.

mfGI aqy lohVI

ipRMsIpl igafnI surjIq isMG, isWK imsLnrI, idWlI

1[mfGI df mylf-mukqsr sfihb

srsf ndI qoN ivwCVy isMGF df muV jwQybMd ho ky, klgIDr jI nfl imlfp aqy mukqsr df juwD-sfrI GWtxf df ijLkr asIN gurmWq pfT nM: 46 ‘bydfvf jF ivCoVf?’ ivc kr cuwky hF. drasl anMdpur sfihb df iklf CWzxf, ‘srsf ndI qy pRvfr ivCoVf’ AuprMq meI sMn 1705 ivc vfpiraf mukqsr sfihb vflf 40 mukiqaF vflf ieh sfkf; iqMny GtnfvF ieko hI lVI ivc hn.

dUjy pfsy pMQ vloN ienHf cflI muWkiqaF dI sLhfdq dI Xfd ivc jo BfrI pMQk smfgm hMudf hY ieh mfGI dI sMgRFd Bfv meI mhIny dI bjfey jnvrI dy mhIny ivc kIqf jf irhf hY, ikAuN? ieWqnf hI nhIN iPLr ijs ZMg nfl asIN ies ieiqhfsk idhfVy nUM mnf rhy hF, kI mnfAux df ajyhf ZMg pMQk lfB ivc hY jF ik vDyry nuksfn ivc? ies sfry vl pMQ nMU iDafn dyx dI vwzI loV hY. ies bfry lfprvfhI sfzy vfsqy bVI hfnIkrk sfbq ho rhI hY. iehI ivsLf hY hWQly gurmWq pfT df.

gurU dr qy iQwq vfr- gurU dr qy iQwqF-vfrF dI koeI mhfnqf nhIN. sMgRFd-misWaf-pUrnmfsLI ieQy koeI ivsLysL mhWqv dy idn nhIN hn. asl ivc iswK df nIXm Jflfgy AuT, mhIny dy qIh idn hI gurU crxF ivc puWjxf aqy sfDsMgq ivc hfjLrI Brnf hY. iesdy Ault bRfhmx mWq df afDfr hI iQwq vfr aqy dyvI-dyviqaF dI pUjf hY. ies pKoN ienHF donF DrmF df afps ivc koeI myl nhIN. iPr bRfhmx anusfr qF bfrHF sMgRFdf ivcoN mfGI dI sMgRFd, vWzy mhfqWm vflf idn hY. jdoNik sMpUrn sfihb sRI gurU gRMQ sfihb ivc ‘sMgRFd’ jF ‘sFkRFq’ vflf sPLjL hI mOjUd nhIN. bRfhmx anusfr sMgRFdF dI inafeIN bfrHF pUrnmfsLIaF ivcoN kwqk dI pUrnmfsLI aqy bfrHF misafvF ivcoN somvfrI misaf sB qoN vWD mhfqm vfly idn dwsy geyy hn. hux qF iek hor nvF sLgUPLf vI jfg ipaf hY. jy misaf snIcrvfr pY jfvy qF ieh ‘sLnI dyvqy dI pUjf df sB qoN vWD mhfqm vflf idn hY. iesyqrHF nOrfqry-srfD, asLtmIaF, mMgl, snIcr, svyr-sLfm dy anykF mhfqm aqy vihm-Brm joVy gey hn pr ienHF glF df isWK dy jIvn nfl koeI sMbMD nhIy.

gurbfxI anusfr "iQqI vfr syvih mugD gvfr" (pM:843) aqy "sfeI GVI sulKxI ismrq hir nfm"(pM:819) afid anykF pRmfx dyky sfbq kIqf hY ik srfD-nrfqy, idn-vfr-vWkq, svyr-sLfm, iQWq-vfr-idsLf afid dy BulyKy pYdf krn vflI soc aigafnqf dI Aupj aqy sLrfrqIaF rfhIN pfieaf igaf Brm jfl hY. ies ivsLy Aupr asIN pUrf vyrvf gurmWq pfT nM:66 "sMgRFd-misaf-pUrnmfsLI?" ivc dy cuWky hF. gurU kIaF sMgqF kyvl lfgq mfqR Bytf qy gu:aY: sYNtr-idWlI pfsoN mMgvf ky pVHx aqy gurmWq pRsfr ihWq sMgqF ivc vMzx df Auprflf krn.

isWK Drm ivc rWl gWZ kdoN qoN?- dsmysL jI dy joqI joq smfAux AuprMq lMmF smF kOm jMglF-juWDF-mfrUQlF ivc PsI rhI. ieh smF mhfrfjf rxjIq isMG rfhIN Kflsf rfj dI sQfpnf qIk 1708 qoN 1799 Bfv iekfnvyN sflF df bxdf hY. ies dOrfn bfbf bMdf isMG bhfdur, srdfr jwsf isMG afhlUvflIaf, nvfb kpUr isMG ny Kflsf rfj kfiem kIqy pr sfDnF dI kmI kfrx ieh rfj kyvl kuJ smF hI kfiem rih sky. iesy dOrfn Cotf aqy vWzf do GlUGfry vI vfpry aqy pMQ nUM keI iemiqhfnF ivcoN lMÕxf ipaf.

ienHF iekfnvyN sflF dOrnfN gurduafiraF qy Auh lok kfbjL rhy ijnHF ny hr iek bRfhmxI krmkFz AuWpr gurmWq dI cfsLnI cVHf ky, AunHF nUNM gurduafiraF ivc sQfpq kr idWqf. ies Kyz ivc ieWqnf vfDf kIqf igaf ik sfzI hflq idnoidn inWGrdI geI. iesy df nqIjf hY ik aj isWK Drm dI pRclq rihxI aqy bRfhmx mWq ivcoN PLrk ZMUzxf vI aAuKf ho cuWkf hY. Ausy df iswtf hY ik sfzy aMdr gurU dr vfsqy sLrDf qF byaMq hY pr rihxI muqfbk asIN gurU dI mwq qoN kohF dUr jf cuWky hF. sfnUM idn-rfq hr smyN smfj, pRvfr ieQoN qIk ik gurduafiraF ivcoN vI bRfhmxI ‘gurmwq’ hI pRfpq ho rhI hY gurU dI mWq nhIN. apxy afp ivc ieh iek vwKrf mjLmUn hY. ies ivsLy nUM pUrI qrHF smJx vfsqy iesy klm qoN gurmWq pfT nMbr 42 ‘isWK styj df siqkfr’ aqy gurmWq pfT nM:77 ‘gurbfxI qoN PLfslf ikAuN?’ idWqy jf cuWky hn. gu: aY: sYNtr-idWlI pfsoN mMgvfky gurmWq pRsfr ihwq sMgqF ivc vMzy jf skdy hn.

ieiqhfsk hyrf PLyrIaF- ies ivsLy bfry ieQy kyvl ieWqnf hI iDafn puafAuxf hY ik Ausy smyN dOrfn bVI kutlnIqI nfl iswK ieiqhfs ivWclIaF bhuq sfrIaF qfrIKF ivc vI hyrf-PyrI kIqI geI. AunHF ivcoN muWK hn gurU nfnk pfqsLfh df afgmn purb Cy mhIny df Prk pfky ‘ivsfK sudI qIj’ Bfv 15 apRYl qoN ‘kqwk dI pUrnmfsLI’ qy qbdIl kr idWqf igaf. smJx vflI ivsLysL gl ieh hY ik bRfhmx mWq anusfr AusdIaF bfrHF pUrnmfsLIaF ivcoN sB qoN vwzy mhfqm vflI pUrnmfsLI-kqWk dI pUrnmfsLI hI hY. gurbfxI soJI qoN dUr jf cuwkIaF iswK sMgqF iek pUrnmfsLI dy mhwqv ivc PWsky bfrHF pUrnmfsLIaF dy ivprn jfl aqy pUrnmfsLI dy vrqF ivc PWsdIaF geIaF. iesy qrHF gurU nfnk pfqsLfh dy joqI joq smfAux dy idnF ivc pMdrHF idnF dI hyrf-PLyrI krky, joqI joq smfAux df purb, aKOqI srfDF ivc iKWc ilaFdf igaf. iesy qrHF joqI joq purb sLrfDF ivWckfr qbdIl kr dyx kfrx, kuJ sMgqF aigafnqf vWs iesnMU ‘joqI joq purb’ dI bjfey ‘dsvIN df purb’ aqy ‘gurU nfnk pfqsLfh df srfD’ krky mnfAux dy gurmwq ivruD BulyKy df isLkfr ho geIaF. hflFik srfDF-nrfiqaF nfl isWK Drm df koeI lYxf dyxf hI nhIN. hor lvo! gvflIar dy ikly ivcoN CyyvyN pfqsLfh agsq mhIny ivc irhf ho ky afey. AunHIN idnIN idvflI-ivsfKI Kflsy dy vwzy iekwT hoieaf krdy sn. afAuNdy idvflI iekwT nMU sMgqF ivc ivsLysL Auqsfh df hoxf kuWdrqI sI. Ausydf BulyKf pfky irhfeI vflI GWtxf nUM bdobdI afAuNdI idvflI nfl joV idWqf igaf. iPLr Aus idvflI nfl dIp mflf krn dI gl vI pRclq kr idWqI geI. hflFik ieh dIpmflf vflI gl gurmwq isDfqF nfl AuWkf myl nhIN KFdI. AuprMq jdoN ies dIpmflf dI GWtxf nMU bRhm igafnI bfbf buwZf jI nfl joiVaf jFdf hY qF sLWk dI sUeI apxy afp TIk jgHf qy phuMc jFdI hY. iPLr AusqoN bfd dsmysL jI qIk drbfr sfihb ivKy iksy dIp mflf dI koeI sUcnf nhIN. ies sfry dy bfvjUd iswKF ivc ies gl df BrvF pRcfr kIqf igaf ik idvflI, CyvyN pfqsLfh dI rhfeI nfl sMbMDq hY. ies qrHF idvflI nMU ‘bMdI CoV gurpurb’ df nfm dy ky, sMgqF nMU idvflI dIaF dIpmflfvF-afiqsLbfjIaF aqy lwCmI pUjf qIk AulJf idWqf igaf. hflFik iswK Drm df pYsy dI dyvI lWCmI qF kI, iksy vI dyvI-dyvqy dI pUjf nfl koeI sMbMD nhIN. nqIjf-hOly hOly pMQ nUM idvflI, ivsfKI vflyy iekwT qF BuWl gey; drbfr sfihb qoN lY ky sMsfr Br dy gurduafiraF ivc dIvflI sB qoN Aupr af geI.

ies vyrvy dI loV ikAuN?- ieh vyrvf dyx df sfzf mksd sWcfeI nUM sMgqF qIk pRgt krnf hY. iesy hI lVI ivc mfGI vflI sMgRFd aqy mukqsr dy iesLnfn vflI gl vI afAuNdI hY. iesy hI GWply ivc meI mhIny vflI ies cflI muWkiqaF dI GWtnf nMU meI qoN cuWk ky mfGI dI sMgRFd Bfv jnvrI nfl joV idWqf igaf. bRfhmxI ihsfb nfl bfrHF pUrnmfsLIaF ivcoN kWqk dI pUrnmfsLI dI qrHF mfGI dI sMgRFd vI bfrHF sgRFdF ivcoN vWzy mhfqm vflI ‘qy sBqoN pivwqR dwsI jFdI hY. ies qrHF jdoN sMgqF mfGI dI sMgRFd ivc PWs geIaF qF AunHF nUM bfkI sMgRFdF ivc vI afsfnI nfl AulJf ilaf igaf. gurbfxI syD rfhIN gurU pfqsLfh ny mhfn GflxfvF Gfl ky sMgqF nMU sMgRFdF, misaFvF, pUrnmfsLIaF, sLrfDF-nOrfiqaF iQwqf vfrF-idsLfvF hor qF hor qIrQ iesLnfnF ivcoN vI kWiZaf sI. aigafnqf vWs ipWCly rsiqAuN sMgqF ienHF sMgRFdf aqy iesLnfnF ivc vI PWsdIaF geIaF. suafl pYdf huMdf hY ik jdoN ieiqhfsk idhfVf hY hI meI mhIny df qF jnvrI ivc mfGI dI sMgRFd nUM ikAuN mnfieaf jFdf hY? jdoN ies bfry hor koeI ipCokV nhIN imldf qF dlIl GWVI jFdI hY ‘iksfnF nMU meI ivc PslF qoN Pursq nhIN huMdI, ies krky iesnUM bdl idWqf jFdf hY.

socx df ivsLf hY ik ikWQy meI mhIny dI GWtxf aqy ikWQy jnvrI df mhInf. iPLr jykr bdlnf hI hY qF bfkI isWK iqAuhfr ies kVI ivc ikAuN nhIN afAuNdy. KUbI ieh ik bdilaf vI qF cuixaf ‘mfGI dI sMgRFd’ nUM. ijhVf ik bRfhmxI ivsLvfsF anusfr ivsLys mhfqWm vflf idn hY. iesLnfn pRXfg df nhIN qF mukqsr df shI. asl ivc ieh vDIaf bRfhmxI qrIkf hY dUjI kOm dy ieiqhfs ivc rWl-gWZ krky jF AusnUM apxy iqAuhfrF ivc AulJf ky apxy Drm ivc jjLb krn df. ieQy qF dovy glF hI mOjUd hn.

mfGI dI sMgRFd bfry gurbfxI ivWclI syD-idWqy gey bRfhmxI ivsLvfsF anusfr sfrIaF sMgRFdF ivcoN mfGI dI sMgRFd df mhWqv sB qoN vWD hY aqy iesqoN vWD mhfqWm hY-mfGI dI sMgRFd vfly idn pRXfg dy sQfn qy jfky bRfhmxF nUM dfn-puMn krn AuprMq iqRbYxI df iesLnfn. jF iPLr-AuQy pRgt kIqy vWt ibrK qoN ClFg lgfky apxy jIvn dI afhUqI dyx df hor vI vWD mhWqv disaf igaf hY. sLrq hY ik jIvn dI afhUqI dyx qoN pihlF bRfhmxF nUM BrvF dfn-pUMn krnf. sfrf ihsfb lgFdy dyr nhIN lgdI.

pfqsLfh ny gurbfxI ivc mfGI dI sMgRFd dy ivsLy nUM Aucycy qOr qy bhuq vfrI inBfieaf hY. gurdyv ny ies smyN qy ho rhI bRfhmxI luWt-Ksut df BrvF noits ilaf hY. pfqsLfh ny ies pKoN lokfeI nUM sucyq kIqf hY. moty qOr qy bfxI ivcoN ieQy asIN bhuqy nhIN qF sMbMDWq ivsLy Aupr iqMn pRmfx jLrUr dyny cfhFgy. do pRmfx qF mfJ aqy quKfrI rfg ivWcly bfrhmfhF ivco hn aqy qIjf pRmfx cOQy mhly dI bfxI ivcoN. pfqsLfh PLurmFdy hn "mkr pRfig dfnu bhu kIaf srIru dIE aD kfit] ibnu hir nfm ko mukiq n pfvY bhu kMcnu dIjY kit kft" (pM: 986).

arQ hn ik hy BfeI! BfvyN mfGI dI sMgRFd aqy pRXfg df sQfn hovy. AuQy jf ky jykr koeI mnuWK bhuq sfrf sonf dfn kr dyvy jF apxy hI srIr dy tuWkVy tuWkVy krky dfn kr dyvy. iPr vI ieh sB Pokt krm hI hn. pRBU dI isPLq slfh qoN ibnF mnuwKf jIvn kdy vI guxvfx nhIN ho skdf aqy nf hI jnm-mrn dy gyVH (df kfrx ienHF vihmF BrmF vflI aigafnqf) qoN CuWtkfrf pf skdf hY.

hux lvo! ‘bfrhmfhf mfJ ijsdf pfT ik hriek mfGI dI sMgRFd nUM hriek gurduafry ivc Aucycy qOr qy kIqf jFdf hY. kfsL ik asF Ausdy arQF nUM vI smiJaf huMdf. pUrf bMd hY "mfiG mjnu sMig sfDUaf DUVI kir iesnfnu ] hir kf nfmu iDafie suix sBnf no kir dfnu ] jnm krm mlu AuqrY mn qy jfie gumfnu ] kfim kroiD n moihaY ibnsY loBu suafnu ] scY mfrig clidaf Ausqiq kry jhfnu ] aTsiT qIrQ sgl puMn jIa dieaf prvfnu ] ijs no dyvY dieaf kir soeI purKu sujfnu ] ijnf imilaf pRBu afpxf nfnk iqn kurbfnu ] mfiG sucy sy kFZIaih ijn pUrf guru imhrvfnu ]12] (pMnf135). ieQy vI pfqsLfh PLurmFdy hn ik ieh BfeI! qUM sfD sMgq ivc afky krqy dIaF isiPLqF gf aqy iehI AuWdm sfiraF nUM vI dy. ies qrHF iehI hY qyry vfsqy mfGI vflf pRXfg df sWcf iesLnfn aqy dfn-puMn. ies sWcy iesLnfn nfl qyrI jnmF-jnmF dI mYl Ayouqr jfvygI aqy jIvn ivcoN hAumY df vI nfs ho jfvygf. iehI hY asl ivc aTfhT qIrQF df iesLnfn aqy hr pRkfr dy dfn puMn aqy jIvF Aupr dieaf krnf aqy Ausdf Pl. aMq ivc pfqsLfh PLurmFdy hn jIvn dI ieh AuWcI avsQf kyvl AunHF nUM hI pRfpq huMdI hY ijhVy apxf afp pRBu dy arpx krky krqy dI bKLsLsL dy pfqR bx jFdy hn.

iesy qrHF ‘bfrh mfhf’ ‘quKfrI’ ivc vI Aucycy qOr qy mfG mhIny nfl sMbMDq bMd rfhIN pfqsLfh ny iehI pRyrnf kIqI hY. pUrf bMd ies pRkfr hY "mfiG punIq BeI qIrQu aMqir jfinaf ] sfjn shij imly gux gih aMik smfinaf ] pRIqm gux aMky suix pRB bMky quDu Bfvf sir nfvf ] gMg jmun qh byxI sMgm sfq smuMd smfvf ] puMn dfn pUjf prmysur juig juig eyko jfqf ] nfnk mfiG mhf rsu hir jip aTsiT qIrQ nfqf"]15]

pRXfg nhIN qF mukqsr sfihb- vyKx dI gl hY ik afiKr aj isWK sMgqF kr kI rhIaF hn? pihlF qF asIN meI dI bjfey jnvrI Bfv mfGI dI sMgRFd qy puj gey. iPLr ijs aigafnqf qoN gurU pfqsLfh ny vrijaf sI TIk AuhI krm, Ausy hI idn mukqsr jf ky ho irhf hY. iswK pRXfg qF nhIN jf rhy, jf qF rhy hn mukqsr, pr mhfn sLhIdF dI sLhfdq qoN pRyrxf lYx vfsqy nhIN. kyvl gurmWq ivruD qIrQ iesLnfn vfsqy. ijAuN hI rfq dy 12 df smF tWpdf aqy mfGI dI sMgRFd vflf idn cflU huMdf hY-sMgqF nfl trWk, trflIaF BrIaF mukqsr sfihb puWj jFdIaF hn. awDI rfq AuprMq srovr ivc cuWBI lgfeI aqy vfps. ieWqnI sLrDf aqy ieWqnI vWD BIV ijsdf ik aMq nhIN. pr ieh bfxI dI sLrDf nhIN blik inrol aMnHI sLrDf hY. romF-kysF dI Kulyafm byadbI, sLrfb dI bhuqfieq ivc rWqf PLrk nhIN, pfhul lYx dI iksy nUM surq nhIN. bs iesLnfn kr ilaf aqy mhfqm iml igaf. rfjnIqk kfnPLrsF dy aMbfr sfrf idn iBMn iBMn pfrtIaF dy rfjnIqk smfgm ho rhy huMdy hn. iek dUjy Aupr idl Kolky icWkV suitaf jFdf hY. afiKr ikQy puWj cuWky hF asIN? AuQy nf koeI bfxI df jIvn lYx af irhf hY aqy nf hI AuQy koeI ajyhf jIvn vMz hI irhf hY.

ies qoN drdnfk hflq qF ieh huMdI hY ik gurduafrf sfihb dy afs pfs nfeI bYTy huMdy hn aqy Auh vI isWKI srUp ivc. iPLr apxy afp nUM isWK aKvfAux vfly hI AunHF koloN hjfmqF aqy dfVHIaF-kysF dI Kulyafm byadbI krvf rhy huMdy hn. AunHF nUM koeI puWCx jF smJfAux vflf nhIN. ies bfry iksy nUM koeI icMqf nhIN. nf hI pRcfrkF nUM, nf pRbMDkF nUM aqy nf hI lIzrF nUM. sB apxI apxI zWPlI vjf rhy hn. ajyhy smyN jdoN isWKI srUp ivc nfeI df ikWqf kr rhy iek-do sWjxF nfl gl krnI cfhI qF AunHF df Auqr hor vI iBafnk sI. AuWqr sI ‘asIN (pMj ipafiraF ivcoN) BfeI sfihb isMG dy vMsL ivcoN hF’. jykr ghu nfl ivcfr kIqI jfvy qF kyvl mukqsr df sfkf hI nhIN blik lgBg sMsfr Br dy isWKI pRcfr isstm ivcoN kysF, srUp jF phul dI gl hI gLfieb ho cuWkI hY. iPLr vI asIN isWK Drm dy vWzy drdI aqy hmdrd hF.

lohVI aqy iswK

lohVI df iqAuhfr mfGI dI sMgRFd qoN iek idn pihlF pYNdf hY. ieh dovyN iqAuhfr iek dUjy dy pUrk iqAuhfr hn. lohVI pUrI qrHF mfGI dI sMgRFd nfl sMbMDq inrol bRfhmxI iqAuhfr hY. dUjy pfsy mukqsr df ieiqhfsk sfkf ijhVf ik asl ivc meI mhIny df sfkf hY. AusnUM rWl gWZ krky mfGI dI sMgRFd qy lY aFdf igaf hY. ies qrHF mfGI dI sMgRFd nUM isWK idhfVf hox df BulyKf dy idWqf igaf hY pr lohVI vfsqy qF ieh gl vI nhIN. iPr vI aigafnqf vWs anykF isWK ies iqAuhfr Aupr iesqrHF rIJy hoey hn ijvyN ik ieh hY hI isWK iqAuhfr. ies vfsqy mfGI dI sMgRFd vfly ivsLy dy nfl nfl ies ivsLy nMU smJxf hor vI vWD jLrUrI ho jFdf hY.

ijvyN mfGI dI sMgfRd dy iesLnfnF ivc AulJky gurU kIaF sMgqF gurU dy hukmF qoN inCfvr hox vflI pRyrxf lYxf hI BuWl cuwkIaF hn. mukqsr df sfkf mnfAux dI sImF kyvl pRXfg dI QfvyN mukqsr df iesLnfn hI rih cuwkf hY. iesy qrHF ‘kfky dI pihlI lohVI-kfky dy anMd kfrj dI pihlI lohVI-hor nhIN qF lohVI df iqAuhfr hI mMn ky bhuqy iswK ies iqAuhfr ivc pUrI qrHF AulJy pey hn. ijnHF df ieh iqAuhfr hY jMm jMm mnfAux, sfnMU igWlf nhIN. pr apxy afp nMU gurU nfnk dy aKvfAux vfly jdoN ‘lohVI’ nMU apxf iqAuhfr mMnI bYTx qF socxf pYNdf hY afiKr ieh sB ikAuN?

lohVI isWK iqAuhfr ikAuN nhI?- lohVI dy iqAuhfr df mUl sMbMD dyvI-dyviqaF dI pUjf aqy XgF dy arMB nfl hY. asl ivc bRfhmx mWq df afDfr hI dyvI-dyviqaF dI pUjf-arcf aqy XWg-hvx hn. jdik iswK Drm dI ivcfrDfrf df arMB hI ÃÄ qoN hMudf hY. XwgF jF dyvI-dyviqaF dI pUjf nfl isWK Drm df AuWkf koeI sMbMD nhIN. iswK ivcfrDfrf qF pUrI qrHF dyvI-dyviqaF aqy XgF-hvxF dy ivruD hY. asl ivc iqAuhfr qF kOmF dI jfn hoieaf krdy hn pr isDFq ivruD mnfey jf rhy iqAuhfr-kOmF nMU AunHF dI aslIaq BulvfAux jF anmqIaF ivc jjLb hox df Kulf sWdf huMdy hn. aj isWKF aqy isWK pnIrIN nfl bhuqf krky iehI kuJ ho irhf hY.

lohVI inrol bRhmxI iqAuhfr- bRfhmx mWq df sB qoN purfqn gRMQ irg vyd mMixaf jFdf hY. BfeI kfhn isMG jI nfBf anusfr-ies vyd df mUl dyvI dyviqaF dI sWquqI (Ausqq) ivc rcy gey mMqRF df sMigRh hY. ies qrHF jdoN mMqRF dI rcnF ho geI qF suafl sI iks dyvqy dI squWqI ivc ikhVy mMqRF df Aucfrx kIqf jfvy. ies qrHF dUjy nMbr qy ‘sfmdyv’ hoNd ivc afieaf Bfv mMqRF dI smfnqf dWsx vflf vyd. agy mWslf sI, sWquqI df ZMg ikhVf vriqaf jfvy. ies vfsqy XwgF vflf ZMg hoNd ivc afieaf. ies df mWksd ieh vI dWsxf sI ik iks dyvqy dI squqI ivc iks pRkfr df Xwg kIqf jfvy. iesqoN ‘Xjur vyd’ hoNd ivc afieaf. lohVI df mUl sMbMD iesy hI ivcfrDfrf nfl hY. lohVI nUM XwgF dI arMBqf df sUck mMinaf jFdf hY. sfry dyvI dyviqaF ivcoN agnI nMU dyviqaF dI jIBf dWisaf igaf hY. sLfied iesy vfsqy sfry XgF df afDfr hI agnI huMdI hY. ies qrHF mfno agnI rfhIN sfry dyviqaf dI pUjf df ZMg hY-‘lohVI’ aqy afhUqI huMdI hY ‘aMn dyvqy’ dI.

PLslF vfsqy sgx aqy lohVI- sgx apsgx isWDy qOr qy bRfhmx mWq dI cIjL hY. dujy pfsy gurbfxI df vYslf hY "sgun apsgun iqs kAu lgih ijsu cIiq n afvY" (pM:401) Bfv ienHF sgnF-apsgnF dy cWkr ivc AuhI lok pYNdy hn ijnHF nUM pRBu ivsiraf hY. Bfv pRmfqmf ivc ivsLvfs rKx vfly kdy ienHF sgxF- apsgxF dy vihmF-BrmF ivc nhIN pYNdy. iesdy nfl sfnUM ieh vI nhIN Bulxf cfhIdf ik bRfhmxI ivcfrDfrf pUrI qrHF ienHF sgxF-apsgxf aqy AunHF qoN hor agy pYdf hox vfly vihmF-BrmF Aupr hI afDfrq hY. ieqnf hI nhIN ieh sgx-apsgx dyvI-dyviqaF dI pUjf-arcf qoN hI pYdf huMdy hn. jdik gurU ky isWK df sMpUrx jIvn akflpurK dy crxF ivc ardfs Aupr Kloqf hoieaf hY. ies vfsqy ienHF donF ivWckfr koeI vI ivcfrDfrk sFJ nhIN.

ijQoN qIk lohVI df sMbMD hY gl ieQy hY hI inrol sgxF dI. mfGI dI sMgRFd nUM PslF bIjx df arMB huMdf hY. ies krky ies idn ienHF PLslF nUM bIjx df sgn kIqf jFdf hY. ies vfsqy ‘lohVI’ dy iqAuhfr dy nfm qy pihly cOvI GMty ienHF sgxF nUM hI smRpq huMdy hn. "ipAU irWDI qy mF KfDI" dy pMjfbI aKfx anusfr pMjfb ivc rfq nUM (ipAu) Bfv poh mhIny dy ivWc-ivWc hI iKWcVI irMx leI jFdI hY. iPLr Auh lok, ieh iKWcVI svyry (mF) Bfv mfGI dI sMgRFd vfly idn KFdy hn. Aucycy rfq nUM irMn ky svyry Kfx vfly ies sgx ipWCy ‘aMn dyvqy’ pfsoN kfmnf kIqI jFdI hY ik ijvyN rfq vflf aMn BMzfr svyr nUM vI cl irhf hY iqvyN AunHF dy aMn BMzfrF ivc kdy qot nf afvy. AunHF dIaF PLslF sdf vWDdIaF PuldIaF rihx. iesy qrHF rfq nUM gMdlF df sfg irWxky, jF gMny dy rs vfly cfvl afid bxfky dUjy idn mfGI dI sMgRFd vfly idn Kfx vfly sgnF ipWCy vI iehI kfmnf aqy socxI huMdI hY.

lohVI bflxI- lohVI dI rfq nUM bhuq sfrIaF lWkVIaF df Zyr lgfky AusnUM agn Byt kIqf jFdf hY. iPLr Aus agxI dy afs pfs sfry pRvfr vfly bYT jFdy hn. ies bldI hoeI aWg Bfv ‘aWgnI dyvqy’ nUM iqWl-ryvVI-PuWlVy-icWVvy-muMgPlI afid dy rUp ivc aMn dyvqy (anfj) dI afhUqI idWqI jFdI hY. AuprMq AunHF vsqF df pRsLfd vMizaf jFdf hY. ikAuNik agnI nUM sfry dyviqaF dI jIBf dWisaf igaf hY, iesqrHF agnI dyvqy rfhIN sfry dyviqaF dI pRsMnqf hfsl krn dI kfmnf kIqI jFdI hY. irvfj anusfr aWg bflx vfsqy lWkVIaF-gohy mMgky iekWTy kIqy jFdy hn. iesdf Bfv ieh ilaf jFdf hY ik ieh pUjf ‘qy mMg sfry ielfky-ipMz vfly rWl ky kr rhy hn aqy ieh mMg sfiraF dI hY. Bfrq dy hI XU:pI: pRFq ivc ies iqAuhfr nMU ‘iKWcVI iqAuhfr’ dy qOr ’qy mnfieaf jFdf hY. AuQy bfbf gorK nfQ dy nfm Aupr iKwcVI cVHf ky PslF dI pRPulqf dI kfmnf kIqI jFdI hY.

dyKx dI gl hY ik gurbfxI rfhIN pfqsLfh ny sMgqF nMU XwgF qoN vI hoiVaF hY aqy dyvI dyviqaF dI pUjf qoN vI. agnI-hvf-pfxI-anfj dI pUjf nMU ikrqm dI pUjf dWsky iesqoN sucyq kIqf hY. ieQy kyvl krqy pRBu dI pUjf hI smJfeI geI hY. isWK nUM ihdfieq hY "pUjf akfl purK kI’. iesdy arQ hn ik gurU kIaF sMgqF ny kyvl bfxI dI isiKaf anusfr hI jIvn nUM clfAuxf aqy ies qrHF jINdy jIa jIvn nUM AuWc guxf vflf sdfcfrI bxfky akfl purK nfl ieWk imWk hoxf hY. iesy nUM bfxI ivc jIvn mukq hoxf vI afiKaf hY. mnuWKf jnm qF imilaf hI iesy vfsqy hY ik muVky jnm-mrn dy gyV ivc nhIN afAuxf. bfxI dI isiKaf anusfr clx vflf mnuWK ies avsQf nUM sihjy hI pRfpq kr lNYdf hY. iehI arQ ÃÄ aqy ‘KflLsf’ dy vI hn.

ieQoN qIk ik gurmWq ny dyvI dyviqaF dI hoNd nMU hI pRvfn nhIN kIqf. ienHF nUM bRfhmx dI jLrUrq qoN pYdf kIqy gey aqy klpq dWisaf hY. Purmfn hY "dyvI dyvf mUlu hY mfieaf ] isMimRiq sfsq ijMin Aupfieaf" (pM:129) aqy hor anykF gurbfxI pRmfxF rfhIN mnuwK nMU dyvI dyviqaF dI pUjf arcf qoN vrjky kyvl aqy kyvl iek akfl purK nfl juVx dI pRyrxf kIqI hY. ies qrHF XgF dI gl qF afpy hI muWk jFdI hY. qF qy iswK rfhIN lohVI df mnfAuxf pUrn qOr qy AusdI nfsmJI df pRgtfvf hY, iesqoN vWD hor kuJ nhIN.‘isWK’ df arQ hI gurbfxI dI isiKaf ‘qy clx vflf mnuWK hY. ies dy nfl sfnMU ieh vI socx dI loV hY ik afiKr afpxI ies gurbfxI ivroDI krnI nfl asIN apxI sMqfn nMU ivrfsq ivWc ikhVI iswKI dy rhy hF? afiKr jo kuJ asIN dy rhy hF, ieh isWKI hY jF ik ivprn (bRfhmx) dIaF rIqF?

lohVI qoN isWK Drm df nuksfn- cUMik lohVI df iqAuhfr isWK isDFqF nfl AuWkf myl nhIN KFdf. dUjy pfsy an-aiDkfrI pRcfr aqy pRbMD kfrn aj isWKF aMdr gurbfxI jIvn bfry BrvIN aigafnqf df dOr cl irhf hY. iesy df nqIjf hY ik ajOky ivWgVy hoey vfqfvrx ivc dUijaF dI dyKf dyKI, keI isWK vI ies nUM isWK jF mOsmI iqAuhfr mMn ky ies ivc kuWd pYNdy hn. isWtf huMdf hY ik Kfskr pMjfb ivc, ajyhf isWK mfns 15-15/20-20 idn phlF hI iqafrI ivc juWt jFNdf hY. kWcI aqy pWkI sLrfb AuyzfeI jFdI hY. iesqrHF anykF isWKI srUp ivc huMdy hoey vI pI-pI ky izWgy jF cFgVf mfr rhy huMdy hn. iqAuhfr dy nfm qy pivqR isWKI srUp dI byadbI df kfrx bxy huMdy hn. kuJ qF ies dy nsLy ivc DuWq, lVfeIaF-JgVy-kWql-mfr kutfeIaF, mukWdmy bfjLIaF df kfrx bMxdy hn. keI vfrI iqAuhfr nUM apxIaF purfxIaF dusLmnIaF kWZx df vI bhfnf bnfieaf jFdf hY. nqIjf huMdf hY ik anykF nUM lMmf smF jylF aqy vkIlF dy cWkr kWtxy pYNdy hn aqy hor vI bhuq kuJ huMdf hY.

jykr ieh koeI isWK iqAuhfr hI hovy ijvyN ik keI isWK mMnI bYTy hn, qF GWt qoN GWt, ajyhy isWK Aus smyN gurduafiraF ivc hI pujy hox. qF vI ies Kyh-KrfbI qoN qF bicaf jf skdf sI. ikAuNik Aus smyN gurduafiraF ivWcly ho rhy smfgm hI AunHF nUM ienHF durmWqF aqy hUVmWqF qoN bcfAux df kfrx bx skdy hn. sfzf ieh mfVf hfl qF hI huMdf hY jdoNN asI isWK isDFqF dy ivruD mnfey jf rhy anmqI iqAuhfrF ivc bdobdI kudWx df kfrn bxdy hF. ies pKoN vI pMQ df BrvF nuksfn ho irhf hY. pMQ df PLrjL hY ik ajyhy kWcy isWK ansr nUM ies koJI hUVmWq ivcoN kWZx leI koeI Xog aqy Tos Auprflf kry.061s93.7s040

Including this Gurmat Lesson No 61

mfGI aqy lohVI

For all the Gurmat Lessons written by ‘Principal Giani Surjit Singh’ Sikh Missionary, Delhi, all the rights are reserverd with the writer, but easily available for Distribution within ‘Guru Ki Sangat’ with an intention of Gurmat Parsar, at quite a nominal printing cost i.e. mostly Rs 200/- to 300/- (in rare cases upto 500/-)per hundred copies . (+P&P.Extra) From ‘Gurmat Education Centre, Delhi’, Postal Address- J-IV/46- II Fl. Old D/S Lajpat Nagar.-4 New Delhi-110024 Ph. 91-11-26487315 Cell 9811292808

web site- www.gurbaniguru.com




.