.

'ijAu jorU isrnfvxI'

1- sMKyp ipCokV-jnmq siqgurU nfnk sfihb jI dy inafry igafn df vYrI (AudfsI inrmlf rUp) ibpR (lwg Bwg 1718) qoN iswKF df Drm-afgU af bixaf, qy mhMq rUp ies ivdvfn pujfrI vfd ny-(1)-"guir kihaf sf kfr kmfvhu ] sbdu cIinÙ shj Gir afvhu ]"{832}-gurU PLurmfn vwl ipwT krky, -(2)-gurmiq dy vYrIaF dI ilKq 'guriblfs pfqsLfhI 6' dy aDfr qy kyNdrI asQfn hirmMdr sfihb aMimRqsr dI 'krm mrXfdf' ajyhI bxf leI ijs ny BfvyN sUKLsLm rUp ivc hI shI, pr guriswKF dy mn ivc hAumY bxfeI hI rwKxI sI, gurU vfk-"krm krq bDy ahMmyv ]{324}-(3)-"hAumY nfvY nfil ivroDu hY duie n vsih iek Tfie ]"aCoply hI prmfqmf qoN dUrI aqy ivkfrF nfl nyVqf bxdI rihMdI hY.-(4)-gurmiq ivroDI Aus sfrI krm-mrXfdf nUM kilafxkfrI aqy mn-iewCIaF murfdF pUrIaF krdI hox df Brm pwkf kr idwqf.-(5)-ivqkry krdy rihx dI pRyrnf kyNdr qoN hI imldI rihx leI pujfrI vfd ny afsf kI vfr dI 17vIN pAuVI dy slok ivcly ienHF gurU bcnF-"ijAu jorU isrnfvxI afvY vfro vfr "] dy mnmqI arQF dI vrqoN nfl guriswK bIbIaF nUM afAuNdI mfhvfrI rUp kiQq apivqRqf qoN iBwtV GosLq krky (ijvy mfhvfrI afAuxI rwbI hukm nhIN sgoN bIbIaF dI afpxI Bwul hovy ?) sRI hirmMdr jI dy PLrsL df iesLnfn qy inq nvyN vsqR pihnfAux dI, kIrqn dI, pfvn gurU srUp nUM koTf sfihb qo hirmMdr sfihb ivKy vfps ilafAux dI aQvf aMimRq sMcfr afid syvf ivc Bfg lYx qoN rok idwqf. cOhI pfsIN drF vfly hirmMdr sfihb qoN vI ainaF Bry ivqkrf-AuqsLfh dy pUrny ?

2- aKLbfrI KLbrF qoN ieh jfx ky hYrfnI hoeI ik syvf krn qy rokF lfAux qoN pYdf hoeI bycYnI vflf gMBIr mslf ivdvfnF dI kmytI dy hvfly kIqf jf irhf hY bhuqf hYrfnI jnk nhIN hY. sMn 1718 qoN sRI guurU gRMQ sfihb dy QF sBkuJ afp hI bx bYTx leI Xqn sLIl pujfrIaF ny qF anUpm siqgurU gRMQ sfihb jI dy huMidaF gurmiq bfry PLqvf lYx leI ivdvfnf dI kmytI (rfhIN apxI mn mfnI krn dI mrXfdf nUM hI gurmiq bnfAux leI ivdvfnf dI kmytI) bxfAuxI hI sI. pr mfnXog ivdvfn gurmuiK swjxf vloN ieAuN kih ky-"jd dsLmysL jI dy smy qwk gurmiq pRqI msly hl krn leI kdy koeI kmytI nf sI bxI, sdf siqguurU jI df hukm hI srb-pRvfxq huMdf irhf hY, iPr awj ("joiq Ehf jugiq sfie sih kfieaf Pyir pltIaY") gurmiq mrXfdf anusfr siqgurU nfnk sfihb jI dI joiq jugiq dy sdIvI mflk siqgurU gRMQ sfihb jI dy huMidaF asIN kOx hF gurmiq bfry inrxf krn vfly ?" kmytI ivc sLfml hox qoN ienkfr hox dIaF KLbrF vI aKLbfrF ivc nf CpxI vD hYrfnI jnk hY.-kI sfD zyrydfrF dy cyly ienHF pujfrIaF vFg snmfn Xog ivdvfnF df vI eyhI ivcfr hY ik mnuwKf dyh ivc ivcrdy rhy gurU sfihbfn vFg gurU gRMQ sfihb jI ajyhy msly hl nhIN kr skdy qoN gurmiq ivc vI mnuwK dI muQfjI jLrUrI bx geI ? pr sdIvI scfeI vflf ieh pfvn gurU-PLurmfn-"mfxsu bpuVf ikaf sflfhI ikaf iqs kf muhqfjf ]"{608} mnuwK dI muQfjI qoN sfnUM sdf leI inrlyp kr irhf hY. ajyhy msly hl krn leI siqgurU gRMQ sfihb jI qoN hI PLqvf lYx dy Xog bxf rhy dUr idRsLt sujfn gurdyv jI dy ieh pfvn gurU bcn-"hAu afphu boil n jfxdf mY kihaf sBu hukmfAu jIAu "]{763} (mhfn kosL dy 278 sPLy anusfr 'hukmfAu' pd df arQ (rwbI)"hukmfnusfr" hY. Bfv rwbI syDF qoN ilKI sfrI gurU bfxI "hukmfAu" hI hY. aqy iPr gurdyv jI df ieh anUpm Aupkfr Buwlf dyxf vwzI aikRqGxqf hovygI jo AunHF ny gurmiq df hr ivsLf keI keI vfrI ilKx dy rUp ivc sfzy leI pUrny pfAux dy rUp ivc kIqf hoieaf hY.

3- gurU bfxI qoN hI syDF lYNdy rihx dy AuqsLfh vjoN gurdyv jI df ieh pfvn bcn-"Tfkuru hmrf sd bolµqf ]" aqy- gurmiq ivcfrF ilKx df AuqsLfh Br irhf ieh hukmfAu"-BfAu klm kir icqu lyKfrI gur puiC ilKu bIcfru ]{16}- kfmnf rihq syvf dy sMklp nfl AupRokq gurU isiKaf dy inrMqr aiBafs qoN ihrdy ivclI amuwk lgn ilKfrI bx jFdI hY. dfsry ny siqgurU gRMQ sfihb jI dI isiKaf dy aDfr qy gurmiq ilKxI afrMBI qF dsF qoN vI vwD pusqkF ilK leIaF. gurU isiKaf dy aDfr qy ilKIaF dfsry dIaF AunHF ilKqF dy ivsLfl BMzfr ivcoN vYrI bx bYiTaF nUM vI koeI gurmiq ivroDI ilKq nf sI lwB skI .

4- gurU isiKaf dy aDfr qy ies msly dy hl df krm vfr vyrvf:-(A)-"jb lgu hukmu n bUJqf qb hI lAu duKIaf ] gur imil hukmu pCfixaf qb hI qy suKIaf ]3]"{400} aQvf-"hukmu bUJY so sic smfxf ]"{193} aqy " hukmu bUJY so syvku khIaY ]"{1076} Auh hukm hY kI ijs nUM buJx qoN ibnf duwK hI duK hn pr hukm buJ ky Aus dy anusfrI ho jfx nfl sdIvI sic rUp prm suwK ivwc smfieaf mnuwK pRBU drbfr ivc scf syvk smiJaf jFdf hY ? jpu jI dI pihlI pAuVI qo hI lok prlok ivc sicafr bx jfx df Brosf bxf irhf hY Auh rwbI-"hukim rjfeI clxf nfnk iliKaf nfil ] hukmI dy hukm dI rjLf dy anusfrI rihxf hI nfl inBn vflf rwbI lyK hY. iPr dUjI hI pAuVI ivc Aus rwbI hukm dI kuJ toh hor ? -"hukmI hovin afkfr hukmu n kihaf jfeI ] hukmI hovin jIa hukim imlY vizafeI ]" kfdr dy ijs iek rs bwJvyN inXwm nfl sfry idsdy (ryq dy ikxky qoN phfVf qwk aqy Coty qo Coty jl BMzfr qoN smuMdrF qwk) apfr isRsLtI ivcly sfry afkfr, iPr bnfspqI aqy mnuwK jfqI smyq sfry Coty vzy jIv jMqU df jnm qy mrn -hukmy jMmxu hukmy mrxf ]{564} Aus bWJvyN inXwm rUpI hukm anusfr hI ho irrf hY. so isrjxhfr df atwl pRfikRqk inXwm hI Aus agMm apfr adRsLit hukmI df idRsLtmfn agMm apfr hukm hY . bwcI nUM 'isrnfvxI' afAuNxI afrMB hoxI gRBvqI hox Xog smy df sMkyq hY. gRB Tihr skx dy ies rwbI hukm nUM sMsfr dI koeI sfieMs nhIN bdl skI. (a) bIbIaF nUM iBwtV kih ky apxy leI kuKBI nrk dI itkt ktf rhy jQydfr jI nUM kI afpxy iesy hI srIr df mfx hY jo-"asiq crm ibstf ky mUMdy durgMD hI ky byZy ]" pd arQ-asiq=hwzIaF. crm=cmVI. ibstf=gMdgI twtI. (gurU gRMQ sfihb dy 306 sPLy qy "gUMh" lPLjL vI afieaf hY) mUMdy=Bry hoey . durgMD=BYVI gMD bdbU bad smell). byZy=ilwbVy hoey . Bfvy iesqRI hovy qy BfvyN mrd, sfiraf df srIr hwzIaF cmVI aqy bdbodfr gMdgI df Biraf sdIvI mYl Biraf durgMDq vjUd hY. (e)-kfdr dy ijs atwl inwXm qoN bIbI nUM iBwtV GosLq kIqf igaf hY Aus irqU, kwpVy, mfhvfrI, hYjL, Monthly course nUM gurdyv jI ny "isrnfvxI" PLurmfn kIqf hY. ies scfeI qoNN sfzf pujfrI jQf vI pUrI qrHF sucyq hY ik jy isrnfvxI nf afvy qF bcf pYdf nhIN ho skdf. Bfv jy mfqfvF nUM isrnfvxI nf afAuNdI huMdI qF iesqRI jfqI nUM iBwtV kih rhy ajoky kiQq "jQydfr sfihb jI" pYdf hI nf hoey huMdy. (s)- bIbI leI mfhvfrI dy 3/4 idn mYly vys ivc rihxf aqy mfhvfrI dy idn smfpq hox qy kysF smyq iesLnfn krn df ivDfn isimRqIaF ilKx vfly ibwpR dI lMptI hvs dI dyx hY. kfljF ivc pVHdIaF agFh vDU ivcfrF vflIaF mfhvfrI dy smy ivc ividafrQnF Bfvy sfvIN igxqI ivc hI klfs ivc bYTIaF hox pr AucycI gMD nf afAuNdI Nhox dy kfrn (ibnf dwisaF) kol bYTIaF sih-jmfqxf nUM vI koeI pqf nhIN lwgdf. pr ijs mnuwK ny ies nUM iBwtV afiKaf hY Aus dy iZwz ivclf gMd bysLk QohVf ijhf vI bfhr af itky qF sfrf kmrf bdbU nfl Br jFdf hY. twtI rUp ivsLtf bfhr afAux dI gwl Cwzo jy kdy Ausy rsqy hvf hI inkldI hovy qF keI vfrI nyVy bYTxf jF Kloxf musLkl bx jFdf hY. ajyhI gMBIr gMdgI vfly mnuwK iks kfrn iBwtV nf smJy gey?-(h)-rwbI hukm df ieh jLrUrI pwK-(1)-rkqu ibMdu kf iehu qno agnI pfis iprfxu] {62}-(2)-rkqu ibMdu kir inMimaf agin Audr mJfir ]{706}-vIrj dI "ibMd" qoN gRBvqI hoeI iesqRI dI mfhvfrI rUp (rkqu-) KLUn bcy df vjUd bxfAux qy KLrc hoxf afrMB ho jFdf hY . iPr pYdfiesL AuprMq AuhI "isrnfvxI" duwD dy rUp ivc bwcy dI pOsLtk KLurfk bx rhI huMdI hY. iesqRI nUM iBwtV kih rhy pujfrI jIE ! ivcfr ky vyKo-"kvn mUl qy kvn idRstfnI ]"{sKmnI)-qUM hY kI sYN ? mMd vfs vfly vIrj dI bhuq CotI ijhI ibMd ? qy awj bixaf kI bx bYTf hYN ? ihridaF nUM pIVq krn vfly gurmiq ivroDI PLqvy suxf rhy hy Dfrimk afgU jI ! lMptI ibpR dI rIsy ijs iesqRI nUM "isrnfvxI" dy kfrn iBwtV kih irhf hY-ieh pfvn "hukmfAu"--"so ikAu mMdf afKIaY ijqu jMmih rfjfn ]" ikqy Ausy hI "isrxfvxI" nUM hI siqkfr Xog qf nhI bxf irhf ? isrnfvxI vflI mfqf nf huMdI qF rfjy mhfrfjy avqfr pYgLMbr koeI vI pYdf nf huMdf -(h)-inhklMk bixaf bYTf jQydfr aQvf pujfrI jQf kI XkIn nfl kih skdf hY ik svyr qoN afsf kI vfr jF sLbd gfien krdy jF suxdy, aQvf aKMz pfT dI rOl qy bYTy iksy nUM gMdI hvf kdy nf srI hovygI ? pr lwg Bwg aTfrvIN sdI qoN siqgurU gRMQ sfihb jI dy pfvn srUpF nfl Gor ivqkry kr rhy jQydfr rUp ajoky aslI ibwpR jI nUM Bfv ies pujfrI vfd nUM bIbIaF dIaF BfvnfvF nfl aQvf AunHF dI pfkdfmnI nfl ajyhf koJf iKlLvfV krn df hwk ikQoN iml igaf ? jy ajyhI vDIkI bMd nf hoeI qF lhU iBijaf ivdRoh Pwt qurnf bhuqI dUr nhIN smJxf cfhIdf .

5-iesqRI nUM iBwtV GosLq krky Ausdy ihrdy nUM sKLq pIVq kr rhy jQydfr jI hyT ilKy gurU sLbdF dI jfx buwJ ky AulMGxf krI jfx dy aprfDI hn:--(1)-ieku iPkf n gflfie sBnf mY scf DxI ] ihafAu n kYhI Tfih mfxk sB amolvy ]129]-(2)-sBnf mn mfixk Tfhxu mUil mcFgvf ] jy qAu iprIaf dI isk ihafAu n Tfhy khI df]130] {1364}-(3)-afip Aupfey nfnkf afpy rKY vyk ] mMdf iks no afKIaY jF sBnf sfihbu eyku ]{1236} -(4)-sBu aMqrjfmI bRhmu hY bRhmu vsY sB Qfie ] mMdf iks no afKIaY sbid vyKhu ilv lfie ]6]{758}-(5)-nfnk iPkY boilaY qnu mnu iPkf hoie ] iPko iPkf sdIaY iPky iPkI soie ] iPkf drgh stIaY muih Qukf iPky pfie ] iPkf mUrKu afKIaY pfxf lhY sjfie ]1]{473} iesu jg mih purKu eyku hY hor sglI nfir sbfeI ]{592} gurdyv jI leI qF mrd vI iesqRIaF hI hn] SGPC dy pRDfn bIbI jfgIr kOr jI dy iDafn gocrf jLrUrI ivsLf:- sBnf dy swjx srbwq dy Bly dI locnF krdy rihx dI isiKaf dy rhy siqgurU gRMQ sfihb jI dy drbfr ivc iesqRI jfqI nUM iBtV kih rhy pujfrI toly nUM afpxI pdvI dy bxy rihx df kI hwk hY ? ienHf nUM eysy syvf qy rihx dyxf kI pMQ dI BlfeI ivc hI hY jI ? aMq ivc siqgurU jI df (arQF smyq) AuhI pfvn slok jo gurdyv jI ny BrmF gRsI ivKfvf suwcm aslIaq nMgI krn leI Aucfiraf sI ijs dI gLlq vrqoN krn df pujfrI tolf gMBIr dosLI hY :-

mÚ 1 ] ijAu jorU isrnfvxI afvY vfro vfr ] jUTy jUTf muiK vsY inq inq hoie Kuafru ] sUcy eyih n afKIaih bhin ij ipMzf Doie ] sUcy syeI nfnkf ijn min visaf soie ]2]{472}

arQ:-ijvyN iesq®I ƒ sdf hr mhIny nHfAuxI afAuNdI hY (Bfv ijvy ieh kiQq jUT iesqRI dy aMdroN hI afAuNdI hY) iqvyN jUT dI iBt krn vfly mnuwK dy aMdroN inklI jUT qoN AunHf dy mUMh ivc sdf jUT hI rihMdI hY qy ies krky (afqmk qOr qy) Auh sdf duwKI hI rihMdf hY . ajyhy mnuwK suwcy nhIN afKy jFdy jo inrf srIr ƒ hI Do ky (afpxy vloN pivwqr bx ky) bYT jFdy hn . hy nfnk ! kyvl AuhI mnuwK suwcy hn ijnHF dy mn ivwc pRBU vwsdf hY .2.

iesqRI nUM isrnfvxI afAux vfly rwbI inXwm vFg hI kiQq suwcm df nfs krdI rihx vflI jUT vI afdmI dy aMdroN hI vgdI rihMdI hY. pqf nhI sfzy pujfrI toly nUM ies pfvn slok ivc bwcIaF dI apivqRqf df supnF iks kutl XojnF aDIn afieaf ?

gurmiq anusfr jIvn bqIq kr rhy gurmuKF dI crn DUV,

gurbKLsL isMG kflf aPLgLfnf.




.