.

muwZlI jfxkfrI - bfxI "afsf kI vfr"

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr vfrF dI kul igxqI bfeI (22) hY. vfrF df mUl srUp pAuVIaF hn. bfxI ‘afsf kI vfr’ ivc 24 pAuVIaF aqy 59 slok hn. iehnF 24 pAuVIaF ivc ijs mjLmUn nUM sfihbF ny inBfieaf hY, Auh hY "mnuWKf jIvn df mnorQ aqy AusdI pRfpqI ikvyN hovy?"

vfrF ivc slok- hriek vfr ivc, hriek pAuVI qo pihlF kuJ slok vI drj hoey hn. bfxI ‘afsf kI vfr’ dI hr iek pAuVI qoN pihlF ienHF slokF dI igxqI 2 qoN 5 qIk hY. mfJ kI vfr ivc pAuVIaF dy nfl ienHF slokF dI igxqI do qo swq qIk vI afeI hY. do vfrF ivc koeI vI slok drj nhIN hoieaf. ieh do vfrF hn ‘bsMq dI vfr m:5’ (pM:1193) aqy rfmklI rfg ivc ‘sqY blvMiz kI vfr’ (pM: 966).

vfrF ivc loV anusfr slokF dI vrqoN pMjvyN pfqsLfh ny gurU gRMQ sfihb jI dI sMpfdnf smyN afp kIqI hY. ies qrHF jyhVy 152 slok, vfrF nfl drj nhIN kIqy, AuhnF nMu vWKrf isrlyK ‘slok vfrF qy vDIk’ dy ky sRI gurU gRMQ sfihb jI dy aMq ivc drj kr idWqf. ieh isrlyK apxy afp ivc hI ies scfeI nMU pRgt krdf hY, ik pMjvyN pfqsLfh ny slokF dI vrqoN alg alg vfrF dy nfl kIqI hY. ‘bsMq kI vfr m:5’ kyvl iqMn pAuVIaF hn. Aucycy qOr qy ieh bVI CotI ijhI rcnF dyxf aqy bfkI vfrF dI qrHF AusdIaF pAuVIaF dy nfl slokF dI vrqoN nf krnf, sfihbF rfhIN vfrF dy sLuD srUp nMU pRgt krnf sfbq krdf hY. gurbfxI dI qrqIb nMU ghu nfl ivcfiraF vI ieh scfeI spWsLt ho jFdI hY. AuNJ, slokF dI rcnf pihly qoN pMjvyN pfqsLfh qIk hr iek gurU ivakqI dI hY.

gurbfxI qrqIb aqy slok- gurbfxI nMU qrqIb dyx smyN hr iek rfg ivc pihlF sLbd, iPr asLtpdIaF aqy iPr CMd afid hn. AuprMq gurU sfihbfn dI krmvfr bfxI qoN bfd aMq ivc nfl nfl hr iek rfg anusfr BgqF dI bfxI drj kIqI geI hY. pr slokF nMU koeI vWKrf sQfn nhIN idWqf igaf. dUjy pfqsLfh ny kyvl 62 slokF dI hI rcnf kIqI hY. iesy vfsqy gurbfxI qrqIb ivc pihly pfqsLfh qoN bfd, bfxI qIjy pfqsLfh dI hI drj kIqI geI hY. dUjy pfqsLfh dy slok kyvl vfrF ivWckfr hI drj hoey hn.

slokF dI vrqoN pMjvyN pfqsfh ny bfxI nMU qrqIb dyx smyN vfrF ivWckfr pAuVIaF dy nfl nfl afp kIqI. ies scfeI nMU jfnx ihWq kuJ hor nuWkqy ies qrHF hn:-

(A) ieh gl ‘afsf kI vfr’ dy isrlyK ‘afsf mhlf 1’ qoN spWsLt hY, ieh rcnf gurU nfnk pfqsLfh dI hY. ies vfr ivc kul slokF dI igxqI 59 hY. ienHF ivcoN 15 slok dUjy pfqsLfh dy hn, jo apxy afp ivc ies gl df sbUq hn ik ieh slok pihly pfqsLfh ny vfr ivc drj nhIN kIqy. iesy qrHF ‘isrIrfg kI vfr m: 4’ ivc iek slok pMjvyN pfqsLfh df Aucycy qOr qy drj krx df mUl Bfv vI iehI pRgt hMudf hY.

(a) rfgF anusfr kfv rcnf- kyvl sLbdF, asLtpdIaF, vfrF afid ivc hI ho skdI hY, slokF ivc nhIN. bfxI dI qrqIb rfgF ivc hY, slokF vfsqy sfihbF ny koeI dUjf ZMg apnfAuxf sI. ies qrHF afp jI ny ijhVf ZMg apxfieaf-Auh sI, vWD qoN vWD igxqI ivc slokF dI vrqoN loV anusfr, vfrF dy ivWc-ivWc pAuVIaF dy nfl kr idWqI. vfDU slok aqy PrId sfihb, kbIr sfihb dy slok, gurU gRMQ sfihb jI dy aMq ivc vWKry drj kr idWqy.

(e) nfvyN mhly dy slok, ijhVy ik rcy hI bfd ivc gey sn. dsmysL jI ny, bIV dI sMpUrnqf smyN, aMq ivc vWKry drj krvfeyy.

(s) AuMJ vI, jykr vfrF nMU, slokF qoN inKyV ky, KflI pAuVIaF dy rUp ivc piVHaf jfvy, qF ‘swqy blvMiz kI vfr’ aqy ‘bsMq kI vfr mhlf 5’ dI qrHF AuhnF dy mjLmUn afpxy afpxI ‘qy vI vWKo-vWKrI lVI ivc hn.

(h) hr iek sMbMDq vfr ivc, slokF nMU jy kr pAuVIaF qoN inKyV ky piVHaf jfvy qF AunHF dI afps ivc mjLmUnF pKoN koeI sFJ nhIN. AunHF dy alWg alWg ivisLaF qy alWg alWg sMimaF anusfr Aucfry hoxf spWsLt hY. ieQy ‘vfr afsf’ ivc hI njLr mfro, sUqk-pfqk, cONkf kfr, ividak hAumY, qWp sfDnfvf, jMjU, murdy dPLnfnf, rfs lIlfvF afid nfl sMbMDq hn. keI slokF nfl qF sfKIaF vI juVIaF hoeIaf hn ijvyN jMjU vfly slokF nfl gurdyv rfhIN jnyAu dy KMzx dI sfKI, ‘piV piV gzI ldIaih’ (pM: 467) vfly slok dy nfl-ksLmIr ivc pMzq bRhmdfs dI sfKI afid. jdik iehnF sfKIaF nfl nf hI qF vfr dy mjLmUn df nf hI qF ikWDry koeI sMbMD hY aqy nf hI iksy sfKIkfr anusfr ijLkr.

(k) pMQ aMdr kfPI smyN qoN jo guMJl bxI peI sI ik vfrF ivc mjLmUn dI sFJ nhIN sI imldI Ausdf mUl kfrx vfrF ivc slokF smyq sFJ df ZMUzxf sI, aqy ieh anhoxI gl sI. pRoPYsr sfihb isMG jI nMU ieh mfx pRfpq hY ik AuhnF sB qoN pihlF ies ivsLy qy klm cuWkI aqy ies sWc nMU sMsfr sfhmxy ilaFdf.

isWtf ieh ik vfrF df mUl srUp kyvl pAuVIaf hn jd ik sMpfdnf smyN, pMjvyN pfqsLfh ny vfrF ivc loV anusfr slokF nMU afp joiVaf hY. ieQy vI kmfl dI ivdvqf df sbUq dyNdy hoey, siqgurF ny hriek pAuVI ivc afAux vfly ivcfr nUM vDyry spWsLt krn vfsqy aQvf Aus pAuVI dy arQ BfvF nMU muWK rK ky Aus anusfr hI slokF dI cox ‘qy vrqoN kIqI. kyvl KfnfpurI vfsqy nhIN. bfxI ‘afsf kI vfr’ Aupr pAuVIaF aqy slokF sMbMDI vI iehI isDFq lfgU hMudf hY. iehI kfrn hY ik hr iek pAuVI qoN pihlF afey slokF dI pAuVI dy mUl arQF nfl vWzI sFJ hY. ies dy drsLn asIN hWQlI rcnf ivc vI ivsLysL qOr qy krn df jWqn kIqf hY.

bfxI ‘afsf kI vfr’ df rcnf kfl- spWsLt huMdf hY ik slokF, sLbdF aqy CMqF afid dI rcnf qF gurU nfnk pfqsLfh ny smyN smyN qy apxy svyr sLfm dy siqsMgf dohrfn kIqI. pr bfxI "afsf kI vfr" "mfJ kI vfr" "mlfh kI vfr" "bfxI jpu" "isD gosLit" "bfrhmfhf-quKfrI" afid ijwqnIaf vI lMmIaF rcnfvF hn; ivdvfnF anusfr, iehnF df rcnfkfl gurdyv df krqfrpur sfihb vflf invfs df smF hI hY.

pihlIaF 9 pAuVIaF vWK nhIN hn- kuJ iek tIkfkfrF ny ies rcnf dIaF pihlIaF 9 pAuVIaF (slokF smyq) pfkptn ivc, sLyK bRhm vloN suaflF dy AuqWr disaf hY. ieh tIkfkfr bfkI 15 pAuVIaF df koeI smF nhIN dy sky. lyikn Koj anusfr, ieh ivcfr hI TIk sfbq nhIN huMdf. sfrI vfr df mjLmUn ieko hI lVI ivc cl irhf hY. iPr pihlIaF 9 pAuVIaF ivcoN, pihlI aqy sWqvIN pAuVI nfl ieWk-ieWk slok dUjy pfqsLfh dI rcnf hn, jyVHy ik ajy rcy hI nhIN sn. pAuVIaF dy arQF nMU smiJaF ieh ivcfr, hor vI KoKlf sfbq ho jFdf hY. jyVHy suafl sLyK bRhm vloN dsy hn, Auh vI pAuVIaF dy arQF nMU smJy ibnF hn.

bfxI "afsf kI vfr" rojLfnf svyr dy idvfnF ivc ikAuN? ies bfxI nMU nIXmq rUp ivc, sfjLF nfl svyr vyly, pVHn df nIXm gurU nfnk pfqsLfh dy smyN qoN hI imldf hY. jykr ies rcnf dy mnorQ vl iDafn idWqf jfvy qF ies df kfrx apxy afp hI spWsLt ho jFdf hY. iesdy Ault, mUl kfrx nMU jfxy-smJy ibnF, vfr qF aj vI gurduafiraF ivc inWqf pRqI pVHI jf rhI hY. ies qrHF ijvyN koeI mjbUrI isry cfVHnI hovy.

igxqI dy gurduafiraF nMU CWz ky sfrI vfr qF ikWDry pVHI hI nhIN jf rhI. aAuKy-sOKy do-cfr pAuVIaF ‘qy "hir jugu jugu Bgq Aupfieaf" (pM:451) pVH ky vylyH hoey. dobfrf pAuVI nMU sfjLF qoN ibnF pVHn vfly nIXm nMU vI ies qrHF pUrf kIqf jf irhf huMdf hY ijvyN pVHx vfly ny sLfied afp hI suxnI hY, iksy nMU suxfn dI loV hI nhIN.

ieQy hI bs nhIN, ies qoN vWD, svyr vyly inXmf anusfr sfjLF nfl gurduafiraF ivc ies bfxI nMU pVHx dy kfrx ‘qy sMboDn vI, apxI mn mrjLI dy GVHy jf rhy hn, ikAuNik bhuiqaF dI iesdy arQF bfry, stWzI hI nhIN. iesy krky hWQly gurmWq pfT dI loV hor vI vWD jFdI hY. afE! ies bfry kuJ smJx df jWqx krIey.

(A) vyKx ivc afAuNdf hY ik kuJ sWjx ies gl nMU, ies ZMg nfl ibafn rhy huMdy hn ‘afE jI! asIN hux srb afsf pUrn krn vflI bfxI ‘afsf jI dI vfr’ srvx krIey’ jF ‘sfD sMgq jI! afp jI ny srb afsf pUrn krn vflI ‘afsf jI kI vfr’ df afnMd mfixaf’ afid. iesy qrHF bfxI ‘suKmnI sfihb" bfry vI ikhf jf irhf hY ‘ieh bfxI suKF dI mxI hY.’ ajyhy sMboDn krn vfly sWjx asl ivc bfxI dy arQ BfvF qoN Aukf hI kory hMudy hn. Auh nf hI qF ‘afsf kI vfr’ ivcoNN afsf hI pUrn kr rhy hMudy hn aqy nf hI ‘suKmnI sfihb’ ivcoN koeI suWK dI hI pRfpqI. kyvl apxy jjLbfqF df hI, pRgtfvf kr rhy hMudy hn.

(a) asl ivc sfrI dI sfrI bfxI rcnf hI ‘afsf pUrn krn vflI’ ‘qy ‘suKF dI mxI’ hY. bfxI df koeI vI aMg kmjLor nhIN. bfxI ‘afsf kI vfr’ ivc, afsf sLbd ‘afsf rfg’ vfsqy hY. ‘afsf’ sLbd df ieQy afsf-mnsf vfly arQF nfl koeI sMbMD hY hI nhIN. ajyhy swjx, jdoN iesdf arQ krdy hn ‘srb afsf pUrn krn vflI’ qF iek qrIky sUJvfn sMgqF ivc, apxy lPjLF kfrx apxf hI mjLfk bxvf rhy huMdyy hn. iesy qrF ‘afsf kI vfr’ nMU ‘afsf jI kI vfr’ kihxf vI glq hY. ieQyN rfg dy nfl, sLbd ‘jI’ bolx vflI aigafnqf df pRgtfvf hMudf hY. TIk ies qrHF ijvyN koeI ‘rfg mfJ’ nMU ‘mfJ jI kf rfg’ jF ‘rfg mlfr’ nMU ‘mlfr jI kf rfg’ afKy. ies asLuDI qoN vI sfnUMN sucyq rihx dI loV hY.

kuJ sWjxF df ieh ivcfr vI TIk nhIN ik "svyr vyly, inWqfpRqI ies bfxI nMU ies krky gfieaf jFdf hY ikAuNik, ieh afid gurU jI dI rcnf hY’ jy kr iesy ivcfr nUM hI sWc mn ilaf jfvy qF ‘mlfr ‘qy mfJ’ dIaF vfrF vI qF gurU nfnk pfqsLfh dIaF hI rcnfvF hn. iPr Auh vfrF svyr vyly, inqfpRqI ikAuN nhIN pVHIaF jFdIaF? drasl dsoN pfqsLfhIaF ieWko hI joq hn ‘qy sfrI bfxI ivc vI "iekf bfxI ieku guru ieko sbdu vIcfir" (pMnf 646) df isDFq kMm kr irhf hY.

(e) kuJ sWjxF rfhIN ieh ivcfr dyxf ik afsf rfg hox kfrx ies rcnf dy svyry gfiex krn df nIXm hY ieh vI iesdy asl mWksd nMu smJy ibnF, kyvl KfnfpurI hI hY.

(s) sWcfeI ieh hY ik pihlF bRfhmx vrg ny ‘qy iPr ies qoN bfd afey pTfnF ny vI apxy apxy ZMg nfl Drm dy pVHdy hyT lokfeI Aupr anykF jLulm Zfhy. ies nfl lokfeI nMU mfnsk qOr qy pUrI qrHF dboc idWqf igaf sI. DrmI aKvfAuNdy hoey vI lokfeI, asl ivc sWcy Drm qoN kohF dUr jf cukI sI. iensfn dy aMdr axK ‘qy gYrq nfm dI koeI cIjL bfkI nhIN sI bcI. bfxI ‘afsf kI vfr’ ‘qy iesdy nfl idWqy slokF rfhIN, pfqsLfh ny iek qF lokfeI ivc gurbfxI isDfqF nMU Aujfgr kIqf. dUjf- nfl nfl lokfeI nMU ies pKoN vI sucyq kIqf ik Auh iehnF jLulmF dI pihcfx kry. ienHF hI nhIMN kyvl afp hI sucyq nhIN hoxf blik AuWcI afvfjL ivc inWqf pRqI rl iml ky gfiex krky dUijaF nUM vI sucyq krn.

AucI-AucI afvfjL ivc inWq ZMzorf dyxf hY ik asF kyvl ieWk aqy ieWk srbivafpI akflpurKu dy BX ivc hI afAuxf hY. sRI rfm jF ikRsLn afid iksy vI mnuwK nUM BfvyN ikqnf vI mhfpursL hovy, kdy rWb jF Bgvfn nhIN ho skdf. klpq dyvI-dyviqaF df pujfrI nhIN bxnf. bRhmf-ivsLnMU-mhysL afid Aupr insLcf nhIN ilafAuxI-krqf pRBU afp hI pYdf krn vflf, pflxhfr aqy nfs krn vflf vI hY. mnuWK ny aMdroN bfhroN DrmI bxnf hY nhIN qF mnuWK kyvl DrmI huMdf hoieaf vI kyvl pKMzI hI bx ky rih jFdf hY. sUqkF-pfqkF ‘c ivsLvfs nhIN ilafAuxf, suWc-iBWt, cOMky-kfrF, qIrQ iesLnfn, vrq-nym, smfDIaF, ByK sB Pokt krm hn. iesqRI jfq-iksy qrHF vI nIvIN nhIN. jnm krky koeI sLUdr jF bRfhmx nhIN. vrx-vMz, Cuq-Cfq, mnWuK-mnWuK ivWckfr idvfrF ‘KVIaF krn dI sfijjL hY. kljug-duafpr-qRyqf-siqjug smyN dI koeI vMz nhIN. mfsk Drm krky iesqRI apivqR nhIN hMudI. rfsF-rfmlIlfvF Drm krm nhIN kyvl mn bihlfvf hn. murdy nUM dPnfxf jF sfVxF, iksy bihsLq-dojLK jF surg-nrk-mukqI afid nfl nhIN juVy hoey krm nhIN hn, surg-nrk iek Clfvf hY. sPLl jIv pRBU ivc aByd ho jFdf hY nhIN qF bfr-bfr jnmF dy duK Bogdf hY. ies qrHF ies bfxI df inqfpRqI svyry rl-iml ky gfiex krky, ajyhy anykF ivisLaF qy asIN afp vI jfgRq hoxf hY aqy lokfeI nMU vI sucyq krnf hY. iehI kfrx hY ik ies vfr nUM rojfnf inWq dy kfr ivhfr dy arMB qoN pihlF gfiex krn df nIXm idWqf igaf hY. iZWly ho ky bfd ivc pAuVI nMU pVH lYx jF do-cfr pAuVIaF lf lYx nfl iesdy gfiex dI loV pUrI nhIN hMudI.

Aucfrx asLuDIaF- sfzy bhuqy sWjx ‘qy rfgI jn vI ijhVy bfxI ‘afsf kI vfr’ sMgq ivc jF afpxy qor qy pVHdy qF hn pr bhuq sfrIaF Aucfrx glqIaF krdy hn. ienHF ivcoN bhuqIaF glqIaF df mUl kfrx, pVHx ivc mn dy itkfa df nf hoxf jF iPr arQ-boD qoN anjfx hoxf hY. keI vfrI ajyhIaF asLuDIaF TIk ZMg nfl bfxI aiBafs nf hox kfrx hMudIaF hn. imsfl vjoN "EQY scy hI sic inbVY" (pAu:2) dI bjfie ‘EQY sco hI sic inbVY’ afm piVHaf jFdf hY. Bfv lPLjL ‘scy’ nUM ‘sco’ pVHx dI gLlqI krdy hn. iesy qrHF "hAu ZfZIkf nIc jfiq" (pAu:9) nMU ‘hAu ZfZI kf nIcu jfiq’ arQfq ‘ZfZIkf’ vfly ieko sLbd nMU inKyV ky ‘ZfZI-kf’ pVHxf jF iPr "dir vft Aupir Krcu mMgf" (pAu:20) ivc ibMdf rihq ‘‘mMgf’ nMU mMMgF’ Aucfrx kIqy jfx vflI gLlqI kIqI jFdI hY. iesdf asl arQ qF hY ‘mMgdy hn’ pr asIN iesdy arQ bxf dyNdy hF ik ‘mYN mMgdf hF’. iesy qrHF kuJ asLuWDIaF ‘Augvih’ nMU ‘AugvY’ ‘cVih’ nMU ‘cVY’ Aucfrx krky bhuvcn dI ikiraf nMU iek vcn dI ikiraf ivc bdlx vflI BuWl hY. ajyhIaF asLuWDIaF df mUl kfrx arQ-boD aqy gurbfxI ivafkrx dI mOilk jfxkfrI df nf hoxf hY.

vfrF df kyNdrI mjLmUn- gurU nfnk pfqsLfh qoN pihlF vI, pMjfb ivc vfrF pVHx ‘qy sunx df sLONk aqy irvfj sI. vfrF ivc afm qOr qy iksy joDy df sfrf jIvn nhIN, blik Ausdy jIvn df koeI ivsLysL pWK hI huMdf sI, Auh vI Kfs qOr qy juwD jF bhfdurI nfl sMbMDq. gurU sfihbfn ny lokF ivc nvIN rUh PUkI. suWqy lokF nMU jgfieaf. lok qF kyvl kuJ khfxIaF Aupr afDfrq vfrF df suafd hI mfx rhy sn. gurdyv ny spWsLt kIqf, mnuWK df sfrf jIvn hI iek rxBUmI hY. mnuWK nMU hr smyN kfm, kRoD, loB, moh, aMhkfr afdk vYrIaF nfl jUJx dI loV hY. mfnsk kmjLorIaF, sMsfrk kWcy rWs, dunIafvI iKWcF afid hr smyN mnuWK nMU gumrfh kr rhy hn. hAumY afid dy qfbV-qoV hmly, mnuWK dy hIry vrgy amuly jnm nMU asPl krdy jf rhy hn. mnuWK, afm qOr qy ies juWD ivc hr smyN BFj Kf irhf hY.

gurU sfihb ny, mnuWK nMU ienHF vfrF rfhIN sucyq kIqf ik gurU dy hukmF qy clky apxy dirV ivsLvfs dy nfl, ienHF ivkfrF nfl jUJx dI loV hY. vYrI PojF dy iKlfP ‘ismrn, syvf, Aucy-suwcy afcrx afid guxF nMU apnfAux dI gl dirV krvfeI. ies qrHF ijnHF gurmuKF ny ienHF vfrF anusfr apxf jIvn jIivaf jF jIvdNy hn, Auh insLcy hI apxy AupRokq vYrIaF Aupr Pqih hfsl krdy hn. KUbI ieh ik mnuWK rfhIN lVI jf rhI ieh jMg suafs-suafs aqy ijLMdgI dy covI GMitaF ivc hI lVI jfx vflI jMg hY. ies bfry rWqf lfprvfhI vI AusdI ijLMdgI dI sMpUrx Kyz nUM ivgfV skdI hY. jdik mnuWK qF hY hI AusqoN avyslf, qF iPLr iesdf jIvn Aucyrf ikvyN skdf hY?

vfr afsf df muWK AudysL- vfr afsf df muWK AudysL ‘mnuWKf jnm df mnorQ aqy AusdI sPLlqf’ hI hY. ies vfsqy ‘afsf kI vfr’ dy muWK AudysL df vrxn krn vyly ieh afKxf TIk nhIN ik gurU nfnk sfihb ny ‘afsf kI vfr’ rfhIN rfsF, muslmfnF dy murdy dPLnfAux, jnyAU, gAU dy gobr df pocf Pyrx, hAumY iesq®I jfqI jF hor slokF ivc afey iksy mjLmUn sMbMDI AupdysL kIqf hY. slokF dy vKo-vWKry mjLmUn hI dws rhy hn ik ieh sB vKo vWKry smyN loV anusffr Aucfry gey hn. jnyAU dI sfKI afm pRiswD hY, pr koeI isafxf mnuwK ieh nhIN afK skdf ik slokF smyq ieh sfrI vfr, gurU sfihb ny jnyAU dI GWtxf smy pFDy nUM AupdysL dyx vfsqy AucfrI sI. jnyAU dy slokF dI sfKI df bfxI ‘afsf kI vfr’ dI Aus 15vIN pAuVI dy ivsLy nfl koeI sMbMD hY hI nhIN. iehI hfl bfkI AupRokq ivisLaf nfl sMbMDq sfry slokF df hY . iehnF slokF dI kyvl AuhI iswiKaf jo "sFJI sgl jhfnY" hY qy ienHF pAuVIaF dy Bfv nfl rldI hY, ‘afsf kI vfr’ dy muWK AupdysL ivc leI jfxI hY. dUjy awKrF ivc ieAuN afK lvo ik ‘afsf kI vfr’ df muWK-Bfv kyvl pAuVIaF nUM hI ieko lVI ivc lYky hI AuGVygf aqy ieh hY ‘mnuWKf jnm df mnorQ’.

vfrF Aupr ‘nO’ DunIaF- gurU sfihb ny lokF dI rucI nMU muK rKdy hoey Aus smyN dIaF (9) lok ipRa vfrF dIaF DuMnIaF nMU gurbfxI ivWclIaF (22) vfrF ivcoN nO vfrF dy arMB ivc vriqaf. ieh DuMnIaF hn : 1. mlk murId qQf cMdRhVf sohIaf kI DunI, 2. rfie kmfl dI mOj dI vfr, 3. llf bihlImf dI vfr, 4. tMuzy asrfjy dI vfr, 5. iskMdr ibrfim dI vfr, 6. hsny mhmy dI vfr, 7. mUsy dI vfr, 8. joDy vIry dI vfr, 9. rfxf kYlfs dyv mfldy dI vfr. ieQy bfxI ‘afsf kI vfr’ dy isrlyK ivc ‘tMuzy asrfjy dI DunI’ vrqx dI ihdfieq hY. bfxI ‘afsf kI vfr’ mnuWKf ‘jIvn dy mnorQ’ nfl ilKI geI hY. gurU sfihb df mWksd, ienHF vfrF rfhIN lokF dI rucI anusfr DuMnIaF vrqky, AuhnF nMU afqmk rs vWl ilafAuxf sI.

aj smyN dy pRBfv nfl, kWcIaF vfrF df rUp-rWs qF lokF dy mnf qoN alop ho cuWkf hY pr ieh swcIaF vfrF mnuWK nMU sdIvI rWs aqy jIvn syD dyNdIaF rihxgIaF.

vfrF Aupr ‘nO DunIaF’ aqy ‘iPlmI qrjLF’- sfihbF rfhIN vfrF dy arMB ivc vrqIaF AupRokq bfhr dIaF DunIaF qoN sfzy kuJ vIr, iek hor dlIl dyxI sLurU kr dyNdy hn. AuNnHF df kihxf hY ‘jy kr gurU pfqsLfh ny lokF dI rucI, gurbfxI vfly pfsy moVx ihWq, Aus smyN dIaF lokipRa DMunIaF dI vrqoN krnI jog smJI qF ajoky smyN iPlmI DuMnF nMU gurbfxI kIrqn smyN vrqx ivc hrj nhIN hoxf cfhIdf. EprI njLry qF ieh dlIl vjLndfr mihsUs hMudI hY pr smJx dI loV hY ik gurU pfqsLfh dy smyN vI zrfmy, rfsF, gIq aqy kfm-rs nMU AuBfrx ihWq sWsqy mnorMjn, mihPlF musLfihry afid vI hMudy sn. aj vfly iPlmI gIq, Aus smyN dy AunHF hI ZMgF df bdl hn. ies swcfeI nMU, gurbfxI dI pMkqI "gfvih rfjy rfxIaf" vfly slok rfhIN sfihbF ny pUrI qrHF spWsLt vI kr idWqf hY. ajyhy bolF vfsqy qF pfqsLfh ny iesy slok ivc lPLjL "bolih afl pqfl" ‘qy ies sfry nUM "bfjfrI bfjfr mih afie kZih bfjfr" dy srtIiPkyt hI idWqy hn.

iDafn dyx dI gl hY ik ieQy qF sfihbF ny kyvl AunHF hI vfrF dIaF DuMnIaF cuWkIaF hn, ijnHF df ijLkr ‘joiDaF vflIaF gwlF’ nfl hY aqy ijnHF df sMbMD hoCy rsF nfl nhIN. iesy qrHF gurbfxI ivWclIaF vfrF df sMbMD qF mnuWKf ijLMdgI ivc hr smyN ho rhy Aus afqm-juWD nfl hY ijs qoN anjfx lokfeI sWcy, sdIvI anMdmeI hulfry qoN vFJI hI rih rhI hY. dyKx dI gl hY ik, ieh ZMg vI kyvl vfrF ivc hI vriqaf ijsdf ik afDfr hI juWD-hulfrf hY. sfrI gurbfxI ivc hor ikWDry vI ieh ZMg nhIN vriqaf, ieh ivsLf ivsLysL iDafn mMgdf hY.

slok BI mhly pihly ky ilKy- ies vfr ivc kul 59 slok drj hn ijnHF ivcoN 15 slok dUjy pfqsLfh dy hn. bfkI sfry 44 slok mhly pihly dy hI hn. AupRokq isrlyK qoN keI sWjx ies BulyKy ivc pY jFdy hn ik ieh ivroDfBfv ikAuN? drasl ieh ivroDfBfv nhIN, ieQoN qF ieh gwl hor vI spWsLt ho jFdI hY ik vfrF dy mjLmUn apxI jgHf qy iblkul afjLfd hn. vfrF nfl sMpfdnf smyN, slokF dI vrqoN pMjvyN pfqsLfh ny afp kIqI hY. ieQy hI bs nhIN, cfr hor ajyhIaF vfrF vI hn ijnHF Aupr pMjvyN pfqsLfh afp spWsLt sUcnf dy rhy hn ik vfr dy nfl slok AunHF ny afp joVy hn. ijvyN "isrI gfg kI vfr mhlf 4, vfr slokF nfil"(pM:83) "vfr mfJ kI qQf slok mhlf 1"(pM:137) "jYqsrI m: 5, vfr slokf nfil" (pM:705) aqy ‘‘vfr sUhI kI slokF nfil, mhlf 3"(pM:785)

bfxI ‘afsf kI vfr’ cUMik inqfpRqI svyr vyly gfiex krn df nIXm gurU nfnk pfqsLfh ny afp hI arMB kIqf sI. iesy vfsqy pMjvyN pfqsLfh ieQy sUcnf dy rhy hn ik ies vfr nfl pihly mhly dy ijhVy slok vrqy hn, Auh ieMMn-ibMn AuhI vrqy hn jo gurU nfnk pfqsLfh afp vriqaf krdy sn.

hux suafl pYdf huMdf hY ik ijhVy 15 slok dUjy pfqsLfh ny ies vfr ivc vrqy hn AunHF bfry isrlyK ivc sUcnf ikAuN nhIN? spWsLt hY ik iehI nIXm gurbfxI ivc hor vI keI QfvyN vriqaf igaf hY, ieQy vWKrf nhIN. imsfl vjoN:

(A) Bgq kbIr aqy PrId sfihb ko slokF ivc pfqsLfh ny dyiKaf ik iksy gwl nMU hor spWsLt krn dI loV hY jF BgqF pfsoN koeI gwl aDUrI rih geI hY nfl hI m: 1, 2, 3 afid dy slok dy idWqy pr isrlyK ivc ikWDry ijLkr nhIN.

(a) kuJ hor vfrF ivc slok blik keI vfrI pAuVI vI dUjy gurU srUp dI hY pr isrlyK ivc Ausdy ijLkr dI loV nhIN smJI ijvyN ‘gAuVI kI vfr m:4 (pM:300) ivc pAuVIaF 27 qoN 31 qIk pMjvyN pfqsLfh dIaF hn. iesy qrHF mlfr kI vfr m: 1 ivc pAuVI nM: 28 pMjvyN pf: dI hY. ‘vfr mfJ kI qQf slok m: 1’- kul pAuVIaF 27 hn ijnHF ivc 14 pAuVIaF nfl slok, pihly mhly dy hn pr pAuVI nM: 3, 15, 18, 22, nfl iek vI slok gurU nfnk sfihb df hY hI nhIN. bfkI 9 pAuVIaF nfl ieWk ieWk slok pihly pfqsLfh df hY aqy ieWk-ieWk dUjy gurU ivakqIaF df…[.

isrlyK sMbMDI, Aucfrx asLuWDI- aMq ivc ies gl vl iDafn dyxf vI aiq jLrUrI hY. sfzy bhuqy rfgI vIr bfxI ‘afsf kI vfr’ dy gfiex dy arMB smyN jdoN isrlyK dI sLbdfvlI vrqdy hn qF bhuqf krky ies qrHF Aucfrx krdy suxy jFdy hn "afsf mhlf 1] vfr slokF nfil, slok BI mhly pihly ky, ilKy tuMzy asrfjY kI DunI"- drasl ieh Aucfrx AuWkf hI gLlq hY. asl Aucfrx ‘ilKy’ nMU ‘‘tuMzy asrjY kI DunI’’ nfl nhIN blik "slok BI mhly pihly ky ilKy’ pVHxf hY. vyrvf Aupr af cukf hY. AuNJ vI lPLjL ‘ilKy’ bhuvcn hY jo bhuqy slokF vfsqy hY jdik ‘DunI’ qF kyvl iekvcn hI hY.

sLbd ‘suDu’ bfry- bfxI ‘afsf kI vfr’ dI smfpqI AuprMq sLbd ‘suDu’ afieaf hY. kIrqn aQvf pfT smyN ies sLbd df Aucfrx nhIN krnf. sfihb sRI guru gRMQ sfihb jI dI sMpfdnf smyN BfeI gurdfs jI rfhIN ilKI jf rhI bIV nMU, pMjvyN pfqsLfh ny smyN-smyN qy afp cYk kIqf aqy Aus vfsqy apxI mnjLUrI idWqI ‘suDu’; Bfv ieQoN qIk bfxI cYk kIqI jf cuWkI hY aqy ‘suDu’ (TIk) hY. ieh lPLjL, Aucycy aMk nMbr qoN bfihr idWqf igaf hY ‘qy bfxI df aMg nhIN. iesy qrHF iek jgh sLbd ‘suDu kIcY’ vI afieaf hY. krqfrpur sfihb vflI bIV qy ieh dovyN sLbd hfsLIey qoN bfhr hn jo ies gl dI spWsLt sUcnf hn. sfzy bhuqy rfgI jn, bfxI ‘afsf kI vfr’ dy pfT AupRMq ies sLbd df Aucfrx krdy hn jo TIk nhIN.

sLbd rfmrfjy bfry- vfr dy nfl kIrqn smyN pVHy jf rhy CWikaF dI pihlI pMkqI df aMqm sLbd ‘rfmrfjy’ hY. sfjLF nfl kIrqn smyN hr iek pMkqI dy aMq ivc lPLjL ‘rfm rfjy’ pVHxf iek lMmy smyN qoN, pMQ ivc pRclq sI. sLbd ‘rfmrfjy’ kyvl kfv kfv df vjLn pUrf krn vfsqy hY. jdoN ies nMU asIN hriek pMkqI aQvf quWk dy aMq qy pVHdy hF qF Aucfrx df vjLn pUrf ho jFdf hY, ijs qoN kfiv rs pRfpq hMudf hY. ies sLbd df, CWky dI pihlI pMkqI jF pUry CWky dy mjLmUn nfl Aukf koeI sMbMD nhIN. ijvyN "hir jugu jugu Bgq Aupfieaf pYj rKdf afieaf rfm rfjy" (pM:451) jdik pMkqI ‘pYj rKdf afieaf’ qIk hI sMpUrx ho cukI hY. iesy qrHF bfxI ivc hor vI keI QfvyN ‘bilrfm jIE’ aqy ‘rfm’ afid lPLjL kyvl kfiv Aucfrx dy vjLn dI pUrqI vfsqy vrqoN ivc ilaFdy gey hn.

ipWCly kuJ smyN qoN ieh ivcfr lY ky ik ‘rfm rfjy’ lPjL kyvl pihlI pMkqI nfl afieaf hY ‘qy hr iek pMkqI nfl nhIN piVHaf jfxf cfhIdf. hr pMkqI nfl lPLjL ‘rfmrfjy’ pVHx df inXm lgBg Kqm hI hMudf jf irhf hY, jo TIk nhIN. hF, sfzy nfmDfrI vIr ajy qIk ‘‘afsf kI vfr’ dy kIrqn smyN, hr iek pMkqI nfl sLbd ‘rfmrfjy’ df Aucfrx inXmf anusfr krdy af rhy hn. hr pMkqI nfl lPLjL ‘rfmrfjy’ pVHy ibnF jdoN kfiv vjLn pUrf nhIN hMudf qF sfzy rfgI jx, hriek pMkqI dy aMqm sLbd nUM do-do vfrI pVHdy hn. BfeI sfihb BfeI rxDIr isMG jI dy jwQy ivc pMkqI nMU lMmF krky vjLn pUrf krn dI koisLsL kIqI jFdI hY. qF vI asl rWs nhIN bxdf, jyVHf ik ‘rfm rfjy’ sLbd dI hr iek pMkqI nfl Aucfrx krky bx afAuNdf hY.

ijhVy sWjx ieh soc ky ik ‘rfm rfjy’ sLbd pihlI pMkqI nfl afieaf hY aqy bfkIaF nfl pVHxf jog nhIN-iek qrIky afp hI, hr iek pMkqI dI aMqkf nUMu do-do vfrI pVH ky punr AukqI kr rhy hMudy hn. iesdy Ault, sfzy bhuqy rfgI vIr, bfxI ‘afsf kI vfr’ pVHx smyN ‘vfihgurU-vfihgurU’, jF iPr-‘qyrI rjfey, mytnI n jfey’, ‘boly so inhfl- siq sRI akfl’ afid apxy vloN hI anykF lPjL joVI jf rhy hMudy hn. qFqy sfnUM sLbd ‘rfm rfjy’ dI vrqoN df asl kfrx smJx dI loV hY aqy ies nUM hriek pMkqI nfl pVxf cfhIdf hY. hF! sfjLF qoN ibnf pfT krdy smyN jF iPr ‘aKMz pfT’ afid dy smyN ajyhf krnf jog nhIN.

kuJ CWikaF sMbMDI- ijvyN asIN drsLn krdy hF ik sfihb sRI gurU gRMQ sfihb jI aMdr bfxI ‘afsf kI vfr’ df mUl srUp cOvI pAuVIaF aqy 59 slok hI hY. iPr vI kIrqn smyN ies rcnf nfl hr iek pAuVI qoN pihlF ieWk ieWk CWkf aqy ies qrHF 24 pAuVIaF nfl 24 CWky vI pVHy jFdy hn. ieh pirpftI kdoN arMB hoeI aqy sRI gurU gRMQ jI ivcoN ieh CWky ikQoN ley gey? ieh jfnxf jrUrI hY. kuJ ivdvfnF anusfr pAuVIaF qoN pihlF, CWikaF dy pVHx bfry pirpftI pMjvyN pfqsLfh ny afp afrMB nhIN kIqI . jykr ieh pirpftI pMjvyN pfqsLfh ny arMB kIqI hMudI qF pfqsLfh iehnF CWikaF nMU 24 pAuVIaF nfl hI drj kr dyNdy. ies vfsqy aMdfjLf hMudf hY ik ieh pirpftI ikWDry ivWcly smyN ivc hI juVI hY. AuMJ vI jykr iehnF CWikaF nUM ghu nfl dyiKaf jfvy qF bfxI ‘afsf kI vfr’ dy mUl mjLmUn nfl myl nhIN KFdy. iesy qrHF ieh CWky ijQoN ley gey hn, sMbMDq rcnf df kyvl iek ihWsf hn sMpUrx rcnf vI nhIN hn. ieh 24 pdy pMnf 448 rfg afsf m:4 CMd nM: 15 qoN 20 qIk hn. kul 6 CMdf dy cfr-cfr pdy.

050s79.4s050

Including this Gurmat Lesson No. 50

muwZlI jfxkfrI bfxI - afsf kI vfr

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.