.

kMipAUtr aqy ieMtrinWt qy pMjfbI (gurmuKI) awKrF dI gfQf

QoVy ku icr bfad ieMtrinWt qy pMjfbI awKr (PONts) vfry vIcfr crcf cldI hI rihMdI hY. hux iPr do ku hPqy pihlF vI cwlI sI. ies qoN pihlF ieWk nfmvr pwqrkfr ny vI aOnlfeIn pMjfbI pwqrkfrI vfry ieWk lyK iliKaf sI. ijhVf ik myry iKafl muqfbk qwQF dy aDfrq nhIN sI aqy Aus dI jfxkfrI vI aDUrI, sImq aqy QoVy smy dI sI. ies gwl df aihsfs sLfied Aus nUM 5afbI vflI sfeIt dyK ky ho hI igaf hovygf. mYN ieh dfavf nhIN krdf ik jo mYN ilK irhf hF ieh ibWlkuwl shI aqy pUrI jfxkfrI vflf lyK hY. hF, ieh jrUr kih skdf hF ik myrf kfPI smyN qoN ies nfl vfsqf aqy idlcspI hox krky hor vI jfxkfrI rwKdf hF.

AuNj qF mYN iewk sfDfrx ijhf bMdf, pMjfb dy ieWk ipMz ivcoN nwky moVdf aqy mwJF cfrdf knyzf ivc afieaf sI. isWKI Dfrn krn qoN bfad mn ivc iKafl afieaf ik isWK nUM afpxy Drm vfry vwD qoN vwD jfxkfrI hoxI cfhIdI hY qF ik isWKI vfry koeI vI svfl kry qF Aus nUM Aus vfry zUMGf igafn hovy. ieh soc ky gurmiq dIaF ikqfbF KrId ky pVHnIaF sLurU kr idWqIaF. kMm qoN af ky ikqfbF cuwk ky pVHn bYT jfxF, CuwtI vfly idn qF 8-10 GMty lgfqfr hI pVHdf hI rihMdf huMdf sI. knyzf ivc rihMidaF hoieaF pihly 9 sfl mYN tYlIvIjLn nhIN dyiKaf, afpxF sfrf smF pVHn qy hI lfieaf. jdoN gurmiq dI shI jfxkfrI hfsl ho geI qF iPr dUijaF nfl sFJI krnI sLurU kIqI. koeI vIh ku sfl pihlF mYN iek lyK sMgrFd, mwisaf, pUrnmfsLI aqy hor krmkFzF vfry iliKaf sI. ieh lyK ieWQoN dy iewk pMjfbI aKbfr ‘ieMzo-knyzIan’ ivc Cipaf sI, ijs nUM pVH ky bhuiqaF ny ivroDqf hI kIqI, ikAuNik gurduafiraF ivc bhuqf pRBfv zyiraF vfly sfDF sMqf df hI sI. iPr kdy-kdfeIN ies qrHF df koeI Cotf ijhf lyK ilK ky sLihr ivcoN jf ky PYks kr dyxF. pypr vfilaF dI ieh isLkfieq huMdI sI ik PYks rfhIN Byjx nfl hwQ ilKq pVHn ivc idWkq afAuNdI hY, ilKq myl rfhIN Byjo jF kflHf gUVf ipMn vrqo.

iesy qrHF hOlI-hOlI smF lMGdf igaf aqy prsnl kMipAUtr mfrkIt ivc afAuxy sLurU ho gey. myry mn ivc iKaflF dy Zyr Aupjxy sLurU ho gey ik iksy nF iksy idn pMjfbI vI kMipAUtr qy afvygI. iek pMjfbI ieMjnIar zf: cfhl (pihlf nfm ivsr igaf hY) ny sB qoN pihlF pMjfbI pRogrfm bxf ky aKbfr ivc lyK ilKxy sLurU kIqy ik qusIN kMipAUtr qy pMjfbI ilK skdy ho aqy afAux vfly smyN ivc kMipAUtr qy pMjfbI ivc ieh kuwJ hovygf, jo ik swc-muwc hI hux ieMtrinWt qy ho irhf hY. ieh sfrf kuwJ pVH sux ky mn kMipAUtr KrIdx leI Auqfvlf ijhf hoieaf ipaf sI, bwcy BfvyN hfly Coty sn pr Auh vI ies nUM cfhuMdy sn. asIN pihlf kMipAUtr 1993 ivc KrIidaf aqy iPr pMjfbI pRogrfm dI Bfl sLurU kIqI. QoVI ijhI Bfl mgroN sfnUM anMdpur ilpI df pRogrfm iml igaf ijhVf ik Aus smyN sfnUM 80 ku zflr df imilaf sI. ies qoN QoVI dyr bfad hI sfnUM zf: kulbIr isMG iQMd dy aMimRq ilpI PONts muPq ivc hI iml gey, kMipAUtr stor vfly ny isrP izsk aqy myl df Krcf hI ilaf. jdoN ieh PONts pf ky vrqy qF ieh anMdpur nfloN vDIaf aqy kI borz qy vrqxy kfPI sOKy lwgy. myry vloN zf: iQMd df ieqny sohxy PONts bxf ky muPq dyx df tYlIPUn krky DMnvfd kIqf igaf. zf: iQMd jI ny iPr hor keI PONts bxfey aqy ieh awKr vrq ky gurbfxI ilK ky PrI ieMtrinWt qy zfAunloz krn leI pfeI, iehI kfrn hY ik sB qoN ijafdf msLhUr ienHF dy bxfey hoey PONts hI hoey hn. zf: cfhl dy PONts vrqx leI sLfied kMipAUtr dy ipCy trmInytr vI lfAuxF pYNdf sI. srdfr hrpfl isMG pMnUM dy pMjfbI POOts vI vDIaf hn pr Auh bhuqy ppUlr nhIN hoey.

jdoN mY 1995 ivc ieMtrinWt vrqxF sLurU kIqf qf Aus vyly sfzy ies Coty ijhy sLihr ivc ies dI suivDf nhIN sI. sfzy lfgly vwzy sLihr pirMs jfrjL nUM zfiel krnF pYNdf sI. Aus vyly isWK Drm dI isrP ieWko hI vYWb sfeIt huMdI sI, ijhVI ik hfly vI isWKs zOt aOrg dy nfm Qwly hY. AudoN pMjfbI df kuwJ pVHn aqy pfAux leI iemjL bxfAuxF pYdf sI. koeI vI vYWb brfAusr aMgryjLI qoN ibnHF hor koeI bolI nF qF smJdf hI sI aqy nF hI PONt Pys huMdf sI. mYN vI pihlF pihlF jdoN vYWb pyjL sLurU kIqf qF pMjfbI leI iemjL dI vrqoN hI krdf sI. iPr QOVy ijhy icr leI pI[ zI[ aYWP[ dI vrqoN vI kIqI hY. ieMtrinWt qy pMjfbI ivc KbrF sB qoN pihlF brinMg pMjfb vflI sfeIt ny sLurU kIqIaF sn, jo ik hux bMd ho cuwkI hY. pMjfbI ivc KbrF pVHn leI vYWb brfAusr qoN pMjfbI PONts (ijhVy sfeIt leI vrqy hox) sIlYkt krny pYNdy sn. jdoN vYWb brfAusr PONts Pys smJx vfly af gey qF ieh idWkq dUr ho geI.

afpxy kMipAUtr qy PONts pfAux qoN ibnHF hI pMjfbI dIaF KbrF aqy lyK pVHn vflI vYWb sfeIt sB qoN pihlF 1999 ivc zf: kMdolf ny 5afbI vflI sfeIt iqafr krky mfrky df kMm kIqf sI. AunHF qoN pryrnf lY ky aqy AunHF df cYilMj kbUl krky iPr mY vI isWK mfrg sfeIt ibnHF PONts ienstfl kIqy dy pVHn leI iqafr kIqI. ieh mYN ibnHF iksy dI shfieqf qoN afp hI GMitaF bwDI ieMtrinWt qy Koj kr kr ky mgjL KpfeI kr ky iqafr kIqI sI. ies vyly myrI jfxkfrI muqfbk isrP iqMn hI ies qrHF dIaF sfeItF hn. zf: kMdolf dI 5afbI, ajIq jlMDr aqy isWK mfrg. do iqMn ku hor vI hn ijnHF qy ieh gwl awD-pcwDI hI lfgU huMdI hY.

kuwJ smF pihlF ieWk hor smwisaf sLurU ho geI, Auh sI ieMtrinWt qy sLbd joVF df TIk nf rihxf, tuwt Puwty aqy iKMzy ijhy. koeI du ku sfl pihlF mYN vYnkUvr nUM igaf qF ieWk irsLqydfr dy Gr kMipAUtr qy KbrF pVHn leI 5afbI vflI vYWb sfeIt KolI qF kI dyiKaf ik aKr tuwty ijhy njLr afAux, iPr isWK mfrg qy igaF qF AuWQy vI iehI gwl. hYN, ieh kI ho igaf, hfly kwl qF sfrf kuWJ bVf suhxF TIk-Tfk sI. mYN soicaf sLfied ies mfeIkrosoPt ivMzo ivc koeI nuks hovygf. jdoN vfps afpxy sLihr af ky dyiKaf qF sfrf kuWJ TIk Tfk sI. QoVy ku hPiqaF bfad ieWk swjx df PUn afieaf ik mYN ieMgilsL aqy pMjfbI dI vYWb sfeIt iqafr kIqI hY pr jdoN mYN ies nUM ieMtrinWt qy pVHdf hF qF awKr TIk nhIN rihMdy. iPr mYN soicaf ik ies df koeI kfrx hY jo lwBxF pYxF hY. Aus qoN ivMzo aqy brfAusr vfry sfrI jfxkfrI lY ky keI GMty ies vfry mgjL KpfeI krdf irhf qF ieh lwiBaf ik ieh PONts, brfAusr aqy ivMzo dI smwisaf hY. ieh ibmfrI ieMtrinWt aYksplorr 4[5 vrsLn qoN sLurU huMdI hY aqy ieh lyitst vrsLn aqy lyitst ivMzo qy ijLafdf huMdI jFdI hY. kihx qoN Bfv ik ieWko ijhy vYWb brfAusr vrsLn dI smwisaf ivMzo aYks pI qy ivMzo 98 nfloN ijafdf hovygI. mYN Aus swjx nUM dwisaf ik ies df hwl PONts bdlx nfl ho skdf hY aqy Aus nUM DnIrfm cfqirk jF gurbfxI vYWb iQWk vrqx dI slfh idWqI. srdfr ikrpfl isMG pMnUM df ieWk pwqr vI ieMtrinWt qy ies vfry pVHn nUM imilaf sI. kuwJ hPiqaF bfad iewk hor swjx dI eI-myl afeI ik mYN pMjfbI dI ieWk sfeIt sLurU kIqI hY, aKr tuwty ijhy njLr afAuNdy hn koeI hwl dwso. Aus nUM vI mYN iehI slfh idWqI ik ies df sOKf hwl hY qusIN anmol ilpI dI QF DnIrfm cfqirk vrqo. jy kr anmol ilpI hI vrqxI hY qF 5afbI vfly zf: kMdolf nfl sMprk kro. AunHF ny ies qy iks qrHF kfbU pfieaf hY, AunHF nUM puwCo, ikAuNik Auh hfly vI anmol ilpI hI vrqdy hn.

mYN afrjIL qOr qy gurbfxI ilpI lfeIt dI QF qy gurbfxI aKr silMm vrqxy sLurU kr idWqy ijhVy ik QoVy ijhy Aus nfloN cMgy sn. anMdpur ilpI nUM vrqx dI afrjI qOr qy QoVI qrqIb bdlI. mYnUM ieh vI pqf sI ik ieWk zMg tpfAu kMm hY. pr myry pfs jo mtIrIal vYWb qy pfAux leI mOjUd sI, Auh bhuqf anMdpur ilpI, gurbfxI ilpI aqy gurbfxI ilpI lfeIt ivc sI. mYN ienHF nUM DnIrfm cfqirk ivc bdlx dI koisLsL krn lwgf. src aqy rIplys vfly vwK-vWK pRogrfm Kfs krky tYkst aYzItr lwBdf aqy vrq ky dyKdf ik ikhVf ijafdf TIk aqy Pfst hY. iks dIaF src ieMtrIaF lUs nhIN huMdIaF. gurbfxI ilpI aqy ies PYmlI dIaF hor ilpIaF dF cfqirk ilpI nfl kuwJ ku awKrF df hI Prk sI aqy ieh bdlxIaF sOKIaF sn. sB qoN vwD smwisaf qF aNnMdpur ilpI dI sI. keI icr socdf irhf ik ies qrHF df koeI pRogrfm hfly qwk pqf nhIN iksy ny ikAuN nhIN bxfieaf. iPr acfnk hI jnmyjf isMG jOhl dI vYWb sfeIt qy igaf qf pqf lwgf ik AunHF ny qF pihlF hI ies qrHF df pRogrfm bxfieaf hoieaf hY. QoVy icr bfad iPr ikrpfl isMG pMnUM df pwqr vI ieMtrinWt qy piVHaf ik AunHF ny vI bxfieaf hY. pihlF jnmyjLf isMG jOhl nfl sMprk bxf ky Aus qoN Aus dy pRogrfm dI pUrI jfxkfrI lY ky, kuwJ PfeIlF tYst krn leI ByjIaF. iPr ikrpfl isMG pMnUM nfl sMprk bxf ky Aus qoN vI kuwJ PfeIlF tYst vjoN knvrt krvfeIaF. dohF dy pRogrfmF ivc keI KUbIaF aqy keI kmIaF vI hn. jnmyjf isMG dy pRogrfm dI ieh KUbI hY ik qusIN Aus nfl ijhVf mrjI PONt ijhVy mrjI PONt ivc bdl skdy ho aqy ieh stYNz alon pRogrfm hY. ies ivc kmIN ieh hY ik ieh ilKq ivc vrqy aMgryjLI dy awKr jF hor pMjfbI ilpI dy PONts nUM vI nfl hI bdl idMdf hY. knvrt hox vflI PfeIl tYkst jF afr[ tI[ aYWP[ POrmYt ivc hoxI cfhIdI hY. ikrpfl isMG pMnUM dy pRogrfm dI isPq ieh hY ik Auh aMgryjLI jF hor iksy vI PONts nUM ibWlkuwl nhIN CyVdf. ies dI kmIN ieh hY ik ieh pRogrfm isrP mfeIkrosOPt vrz qy hI cwldf hY aqy ies dy ieWk pRogrfm nfl qusIN ieWk hI PONts bdl skdy ho. myry kol jo ilKqF sn AunHF ivc ieWk qoN ijafdf PONts vrqy hoey sn, ies leI myry leI srdfr ikrpfl isMG pMnUM df pRogrfm ijafdf PfiedymMd sI.N mY srdfr ikrpfl isMG pMnUM nUM do pRogrfm Byjx dI bynqI kIqI aqy ies dI kImq vI dwsx leI ikhf. AunHF ny agly idn hI mYNnUM eI-myl rfhIN Byj idWqy aqy nfl hI ieh vI ilK idWqf ik syvf PlL sLrDf anusfr Byj dyxF. mYN AunHF qoN ieh vI puwC ilaf ik jy kr koeI hor ilpI df pRogrfm bxfAuxf hovy qF ikqnf ku syvf PlL TIk hovygf? AunHF ny jo AuWqr idWqf Aus anusfr mYN do pRogrfmF df syvf PlL Byj idWqf. AunHF dy pRogrfm mYN afp hI mgjL KpfeI kr ky pf ky clf ley jo ik afm bMdy leI QoVy aOKy hn. QoVf ijhf jo nuks knvrt krn ivc sI Auh AunHF qoN PUn rfhIN TIk krvf ilaf.

hux jdoN PONts knvrt krn vflI smwisaf hwl ho geI qF iPr mYN vI isWK mfrg qy cfqirk PONts vrqxy sLurU kr idwqy. ieWQy ieh dwsxF vI kuQFh nhIN hovygf ik iksy vI PONts dI inwtskyp kuimnIkytr qy aqy vrz pRosYsr qy iksy vI PONts dI koeI smwisaf nhIN hY. ieh ibmfrI mfeIkrosOPt ieMtrinWt aYksplorr dy vrsLn 4[5 qoN sLurU huMdI hY. sB qoN pihlF ijafdf msLhUr qF intskyp hI sI. mfeIkrosOPt df koeI vI vYWb brfAusr nhIN sI huMdf. jdoN mfeIkrosOPt ny afpxf vYWb brfAusr iqafr krky ies nUM ivMzo df hI ieWk ihWsf bxf idWqf qF intskyp aqy hor keI kMpxIaF vfly ies nUM kort ivc lY gey. ieh kys keI icr qwk cldf irhf. hux qF bhuqy ivMzo nfl afieaf hI brfAusr vrqdy hn koeI vI hor pfAux dI isrdrdI nhIN lYNdf.

ies qrHF dIaF smwisafvF qF aAuNdIaF hI rihxIaF hn aqy AunHF df hwl vI iksy nF iksy qrIky nfl lwiBaf jFdf rihxF hY. pr aPsos qF ies gwl df hY ik sfzIaF sMsQfvF ies vfry Gsyl hI vwtI rwKdIaF hn. jy kr mfVf motf kuwJ krdIaF vI hn qF Aus nUM lokF qwk phuMcf ik jfxkfrI dyxI nF hox dy brfbr hY. myry jfxkfrI muqfbk hfly qwk pMjfbI df koeI vI E[ sI[ afr[ nhIN hY. ies vfry 5afbI sfeIt qy ieWk lyK jrUr Cipaf sI ik pMjfbI XUnIvristI pitaflf ny ieh iqafr kIqf hY. jdoN iksy pfTk ny ies vfry svfl krky hor jfxkfrI lYxI cfhI qF Aus df koeI vI jvfb nhIN Cipaf.

aKIr ivc mYN qF iehI kihxF cfhuMdf hF ik pMjfbI (gurmuKI) PONts BfvyN sYNkVy aqy hjLfrF iksm (nfvF) dy hox pr AunHF df kI borz qy lyeafAut ieWk hI hoxF cfhIdf hY. ies vfry sB qoN ijafdf duhfeI qF ikrpfl isMG pMnUM ny hI pfeI hY aqy pfAuNdf hY sLfied iksy idn AunHF dI ieh pukfr sux ky sB dI koeI sFJI rfey bx hI jfvy.

mwKx isMG puryvfl.

dsMbr 07, 2003[




.