.

dsm gRMQ aqy gurU gRMQ sfihb dIaF bfxIaF df qulnfqimk aiDaYn � bfbf ivrsf isMG dIaF gurbfxI bfry itpxIaF dy sMDrB ivc

(myvf isMG itvfxf)

bfbf ivrsf isMG dIaF, kuJ smy pihlF kIqIaF, gurbfxI bfry itpxIaF pVHn nUM imlIaF. Auh dsm gRMQ dy bhuq vwzy hmfieqI hn aqy sfry dsm gRMQ nUM gurU goibMd isMG jI dI hI ikRq mMndy hn. AunHF ny gurbfxI ivcoN kuwJ quwkF dy, afpxI soc anusfr, glq arQ krky ieh iswD krn dI koisLsL kIqI hyY ik gurU sfihbfn ny BI gurU gRMQ sfihb ivc asLlIl sLbdfvlI vrqI hY ijvyN �ris ris Boig kry pRBu myrf; igafn rfAu jb syjY avY nfnk Bog kryeI aqy ieMdRI kf bl Qfkf". bfbf ivrsf isMG anusfr ies �asLlIlL� sLbdfvlI dI vIcfr krn qoN pihlF, dsm gRMQ dy krqf bfry inrxF aqy ienHF dohF gRMQF dIaF bfxIaF df qulnfqimk aiDaYn, kr lYxf Xog hovfgf.

dsm gRMQ df ipCokV:- ieh qF sfry mMndy hn ik dsm gRMQ dI sMpfdnf gurU goibMd isMG jI ny afp nhIN kIqI. ieh gRMQ gurU jI dy joqI joiq smfAux qoN koeI 40-50 ku sfl bfd hoNd ivc afieaf. ieh gRMQ BI iek nhIN aqy ies dy nfm BI bdldy rhy hn. BfeI kfnH isMG nfBf ilKdy hn ik�[[[a�fx aqy mnmOjI ilKfrIaF dI ikRpf nfl dsm gRMQ dIaF keI hor bIVF BI bx geIaF aqy arQF dy anrQ ho gey (mhfn kosL pMnf 616). sR[ ipafrf isMG pdm anusfr awz awz ilKfrIaF vwlo iqafr kIqIaF 8 pRfcIn bIVF pRfpq hn ijnHF dy afkfr, qqkiraF dI qrqIb, sLbd-joV aqy pwqiraF dI igxqI vI vwKrI vwKrI hY. (dsm gRMQ drsLn pMnf 25-35). ies qoN iswD huMdf hY ik sfry ilKfrIaF ny aYDroN- AuDroN sMsikRq dy gRMQF dy anuvfd iekwTy krky aqy kuwJ afpxy koloN ilK ky dsm gRMQ dIaF bIVF dI sMpfdnf kIqI hY. ies leI ies gRMQ bfry ivvfd hoxf kudrqI sI.

dsm gRMQ df krqf kOx? ijMnI dyr ies gRMQ bfry ijLafdf Koj nhIN sI hoeI, bhuqy lokIN ies nUM gurU goibMd isMG jI dI rcnf hI mMndy sn. hux ivdvfnF ny Koj dy afDfr qy iswD kr idwqf hY ik ies gRMQ ivclIaF sfrIaF rcnfvF gurU jI dIaF ilwKIaF hoeIaF nhIN hn. kuJ ivdvfnF df mwq hY ik gurU jI, gurmuKI ilpI nUM afm lokF ivc pRclq krnf cfhMudy sn qF jo lok Dfrimk sfihq nUM afsfnI nfl afp pVH skx. ies leI AunHF ny afpxy drbfrI kvIaF nUM ihMdU aqy muslmfn gRMQF df pMjfbI (gurmuKI ilpI) ivc anuvfd krn leI AuqsLfihq kIqf sI. ies df mqlb ieh nhIN ik gurU jI ienHF ilKqF nfl pUrI qrHF sihmq sn. AunHF ny qF ienHF ilKqF nfl asihmqI prgt kridaF keI QfvF qy ( bfxI dy rUp ivc) afpxIaF itpxIaF drj kr idwqIaF sn. ies leI ienHF anuvfdF nUM gurU jI dI rcnf mMn lYxf iek Bwul hY. ies dy bfvjUd BI bfbf ivrsf isMG ijhy lok sfry hI dsm gRMQ nUM dsmysL jI dI hI ilKq mMn ky ies gQRM df prcfr krI jf rhy hn. ienHF lokF df guwJf mMqv afm sMgqF nUM gurbfxI nfloN qoV ky dsm gRMQ dIaF asLlIl aqy kfm-AuksfAU rcnfvF pVHn leI pRyr ky afpxy zyiraF nfl joVnf hI jfpdf hY.

sfrf iswK jgq mMndf hY ik sfry gurU sfihbfn ivc iek hI joiq sI (lhxy dI PyrfeIaY nfnkf dohI KtIaY]joiq Ehf jugiq sfie sih kfieaf Pyr pltIaY] swqy blvMz dI vfr, pMnf 966]),i Pr ieh ikvyN mMn leIey ik gurU goibMd isMG jI dI ivcfrDfrf guru gRMQ sfihb, ijs nMU gurU jI ny afp gurgwdI bKsLI sI, nfloN awz ho skdI hY? sfry dsm gRMQ dI ivcfrDfrf gurU gRMQ sfihb dI ivcfrDfrf nfl iblkul myl nhIN KfNdI, ies leI sfrf dsm gRMQ gurU jI dI rcnf nhIN ho skdI. kuwJ rcnfvF jLrUr gurU sfihb dIaF ho skdIaF hn pRMqU AunHF nUM gurbfxI dI ksvwtI AuWqy prK ky ies gRMQ nfloN awz krn dI loV hY.

dsm gRMQ nUM QoVHf iDafn nfl piVHaF pqf lgdf hY ik ies gRMQ dIaF bhuqIaF rcnfvF ivc sXfm, rfm aqy kil kvIaF df bfr bfr ijLkr afAuNdf hY (vMngI leI dyKo CMd 562, 564, 879, 1871 ikRsLnavqfr aqy cirwqR 18 aMk 1, cirqR 195 aMk 29). ies leI ieh bhuqIaF ilKqF ienHF kvIaF dIaF hI hn. sR[ pdm anusfr rfm aqy sXfm gurU jI dy Aupnfm hn pRMqU kvI kil bfry pdm jI koeI gwl nhIN krdy. AupnfmF bfry Auh dlIl idMdy hn ik gurU jI dI mfqf gujrI jI dy shury df nfm gurU hrgoibMd sfihb sI, ies krky jdoN mfqf gujrI aqy aMmf nfnkI jI dsLmysL nUM bulfAuNdy qF Auh goibMd nfm lYx dI QF sXfm kih ky hI blfAuNdy sn. iPr �rfm� Aupnfm bfry ilKdy hn ik gurU sfihb nUM ihrdy rfm Bwly (Aupnfm rfm) df iliKaf hnUMmfn nftk bhuq ipafrf sI qy ies pRBfv vjoN sLfied gurU jI ny afpxIaF rcnFvF ivc �kiv rfm khY� vflI kfiv- sLYlI dI vrqoN kIqI hovy (dsm gRMQ drsLn pMnf 46). ihMdU rIq anusfr purfxy jLmfny ivc iesqRIaF afpxy pqI aqy shury df nF qF nhIN sI lYNdIaF pr mFvF aqy dfdIaF afpxy pwuqr aqy poqiraF dy nF BI AunHF dy bfp jF dfdy vflf nhIN sI rKdIaF. jy gurU-Gr ivc aijhI rIq huMdI qF mfqf jI aqy dfdI jI ny gurU jI df nF goibMd nhIN sI rKxf, vYsy BI hrgoibMd aqy goibMd ivc kfPI aMqr hY. ies krky sR[pdm dI ieh QoQI dlIl mMnxXog nhIN hY. hYrfnI ies gwl dI hY ik gurU jI nUM �kiv rfm khY� vflI sLYlI qF ipafrI lg skdI hY pr gurUaF df bfxI ivc vriqaf nfm �nfnk� cMgf nhIN ligaf. dsmysL jI, ijnHF ivc gurU nfnk vflI hI joiq sI, bfry aijhI dlIl bhuq hI hfso-hIxI hY.

ieiqhfs ivc iek dsmysL jI df smkflI, ropV invfsI kvI �sIqf rfm� hoieaf hY ijs ny KLYrul qjfrsL vYidk pusqk df anuvfd �kiv qrMg� nfm hyTF kIqf hY. keI ivdvfnF df mwq hY ik sLfied ieh kvI �rfm� aqy dsm gRMQ dIaF kuwJ ilKqF df rcxhfrf �rfm� iewko hI ivakqI sI. sR[ ipafrf isMG pdm ies dlIl nfl sihmq nhI hn. Auh ilKdy hn ik �kiv qrMg� vflf kvI �rfm� bRfhmx sI (bRfhmx iqRKy bMs mY�[kysv suq kiv rfm) aqy dsm gRMQ vflf�rfm�ksLqrI sI (CqRI kf pUq hAuN bfmn konfih�[.2488, ikRsLnvqfr). ies leI �kiv qrMg� vflf aqy �dsm gRMQ� ivclf rfm iek nhIN hn (dsm gRMQ drsLn pMnf 47). sR[pdm dI ies dlIl dy bfvjUd BI �rfm� gurU jI df Aupnfm nhIN ho skdf ikAuNik gurU jI ny qF jfq pfq Kqm krky hI Kflsf sfijaf sI, AunHF ny afpxy afp nUM iPr �CqRI� nhIN sI ilKxf. gurbfxI BI jfq pfq df KMzn krdI hYY (jfiq kf grbu n kir mUrK gvfrf]ies grb qy clih bhuq ivkfrf] m:3, pMnf 1127). ies leI dsm gRMQ vflf �rfm� koeI hor kvI hY, dsmysL jI afp nhIN.

sR[pdm anusfr sXfm nF df koeI kvI gurU jI df drbfrI kvI nhIN hoieaf. ies dy Ault �mihmf pRkfsL�df ilKfrI bfvf srUp dfs Bwlf ilKdf hY ik purfqn gRMQF dI jfxkfrI dyx leI gurU pfqsLfh ny vwK vwK ivdvfnF qy pMzqF pfsoN pRfcIn gRMQF df gurmuwKI (pMjfbI) ivc anuvfd krvfieaf sI. ienHF ivc hI kvI sXfm df nF afAuNdf hY (nnUaf bYrfgI isafm kb, bRhm Bft jo afhf. BeI inhcl PkIr, gur bzy gunm gun qfhf.6] mihmf pRkfsL pMnf 411-12[). jy sR[pdm, sXfm aqy rfm nUM gurU jI dy hI Aupnfm mMndy hn qF AunHF ieh nhIN disaf ik gurU jI nUM iek qoN vwD Aupnfm vrqx dI kI loV sI. ieh aslIaq hY ik hr ilKfrI afpxIaF sfrIaF ilKqF ivc iek hI nfm jF Aupnfm vrqdf hY, kI bfbf ivrsf isMG iksy ilKfrI df nfm ds skdy hn ijs ny iek qoN vwD Aupnfm vrqy hox? ies leI ijnHF ilKqF ivc iksy kvI df spsLt nfm jF Aupnfm iliKaf huMdf hY Auh ilKqF Ausy kvI dIaF hI ho skdIaF hn, hor iksy dIaF nhIN. ienHF ivcfrF qoN iehI iswD huMdf hY ik dsm gRMQ dIaF sfrIaF rcnFvF dsmysL jI dIaF nhIN sgoN bhuqIaF ilKqF ienHF rfm, sXfm, kil afid kvIaF dIaF hI hn.

gurU gRMQ sfihb aqy dsm gRMQ dIaF bfxIaF df qulnfqimk aiDaYn :-

1[iswK Drm ivc iesqRI aqy pursL df drjf brfbr hY. gurU amrdfs jI ny sqI dI rsm nUM Kqm krky smfj ivc iesqRI dI afjLfdI leI kRFqIkfrI kMm kIqy. AunHF dy vfk hn:- sqIaf eyih n afKIain jo miVaf lig jlMinH] nfnk sqIaf jfxIain ij ibrhy cot mrMinH] BI sqIaf jfxIain sIl sMqoiK rhMinH] syvin sfeI afpxf inq AuiT sMmHflMin] m:3 pMnf 787]

iesqRI bfry mfVI soc vfilaF nUM gurU nfnk sfihb ny ikhf sI:

so ikAu mMdf afKIaY ijqu jMmih rfjfn] m:1, pMnf 473]

hux dyKo, dsm gRMQ df lyKk iesqRI jfqI bfry kI kihMdf hY:

aMq iqRXn ky iknUM nf pfXo] ibDnf sirij bhuir pCqfXo] ijMn ieh ikXo skl sMsfro] vfhY pCfin byd iqRXf hfro] cirqR 312 aMk 13] Bfv:iesqRI dy rhws nUM koeI vI nhIN smJ sikaf. ienHF nMU bxfky qF ibDfqf BI pCqfAuNdf sI ijs pRBU ny ieh sMsfr bxfieaf hY, Auh vI ies dy rhws dy sfhmxy hfr igaf hY. (hor dyKo cirqR 15 aMk 12 aqy cirqR 19 aMk 13)

jLrf soco! kI dsLmysL jI iesqRI jfqI bfry aijhI gurmiq ivroDI itpxI ilK skdy sn? ies gRMQ dy hmfieqI pRcfrdy hn ik dsmysL jI ny aijhf ilK ky iesqRI jfqI dI inKyDI nhIN kIqI sgoN durfcfrI aOrqF dI BMzI jLrUr kIqI hY. vfh! ikMnI hfso-hIxI dlIl hY.

2[ bicqR nftk ivc dsmysL jI nUM ieh ilKdy drsfieaf hY :

mur ipq pUrb kIXis pXfnf] BFq BFq ky qIrQ nHfnf] jb hI jfq iqRbyxI Bey] puMn dfn inq krq ibqey] qhI pRkfsL hmfrf BXo] ptnf shr ibKy Bv lXo]pMnf 59

ilKfrI ny iswD krn dI koisLs kIqI hY ik gurU qyg bhfdr ny puwqR dI pRfpqI leI ihMdU rIq anusfr pUrb idsLf dy keI qIrQF qy iesLnfn kIqy aqy iqRbyxI phuMc ky keI idn puMn dfn krdy rhy. iPr AunHF nUM pwuqR dI dfq pRfpq hoeI. aijhy krm-kFz iswK isDFqF qoN iblkul Ault hn. gurbfxI ivc qF vfr vfr krmkFzF, qIrQ iesLnfnF afid dI KMznF kIqI geI hY:

nf qU afvih vis qIriQ nfeIaY] nf qU afvih vis DrqI DfeIaY] m:5, pMnf 962]

qIriQ nfvx jfAu qIrQu nfmu hY] qIrQu sbd bIcfru aMqir igafnu hY ] m:1,pMMnf 687]

qIrQu qpu dieaf dqu dfn] jy ko pfvY iql kf mfnu]suixaf mMinaf min kIqf BfAu] aMqr giq qIriQ mil nfAu] jpu pAuVI 21

iliK iliK piVaf qyqf kiVaf] bhu qIrQ Bivaf qyqo livaf]m:1 pMnf 467

ienHF gurvfkF qoN spsLt hY ik qIrQ iesLnfn afid gurmiq anukUl nhIN hn. ies leI dsmysL jI df nF aijhIaF gurmiq ivroDI rcnfvF nfl joVnf Auicwq nhIN hY.

3[ dsm gRMQ ivc dsLmysL jI nUM afpxy ipCly jnm ivc mhFkfl aqy kfilkf dyvI dI pUjf krdy drsfieaf hY:-

qh hm aiDk qpisaf sfDI] mhFkfl kfilkf arfDI] dsm gRMQ pMnf 55

iPr �vfr sRI BgAuqI jI kI�, ijs nUM gurU jI dI ilKq mMndy hn, ivc durgf dyvI df hI pfT hY. ies vfr dy sLurU ivc dyvI nUM iDafieaf hY: ipRQm BgAuqI ismr kY ��[pMnf 119 aqy aKIr ivc iesy dyvI dy pfT krn df AupdysL iliKaf hY:-

durgf pfT bxfieaf sBy pAuVIaF] Pyr n jUnI afieaf ijn ieh gfieaf]55]

ies dy arQ hn ik ijhVf mnuwK ies durgf pfT dIaF 55 pAuVIaF df gfien krygf Auh jnm mrn dy gyV ivc nhIN pvygf. keI swjn �BgAuqI� dy arQ akfl purK krdy hn jo TIk nhIN hn ikAuNik ies vfr dy sLurU ivc pMnf 55 (Put not) AuWqy BgAuqI dy arQ mhFkfl, qlvfr, durgf ilKy hn. keI bIVF ivc ies vfr df nfm hI �vfr durgf kI� hY. ies qoN spsLt hY ik ieh sfrI vfr durgf dyvI dI hI arfDnf hY. ies gRMQ dy vwzy hmfieqI sR[ pdm anusfr �ieh rcnf dyvI BgqF ivc bhuq pVHI suxI jFdI hY� (dsm gRMQ drsLn pMnf 96). hux, dyvI-dyviqaF bfry gurU jI dy hukm pVHuo :

mhf mfeI kI pUjf krY] nr sY nfir hoie aAuqrY] qU khIaq hI afid BvfnI] mukiq kI brIaf khf CpfnI] nfmdyv jI, pMnf 874] Bfv:jo mnuwK pfrbqI dI pUjf krdf hY Auh mnwuK qoN jnfnI bxky jnm lYNdf hY. hy BvfnI! qUM sB df muwZ aKvfAuNdI hYN pr afpxy BgqF nUM mukqI dyx vyly, pqf nhIN qUM ikwQy lukI rihMdI hYN.

dyvI dyvf pUjIay BfeI ikaf mfgAu ikaf dyih] pfhxu nIir pKflIaY BfeI jl mih bUzih qyih]6]4] m:1 pMnf 636

gurbfxI dyvI dyviqaF nMU koeI mfnqf nhIN idMdI. iPr dsmysL jI, jo iek akfl purK dy pujfrI sn, afpxy Kflsy nUM dyvI dy pfTF leI ikvyN AupdysL dy skdy hn?

4[ dsm gRMQ ivclIaF bhuq sfrIaF rcnfvF nsLf pRyrk aqy kfm AuksfAU hn. ies gRMQ df ilKfrI kfilkf df srUp vrxn krdf hoieaf ilKdf hY :

mdrf kr mwq mhF BBkM. bn mY mno bfG bbkM. aMk 53 pMnf 52. ies dy arQ hn ik mhFkfl afpxI pqnI mhFkflI smyq sLrfb pI ky msq hoey ieMJ BwBkdy hn ijvyN jMgl ivc sLyr df bwcf BwBkdf hY. hor awgy dyKo! ikRsLn jI nUM avwDpqI rfjf ibKwBR nfQ dI kMinaf dy ivafh ivc posq, BMg, aPIm KFdy aqy sLrfb pINdy idKfieaf hY:-

posq BMg aPIm Gno md pIvn kY iqn kfj mMgfXo. mMgn logn bol pTXo bhu afvq qy jin pfr n pfXo]2112 ] pMnf 521. nisLaF dI mhwqqf dsx leI kvI ny ikRsLn Bgvfn nUM BI BMgI, sLrfbI drsfieaf hY jo TIk nhI jfpdf ikAuNik Bgvq purfx ivc aijhf kuJ BI iliKaf nhIN imldf. hux dyKo, nsLiaF bfry gurbfxI kI AupdysL idMdI hY:-

mfxsu Biraf afieaf mfxsu Biraf afie] ijqu pIqY miq dUir hoie brlu pvY ivc afie]��[JUTf

mid mUil n pIceI jy kf pfir vsfie] m:3, pMnf 554]

iqRXf cirqR qF hY hI nsLy pRyrk aqy kfm AuksfAU rcnfvF. vMngI leI dyKo isrP do AuDfrxF:

posq BMg aPIm mMgfvih] eyk Kft pr bYT cVvih] qrnu qruin Aur sO AurJfeI] ris ris kis kis Bog kmfeI]aMk 5 cirwqR 397

aiDk Bog iqh sfQ mcfXo] Bfiq Bfiq rs kyl kmfXo] cuMbn aor ailMgn lIno] Bfiq aink iqRX ko suK dIno]aMk 4 cirqR 398[ (hor dyKo sfrf cirqR 402)

bfbf ivrsf isMG dIaF itpxIaF dI ivcfr:-dsm gRMQ dIaF bhuqIaF rcnfvF iek qoN iek vwD ky asLlIl aqy nsLy-pRyrk hn. sLrm dI gwl hY ik bfbf ivrsf isMG ijhy zyrydfr iPr BI aijhI asLlIl ikRq nUM gurU jI dI hI ilKq mMndy hn. bfbf ivrsf isMG qF gurbfxI ivcoN iek quwk lY ky aqy glq arQ krky sfbq krn dI koisLsL krdy hn ik gurU sfihbfn ny gurU grMQ sfihb ivc BI aslIl sLbdfvlI vrqI hY. Auh ieh AuDfrxF idMdy hn:-ris ris Bog kry pRB myrf; igafnrfAu jb syjY afvY q nfnfk Bogu kryeI afid. ieQy ieh gwl Xfd rKx vflI hY ik gurbfxI dI iek lfeIn dy arQ TIk nhIN ho skdy ijMnI dyr rhfAu jF sfry sLbd dI ivcfr nf kIqI jfvy. sfD bfby iehI qrIkf vrq ky gurbfxI dI iek lfeIn dy afpxI mrjLI nfl glq arQ krky lokF nUM vihmF- BrmF ivc PsfeI rKdy hn. afE, hux AunHF sLbdF dy arQ dyKIey ijnHF nMU bfbf ivrsf isMG asLlIl dwsdy hn aqy dsm gRMQ dIaF ilKqF nfl qulnf krn dI Bwul krdy hn:

iKmf sIgfr kry pRB KusIaf min dIpk gur igafnu bleIaf] ris ris Bog kry pRBu myrf hm iqsu afgY jIAu kit kit peIaf] m:4, pMnf 836] arQ: hy shylIey! ijhVI jIv iesqRI iKmf vfly suBfv nUM afpxy afqimk jIvn dI sjfvt bxfAuNdI hY, ijhVI mn ivc gurU qo imlI afqimkN jIvn dI sUJ df dIvf jgFdI hY, pRBU-pqI Aus AuWqy pRsMn ho jFdf hY. pRBU Aus dy afqimk imlfp nUM bVy afnMd nfl mfxdf hY. hy shylI! mYN Aus pRBU-pqI awgy afpxI ijMd muV muV vfrny krn nUM iqafr hF.

mn mMdir jy dIpku jfly kfieaf syj kryeI] igafn rfAu jb syjY afvY q nfnk Bog kryeI] m:1, pMnf 359 ] arQ: jy jIv iesqRI afpxy mn dy mihl ivc igafn df dIvf jgfey, ihrdy nMU pRBU imlfp vfsqy syj bxfey, hy nfnfk! jdoN igafn dfqf pRBU Aus dI ihrdy syj AuWqy prgt huMdf hY qF Aus nUM afpxy nfl imlf lYNdf hY.

sRvnn ibkl Bey sMig qyry ieMdRI kf bl Qfkf] crn rhykr Zirk pry hY muKhu n inksY bfqf] kbir, pMnf 480] arQ: hy BfeI! qyry Ayh kMn ikQy gey jo pihlF srIrk moh ivc Psy hoey sdf ivafkul rihMdy sn? qyrI kfm cysLtf df jLor BI ruk igaf hY��.(tIkfkfr,pRo[sfihb isMG)

ienHF sLbdF dy arQF qoN spsLt hY ik gurbfxI ivc qF pRBU imlfp dI gwl ho rhI hY jdoN ik dsm gRMQ ivc asLlIl khfxIaF dI ivafiKaf kIqI hoeI hY. bfbf ivrsf isMG ijhy dsm gRMQ dy hmfieqIaF dI ieh dlIl ik gurU jI ny mnuwK nUM nfrI gmn qoN bcx leI cyqMn krn vfsqy vMn-suvMnIaF khfxIaF ilwKIaF hn, iblkul hI arQhIx hY. gurbfxI hI aijhy kukrmF qoN bcx leI pryrdI hY aqy qfVnf BI krdI hY. ijvyN gurPurfx hn:

jy lK iesqrIaf Bog krih nvKMz rfju kmfih ] ibnu siqgur suKu n pfvhI iPir iPir jonI pfih] m:3, pMnf 26]

Gr kI nfir iqafgY aMDf]pr nfrI isAu GflY DMDf] jYsy isMblu dyiK sUaf ibgsfnf] aMq kI bfr mUaf lptfnf] nfmdyv jI, pMnf 1164]

dyie ikvfV aink pVdy mih pr dfrf sMig PfkY] icqR gupqu jb lyKf mfgih qb kAuxu pVdf qyrf ZfkY] m:5, pMnf 616]

AuWpr ilwKIaF ivcfrF qo spsLt hY ik gurbfxI mnuwK nUM afqimk afnMd hI nhIN sgoN ivkfrF qoN bcx df AupdysL BI idMdI hY. ies dy Ault, dsm gRMQ dIaF bhuqIaF rcnfvF afm bMdy nUM dyvI pUjf, krm-kFzF, nisLaF aqy kfm afid ijhy ivkfrF vwl AuqsLfihq krdIaF hn. iswK Drm ivc aijhf kuwJ vI pRvfn nhIN hY jdoN ik aGorI pMQ, sfkq mwq jF vfm mfrg ivc ieh sB kuwJ AunHF dy Drm df aMg hn (dyKo mhfn kosL pMnf 414,1091). ies qoN sfbq huMdf hY ik dsm gRMQ dIaF aijhIaF nsLy-pRyrk aqy kfm-AuksfAU rcnfvF sfkq jF vfm mfrgI kvIaF dIaF hI ilwKIaF hoeIaF hn. ienHF ilKqF nUM gurU goibMd isMG jI dI rcnf mMnx vfly bfbf ivrsf isMG ijhy zyrydfr iswKI bfxy ivc sfkq jF vfm mfrgIey hI jfpdy hn. aijhy sfkqF bfry gurvfk hn:-

kbIr sfkq sMgu n kIjIaY dUrih jfeIaY Bfig]����[] kbIr, pMnf 1371

hir ky dfs isAu sfkq nhI sMgu] Ehu ibiKeI Esu rfm ko rMgu] m:5, pMnf 198

kbIr sfkq qy sUkr Blf rfKY afCf gfAu] Auhu sfkqu bpurf mir gieaf koie n lY hY nfAU] kbIr, pMnf 1372] Bfv sfkq nfloN sUr cMgf hY����. ies leI, iswKF nUM ienHF pMQ-ivroDI qfkqF qoN sucyq rihx dI loV hY.

AupRokq bhuq hI sMKyp ivcfrF qoN iswtf iehI inkldf hY ik sfrf dsm gRMQ dsmysL jI dI bfxI nhIN ho skdI. ies dI pusLtI akfl qKq vwloN sR[sMqoK isMG cMzIgVH nMU ilKI icwTI nM:36672 imqI 3[8[73 BI krdI hY ijs df Auqfrf ies qrHF hY: �cirqRo pfKXfn jo dsm gRMQ ivc aMikq hY, ieh dsmysL bfxI nhIN, ieh purfqn ihMdU imiQafsk sfKIaF df Auqfrf hY�. kuJ bfxIaF ijvyN jfpu, akfl Ausqiq, kuJ svwXy, jLPLrnfmf jF ikqy ikqy hor QoVHI bhuq bfxI jLrUr dsmysL jI dI ho skdI hY pr aijhI bfxI nMU gurU gRMQ sfihb dI ksvwtI Auqy prK ky dsm gRMQ ivcoN awz krn dI loV hY. ies kMm leI inrpwK aqy AuWGy iswK-ieiqhfs dy KojIaF aqy inrol Dfrimk ivdvfnF dIaF syvfvF pRfpq krnIaF cfhIdIaF hn. AunHF dI Koj dy aDfr qy iPr pMQ nMU dsm gRMQ bfry iek-tuk PYslf lY ky ies ivvfd nMU sdf leI Kqm kr dyxf cfhIdf hY.




.