.

‘dyhu isLvf br moih iehY’

srvjIq isMG

afid, apfr, alyK, anMq, akfl, ijs ny isLv-sLkqI, cfr vyd, rjo-qmo sqo iqMn gux pYdf kIqy hn; ijs ny idn-rfq, sUrj, cMdRmf vrgy dIpk bxfey hn, pMj qwqF df pRkfsL kr ky sfrI isRsLtI dI rcnf kIqI hY. jo dyviqaF aqy dYNqF nMU afps ivc lVfAudF hY qy afp bYTf qmfsLf dyK irhf hY.(1) jy qyrI ikRpf hovy qF mY durgf dI kQf dI rcnf krF, ijs dI joiq jgq ivc jgmgf rhI hY. (3) Auh hI ivsLxU dI sLkqI lwCmI aqy isLv dI sLkqI pfrbqI aqyy ijs df nF cMizkf hY. (5) ivsLxU sON irhf sI, Aus dI nfBI qoN kml-Pul pYdf hoieaf aqy Aus ivco ivsLv df krqf bRhmf pYdf hoieaf, ijs dy kMnF dI mYl qo mDu aqy kYtB nf dy do dYq pYdf hoey (8), dYqF ny afpxy srIr eyny vDf leyy ky AunHF nMU pYdf krn vflf bRhmf hI BY-BIq hoik jgmfqf (durgf) dy crnf ivc jf hfjr hoieaf. (9) Ausy vyly cMzI dI awK KLulI, ivsLxU jfigaf qy XuD dI iqafrI arMB idqI. (10) ivsLxU aqy dYNqF ivc pMj hfLjLr sfl XuwD hoieaf pr koeI iDr vI hfr mMnx nMU iqafr nhI hoeI. aKIr dYNqF ny ivsLxU dI dlyrI dyK ky ikhf ky koeI vr mMg lY qF ivsLxU ny ikhf ky mYnMU afpxy isr dy idAu, dYNqF ny hF kr idwqI qy ivsLxU ny dovf dy isr kwt ley. (10) dyviqaF dy rfj dI sQfpnf kIqI qy ivsLxU bYkuMT nMU cly igaF. (12) ieQy sRI mfrkMzy purfn dy sRI cMzI cirqR Aukiq iblfs dy ‘mDu kYtB dy mfry jfx vfly’ pihly aiDafie dI smfpqI hY.

hux iek hor dYNq, ‘mihKfsur’(Joty dI sLkl vflf) pYdf hoieaf. (ikvy pYdf hoieaf?) ijs ny sfry sMsfr nMU hI ijwq ilaf. dyv sYnf dy toty-toty kr idwqy, klvqu vFgU cIr idwqf. (15) hux ieMdr kRoDvfn hoik dYNq qy hmlf krdf hY. awgo mihKfsur ny vI ajyhf XuwD kIqf ik sUrj afpxf rsqf hI Bul igaf. (18) dyvqy zrdy hI Bwj gey. hux suarg qy dYNq df kbjf hY. (21) dyvqy cMzI dy jf hfjLr hoey, cMzI sLyr qy svfr ho mYdfn ivc af hfjr hoeI, awgo dYNq vI 45 pdm cqurMgxI sYnf smyq aF hfjLr hoieaF, dyvI sMK vjf ky vYrI dy dwl qy jf peI aqyy ieko dbky nfl hI vYrI dI awDI POj nMU Kqm kr idwqF . POj Bwj ky dYq kol puhc geI qy jF ky dwisaf ky sfzI 20 pdm sYnf Kqm ho geI hY ijs nMU sux ky mihKfsur buhq hI kRoDq ho igaf Aus ny sYnf nMU hukm idwqf ky jf ky dyvI nMU Gyr lvo. (39) sYnf ny afpxy suafmI df hukm mMinaf pr dyvI ny qIrF nfl vYrI dI POj nMU ivMn idwqf. DrqI qy KUn hI KUn sI, ievy lgdf sI ijvy ivDfqd ny awTvf smudr Auygl idwqf hovy. (40) bhuq hI iBafnk idRsL hY isLvjI df iDafn vI BMg ho igaf. iekwlI dyvI ny sfrI dYq sYnf (45000000000000000) df Kfqmf kr idwqf. hux mihKfsur afp mYdfn ivc af hfjLr hoieaf. (45) ijAu hI dYNq ny iBafnk irC vFg Bbk mfrI qF dyvI ny mugdr nMU ies qrF dYq dy mfiraf ijvy hnUmfn ny phfV rfvx dI CfqI ivc mfiraf sI. (46) dyvI ny ajyhy vfr kIqy ky prbqF ijMny vwzy hfQI jwKmI hoky khfr rhy sn. cMzI mYdfn ivc ievy Gum rhI sI ijvy bwdÜF ivc ibjlI Gum rhI hovy. dyvI ny ajyhf cwkr Cwizaf ijs ny vYrI df sIs DwV qo alwg kr idwqf Aus dy lhU dI Dfr akfsL vwl ieAu cwlI ijvy prsLurfm ny sUrj nMU jlFjlI idwqI hovy. (49) jgq mfqf (cMzI) dy pRqfp nfl dyviqaF df sMkt nsLt ho igaf. dyvI ny ieMdr nMU rfj iqlk idwqf aqy dysL-dysLFqr dy rfjy Aus dy crnI pfey aqy afp alop ho ky AuQy jf pRgt hoeI ijQy isLv bYTf sI. (52)

‘ mihKfsur bD vfly’ dUjy aiDafie dI smfpqI hY.

dyvqy afpxI ijq dy jsLn mnf hI rhy sn ky suMB aqy insuMb nfm dy dYq pYdf ho gey aqy ieMdr qy cVfeI kr idwqI. dYq POj vlo AuzfeI DUV ny sUrj nMU Zwk ilaf, DrqI kMb geI, ieMdr lok sihm igaf aqy sumyr prbq ihl igaf. (59) dyviqaf ny iekwTy hoky XuWD df Aupf kIqf qy mYdfn ivc af pujy. dyv sYnf nMU dyKdy hI dYq sYnf ipwpl dy pwiqaF vFgU kMbx lwg peI. hfQI drKqF vFg, GoVy PlF vFg, rQ PulF vFg aqy ipafdy klIaF vFg ihlx lwg pey. (68) ieDroN ieMdr ny cVfeI kIqI qy AuDroN suMB rx-BUmI ivc af jMimaf. cfro pfsy mfro-mfr mwc geI. dovy pfsy XoiDaF dIaF CfqIaF qIrF nfl ibnIaF geIaF. suMB nMU lwgy qIr vyK ky Aus dI sYnf ny ajyhf hwlf boilaf ky dyv sYnf nMU BfjVf pY geIaF. hux ieMdr dy rfj Bfg qy dYNqF df kbjF hY. dYNqF ny kubyr qoN Éjfnf lut ilaf, sLysL nfg qo mxIaF Koh leIaF, sUrj, cMdRmf aqy gxysL afid nMU Bjf idwqf aqy iqNno lok afpxy kbjy ivc kr ley. (71) ieMdr, sUrj qy cMdRmf afid dyvqy kYlfsL prbq dIaF kMdrfvF ivc jf luky. (73) jdo ieh sUcnf cMzI (isLvf) nMU imlI qF Auh buhq hI kRoDq hoeI, Auh hwQ ivc qlvfr PV ky ajyhI grjI ky sLysL nfg dy isr qy itkI DrqI kMb geI, sumyr prbq ihl igaf, bRhmf sUrj, kubyr afid zr gey aqy ivsLxU dI CfqI DVkx lwg peI. (75) ieQy lyKk ny dyvI dI sudrqf df ajyhf sLbd icwqr pysL kIqf hY ijhVf ky vfirs vI nhI sI kr sikaf. dyvI sumyr prbq qy afsx lgfeI bYTI nMU iek dYq (insuMB) ny dyiKaf qF Aus ny dyvI nMU bynqI kIqI ky mY Aus rfjy suMB df BFeI hf ijs df iqMnF lokF qy kbjf hY qUM Aus nMU vr lY .(83) dYq dI gwl sux ky dyvI ny ikhf ky hy murK dYNq mY XuWD kIqy ibnf Aus nMU nhI vrFgI. dYq ibjlI dI gqI nfl suMB kol pujf qy dyvI dI sudMrqf dy nfl-nfl Aus dI sLrq vI dwsI. rfjy ny iksy isafxy dUq nMU Byjx bfry soicaf qf sBf ivc bYTy DUmRlocn ny ikhf, "mY jfvFgf" mY Aus nMU gwlf nfl hI Puslf ky lY afvFgf nhI qF kysF qo pkV ky lY afvFgf jy kRoD krygI qF XuwD krfgf, mY iewk PUk nfl hI sumyr prbq nMU Auzf dyvFgf. (92) DUmRlocn ny dyvI nMU jf llkfiraf, hy dyvI jf qF rfjy suMB nMU vr lY jF iPr XuwD leI iqafr ho jf. dYvI qF pihlf hI iqafr bYTI sI bhuq hI iBafnk XuwD hoeaf, dyvI ny gdf nfl aYsf vfr kIqf ky DUmRlocn cIKL AuiTaf aqy dYNq dl ivc BfjVF pY geIaF. cMzI ny qlvfr dy vfr nfl dYNq df isr kwt idwqf jo dYq purI ivc jf izigaf. (99)DUmRlocn bD’ nF df qIjy aiDafie dI smfpqI hY.

jdo sfrI sYnf Kqm ho geI qF isrP iek dYq hI bfkI bicaf sI ijs nMU dyvI ny jfx buJ ky bcfieaf sI, ny suBM nMU jf Kbr kIqI. rfjy ny buhq hI kRoD kIqf qy cMz aqy muMz nF dy dYqNF nMU hukm kIqf ik cMzI nMU bMnH ilafE jF mfr idE. (107) dYNqF ny afpxI sRysLt cqurMgnI sYnf lYik cMzI qy cVfeI kIqI . jdo durgf ny ieh sLor suixaf qf Auh syLr qy svfr hoky vYrI dl qy ieAu JwptI ijvy kUjF qy bfj. cMzI dI kmfno inkly qIr iewk qoN ds, ds qoN sO aqy sO qoN hjLfr dI igxqI ivc vDdy hoey dYqF df nfsL kr rhy sn. muzM ny qlvfr nfl aYsf vfr kIqf ky dyvI dy KUn dIaF qqIrIaF cwl peIaF. pr dyvI dy moVvy vfr nfl muzM df sIs DV nflo vwK ho ik DrqI qy ieMj izigaf ijvy vyl nflo Ntut ky kwdU . (114) dYNq sYnf ivc hfhfkfr mwc geI, dyvI ny ihmMq krky cMz nMU vI Gyr ilaf qy brCI dy ieko vfr nfl hI dYNq df isr DV qo ievy vwK kr idwqf ijvy qRYsLUl nfl isLv ny gxysL df isr DV qo vwK kIqf sI. (116) ‘cMz muMz bD vfly’ cOQy aiDafie dI smfpqI hY.

qVpdy hoey kroVF Gfiel dYqF ny jf ky suMB awgy pukfr kIqI, suxdy sfr hI rfjy ny rkqbIj nMU sYnF dy ky dyvI nMU Kqm krn leI Byijaf. (126) jdo cMzI nMU ieh KLbr imlI qF Auh vI mYdfn ivc af hfjr hoeI. pRcMz cMzI nMU afANdf vyK ky rkqbIj buhq pRsMn hoieaf. buhq iBafnk XuwD hoieaf. XoiDaF dy qIr vYrIaF dy srIrF nMU cIr rhy hn. cMzI dy sLrIr qy lwgy jLKLmF ivco KUn dIaF ndIaF vg rhIaF hn. (131) kroD ivc afeI cMzI ny vYrIaF df ajyhf nfsL kIqf mfno hnUMmfn ny lMkf dy iklHy nMU awg nfl sfV idwqf hovy. vYrIaF df sfrf KUn pI ilaf ijvy agsq irsLI ny smuMdr nMU pI ilaf sI. (133) rkqbIj ny afpxI POjL nMU hwlfsLyrI idwqI . dYNq sYnf ny cMzI qy Pyr hmlf kIqf buhq hI iBafnk idRsL hY. cMzI ny bwdl vFg gwj ky qIrF dI vrKf kIqI . lhU dIaF ndIaF vwg peIaF. cMzI dy qIr ieAu sn ijvy sUrj dIaF ikrnF. aKIr ivc rkqbIj qy cMzI df mukfblf hoieaf. dyvI ny dYNq nMU ieko qIr nfl ievyN mUriCq kr idwqf ijvyN Brq ny prbq smyq hnMUmfn nMU DrqI qy swuitaf sI. (155) dYq iPr AuiTaf, Aus ny qlvfr dy vfr nfl sLyr nMU jLKmI kr idwqf. kRoDvfn hoeI cMzI ny vYrI dl nMU ies qrfH imD idwqf ijvy qylI iqlF qoN qyl kwZdf hY. rkqbIj dy KUn dy iCitaF qo hI hor rkqbIj pYdf ho rhy hn buhq hI iBafnk idRsL hY XuwD df sLor sux ky dyviqaF df iDafn BMg ho igaf . cMzI dI koeI pysL nhI jfdI. dYq lgfqfr pYdf hoeI jf rhy hn. aKIr cMzI ny afpxy mwQy ivcoN iek lft kwZI ijs qo kflI pRgt hoeI. kflI ny ajyhI iklkfrI mfrI, sumyr prbq ihl igaf, dyv ngrI sihm geI, DrqI kMb geI, dsF idsLvF ivc prbq Bwjx lwgy, bRhmf BYBIq hY. hux cMzI ny kflI nfl iml ky ivcfr kIqI ky mY dYqF nMU mfrfgI qy qMU AunHf df KUn pINdI jf. bhuq hI zrfvxf idRsL hY. aKIr rkqbIj DrqI qy izg ipaf cMzI ny Aus nMU cIr idwqf aqy kflI ny Aus df KUn nMU pI ilaf. (172) ‘rkqbIj vD’ vfly pMjvy aiDafie dI smfpqI hY.

 

bcy-Kucy dYNqF ny suMB nMU jf dwisaf ky ikvy cMzI aqy kflI ny iml ky rkqbIj nMU mfiraf. ieh suxdy hI rfjy ny kRoDq ho ky sYnf nMU cVfeI krn df hukm idwqf. suMB aqy insuMB ny sumyr prbq nMu Gyrf pf ilaf. jdo ieh ibVk cMzI nMU hoeI qF Auh vI kflI smyq mYdfn ivc hf hfjLr hoeI. kflI ny KVg aqy cMzI ny DnusL lY ky dYqF qy hmlf kr idwqf. axigxq dYNqF nMU kflI ijAudy hI cwb geI. cMzI ny vYrIaF dy sIs DV qo alwg kr idwqy . AuQy lhU df smuMdr bx igaf. dYq mYdfn ivco Bjxy sLurU ho gey. buhq hI iBafnk idRsL hY. hux ivsLxU ny sfrIaF dyv-sLkqIaF nMU vI cMzI dI shfieqf leI mYdfn ivc Byj idwqf. dUjy pfsy suMB ny insuMB nMU hukm idwqf qyy Auh afpxI sYnf nMU lY ky awgy viDaf. pr cMzI awgy Aus dI koeI pysL nhI geI. kflI qy cMzI ny insuMB dI cqurMgxI sYnf nMU Kqm kr idwqf . (190) hux insuMB cMzI dy sfhmxy af zwitaf. cMzI ny aYsf bfx dYq dy mfiraf jo Aus dy muK ivc jf Dwisaf qy dYq df bhuq sfrf KUn DrqI qy af ipaf mfno akfsL ivc sUrj ny lhU dI vwzI AultI kIqI hovy. (192) dyvI ny sFg nfl dYNq dy mwQy qy aYsf vfr kIqf jo AUs dy loh top nMU cIrdf hoieaf awgy lwG igaf. inMsuB ny Ausy sFg nMU afpxy mwQy ivco kwZ ky dyvI dy mfiraf jo dyvI dy mMUh ivc Dws igaf. hux dyvI ny hwQ ivc cwkr lYky vYrI qy hmlf kIqf . jo-jo vI sfhmxy afieaf Aus nMU cIr idwqf. cMzI ny ikRpfn nfl blvfn dYNq dy isr qyy aYsf vfr kIqf jo Aus dy loh top nMU cIrdI hoeI GoVy dy plfxy smyq GoVy nMU cIrdI hoeI DrqI ivc Dws geI. bVf iBafnk smf hY . aMq cMzI ny insuMb dy isr qy qlvfr df vfr kIqf qy Aus dy srIr nMU ievy do PfV kr idwqf ijvy sfbx bxfAux vflf lohy dI qfr nfl sfbx dy do toty krdf hY. (202) ‘insLUMB bD’ vfly CyvNy aiDafie dI smfpqI hY.

iewk dYNq ny jf ky suMB nMU Kbr idwqI ik qyry Brf nMU dyvI ny mfr idwqf hY. kRoDq suMB afpxI sYnF nfl mYdfn ivc af zitaf. afpxy Brf df DV vyK ky duKI hoey dYNq dy hukm qy dYNq sYnF ny dyvI nMU cONhF pfisaF qo Gyr ilaf. (207) Gyrf vyK ky cMzI ny kflI nMU iesLfrf kIqf qy XuwD sLurU ho igaf. kflI ny ikqny hI mfr idwqy , ikqny dYNq ijAudy hI cwb ley, hfQIaF nMU hwQF dy nhuMaF nfl cIr idwqf. ieh idRsL vyK ky ieMdr buhq hI pRsMn hoieaf. hux suBM afp awgy hoieaf aqy dUjy pfisAu cMzI vI sLyr qy svfr hoky mYdfn ivc af hfjLr hoeI. buhq hI iBafnk smf hY. cfr sO koh dy mYdfn ivc dYNq ievy iKlry pey hn ijvy pqJV ivc drKqF dy suky pwqy. (212) cMzI ny kRoD nfl ktfr df aYsf vfr kIqf jo suBM dI CfqI ivc Dws geI. dYNq dy lhU nfl jogxF rwj geIaF . lhU qy imJ dy icwkV ivc isLv nwc irhf hY. cMzI ny suBM nMU afpxy hwQ nfl ies qrF cuk ilaf ijvy ikRsLn ny govrDn prbq cuikaf sI. (219) cMzI dy hwQo iKsk ky suBM akfsL nMU clf igaf aqy cMzI vI Aus dy ipCy hI akfsL nMU cwl peI . hux XuWD df mYdfn akfsL-mMzl hY. ieMnHF iBafnk XuwD hieaf jo kdy pihlf nhI sI hoieaf. sUrj, cMdRmf, qfry aqy ieMdr smyq sfry dYvqy XuWD nMU vyK rhy hn. cMzI ny qlvfr nfl dYNq dy isr qy aYsf vfr kIqf ky afry dI qrHf cIr ky dYNq dy do PfV krky DrqI qy suwt idwqf. (221) ‘suBM-vD’nF vfly swqvy aiDafie dI smfpqI hY.

sfry dyviqaF ny iekwqr ho ky cMzI dy mwQy qy iqlk lfieaf. dyv iesqrIaF ny cMzI dI afrqI kIqI. cMzI ny ieMdr nMU rfj iqlk idwqf aqy sUrj qy cMd nMU akfsL ivc sQfpq kIqf. dusLt dYqF nMU ijqx vflI cMzI qyrI jY hovy. (230)

dyh isvf bru moih iehY suB krmn qy kbhUM n tro.

n zro air so jb jfie lro inscY kir apunI jIq kro.

aru isK hO afpny hI mn ko ieh lflc hAu gun qAu Aucro.

jb afv kI aAuD indfn bnY aiq hI rn mY qb jUJ mro.(231)

cMzI-cirqR kivqf rOdr-rs ivc ilKI hY. ‘sqseI’ dI ieh pUrI kQf vrixq hY. ijs mnorQ leI koeI ies nMU pVHygf dyvI AuhI vr pRdfn krygI. (232) mY ‘sqseI’ (durgf spqsLqI) gRMQ dI rcnf kIqI hY ijs dy smfn hor koeI gRMQ nhI hY. hy cMizkf! ijs mnorQ leI kvI ny ieh kQf khI hY , Aus df AhI mnorQ pUrf kro. (233)

ieQy sRI mfrkMzy purfx dy sRI cMzI cirqR Auikq iblfs pRsMg dy ‘dyv surys sihq jY jY kfrf’ awTvF aiDafie smfpq hY.

iswK pfrlImYNt dI aMiqRk kmytI dI mIitMg bIbI jgIr kOr dI pRDfngI hyT gurU arjn dyv invfs qrn qfrn ivKy ho rhI sI ipCy bYnr Aupr iliKaf hoieaf sI

dyh isLvf br moih iehY suB krmn qy kbhUM n tro.

‘sRI gUru goibMd isMG jI’

pMQ drdIE! jrf soco. kI iksy sfkq mqIey dI rcnf ‘c cfr pMgqIaF nUM lYik, ies nMU sLbd kihxf, ies df komI qrfny vjo gfien krnf jF gurU goibMd isMG jI dy pivwqr nfm nfl joVnf sfnMU soBf idMdf hY?.




.