN pqfsLfh dy gurgWdI pRfpqI smyN- Bfv hriek Gr igRhsqI dI ijLmyvfrI smyN afpjI kdy ipWCy nhIN hty. iesdy Ault bfbf DIrml jI apxI pRvfrk nfrfjLgI kfrx nhIN pujy qF ieiqhfs ivWc lMmf cOVf ijLkr afieaf hY. spWsLt hY, jykr (gurU) qyg bhfdur jI vI n pujy huMdy jF gurmWq ivruWD iksy PrjLI Bory Wc qWp sfD rhy huMdy qF ieiqhfs Wc ikWDry nf ikWDry, kuJ ijLkr qF jLrUr afAuxf sI. sfbq krdf hY ik afp jI hriek pRvfrk kfrj smyN sdf pujdy rhy.

BOry ivc bYTxf aqy qWpisaf bfry?- aWjkl dy eyar kMzIsLn kmiraF dI qrHF, Aus smyN amIr lokF dy qihKfny hoieaf krdy sn. ienHF qihKfinaF nUM Aus vWkq dI bolI ‘c Borf ikhf jFdf sI. nfvyN mflk gurgWdI dI

pRfpqI qoN pihlF vI klgI sjfAuNdy, GoVsvfrI krdy aqy sLfhI TfT nfl rihNdy

sn. afpxy sfry ruJyivaF nUM clfAux vfsqy bkfly ivKy afpjI ny vI iek ajyhf Borf kfiem kIqf hoieaf sI. ieh vWKrI gl hY ik aWTvyN pfqsLfh ny idWlI ivKy joqI joq smfAux smyN ‘bfbf bkfly’ df Purmfn kIqf qF cfr mhIny qIk afpjI ny ies pKoN apxy afp nUM jLfihr hI nhIN kIqf. sMgqF nUM prcf pfieaf ijvyN ik pihly jfmyN qoN smyN smyN sMgqF df iemiqhfn ilaf jFdf irhf sI. ies df nqIjf Aus smyN gurU pd dy 22 dfavydfr bx bYTy. gurU kf isWK, BfeI mWKn sLfh ivAupfrI apxy aqy sMgqF dy dsvMD dIaF 500 mohrF drsLn Byt krn idWlI puWjf. idWlI qoN aWTvyN pfqsLfh dy joqI joq smfAux aqy ‘bfbf bkfly’ vflI ivWiQaf df pqf lWgx qy bkfly puWjf. jdoN sfry pfKMzI dfavydfr, AusnUM pRBfvq nf kr sky qF pfqsLfh ny apxy afp nUM jLfihr krn vflf mfx, BfeI mWKn sLfh nUM bKisLaf.

gurU lfDo ry’-byhwd KusLI Biraf, Ausny koTy cVHky ‘gurU lfDo ry’ df sLor mcfieaf qF pihlF qoN pRysLfn sMgqF Aumwz peIaF. qWd qoN BfeI mKn sLfh df nfm, ‘mKn sLfh lubfnf’ pY igaf. pfKMzI afpxIaF sPF vlyt ky AuT dOVy. AunHF ivcoN DIrml aiVaf aqy sLIhy msMd rfhIN gurU pfqsLfh qy golI clvf idWqI, zyrHy df sfmfn vI luwt ky lY igaf. golI, gurdyv dy moZy nfloN hoky inkl geI . sMgqF ny BfeI mwKn sLfh dI agvfeI ivc juafbI hmlf kIqf ‘qy DIrml nUM BrvF sWbk isKfieaf. Ausdf pUrf zyrHf ijs ivc BfeI gurdfs jI iliKq bIV vI sI, luwt ilaFdf. diraf idWl pfqsLfh ny bIV smyq Ausdf sB kuJ vfps qF iBjvf idWqf pr ies nfl sdf vfsqy DIrml df lwk vI tuwt igaf.

qWp sfDnf nhI, pRcfr PLyrIaF qy pRogRfm- BWt-vhIaF qoN pUrI qrHF sfbq ho cukf hY ik gurU pWd dI pRfpqI qoN pihlF apxy 30 sflF dy bkfly invfs dOrfn pfqsLfh smyN-smyN idWlI, bnfrs, mWQurf afid pRcfrk dOiraF qy vI jFdy rhy; ies sWcfeI nUM kWitaf nhIN jf skdf. ieh BWt-vhIaF pMjfbI XUnIvristI pitaflf vloN kuJ ivdvfnF rfhIN, pRkfsLq vI ho cuWkIaF hn. ieQoN qIk ijLkr hY ik aWTvyN pfqsLfh jdoN idWlI pDfry qF Aus smyN afpjI afpxy pRcfr dOry dOrfn, idWlI qoN hI lMGy sn. kuJ lyKkF ny, afpjI rfhIN lgfqfr 30-34 sfl, iksy Bory ivc bYTky ‘qWp sfDx’ vflI gWl kIqI hY. ieh gl inrmUl ‘qy gurmWq isDFqF dy ivruWD hY. asl ivc ieh gl bRfhmxI pRBfvF aDIn aqy mWKI qy mWKI mfrn vflI gl hY. sfnUM ‘Bory’ df mWqlb Aus smyN dI bolI ivcoN smJx dI loV hY .

rfj grdI aqy Dfrmk luWt KsuWt- Aus vWkq dysL dy hflfq hdoN vWD Krfb sn. aOrMgjLyb ny gWdI pRfpqI vfsqy, apxy ipAu nUM kYd kIqf ijWQy jyl ivc hI AusdI mOq ho geI. Ausny apxI gWdI vfsqy iqMnF BrfvF ‘qy AunHF dIaF anyk muslmfn POjF-jrnYlF df kqlyafm vI krvfieaf. iesqrHF muslmfnF ivc hI apxI ivWgV cukI sfK bnfAux vfsqy Ausny jLulm dI qlvfr nUM ihMdUaF vWl moiVaf. jMjU Auqrvfxy, jWbrI jF lflc dyky ihMdUaF nUM muslmfn bnfAuxf, jjLIaF tYks ivc krVfeI, cfry pfsy mMdrF dI ZfAu-ZfeI, sMsikRq pVHx-mMdrF dy AuWcy kls lgfAux ‘qy sMK pUrn qy pfbMdI lgf idWqI geI. mfs Kfxf hY qF kyvl hlfl hI. zoly peIaF juafn ihMdU bhU bytIaF nUM idn dIvIN cuWk ky hrmF ivc pf lYxf. ihMdU jfiedfdF nUM luWtxf. Aucycy gAU dy bWCVy dI KWl nfl pfxI dI splfeI phuMcfxI afid ieh sB jLorF qy sI. dUjy pfsy bRfhmx vrg, ijsnUM jjLIaf tYks vloN srkfrI Cot sI-dyvI dyvqIaF dy vr-kropI-sLfp-tUxy-sgn-rIqF, jfq-vrx-ilMg Byd, iQWq-vfr, igRh-nKqRF dy cWkr, suWcF-iBWtF, pRCfvyN-pRyq afqmfvF afid dy anykF vihm-sihm qy zWr pfky lokfeI ‘c BrvIN luWt-KsuWt mWcfeI hoeI sI. iesqoN vI hkUmq nUM vWzf lfB sI. lokfeI idnoidn inrbl ‘qy sfhsWq hIx huMdI jf rhI sI. srkfrI qMqr vWzI-KOrI pxy isLWKrF qy sI.

nih msMd qum aMimRqsrIey- gurbfxI vrKf qoN ibnF ies sfry ivgfV df hor koeI ielfj nhIN sI. EVF-kflF ‘qy kuWdrqI afPqF smyN vI gurUdr hI kMm af irhf sI. gurgWdI pRfpqI qoN pihlF vI nfvyN pfqsLfh ajyhy pRcfr dOry hI kr rhy sn. gWdI pRfpqI AupRMq afp pihlF aMimRqsr vl nUM qury. sMn 1630 qoN lYky aWj 34 sflF bfd iksy gurU ivakqI df aMimRqsr nUM ieh pihlf dOrf sI. ivWcly smyN kyvl Cy mhIny vfsqy sWqvyN pfqsLfh ieQy afey sn. pUjf dy Dfn kfrx pujfrI kukWrmF ‘c PWs cuWky sn. apxy pfj AuGVx zroN, drbfr sfihb dy drvfjLy bMd krky dOV gey. pfqsLfh bfhr hI, ijWQy aWj gurduafrf QWVf sfihb hY, itkfa kIqf ‘qy aWgy nUM cl peyy; BfeI mWKn sLfh nUM AuQy hI rok idWqf. AuprMq BfeI mWKn sLfh ny pujfrIaF dI cMgI suDfeI kIqI. DIrml df hWsLr Auh pihlF hI sux cuWky sn. pujfrIaF ny vWly ipMz phuMcky, gurdyv pfsoN apxI guWsqfKI dI muafPI mMgI. gurU sfihb ny imWTI ijhI JfV pfeI qy afiKaf pujfrIE! gurU kI ngrI dy vfsI hox sdkf quhfzf jIvn qF AuWcf-sucf hoxf cfhIdf sI pr iesdy Ault, quhfzy aMdr qF iqRsLnf ‘qy hWsd dI aWg bWl rhI hY. kvI sMqoK isMG jI dy sLbdF ivc "nih msMd qum aMimRqsrIey ] iqRsLnfgin qy aMqr sVIey". aPLsos qF ieh hY ik sfzy hI kuJ ilKfrIaF ny iesdy Aulty arQ lYky ‘aMimRqsrIey aMdr sVIey’ ‘qy ‘mfeIaF rWb rjfeIaF’ dIaF, pfqsLfh vloN vr-srfpF dIaF khfxIaF cflU kr idWqIaF. vr-srfp qF bRfhmx mWq dI vsqU hY, gurUdr ‘qy ienHF nUM kooeI QF nhIN. hF! iksy dI syvf-lgx qoN pRsMn hoky AusnUM mfx-siqkfr bKsL dyxf dUjI gWl hY.

anMdpur sfihb vsfAuxf- AuprMq, dUrdrsLI siqgurF ny afAux vflIaF loVF nUM muWK rKdy hoey, kihlUr dy rfjy pfsoN 2200 rupey ‘c mfKovfl dI DrqI KrId ky anMdpur sihb vsfieaf. juWD nIqI anusfr, ies sQfn dI mhfnqf nUM koeI juWD nIqIvyqf hI smJ skdf hY. ieQoN rxnIqI ivc pfqsLfh dI pRbIxqf dy drsLn krky AuNglF dMdF hyT afAuNdIaF hn.

pUrb dysL nUM cfly- idWqy jf cuWky sMKyp vyrvy anusfr, dIn duKIaF ‘qy Kfs kr ihMdUaF ivc mWcI hf-hf kfr qy sihm nUM kWZx aqy AunHF nUM Zfrs dyx leI pfqsLfh apxy agly pRcfr dOry ‘qy pUrb dysL nUM cl pey. gurU drbfr, ihMdU Drm dy iqlk-jMjU, cokf-kfrF, mUrqI-dyv-avqfr pUjf Bfv sMpUrx bRfhmxI ivsLvfsF df qF arMB qoN hI ivroDI sI. jMjU pfAux qoN ienkfr krky pihly pfqsLfh ny spWsLt kr idWqf sI ik bRfhmx rihxI nfl AunHF dI AuWkf koeI sFJ nhIN. pr rWb dy bMidaF ‘qy jLulm-DWkf, ies vfsqy vI gurU drbfr kdy iejfjLq nhIN sI dy skdf. AuNJ hkUmq vloN vI gurU drbfr jF gur-asQfnF dI AusfrI df AuWkf ivroD nhIN sI. pihly pfqsLfh qoN hI arMB hoky aMimRqsr smyq isWKI pRcfr dy kyNdr inWq kfiem ho rhy sn. bfbf bkflf ‘qy anMdpur sfihb qF iblkul hI nvyN sn, hkUmq df Aus ivc koeI dKl nhIN sI. pfqsLfh cfhuMdy qF sLfhI TfT nfl anMdpur sfihb itWky rih skdy sn pr gurU dr qF sdf duWKIaF-mjLlUmF df rfKf sI.

lfsfnI msIhf gurU qygbhfdur jI- 45 virHaF dI ZWlvIN Aumr, sLfdI qoN bfd 32 sflF dI lMmI AuzIk. Gr ivc pihly hI bWcy ny jnm lYxf sI. ipqf dy mn ‘c ikho jhy vlvly ‘qy AumMgF ho skdIaF hn? mF-bfp vfly ihrdy nfl hI iesnUM smiJaf jf skdf hY. Kfs krky jdoN ik aOlfd vfsqy AuzIk vI lMmI krnI peI hovy. ajyhy smyN lokIN qF CuWtIaF krky Gr bYT jFdy hn. koeI srkfrI jF GrylU mjbUrI vI nhIN sI. iesqoN vWzI gl ieh ik gurdyv df mOjUdf pRcfr qF jLflm hkUmq dy kMm ‘c isWDf dWKl ‘qy hkUmq nfl isWDI tWkr dy qul sI. hkUmq vfsqy ieh gl iksy ivdroh qoN GWt nhIN sI. ieh qF bWldI aWg ‘c kuWdx dI inafeIN sI. pMjqflI sflF dI ZWlvIN Aumr, anMd kfrj dy bWqI sfl bfd Gr ivc pihlI Aulfd dI afs. gurdyv cfhuMdy qF pWtny ivc do mhIny hor itWk jFdy. apxy hoxhfr lfzly goibMd rfey df muWKVf dyKky hI agy qurdy. pr ieMny smyN ivWc ikMinaF df KUn bih jFdf-ies sWcfeI nUM kyvl ieiqhfs df KojI hI jfx skdf hY.

pfqsLfh ny pRvfr nUM pWtny, BfeI jYqf hlvfeI ‘qy sMgqF dy spurd kIqf. mnuWKqf dy sWcy drdI, lfsfnI mrd sUrmy, gurdyv agy cl pey. afpjI nUM Zfky ‘c puWqr jnm dI KWbr puWjI pr AuQy vI puWqr moh hfr igaf. pfqsLfh dI mfmUlI ijMnI vI pRvfrk moh vflI iKWc, hjLfrF mfvF dIaF godIaF KflI kr skdIaf sn. hjLfrF dy suhfg luWt jFdy ‘qy BYxF dy vIr mfry jFdy. pfqsLfh dI Zfky ‘c mOjUdgI df ‘qy sulh krvfAux df hI isWtf sI ik ieh sfrI qbfhI bWc geI. pfqsLfh ny aOrgjLyb vloN Byjy rfjf rfm isMG dIaF POjF ‘qy ahomI rfjf cWkRDvj dIaF POjF ivWckfr sulh krvf idWqI. Zfky ‘c donF dIaF PLOjF ny apxIaF ZflF ‘c imWtI Brky, gurdyv dI Xfd ivWc AuQy QWVf kfiem kIqf ijWQy aWj ieiqhfsk gurduafrf ‘dmdmf sfihb’ mOjUd hY. iDafn dyx dI gl hY ik ijnHF dy idmfgF qy KUn ciVHaf hovy, KflI siqkfr iksy vWzy KUn Krfby nUM nhIN rok skdf. ieQoN ieh vI pqf lgdf hY ik dovyN pWK, pfqsLfh df dWb-dbf vI mMndy sn.

Zfky qoN vfpsI- afp sMn 1670 nUM ptnf sfihb vfps apxy pRvfr pfs puWjy. ieklOqI ‘qy sihkvIN Aulfd, lgBg sfZy iqMn sfl dy lfzly goibMd rfey nUM pihlI vfrI dyiKaf. qoqlIaf ibhfrI-pMjfbI imlvIaF gWlF, mnmohnf srUp aqy idliKWrvyN coj. iPr lokfeI vI Auh-ijs vfsqy gurdyv ny apxy afp nUM vWzy joKm ‘c pfky apxf idn-rfq iek kIqf hoieaf sI. lokF dI byaMq hmdrdI ‘qy ipafr vI gurU pRvfr aqy hrmn ipafry bflk gurU jI nfl sI. ajyhy hflfq ivc ipqf vfly mn dI kI avsQf hovygI? iPr vI ruky nhIN aqy anMdpur sfihb nUM cly gey. AuQy puWjky pRvfr nUM vI apxy kol bulf Byijaf.

ksLmIrI pMzqF dI PLirafd- anMdpur sfihb, afpjI rfhIN vsfieaf nvF pRcfr kyNdR sI, afp jI dy Aus leI vI anykF ruJyvyN sn. sWB qoN vWD suriKaq sQfn jfxky AuQy dI vsoN vI qyjLI nfl vWD rhI sI. ajy afp jI nUM AuQy itWky, kyvl sfZy iqMn jF cfr sfl hI hoey sn ik sMn 1674 ‘c 500 ksLmIrI pMzqF df iek vPLd pMzq ikrpfrfm dI agvfhI ‘c afpjI pfs PLirafdI hoky puWjf. ihMdUaF vfsqy Aus smyN pMjfb ‘qy ksLmIr dy hflfq bhuq drdnfk sn. ksLmIr dy pMzqF nUM AuQy dy gvrnr sLyr aPLgLn vloN altImytm iml cuWkf sI, ‘jF qF muslmfn ho jfAu nhIN qF kWql kr idWqy jfvogy’. aOrMgjLyb smJdf sI, jykr ksLmIr dy pMzq muslmfn ho jfx qF rihMdy-KUMhdy ihMdU, afp hI muslmfn ho jfxgy.

ihMdUaF dy jMgjU aMg rfjpUq, mrhWty qF pihlF hI dWbfey jF tfAut bxfey jf cuWky sn. ksLmIr dy bRfhmxF qoN bfd mulk nUM ieslfm ‘c bdlxf bhuq sOKf sI. afiKr, aWj jo pfiksqfn bixaf hY jF ksLmIr df mWslf AuliJaf ipaf hY, ienHF ‘c kfbl kMDfr dy nhIN, blik AuhI muslmfn hn ijnHF dy pUrvj kdy ihMdU hoieaf krdy sn. pMzq vI jfxdy sn ik jykr hkUmq nfl koeI tWkr lY skdf hY qF Auh kyvl gurU drbfr hI hY. rfj md ‘c aMnI ‘qy jLulm dI ieMqhf qIk puWj cukI hkUmq dy inkl cuWky PLurmfn ‘c dKl df nqIjf kI ho skdf hY? afm bMdf vI smJ skdf hY. ieMnf hI nhIN pfqsLfh ny apxy pRvfr nUM qF KWqiraF ivWc DWk idWqf. apxy nON sfl dy ieklOqy bflk df XqIm honf vI mnjLUr kr ilaf. ieMnf vWzf KWqrf apxy Aupr lYky vI, sLrx afieaF dI bFh nhIN CWzI. Purmfieaf! hkUmq nUM kih dyvo, sfzy afgU, gurU qyg bhfdr hn jy Auh ieslfm kbUl kr lYx qF asIN sfry ibnF hIl-huWjq muslmfn ho jfvFgy’. pMzqF nUM sfh ‘c sfh afieaf.

PLirafd gurUdr qy hI ikAuN?- kuJ lyKkF df ieh ilKxf jF pRcfrnf ik ksLmIr dy bRfhmxF nUM afkfsLvfxI hoeI jF supnf afieaf ik gurUdr qy hI AunHF dI mdd ho skdI hY-kyvl pOrfxk gpOV hn. pihly jfmyN qoN hI EVF-kflF-mhfmfrIaF-kuWdrqI afPLqF smyN agr koeI kMm afAuNdf sI qF Auh gurU dr hI sI ikAuNik ieWQy jfq-vrx jF suWc-iBWt df koeI mWslf nhIN sI. pMjvy pfqsLfh dI idRVHqf BrI sLhfdq ny jLflm-jnUMnIaF dIaF jVHF ihlf idwqIaF sn. ajyhI mjLbUqI hor ikqy nhIN sI. CyvyN pfqsLfh ny iesy hkUmq nfl cfr jMgF lVIaF ‘qy cOhF ivWc hI Pqih pRfpq kIqI, ieh gl iksy qoN lukI-CupI nhIN sI. sWqvyN pfqsLfh rfhIN ijWqy hoey aOrMgjLyb dy rsqy ‘c apxIaF POjF lf ky, dfrfisLkor Aupr Ausdf hmlf nfkfm kr dyxf, CotI jyhI dWlyrI nhIN sI. ieh sB kuJ ienHF pMzqF dy sfhmxy sI.

pMjfb dI pRcfr PyrI- aOrMgjLyb hsnabdfl ‘c XUsPjhIaf nfl jMg ivWc ruWJf sI. ksLmIrI bRfhmxF vloN Auqr iPr Aus sMbMDI Ausdf aglf kdm, ieh sB pqf lgx vfsqy kfPLI smF lg skdf sI. pfqsLfh gurbfxI dy sWc rfhIN duKIaF drdmMdF, mjLlUmF df mnobl AuWcf krn leI pMjfb nUM cl pey. anykF sMgqF nfl sn. kIrqpur, nnhyVf qoN sYPLfbfd pujy. sYPLfbfd ‘c, gurUdr dy murId sYPalI pfs do ku mhIny ruky. AupRMq smfxy dy cODrI muhMmd bKsL ny bhuq bynqI kIqI ik pfqsLfh kuJ smF Aus kol vI itkx, pr AunHF sfhmxy qF sfry pfsy mWcI hoeI hf-hf kfr sI, ruky nhIN. ieiqhfs dI sMBfl nhIN hoeI; nhIN qF ieQoN ieh vI pqf lgdf hY ik anykF muslmfn afgU ‘qy afm muslmfn vI gurUdr dy murId sn. smfxy qoN kYQl, lfKn mfjrf, rohqk ‘qy iPr afgry puWjy. jgHf jgHf qy afp dI Xfd ‘c gurduafry kfiem hn. iDafn dyx dI gl hY ik pfqsLfh dI ieh pRcfr PyrI kyeI afm pRcfr PyrI nhIN sI blik hkUmq dy jLulmI hukmF ‘qy AusdIaF kfrvhIaF, ivcfrF df isWDf ivroD sI. ies ‘c qF AunHF lokF nUM sfQ iml irhf sI jo pUrI qrHF idWl hfr cuWky sn. inrblqf nUM ikWsmq df nfm dyky Aus nfl smJOqf kr cuWky sn. dUjy pfsy Auh jLflm dirMdy sn ijnHF kol hkUmq dI pUrI sLih, qfkq ‘qy vsIly vI sn.

sihmy lok afpxI bx cukI aflsI ibrqI kfrx, Bfrq ivc nvIN afeI qMmfkU dI Psl bIjx-pIx ‘qy GWt gihry KUhF df Kfrf pfxI pIx dy afdI huMdy jf rhy sn. gurdyv ny jgHf jgHf qy gurbfxI dy CWitaf nfl ‘nf zro ‘qy nf iksy nUM zrfvo’ df AupdysL idWqf. gurdyv ny smJfieaf ik zrn vflf kfier ‘qy zrfAux vflf jLflm huMdf hY. lokfeI nUM kyvl iek akflpurKu dy BYa ‘c jIAuxf isKfieaf. bRfhmx dy vr-srfpF-kropIaF dy pfKMz jfl ‘qy dyvI-dyvqf vfd qoN vI sucyq kIqf. sMgqF aqy AunHF dy dsvMD dI mdd nfl, gihry imWTy KUh Kudvfey. lokfeI ‘c sWc dI pihcfx pYdf kIqI. qMmfkU-sLrfb afid qoN vrijaf.

afgry qoN ihrfsq ‘c- hkUmq dy dirMidaF nUM ieh sB asih sI. AunHF nUM lokF ‘c afeI jfgRqI dI lihr, bgLfvq njLr af rhI sI. sMgqF vloN dsvMD dI Bytf-zfkU lutyiraF rfhIN luWt-Koh njLr af rhI sI. gMdgI dy kIiVaF nUM nvyN suaWC vfqfvrx ‘c AuT rhI KusLbU ‘qy bxdf jf irhf suaWC vfqfvrx cMgf nhIN sI lg irhf. aOrMgjLyb dy kMn Bry gey, ksLmIrI pMzqF df AuWqr vI hux qIk AuQoN dy gvrnr sLyr aPgn rfhIN Aus qIk puWj cuWkf sI. Aus hukm idWqf ik pfqsLfh nUM siqkfr sihq ihrfsq ‘c lYky AunHF nfl ivcfr-ivtFdrf kIqf jfvy. sMgqF dI bgLfvq qoN zrdy idWlI qoN 200 GoVsuafr POjI Byjky sfihbF nUM afgry qoN ihrfsq ‘c ilaf igaf. gurdyv ny sMgqF nUM vfps moV idWqf ‘qy ivcfr-ivtFdry vfsqy pMj anMn ivdvfn isWK BfeI mqIdfs, BfeI diealf, BfeI jYqf, BfeI guridWqf ‘qy BfeI AUdf jI nUM nfl lY ilaf.

sLfhI hukm aqy sLhfdq- idWlI ivKy ivcfr ivtFdiraF df dOr cilaf. sfihbF df pWK vjLndfr sI, gurdyv ny sfPL kr idWqf ik Auh ieslfm dy pRcfr ivruD nhIN hn. ieqrfjL hY qF kyvl hkUmq rfhIN jLulm, DWky, qlvfr ‘qy rWb dy bMidaF df KUn zol ky AunHF dy jWbrI Drm pRvrqn qy. nqIjf-hkUmq dy apxy hI Gr ivWc do DVy ho gey. KuWdf qrs muslmfn, sfihbF dy pWK nUM TIk dWs rhy sn. jnMUnIaF dI Gbrfht hor vWD geI. hsnabdfl qoN nvF PLurmfn mMgvfieaf igaf. gurdyv vfsqy hukm sI ‘jF qF mjLlUm ihMdUaF df sfQ CWz dyx aqy jykr pRcfr rfhIN hI iksy df Drm qWbdIl krnf hY qF ieslfm dy pRcfr dI bfgLzor apxy hWQ ivc lY lYx. jy dovyN glF mnjLUr nhIN qF sLhIdI vfsqy iqafr ho jfx" pfqsLfh ny mjLlUm ihMdUaF df sfQ CWzx qoN sfPL ienkfr kr idWqf aqy sLhfdq kbUl kr leI. ies Aupr aOrMgjLyb df hukm sI "gurdyv dy srIr dy tuWkVy tuWkVy krky idWlI dIaF dIvfrF qy sfry pfsy ltkf idWqy jfx. ieMnI dihsLq PYlfeI jfvy ik agoN vfsqy hkUmq dy kMm ‘c kyeI dKl nf dy sky.

aglf dOr lflcF-zrfivaF df sI, gurdyv rWqf Br nhIN zoly. ivcfr ivtFdry vfsqy ilaFdy pMjF isWKF nUM vI CuWtI dy idWqI geI ikAuNik Auh qF igRPqfr nhIN sn. pMjF ivWcoN BfeI mqIdfs ‘qy BfeI dieaflf jI sfihbF kol hI ruWk gey. BfeI guridWqf jI nUM gurgWdI sONpxf vfsqy dwsvyN nfnk pfs anMdpur Byj idWqf igaf. bfkI BfeI jYqf aqy BfeI AUdf jI agly pRogrfm dI iqafrI ivWc juWt gey.

sLhfdq qoN bfd gurdyv dy srIr vfsqy hkUmq df PYslf spWsLt sI. qsIhy dyx df dOr cflU hoieaf. aMdrvfr lMmy sUlF vfly qMg ipMjry ‘c bMd krky pfqsLfh df aMn pfxI bMd kr idWqf igaf. dIn duWKIaF dy msIhf, pRBu rMg ‘c azol rhy. sLhIdI AuprMq gurdyv dy srIr nUM kbjLy ‘c rKx vfsqy byaMq suriKaf pRbMD sn. vWD qoN vWD dihsLq pYdf krn vfsqy zoNzI ipWtvf ky byaMq BIV iekWTI kIqI geI. ies BIV ‘c gurU ky isWK vI sn, sMgqF, KuWdf qrs muslmfn aqy pRBU ipafr vfly sihmy hoey hmdrd vI sn pr doKI aqy qmfsLbIn vI GWt nhIN sn.

pfqsLfh dI sLhIdI qoN pihlF nfl ruky isWK BfeI mqIdfs jI nUM afry nfl doPfV kr idWqf, BfeI dieaflf jI nUM aWj vfly anFpUrnf hotl dy sQfn qy AubldI dyg ‘c Aubfilaf igaf. iesy sLhfdq vfsqy apxy afp nUM pysL krn afey iek hor isWK, BfeI mqIdfs dy Coty Brfqf sqIdfs nUM rUeI ‘c lpyt ky aWg lfky sLhId kIqf igaf. rfj mWd dy aMinaF dy ieh iBaMkr jLulmI kfry vI gurdyv nUM apxy insLfny qoN rWqI Br ihlfx ivc vI asmrQ sn. aMq XfrF nvMbr sMn 1675 idn dy XfrHF vjy, pfqsLfh nUM idWlI dy cFdnI cONk ivKy qlvfr dy vfr nfl sLhId kr idWqf igaf. ieQy gurduafrf sIs gMj sfihb idWlI mOjUd hY. ies sLhfdq ny, hkUmq dI jLulmI qlvfr nUMN ieMnf KUMzf kr idWqf ik ihMdUaF nUM Kqm krn vflI srkfrI pfilsI ‘qy PLurmfn AuQy hI Dry Drfey rih gey. ieiqhfs guafh hY ik iehI sLhfdq aMq jLulmI rfj dy Kfqmy df kfrx vI bxI.

isWKF dI lf-imsfl bhfdurI ‘qy hkUmq nUM ijLWlq- gurU ky bhfdur, dUrdrsLI ‘qy smrpq isWKF ny asMBv nUM sMBv kr idKfieaf. Aus smyN cFdnI cONk ‘c aWj vflI pWkI sVk nhIN sI. ieWkTI hoeI bysLumfr BIV ivWc iksy Xojxf bWD qrIky, BWgdV pYdf kr idWqI geI, ijsqoN byaMq DUl-imwtI AuWzI qy dirMidaF dy sfry suriKaf pRbMD imWtI ‘c iml gey. isWK sUrimaF ny pfqsLfh df DWV ‘qy sIs dovyN hI apxI sMBfl ‘c lY ley. sIs lYky qF BfeI jYqf jI anMdpur sfihb jf puWjy ijWQy dsmysL jI ny Ausdf siqkfr sihq sskfr kIqf. Aus sQfn qy vI gurduafrf sIs gMj, anMdpur sfihb kfiem hY. dsmysL jI ny BfeI jYqf jI nUM apxI CfqI nfl lfky ‘rMgryty gurU ky byty’ dy iKqfb nfl invfijaf. BfeI lWKI sLfh vxjfrf, jo Aus smyN srkfrI nOkrI ‘c sI, lfl ikly vloN ilaFdy apxy rUeI-kleI vfly gWizaF ‘c, DWV nUM Cupfky apxy ipMz rukfb lY igaf aqy apxy gRih nUM sfmfn smyq agnI Byt krky pfqsLfh dy DWV df sskfr kr idwqf. apxy hI Gr nUM aWg iesqrHF lfeI qFik iksy nUM sLWk vI nf ho sky.

ieh GWtnf iek pfsy bhfdur isWKF ‘qy sMgqF dy gurUdr nfl aQfh ipafr aqy BfrI ijWq dI imsfl hY. iesdy nfl hI isWKF dI vWDIaf rxnIqI df vWzf sbUq vI hY. dUjy pfsy jLflm, dirMdf, jnUMnI hkUmq dy mUMh qy ieh bVI BfrI kflK BrI cWpq ‘qy dunIaF Br ‘c Aus vfsqy BfrI ijLWlq vI sI.

koeI nf inWqiraf?- kuJ ilKfrIaF df ieh ilKdy jF pRcfrdy jfxf ik Aus smyN idWlI ‘coN koeI isWK nf inWqiraf. iesy krky dsmysL jI ny isWKF nUM kysfDfrI rihx df hukm kIqf qfik ‘isWK’ lWKF ivWcoN vI pihcfixaf jf sky. ieh gwl Ausy qrHF hY ijvyN ik isWKI dy doKI pRcfrdy hn "iswKF df kysfDfrI hoxf kyvl smyN dI loV sI ‘qy hux iesdI loV nhIN" kyvl lPjF dI hI adlf-bdlI hY. sWcfeI ieh hY ik kOm pihly jfmy qoN hI pUrI qrHF kysfDfrI, kMGfDfrI ‘qy kiChrfDfrI sI. CyvyN jfmyN qoN kOm sLsqRDfrI vI ho geI. ies vyrvy vfsqy gurmWq pfT nM: 63 ivsfKI sMn 1469’ aqy gurmWq pfT nM: 75 dsmysL ipqf aqy ieiqhfr ivc rWl gWZ’ pVHo ‘qy pRcfr ihWq sMgqF ivc vMzo jI. isWKF dy Cupx df qF suafl hI pYdf nhIN sI huMdf aqy nf hI iesdI koeI loV hI sI. sLhfdq df hukm qF kyvl pfqsLfh vfsqy sI, nfl afey pMj isWKF vfsqy vI nhIN sI. gurdyv qoN pihlF iqMn isWKF dI sLfhdq vI pMQ df afpxf inrxf sI. srkfrI irkfrzF ‘c qF AunHF dI igRPqfrI vI nhIN sI. iesdf vWzf sbUq gurdyv rfhIN nfl afey iqMn isWKF df vfps cly jfxf aqy BfeI sqIdfs df bfhroN afky sLhIdF ‘c sLfml hoxf hY. idWlI qF pihly jfmy qoN hI isWKF df gVH sI.

idWlI ‘c hnyrI-qUPLfn?- iek hor gpOV. ieh pRcfrnf ik sLhfdq smyN bVf BfrI bVf BfrI hnyrI-quPfn afieaf. hkUmq dy sfry suriKaf pRbMD AuWKV gey . kyvl pOrfxk gpOV ‘qy bRfhmxI ivcfr hn. nvMbr dy mhIny idWlI ‘c kdy hnyrIaF clIaF hI nhIN. eyho jhIaF GfVqF kyvl isWKI isWdk nUM smJy ibnF hn. kI iesdf ieh mqlb ilaf jfvy ik jykr Aus smyN hnyrI-quPfn nf afAuNdf qF hkUmq ny poRgrfm anusfr gurdyv dy srIr dI byadbI vI kr dyxI sI. sfnUM isWKF dI bhfdurI vflI ies lf-imsfl GWtnf vl iDafn dyx dI loV hY.

do qoN iqMn vfly gpOV?- kuJ ieho jhIaF khfxIaF vI pRclq hn ik gurdyv ny kys hry krdy afiKaf ‘aOrMgjLyb qUM do qoN ieWk kOm bnfAuxI cfhuMdf hY pr mYN qF do qo iqMn dyK irhf hF’. iesyqrHF dI gl aWg ‘c lfl imrcf suWtx dI vI pRclq hY. sWcfeI ieh hY iek qF aOrMgjLyb AudoN idWlI ‘c hY hI nhIN sI. dUjf- pihly pfqsLfh qoN hI isWK kOm dI apxI iBMnqf ‘qy kysfDfrI srUp pRgt ho cuky sn. pihly jfmyN smyN hI jMjU pfAux qoN ienkfr krky bRfhmx vflI ihMdU rihxI df iqafg kIqf jf cuWkf sI. iesyqrHF ajyhI iek hor khfxI-ipMjry ‘coN rojLfnf iksy isWK dy Gr pRsLfid CWkx jfxf, gurdyv dI mhfn sLhfdq nUM nf smJx dy quWl hY .

ihMd dI nhIN blik ‘Drm dI cfdr’- ijnHF mjLlUm ihMdUaF dI Kfiqr gurdyv ny afp kfiql kol phuMcky AultI gMgf bhfeI "qy qsIhy BrI sLhIdI idWqI; Aus smyN AunHF ihMdUaF dy Dur ihrdy qoN ieh sLbd afp-muhfry inkly ‘gurU qyg bhfdur- ihMd dI cfdr’. sfrI mfnvqf aqy mjLlUmF dI rfKI krn vfly ‘Drm dI cfdr’ gurdyv vfsqy ieh lPLj bhuq inguxf ‘qy Cytf hY pr ihMdUaF dy Dur aMdroN sWiqkfr sihq inkly ieh lPLjL, kOm ny moVy nhIN. sWcfeI ieh hY jyykr ieh jLulm Aus vWkq muslmfnF jF iksy hor Aupr ho irhf huMdf qF gurdyv AunHF dI bFh pWkVdy. ieh PLrjL qF ihMdUaF df hY jykr Auh ies iehsfn dI kImq pf skx.

vYrfgmeI bfxI?- nfvyN pfqsLfh dI bfxI nUM Aucycy vYrfgmeI Bfv dunIaF qoN Audfs ‘qy ivrWkq mn qoN inklI aqy Gr bfhr iqafg ky vYrfgI bnx vflI bfxI pRcfrnf, iek hor vWzI BuWl ‘qy nfsmJI hY. ijs mnuWK dI bfxI nfl sWcI sFJ hY, AusnUM nfvyN pfqsLfh dI bfxI rcnf ivWcoN ajyhf lysL mfqr pRBfv vI nhIN imlygf. ies pRcfr df muWK kfrx sLfied Aus smyN dy pRclq sLbd ‘Bory’ qoN iksy bRfhmxI qWp sfDnf vfsqy guWPf numf BOry dy arQ df lY lYxf ho skdf hY, vyrvf af cuWkf hY. vWkq df sB qoN vWzf mslf inWrbl ‘qy idl hfr cuWky mjLlUm ihMdUaF nUM ‘moh mfieaf ivcoN ‘qy bRfhmxI krmkFzF dy jUly ‘coN kWZ ky ieWk pRBU nfl joVxf ‘qy AunHF nUM blsLflI bnfAuxf sI. bfxI ivWclf ieh pWK qF pihly jfmyN qoN hI pRbl hY. hF!AuWqr-pUrb dy ruJyvyN vWD hox krky nfvyN mhly dI bfxI ‘c ihMdI sLbdfvlI aqy gj, dropdI, ajfml, gixkf afid dIaF imsflF vDyry hn qfik Auh lok sihjy hI bfxI dy sWc nUM smJky iesdf pUrf lfB AuTf skx.

vWzf pRcfr dOrf- gurU nfnk pfqsLfh qoN bfd, sB qoN vWzf pRcfr dOrf nfvyN pfqsLfh dy ihWsy hI aieaf hY. ieh dOrf ieMny kTn hflfq ivc sI ik iesnUM koeI gurU nfnk gWdI df vfirs, mrd sUrmF-mjLlUmF duKIaF df msIhf hI inBf skdf sI, afm mnuWK nhIN. AuMJ qIjy pfqsLfh df pRcfr dOrf vI bhuq vWzf dOrf sI.

blu CutikE bMDn pry?- slok mhlf 9 dy slok nM: 53 qoN 56 dy cfr slokF kYd smyN nfvyN pfqsLfh rfhIN apxI Audfs avsQf ‘c ilKy pRcfrnf jF iPr dsmysL jI df iemiqhfn lYx vfsqy slok nM: 53 ‘qy 55 nUM ilKy dsnf- aqy iPLr iesdy nfl hI slok nM:54 ‘qy 56 nUM dsmysL jI vloN AunHF dy AuWqr pRcfrnf-gurbfxI isDFq aqy arQF bfry pUrn nfsmJI hY. pihlI gWl ik sRI gurU gRMQ sfihb jI ivWc dsmysL jI dI iek pMkqI vI drj nhIN. iPr jykr ieh dovyN slok dsmysL jI rcq sn jo ajy guru pWd nUM pRfpq vI nhIN sn hoey qF ieh gurbfxI df ihWsf ikvyN bx gey aqy ienHF slokF ivWc ‘nfnk’ pd ikvyN drj ho igaf?

sfnUM gur ieiqhfs aqy isWK ieiqhfs bfry bhuq sucyq hoky clx dI loV hY. nfvyN pfqsLfh dy jIvn sMbMDI hor vyrvy vfsqy iesy klm qoN "gurm~q syDW-nOvyN pwqSwh dy jIvn ivcoN" Aqy "nwvyN pwqSwh dI ShIdI iknHW vfsqy ‘qy ikAuN’ krmvfr gurmWq pfT nM 98 aqy 27 afp pVHy aqy gurmWq pRsfr ihWq sMgqF ivc vMzo jI qfik asIN rlky scfeI nUM smJ skIey. 051s83.04s050

Including this Gurmat Lesson No 51

lfsfnI msIhf - mrd sUrmf-nfvyN pfqsLfh sfihb sRI gurU qyg bhfdur jI

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.