.

pRoPYsLnl pRcfrk aqy insLkfm pRcfrk? pRcfrk sLRyxI vfsqy ivsLysL

svfs kImqI hn-DMn pdfrQ nhIN

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

sfnMU cyqy rWKx dI loV hY ik DMn pdfrQ iesy hI dunIaF dI DuWp-CF hn. ijhVy sWjx afpxy jIvn nMU isWKI pRcfr vl lf dyx df dfavf krdy hn AunHF dy svfs pMQ dI amfnq hn aqy ieh mnuWKI jIvn df sB qoN vWD kImqI aMg hn. ijhVy svfs GWt gey, Auh kdy vfips nhIN imldy. jykr iehnF dI vrqoN iksy vI ZMg nfl DMn pdfrQF dI lflsf ivc hI ho rhI hY qF smJo asIN apxI ieh pUMjI bVI byrihmI nfl lutfeI jf rhy hF. kihx nUM qF asIN bfxI df pRcfr kr rhy hF pr asl ivc ajy asF afp hI bfxI anusfr ienHF dI pihcfx nhIN kIqI.

rsoeIaf inpuMn hY, pWkvfn bVy suafdly, ishq bxfAux vfly-svfsQ vrDk, vWDIaf aqy ZMg-ZMg dy bxfAuNdf hY-pRvfr dy sWjx AuglF cWt cWt KFdy hn, sfiraF dI syhq vI nroeI rihMdI hY aqy jIaF dy suBfa ivc vI ipafr-imTfs aqy itkfa hMudf hY. ies dy Ault-pWkvfnF leI sfDn aqy smgRI vI AuhI hY pr rsoeIaf inkMmf ‘qy aXog hY. Ausdy bxy pdfrQ kWcy, sVy-BuWjy, kdy imrc GWt kdy msflf vWD. afiKr, pRvfr vfly vI Ausdy afdI ho jFdy hn. nqIjf pRvfrk vfqfvrx bysuafdf, cMgy-mfVy dI pihcfx nhIN. afieaf igaf vI GMunqrF kWZdf hY, pRvfr ivc rihMdI hY sdf ikWt ikWt…aWj sbjLI kWcI sI, aj lUx vWD sI, aWj imrcF qyjL hn. ieWqnf hI nhIN ies sfry df pRvfr dI ishq qy vI mfVf asr pYNdf hY aqy zfktrF dI vI sdf loV.

isWK Drm dy pRcfrk?-iehI hflq aj isWK pRcfrk dI vI hY. jy pRcfrk smJdfr aqy isafxf hY, gurbfxI soJI-isiKaf aqy jIvn vflf hY qF Ausdy pRcfr ivc vI gurmWq hovygI, Ausdf injI jIvn, bolcfl-ivhfr vI dUijaF vfsqy iKWc pfAU hovygf. ikAuNik isWK Drm dUjy bhuqy DrmF dI qrHF kyvl vWkq tpfAu jF apxy-afp nMU kyvl isWK kihlvfAux df nfm nhIN. ieh gurbfxI isiKaf qy aDfrq jIvn df nfm hY. isWK pRcfrk vI isWK Drm df iek rsoeIaf hI hY. jykr Auh gurbfxI isiKaf vfly igafn nMU sMgqF qIk, iesdy sLuD srUp ivc phuMcfAux-vMzx dy Xog nhIN qF sMgqF df smuWcf jIvn, AunHF dI socxI-rihxI-dunIafdfrI ivc vI, kdy gurbfxI jIvn df pRkfsL nhIN ho skygf. ieh sB qF hI sMBv hY jykr isWK Drm dy pRcfrk dy apxy jIvn aMdr gurbfxI isiKaf dI prpWkqf hovy.

iesdy Ault aj isWKI jIvn ivc Brm-BulyKy, sLMky, afpfDfpI, zyirHaF gurUzMmF dI Brmfr, afpsI qU qU-mYN mYN, iek dUjy dI tMg iKWcI, mnmWqF, hUVmWqF anmqI pRBfv aqy ibprn dIaF rIqF df hWV afieaf ipaf hY. isWK bWcy-bWcIaF isWK Drm df dWbf-dWb iqafg kr rhy hn. piqWqpuxy dIaF lfeInF lWgIaF hn. ies sfry df muWK kfrx-aj isWK Drm dy pRbMD-pRcfr df inkMmf aqy aXog hoxf hY. mUlL rUp ivc sfzy hWQly gurmWq pfT df sMbMD sfzI Aus sLRyxI nfl hY ijhVI isWDy qOr qy pRcfr-kQf-ivafiKaf nfl sFJ rKdI hY. mksd kyvl ieWqnf hY jykr asIN apxy afp nMU GoKIey, isWKI pRcfr vflI rsoeI ivc cMgy rsoeIey ho ky inWqrIey, qF sfzI QoVI ijMnHI jfgRqI vI, sfzy aqy anykF sMgqF dy jIvn ivc isWKI dI KusLbU Brx df kfrx bx skdI hY.

svfs kImqI hn- mUl ivsLy vl vWDx qoN pihlF ies scfeI vl sfnMU ivsLysL iDafn dyn dI vDyry loV hY. mnuWK BfvyN koeI vI hY aqy iksy vI jfq sLyRxI df hY Aus pfs krqy dI bKsLI svfsF vflI amulf pUMjI hY aqy iesy pUMjI Aupr Ausdf jIvn aDfrq hY. ijWqny svfs iksy nMU imly hn, Aus ivc ieWk df vI vfDf Gftf sMBv nhIN. ieh vI scfeI hY ik-svfsF dy aDfr qy jIvn qF hryk jIv sLyRxI pfs hY pr mnuWK df jIvn pRBU vloN jIv nMU ivsLysL bKisLsL hY. PLurmfn hY "krmI afvY kpVf" (jpu-5) Bfv mnuWKf jnm pRBu vloN ivsLysL bKisLsL (krmI) hY aqy ies df mksd vI "ndrI moKu duafr" hY. bfkI jUnF qF kyvl kIqy krm Bogx vfsqy hI hn.

kuJ iblkul hI aXog pRcfrkF nMU CWz ky, gurU kIaF bhuqIaF sMgqF aqy pRcfrk, gurbfxI rfhIN spWsLt AupRokq scfeI qoN BlI BFq vfkP hn. ies vfsqy mOjUdf pfT ivc iesdy bhuqy vyrvy dI loV nhIN. ieQy AupRokq gurmWq isDFq nUM sFJf krn leI mfqr do-iqMn gurbfxI pRmfx hI kfPLI smJdy hF. PLurmfn hY "BeI prfpiq mfnuK dyhurIaf] goibMd imlx kI ieh qyrI brIaf" (pMnf-12) aqy "kbIr mfns jnmu dulµBu hY, hoie n bfrY bfr] ijAu bn Pl pfky Buie igrih, bhuir n lfgih zfr"(pMnf1366) hor lvo "pRfxI qUM afieaf lfhf lYix] lgf ikqu kuPkVy sB mukdI clI rYix"(pMnf 43) afid.

ieQy ies pKoN iDafn duafAux df sfzf mWksd kyvl mUl gl nMU smJxf sI. jdoN qIk svfsF dI ies amulqf vflI scfeI nMU apxI soJI df ivsLf bxf ky nhIN clFgy, hWQly ivsLy dI gMBIrqf bfry asIN sucyq nhIN ho skFgy. gurU ipafirE! sMsfrk DMn pdfrQ kyvl Dup-CF dI inafeI hn jo ieQy hI rih jfxy hn. svfsF dI pUMjI qF muWkx vflI hY ‘qy srIr vI imWtI dI ZyrI qoN vWD hor kuJ nhIN. ienHF svfsF dI gurbfxI isiKaf dy dfiery ivc rih ky kIqI suvrqoN hI sfzy jIvn nUM suMdr, gux BrBUr, siqkfr jog, cMgy sMskfrF vflf aqy pnIrI vfsqy cfnx munfrf bxfvygI.

sfzIaF pRcfrk sLRyxIaF?- Aupr idWqI ivcfr sImF dI rosLnI ivc asIN apxI aj dI mOjUdf smUcI pRcfrk sLyRxI nMU moty qOr qy do BfgF ivc vMzdy hF- ‘pRoPYsLnl’ aqy ‘insLkfm’. isWK pRcfrkF sMbMDI ieh dovyN sLbd, kyvl aj dI hI Aupj hn. iesy vfsqy ies bfry hWQly pfT ivc asF kuJ ivcfr vI krn df jWqn krnf hYy. scfeI ieh hY ik iksy vI Drm vfsqy ‘Drm df pRcfr’ sLB qoN vWzI ijMmyvfrI huuMdI hY. iesdy Ault isWK Drm df pRcfr qF aj AuWkf hI bWicaF dI Kyz bixaf ipaf hY. iesy vfsqy ieh mslf bhuq gMBIr hY.

pRoPYsLnl pRcfrk- pRoPYsLnl df Bfv AunHF pRcfrkf qoN ilaf jFdf hY ijnHF dy jIvn dI rotI-rojLI pRcfr nfl hI sMbMDq huMdI hY. ieQoN qIk kuJ glq vI nhIN. afiKr mnuWKf ijMdgI dIaF anykF injI, pRvfrk-smfjk loVF vI hn. ijs sWjx df ikWqf hI ‘pRcfr’ hY jIvn dIaF bfkI loVF vI qF Ausny iesy qoN hI pUrIaF krnIaF hn. afiKr gurU pfqsLfh ny sfnMU jogI-sMinafsI qF bxfieaf nhIN. blik ieQy qF Aus rihxI nMU hI vyhlVF df jIvn ‘qy igRhsQIaF Aupr vfDU df Bfr disaf hY.

pRoPYsLnl sLRyxI’ df pMQk qor qy iek hor vwzf lfB BI hY ijsdI jLrUrq nUM ‘insLkfm pRcfrk’ kdy vI pUrI nhIN kr skdf. aj isWK kOm dunIaF dy hr ihwsy ivc mOjUd hY. ies vfsqy, isWK Drm df pRcfr vI aMqr-rfsLtrI loV hY. ies loV nMU agr koeI pUrf kr irhf hY qF aj df ikhf jFdf ieh ‘pRoPYsLnl pRcfrk’ hI hY. iehI hY jo covI GMty dUr-nyVy, dysL-ivdysL sB jgHf qy puwjx vfsqy sdf qwqpr rihMdf hY. ienHF ivcoN iewk Auh sWjx vI hn jo dURr qF nhIN jFdy pr iksy ivsLysL gurduafry ivc gRMQI isMG dI syvf dy nfl nfl kWQf-kIrqn dI syvf vI inBfAuNdy hn. mMnxf pvygf ik gurduafrf sfihb ivKy, ipCWl rfq df pRkfsL, rfq dI suKfsn syvf, sPfeI-ibsqr afid dI syvf, idn-rfq dy gyVHy ivc afAuNdy hn. koeI vI dUjI ikrq-ikWqy vflf mnuwK ienHF ijLMmyvfrIaF nMU nhIN inBf skdf. ieWqnf hox dy bfvjUd aj pMQ ivc, ies khI jFdI pRoPYsLnl sLyRxI nMU Auh siqkfr pRfpq nhIN jo pRfpq hoxf cfhIdf hY blik bhuiqaF pRqI ikMqU-pRMqU, GuMxqrF-nukqfcInI vWD hY, afiKr ikAuN?

scfeI ieh hY ik kyvl AuNglIaF qy igxy jfx vfly pRcfrkF nMU CWz ky, ies sLRyxI ivc aj bhuqy pRcfrkF ny apxy ies AuWqm ikWqy sMbMDI afpxI ijMmyvfrI nMU smiJaf hI nhIN. kWQfkfr nMU ieh pqf nhIN ik Auh kWQf gurbfxI dI kr irhf hY jF iPr ieDroN AuDroN khfxIaF-gWpF nfl vWkq tpf irhf hY. rfgI-kIrqnI nMU pqf nhIN ik ijs sLbd df Auh kIrqn kr irhf hY Aus sLbd rfhIN, ikhVI jIvn jfc pRgt ho rhI hY aqy Ausdy arQ kI hn? bhuqI vfrI qF Aus rfhIN pVHI jf rhI bfxI dy arQF dy Ault Auh afp hI sfry krm kr irhf hMudf hY jF Aus rfhIN pVHI jf rhI bfxI vI, bfxI hI nhIN huMdI. insLfnf, ieko hI huMdf hY kyvl mfieaf iekWTI krx df. iehI kfrx hY ik aj ies sLyRxI ivcoN anykF hI pRcfrkF pfs mfieaf dy qF aMbfr lWgy hoey hn pr gurmWq dI soJI jF gurbfxI vflf jIvn AuWkf hY hI nhIN. hF, sMgq nMU pRBfv ivc lY ky DMn pdfrQ iekWTy krx df ZMg iek qoN vWDIaf, dUjy pfs hY.

keIM vfrI qF hWd ieQoN vI agy tWp jFdI hY jdoN ies sLRyxI ivcly kuJ pRcfrk apxy hI mMUhoN khI jFdy hn "sfnMU kI, sfnMU qF afpxI Bytf nfl mqlb hY, jo sMgq sunxf cfhMudI sI, asF suxf idwqf" jF "asF pRcfr qoN kI lYxf, asF apxy bWcy vI qF pflxy hn" vgYrf vgYrf. Bfv ieh ik aijhy pRcfrk sMgq dI iqafrI vfsqy nhIN, blik sMgq qoN ienHF dI iqafrI hoxI hY. ies qrHF ieh sWjx-apxI qfkq aqy mnuWKf jnm, donF nUM brbfd kr rhy huMdy hn. dUijaF df qF AunHF ny kI Blf krnf hY? AunHF nMU pihlF apxI icMqf dI vwzI loV hY.

gurU ipafirE! ijWqny cfho iekWTy kr lvo ieh DMn pdfrQ, pr ienHF DMn pdfrQF nMU svfsF dI kuvrqoN df kfrx nF bxn idAu. DMn pdfrQ jIvn sfDn hn, ienHF nMU lflsf nf bnfE. pMQ iek cldf aqy sdIvI diraf hY ijhVy pRcfrk kyvl ienHF DMn pdfrQF kfrx apxI lflsf aqy hAumY nMU pWTy pf jfxgy, ieiqhfs ivc sdf vfsqy kfly DWby bxy rihxgy. afE! bfxI dy ijs sLbd dI asF kQf-ivcfr krnI hY, sLbd df gfiex krnf hY AusdI pihlF apxy aMdr soJI pYdf krIey, apxy jIvn ivc vsfeIey. siqkfr hor vWD imlygf. DMn pdfrQF dI vI QuWV nhIN rhygI.

pMQ dI mhfn siqkfr jog hsqI, pMQ rqn gurpurvfsI ‘igafnI Bfg isMG jI aMbflf’ ikhf krdy sn ‘pRcfrk df pRoPYsLnl hoxf mfVI gl nhIN, mfVI gl qF hY-pYsy lY ky sOdf Krf nf dyxf’ Bfv jykr asIN mfiek Bytf gurmWq pRcfr vfsqy lY rhy hF qF bdly ivc gurbfxI-gurmWq jIvn hI vMzxf hY. jykr koeI ies dy Xog nhIN qF pihlF apxI iqafrI kry iPr agy vDy jF iPr ies ikwqy df iqafg krky koeI dUjf ikwqf apxf lvy, ies ivc koeI hrj nhIN, Gto GWt akflpurK dI drgfh ivc surKrU qF rih skIey.

insLkfm pRcfrk- pRcfrk vfsqy ajokI ivWgVI hoeI pRBfsLf ivc ‘insLkfm pRcfrk’ qoN bs ieWqnf hI Bfv ilaf jFdf hY ‘Auh sWjx ijhVy gurWmq pRcfr bdly, mfiek Bytf nhIN lYNdy’. AuMJ AunHF Aupr vI ajyhf koeI kuMzf nhIN ik gurmWq dI AunHF nUM koeI soJI hY vI jF nhIN. ienHF ivcoN bhuqy qF Auh hn ijhVy kyvl sLOkIaf ies pfsy afey hn pr gurmWq soJI pKON AuWkf hI KflI hn bs vfjy qy do AuwglF cl geIaF qF ‘kIrqnI isMG’-do lPjL sMgq ivc kihx df vWl af igaf qF ‘kQfvfck-lYkcrfr’, pfT ivc ihWsf lY rhy hn qF ‘insLkfm pfTI’. kIrqn krn vfly bfxI kwcI pVH rhy hn jF pWkI. kIqI jf rhI kQf-ivafiKaf gurmWq vI hY jF gurmWq ivruD jLihr hI vMz rhy hn. sfKI suxf rhy hn jF by-isr pYr dIaF khfxIaF. pfT krn vfly, pfT sLuD kr rhy hn jF asLuD aqy Ausdy arQ kI hn. bs! ikAuNik mfieaf nhIN lYNdy, ies vfsqy ieh sWjx insLkfm pRcfrk hn.

hux asIN gl krdy hF AunHF ‘insLkfm pRcfrkF’ dI ijnHF dI iqafrI kuJ imsLnrI sMsQfvF-kfiljF qoN hoeI huMdI hY. AuQy socxI ieh pRpWk hY ik apxf kfr ivhfr krdy syvf krnI hY aqy bdly ivc ‘mfieaf nhIN lYxI’. smyN dy dsvMD qIk qF ieh gl hY vI TIk. pr afE! jLrf drsLn krIey afiKr ieQy vI kI hMudf hY:

1[ pRogRfm kuJ dUr df hY, mfieaf nhIN lYxI, Krcf sMgq Aupr vI nhIN pfAuxf. apxy pfs ajyhI smRQf vI nhIN afiKr koeI ssqf sfDn joiVaf. qIh imMt df pRogrfm, afxf-jfxf imlfky lg gey 4-5 GMty jF hor vI vWD. aWDy GMty dI syvf vfsqy svfs brbfd kIqy, Gto-GWt 4-5 GMty ijhVy kdy vfips nhIN afAuxy. rukfvt bxy afiKr AuhI DMn pdfrQ-ijMnHF vfsqy AulHfmf sI ‘pRoPLYsLnl pRcfrkF’ nUM.

2[ gurmWq df pRcfr vWD qoN vWD hovy-aMdr iqafrI vI hY aqy lflsf vI. apxf kfr ivhfr hor hY, pRvfrk-smfjk afid ruJyvyN vI hn. mjbUr ho jFdf hY, pRcfrk vflI ijLMmyvfrI inBf nhIN skdf, afiKr ikAuN? svfs jo pMQ dI amfnq bMxny sn, nhIN bx sky. ‘pRoPYsLnl’ dI qrHF ieQy vI mslf AuhI hY ‘DMn pdfrQF’ df.

3[ iksy hd qIk apxy ielfky ivc, apxy nyVy qyVy kuJ kQf-kIrqn kr ilaf jF gurbfxI-gurmWq dI klfs nMU clf ilaf-ieh qF smyN df dsvMD aqy jLrUrI vI sI-pr aj anykF aijhy sWjx dyKy jf skdy hn jdoN QoVI dOV-BWj vWDI qF ieWqny GWbrfey ik mYdfn hI CWz gey. pRcfr df nfm hI Bfrf ho igaf. kImqI svfs lg gey hor ruJyivaF ivc aqy rukfvt bxy AuhI ‘DMn pdfrQ’.

4[ pRcfrk qF bx nhINM sky pr aMdr sWc-JUT dI pihcfx qF bx hI cuWkI hY. gurbfxI sWc nMU sMgqF ivc vMzx df qjrbf qF hoieaf nhIN-gurU pfqsLfh dy ‘sMgqI Drm’ nMU injI ‘tokf tfkI’ df Drm bxf ilaf. iksy PMksLn afid smyN, koeI ienHF df nyVy afAuxf vI psMd nhIN krdf ‘ienHF ny qF KflI tokf-tfkI hI krnI hY’. gurmWq dyx dI QF gurmWq dy ivroDI pYdf krn df kfrx bx gey, ijLmyvfr kOx?

5[ apxy pRvfr ivc koeI KusLI-gmI df smfgm hY, bx cuWky tokf-tfkI dy suBfa kfrx pRvfr ivWc qF pihlF hI pRBfv hIx ho cuWky sn. hux jdoN pRvfr vfly sfrf kMm hI gurmWq ivruD kr rhy hMudy hn, qF dUijaf dy hfsy-huWjq df isLkfr vI bxnf pYNdf hY "lY BfeI, dUijaF nUMu qF kihMdy sn, apxI vfrI afeI qF ikWQy geI ienHF dI gurmWq". AuWcI suWcI gurmWq dy pRBfv nuM GtfAux dy dosLI vI bxy aqy suBfa ivc imTfs dy bdly iKWJ aqy AuKfV vI vWiDaf.

6[ apxy ielfky ivc koeI gurpurb jF smfgm hY qF pRcfrk bfhr dy mMgvfey jFdy hn iPr Auh jo mrjLI bolx. ikAuNik "ieh qF apxy ielfky dy hI hn, keI vfrI suixaf hY, jdoN cfhvFgy sux lvFgy". iesqrHF vwzy iekWT vyly jdoN gl krn df smF sI qF ‘lokl’ ‘qy ‘vfDU’ dy ho gey. iesdy Ault bfhr vfly jo kuJ vI bol gey, jy TIk nhIN qF isvfey klpx dy hor koeI cfrf nhIN. apxf mn vI Krfb kIqf aqy gurmWq dy swc pRcfr ivc rukfvt dy dosLI vI bxy, ikAuNik ikrq dUjI sI.

7[ kQf-lYkcr-kIrqn bhuq vWDIaf kr lYNdy hn pr jdoN dUr jF lMmy smyN dy pRogRfm hMudy hn qF jf nhIN skdy ikAuNik ‘dPqroN CuwtIaF nhIN-ipwCy PYktrI bMd hMudI hY-dukfn df kMm nhIN cldf’ aqy mYdfn iPr clf jFdf hY AunHF pfs ijnHF nUM AulHfmf sI ‘pRoPYsLnl hn,,, gurmWq ivroDI kwcIaF gwlF krdy hn’. ijLmyvfr kOx?[[[afiKr ieQy vI AnHF hI DMn pdfrQF dI rukfvt.

8[ jykr ‘pRoPYsLnl pRcfrkF’ ivcoN bhuqy gurmWq ivroDI pRcfr krdy hn qF iesdf ijMmyvfr kox? dyiKaf jfvy qF iesdy ijLmyvfr vI ‘insLkfm pRcfrk’ hI hn. ikAuNik dUjy rUp ivc AunHF hI DMn pdfrQF vloN bxI hoeI rukfvt kfrn, swc dy pRcfr qoN dOVy pey hn aqy kImqI svfsF nUM dUjy ruJyivaF ivc lgf rhy hn.

9[ ieh vI kVvf sWc hY ik aijhy ‘insLkfm pRcfrkF’ nUM pRcfr Kyqr ivc prYktIkl qjLurbf qF bhuqf nhIN hMudf. kuJ gurmWq dI soJI jLrUr pYdf ho jFdI hY. bhuqI vfrI styjF Aupr ajyhI zFg mfr BfsLf vrq jFdy hn ijhVI ik "dieaf BMzfrix" vfly gurmWq isDFq nfl vI myl nhIN KFdI aqy ieh sMgqF vfsqy ipafr siqkfr dI Bfvnf dy vI ivruWD huMdI hY. iesqrHF-gurmWq pRcfr dI loV nMU ieWqnI vWzI Tys pujdI hY ijWqnI ik ‘pRoPYsLnl pRcfrkF qoN vI nhIN puWjdI.

10[ gurmWq pRcfr iksy glI muhWly dI loV qF hY nhIN, sMsfr pWDr dI loV hY. ‘dunIaF ivc puWjky gurbfxI df pRcfr vI ho jfvy aqy mfieaf vI nhIN lYxI-apxf kfr ivhfr krdy hoey hI pRcfr krnf hY’. ajyhI soc kyvl supinaF dI dunIaF ivWc vWsx qoN vWD hor kuJ nhIN. afiKr, ieh kfr-ivhfr-ruJyvyN AunHF hI ‘DMn pdfrQF’ df hI dUjf rUp hn ijhVy sfzy kImqI svfsF nMU gurmWq dy pRcfr qoN ipWCy lY gey.

gurmWq pRcfrk aqy sMinafsI- "mfieaf nhIN lYxI" afpxf kfr ivhfr krdy insLkfm pRcfr krnf hY" jykr ieh jUlf gl nf pfieaf hMudf qF XkInx ipWCly 25-30 sflF ivc ienHF imsLnrI sMsQFvF rfhIN kyvl isWK Drm nUM hI nhIN, swmucy sMsfr nMU smRpq Bfvnf vfly, inrol gurmWq dy swcy suwcy sYNkVy pRcfrk, kQfvfck, rfgI-ZfzI, lyKk afid idwqy jf skdy sn. ies qrHF aj gurmWq pKoN sMsfr df nksLf hI kuJ hor huMdf. drasl gurbfxI ivwc insLkfm df arQ ikWDry vI ieh nhIN, ijhVf asF GWVH ilaf hY. gurbfxI anusfr insLkfm df arQ hY "kfmnf rihq". jykr kIrqn-kQf krx vflf ieh vI soc irhf hY ik sMgq ivc AusdI vfh vfh hovy, vwD qoN vwD pRogRfm buWk hox qF insLkfm Auh vI nhIN.

cyqy rhy, igRhsQ mfrg isWKI jIvn df jLrUrI aMg hY. sLfdI nf krvfky bRhmcfrI aKvfAuxf, Gr-pRvfr df iqafg krky iqafgI, jogI, sMinafsI, nFgy hoyky jMglF phfVF ivc cly jfxf-gurU dr qy ies nUM pfKMz krm, ivhlVF df jIvn aqy igRhsQIaF Aupr vfDU df boJ disaf hY. pRvfrk ijLmyvfrIaF hriek isWK df Drm PLrj vI hY. pRvfrk ijLmyvfrIaF nMU KMujy lf, pRvfr nUM ruWldy CWz apxy afp nUM iksy sMinafsI afid dI qrHF, ‘insLkfm pRcfrk’ df lybl lgvfAuxf vI isWKI jIvn nhIN.

isWK df jIvn hI gurmWq df pRcfrk hoxf hY- isWK dy jIvn do pRkfr dy nhIN huMdy. isWK df mqlb ieko hI hY ‘gurbfxI dI isiKaf df isWK’. isWKI jIvn df afDfr hY "afip jphu avrh nfmu jpfvhu"(pMnf290) Bfv afp vI bfxI dI isiKaf anusfr jIvn jIvy aqy dUijaF nUM vI ies ielfhI mfrg qy clfAux leI sdf qWqpr rvy. iPLr BfvyN ikWqf koeI dUjf hY jF gurmWq df pRcfr.

jykr iksy sWjx df pUrf jIvn hI pRcfr nMU smRpq hY qF Aus dIaF pRvfrk ijLMmyvfrIaF vI Aus qoN awz nhIN. Prk kyvl ieWqnf hY ik Ausny ajkl dy bhuqy aKAuqI pRoPYsLnl pRcfrkF vFÕ ‘gurmwq rihxI aqy pRcfr nMU apxI mfiek lflsf dI kImq qy kurbfn nhIN krnf. Aus vfsqy jLrUrI hY ik Ausdf apxf jIvn gurmwq qy pihrf dyx vflf hovy. Ausny mfieaf kfrx gurmwq isDFq nUM nhIN vycxf, gurmwq df pRsfr krnf hY. AusdI hflq "mUrK pMizq ihkmiq hujiq sMjY krih ipafru"(pMnf469) jF iPLr "rotIaf kfrix pUrih qfl] afpu pCfVih DrqI nfil"(pMnf465) Bfv kyvl mfieaf iekwTI krx dI doV ivc hI jIvn ivhUxf aqy bfxI isDFq df sodf krn vflf nf hovy. asF donF glF dy Prk nMU smJxf hY. isWKF vfsqy ‘insLkfm’ ‘pRoPYsLnl’ jF iPr ‘dunIafdfr’ ieh sB lybl awj dy ivWgVy hoey vfqfvrx dI hI Aupj hn. gurU srUpF rfhIN 239 viraF dI myhnq-Gflxf nfl bKsLy isWKI jIvn dI qsvIr nhIN hn.

gurU jfimaF smyN gurmWq pRcfr- gurU sfihbfn dy 239 viraF dy ieiqhfs ivc ‘insLkfm jF pRoPYsLnl’ pRcfrkF sMbMDI do vMzIaF nhIN imldIaF aqy nf hI iksy pujfrI sLRyxI df hI ijLkr afAuNdf hY. GoKx df ivsLf hY ik afiKr gurUsrUpF smyN isWK Drm dy pRcfrkF df nIXm kI sI? hWQly pfT ivc jo ivcfrDfrf pysL kIqI geI hY, ieh nvIN nhIN blik iesdy drsLn gurU ieiqhfs ivcoN vI spWsLt kIqy jf skdyy hn. gurU nfnk pfqsLfh ny jdoN mWJIaF cfrn jF modI Kfny df kMm kIqf, AupRMq krqfrpur sfihb itkfa kr ilaf qF pRvfrk ijLmyvfrIaF dy nfl nfl do vWkq df siqsMg vI cflU riKaf. jdoN lgfqfr keI sfl afpjI pRvfr qoN dUr rhy qF afp jI dy lMgr pfxI afid dI syvf jgHf-jgHf qy sMgqF rfhIN hI hMudI sI. dUjy pfqsLfh bfry AunHF dI injI ikrq df kuJ ijLkr afAuNdf hY pr Auh vI spWsLt nhIN. AupRMq qIjy, cOQy, pMjvyN pfqsLfh dy iksy vI vWKry ikWqy df ijLkr ikWDry nhIN afAuNdf.

CyvyN pfqsLfh ny qF gurmWq pRcfr nMU iek hor vWzf moV idWqf. sIs qy klgI, gl ivc hIiraf dI mflf, GuVsvfrI, hWQ ivc bfjL-isLkfr aqy PLOjF dI kfiemI Bfv amIrI rihx sihx aqy sLfhI TfT nUM vI gurmWq pRcfr df aMg bxf idWqf. ieh ZMg dsvyN pfqsLfh qIk brfbr cilaf. afiKr ienHF sfry KricaF df vsIlf kI sI? spWsLt hY ik ies qrHF gurU sfihbfn ny sfbq kr idWqf ik isWK Drm df pRcfr apxy afp ivc ieWk sMpUrn ikWqf hY. pRvfrk loVF aqy ijLMmyvfrIaF nMU Aus qoN vWK nhIN kIqf jf skdf. pIrI jy kr mIrI dI qfibaf rvygI qF pIrI kdy vWD Pul nhIN skygI. jy gurmWq df pRcfrk apxIaF loVF vfsqy, DMnvfnF-hfikmF dy qrs jF dbfa hyT rvygf qF Auh axKIlf aqy gYrqmMd hoky sWc kf pRcfr kdy nhIN kr skygf. iPr AusdI hflq vI Aus bRfhmx vrgI hI hovygI ijsnMU gurdyv AulHfmf dy rhy hn "mfieaf kfrn ibidaf bychu jnmu aibrQf jfeI" (pMnf1103). asl ivc aj sfzy khy jFdy pRoPLYsLnl pRcfrkF nfl iehI qF ho irhf hY. ies sMbMD ivc jy ghu nfl ivcfiraf jfvy qF ieh sWcfeI vI spWsLt huMdy dyr nhIN lgdI ik isWK df jIvn hI sdf pRcfr sI. imsfl vjoN BfeI gurdfs jI, BfeI mnI isMG jI afid ivdvfn sWjx ijnHF df smucf pRvfrk jIvn hI gurUdrbfr nfl sMbMDq sI aqy iehI AunHF df ikWqf sI. dUjy bMny BfeI mnsuK, BfeI kilafxf afid byaMq Auh jIAUVy ijnHF dy injI ikWqy qF hor hor sn iPLr vI AunHF dy jIvn isWKI pRcfr nUM smRpq sn. hor vyrvy vfsqy vfsqy sMbDq ‘gurmWq pfT 94,‘isWK pRcfrk dI pWdvI aqy siqkfr’ nUM vI pVHx-smJx dI loV hY jI.

mOjUdf pRcfrkF dIaF kuJ hor vMxgIaF- ies gurmWq pfT dIaF kuJ hor kVHIaF vI hn ijnHF df ijLkr kIqy ibnF ieh ivsLf sMpUrn nhIN huMdf. ienHF ivcoN iek qF sfzy Auh kIrqnI-kWQfvfck hn ijhVy ik aKoqI pRoPYsLnl aqy insLkfm, donF ivcoN hI hn. ienHF sWjxF dI sMgqF ivc cMgI BWl bx cuWkI hY. AunHF nUM gurmWq dI vDIaf soJI vI hY iPr vI sMgqF nMU AunHF dy pRcfr df koeI ivsLysL lfB nhIN. kfrx-AunHF dy nfm cl cuWky hn aqy kyvl AunHF dy nfm qy hI byaMq sMgqF puWj jFdIaF hn. nqIjy vjoN AunHF nMU gurmWq pRcfr dI icMqf GWt aqy apxI sMgq ivc inWq dy vfDy aqy apxI vfh vfh dI icMqf vWD hMudI hY. do-do, iqMn-iqMn GMty AunHF rfhIN kQf-kIrqn suxkyy aqy JUMm JUMm ky Gr vfps af jfeIey, pr jIvn ivc gurmWq pKoN koeI jfgRqI nhIN afAuNdI. smJ qF af rhI hMudI hY ik ieh pRcfr qF gurmWq df hI kr rhy hn pr gurmWq dI iksy rihxI nMU Auh AuWkf hI spWsLt nhIN krdy, AunHF nUM iehI zWr rihMdf hY ikWDry ‘myrI’ sMgq dI igxqI nf GWt jfvy.

AunHF ivWcoN ieWk qF aijhy smJoqf vfdI kQfvfck hn, ijs qrHF df smF jF loV dyKI, gurmWq dy arQ vI Ausy hI rMg ivc bdl ky pysL kr idWqy. iek jgHf dyiKaf sMgqF sUJvfn hn qF aKMz pfTF df ivroD kr idWqf, dUjI jgHf dyiKaf ik dWs-dWs aKMz pfT iekWTy cl rhy hn qF pRoVqf kr idWqI. iek jgHf vrq rKx qoN bIbIaF nMU sucyq kr idWqf aqy dUjI jgHf dyiKaf bhuq sfrIaF bIbIaF ny krvf cOQ jF pUrnmfsLI afid df koeI vrq riKaf df hY qF vrqF nMU ishq vfsqy cMgf dWs idWqf. jykr dyiKaf, sMgqF ivckfr bhuqy gYrisWK hn qF gurmWq isDFqF Aupr hI ishfeI PLyr idWqI jF hr gl nUM gol-mol krdy gey.

bfbf rfmrfie aqy sfzy ieh pRcfrk- gurbfxI ivWcoN kyvl iek pMkqI bdlx qy sWqvyN siqgurF ny apxy spuqR nMU vI mMUh lgfAux qoN ienkfr kr idWqf sI. sfzy ajyhy pRcfrk jdoN pfqsLfh dI hjLUrI ivWc bYTky, pUrI dI pUrI iPlfsPI hI bdl dyNdy hn jF gurU dI gl nUM hI CupfAuNdy hn qF akflpurK dI drgfh ivWc AunHF df kI hfl hovygf? gurU dI gl iksy nMU smJ ivc afvy jF nf afvy, gurmWq iPlfsPI df BfvyN Bog pY jfvy, pr ‘myrI’ vfh vfh hovy, ‘myrI sMgq vWDy. asl ivc qF ieh vI DMn pdfrQF dI hI pUjf df iek hor rUp hY jo amuly suafsF dI kImq pihcfnx ivc rukfvt bx irhf hY. afiKr rfmrfey jI Aupr vI dosL qF iehI sI. Auh vI qF cfplUsI aqy apxI vfh vfh df hI isLkfr hoey sn. ies sLyRxI bfry ieQy iDafn duafAuxf ies vfsqy vI jLrUrI ho jFdf hY ik jdoN qIk sfzI pRcfrk sLyRxI, ‘smRpq’ pRcfrkF dy rUp ivc ivksq nhIN huMdI, ies rUp ivc vI pRcfrk inWq pMxpdy rihxgy ijhVf ik sLWKsI pUjf df hI iek hor iBafnk rUp hY.

zyry aqy sMq mWq afid- iesy kVI ivc ajoky gurmWq pRcfrkF df iek hor aMg vI hY. ieh hY sfzy kuJ zyrHy jF sMq mWq. mUl rUp ivc ieh vI pMQ dI qfkq df hI ieWk bVf vWzf ihWsf hn. ijvyN aKoqI pRoPYsLnl pRcfrkF nMU dosL idWqf jFdf hY ik AunHF dI sfrI dOV pYsy, DMn pdfrQF aqy ‘vfh vfh’ vfsqy hI hY. TIk Ausy qrHF ienHF ivcoN vI bhuqy zyry aqy ‘sMq’ gurmWq dI afV ivc apxI aqy apxy zyrHy dI qfkq-hoNd nUM pWkf krn ivc hI lgy rihMdy hn. ienHF ivcoN bhuiqaF dy jWqn kyvl gurmWq dI cfsLnI cVHf ky sMgqF nMU sLKsI (apxI) pUjf ivc hI AulJfAuxf huMdf hY. AuNJ ieh sWjx vI isWK pRcfrkF dI iek bVI vWzI qfkqvr sLRyxI hn pr gUrU aqy gurbfxI dI gl nfm-mfqr hI huMdI hY, bhuqI vfrI qF gurmWq ivroDI.

bRfhmx mWq aqy ieh zyry- blik ieh zyry aqy ‘sMq’ sfzy pRcfrkF dI Auh sLyRxI hY jo ieMn-ibMn bRfhmx mWq vloN mnuWK smfj nfl kIqI ijLafdqI nUM hI dohrf ky sMgqF ivc gurU jF akfl purK dI pUjf dI bjfie apxI (sLKsI) pUjf vWl moVx dy dosLI hn. afiKr iehI kMm qF bRfhmx ny kIqf sI. Ausny sdf qo mnuWK nMU bRhm qoN qoV ky krmkFzF rsqy apxy vWl moiVaf sI. igxqI dy zyrHy qF ies dosL qoN mukq ho skdy hn pr sfry nhIN. ijvyN aKoqI pRyPYsLnl aqy insLkfm pRcfrkF ivc kWcy bMdy hWV dI qrHF af rhy hn Ausy qrHF ienHF zyirHaF-sMqF-gurUzMmF ivc vI ajyyhy mdfrIaF dy nvyN nvyN zyrHy, inWq apxy nvyN nvyN rUp ivc bVI qyjLI nfl KuWl rhy hn.

smRpq gurmWq pRcfrk- ies sfry df ieko hI hl hY jykr smuWcI pRcfrk sLyRxI ivc hWQly gurmWq pfT dI Bfvnf anusfr smRpq pRcfrkF df ivkfs ho jfvy qF kyvl zyiraF ivc hI nhIN blik sMpUrx pRcfrk sLRyxI ivc pMQk AusfrI vflI qbdIlI afp muhfry af skdI hY. mslf qF ieko hI hY ik sfzI soJI aMdr DMn pdfrQF rUpI sMsfrk sfDnF dI aslIaq jfgRrq hovy aqy suafsF dy bhumuWly hox dI scfeI pRgt hovy. 023s96.3s030

Including this Gurmat Lesson No 23

pRcfrk sLRyxI vfsqy ivsLysL- pRoPYsLnl pRcfrk aqy insLkfm pRcfrk?

svfs kImqI hn-DMn pdfrQ nhIN

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.